🏛️ KPSS TARİH (MUHAREBELER DÖNEMİ) - BÖLÜM 4: BATI CEPHESİ (SAVUNMA VE KRİZ) (1920-1921) 🏛️
💡 5 Bölümlük Serimizin 4. Bölümü:
Bölüm 3'te, Doğu Cephesi'nin (Gümrü) ve Güney Cephesi'nin (Ankara Ant.) kapandığını gördük. Bu, TBMM'nin tüm gücünü ve kaynaklarını, asıl düşman olan Yunanistan'ın bulunduğu Batı Cephesi'ne kaydırmasını sağladı.
Bu bölümde, Batı Cephesi'ndeki Kuvâ-yi Milliye'nin (Ali Fuat Paşa) Gediz Taarruzu'ndaki başarısızlığını, Düzenli Ordunun kuruluşunu (İsmet Paşa), Düzenli Ordunun ilk zaferleri olan I. ve II. İnönü Savaşları'nı, I. İnönü'nün uluslararası sonuçlarını (MİLAT) ve son olarak ordunun ilk ve tek yenilgisi olan Kütahya-Eskişehir Savaşları'ndaki krizi (Sakarya'nın doğusuna çekilme) detaylıca işleyeceğiz.
Bölüm 3'te, Doğu Cephesi'nin (Gümrü) ve Güney Cephesi'nin (Ankara Ant.) kapandığını gördük. Bu, TBMM'nin tüm gücünü ve kaynaklarını, asıl düşman olan Yunanistan'ın bulunduğu Batı Cephesi'ne kaydırmasını sağladı.
Bu bölümde, Batı Cephesi'ndeki Kuvâ-yi Milliye'nin (Ali Fuat Paşa) Gediz Taarruzu'ndaki başarısızlığını, Düzenli Ordunun kuruluşunu (İsmet Paşa), Düzenli Ordunun ilk zaferleri olan I. ve II. İnönü Savaşları'nı, I. İnönü'nün uluslararası sonuçlarını (MİLAT) ve son olarak ordunun ilk ve tek yenilgisi olan Kütahya-Eskişehir Savaşları'ndaki krizi (Sakarya'nın doğusuna çekilme) detaylıca işleyeceğiz.
A. KUVÂ-Yİ MİLLİYE'DEN DÜZENLİ ORDU'YA GEÇİŞ (Ekim 1920)
Bölüm 2'de gördüğümüz Çerkez Ethem ve Demirci Mehmed Efe gibi Kuvâ-yi Milliye liderleri, TBMM'ye bağlı düzenli orduya katılmayı reddediyorlardı. Sivas Kongresi'nde (Hazırlık Bölüm 4) Batı Cephesi Komutanlığı'na atanan Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, bu düzensiz birliklerle (Çerkez Ethem dahil) Yunanlılara karşı bir taarruz denemesi yaptı.
Gediz Taarruzu (Ekim 1920):
Amaç: Yunanlıları Batı Anadolu'dan atmak.
Sonuç: Başarısızlık (Hezimet).
ÖNEMİ: Bu yenilgi, TBMM'ye şunu kanıtladı: Kuvâ-yi Milliye birlikleri (Milis), düşmanı oyalayabilir, yavaşlatabilir ancak düşmanı yurttan atacak (taarruz edecek) disiplin ve kabiliyette DEĞİLDİR.
Sonuç: Başarısızlık (Hezimet).
ÖNEMİ: Bu yenilgi, TBMM'ye şunu kanıtladı: Kuvâ-yi Milliye birlikleri (Milis), düşmanı oyalayabilir, yavaşlatabilir ancak düşmanı yurttan atacak (taarruz edecek) disiplin ve kabiliyette DEĞİLDİR.
⚠️ Düzenli Ordunun Kurulması (Kasım 1920):
Gediz yenilgisi üzerine TBMM derhal harekete geçti:
Gediz yenilgisi üzerine TBMM derhal harekete geçti:
- Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Batı Cephesi Komutanlığı'ndan alındı ve Moskova Büyükelçiliği'ne atandı.
- Batı Cephesi, ikiye ayrıldı:
- Batı Cephesi Komutanlığı (Kuzey): Albay İsmet Bey (İnönü) atandı.
- Güney Cephesi Komutanlığı (Refet Bey): Albay Refet Bey (Bele) atandı.
- Kuvâ-yi Milliye'nin lağvedilerek (kaldırılarak) Düzenli Ordu'ya katılması emredildi.
- Sonuç: Bu emri dinlemeyen Çerkez Ethem ve Demirci Mehmed Efe isyan etti (Bölüm 2).
B. I. İNÖNÜ SAVAŞI (6-10 Ocak 1921) (İLK ZAFER)
Yunanistan, hem TBMM'nin Sevr'i (Bölüm 2) reddetmesini cezalandırmak, hem de Çerkez Ethem İsyanı'nı (iç kriz) fırsat bilerek, Eskişehir ve Afyon'u ele geçirmek için Bursa'dan taarruza geçti.
Savaş: Albay İsmet Bey komutasındaki yeni kurulan Düzenli Ordu, İnönü mevkiinde Yunan ordusunu durdurdu ve geri püskürttü.
Eş Zamanlı Olay: Çerkez Ethem İsyanı da bu savaş sırasında İsmet Bey tarafından bastırıldı (Ethem Yunanlılara sığındı).
ÖNEMİ: Bu, TBMM'nin kurduğu Düzenli Ordunun İLK ASKERİ ZAFERİDİR.
Eş Zamanlı Olay: Çerkez Ethem İsyanı da bu savaş sırasında İsmet Bey tarafından bastırıldı (Ethem Yunanlılara sığındı).
ÖNEMİ: Bu, TBMM'nin kurduğu Düzenli Ordunun İLK ASKERİ ZAFERİDİR.
C. I. İNÖNÜ SAVAŞI'NIN SONUÇLARI (MİLAT / TALİM) (ÇOK DETAYLI!)
I. İnönü'nün askeri zaferi, iç siyasette ve dış siyasette (diplomasi) devasa sonuçlar doğurmuştur. Bu sonuçlar "MİLAT" veya "TALİM" olarak kodlanır.
⚠️ MİLAT KODLAMASI (Kronolojik Değildir, Baş Harfler):
M - Moskova Antlaşması
İ - İstiklal Marşı'nın Kabulü
L - Londra Konferansı
A - Afganistan Dostluk Antlaşması
T - Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası)
M - Moskova Antlaşması
İ - İstiklal Marşı'nın Kabulü
L - Londra Konferansı
A - Afganistan Dostluk Antlaşması
T - Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası)
1. (T) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) (İç Politika)
Nedir? Yeni Türk Devleti'nin (TBMM) İLK ANAYASASI'dır. (I. TBMM'nin "Kurucu Meclis" (Bölüm 1) olduğunun kanıtı).
Özellikleri:
Özellikleri:
- Çok kısadır (23 madde). Bir "Savaş Anayasası"dır.
- Kişi Hak ve Özgürlüklerine (Demokrasi) değil, Devletin Teşkilatlanmasına (Güçler Birliği) odaklanır.
- En Önemli Maddesi (Madde 1): "Hâkimiyet bilâ kayd ü şart Milletindir." (Egemenlik Kayıtsız Şartsız Milletindir). Bu, rejimin (Cumhuriyet) adını koymadan ilan edilmesidir.
- "Yasama ve Yürütme" Meclis'e aittir (Güçler Birliği).
- Osmanlı Kanun-i Esasi'si (1876) ile çelişmediği sürece o da yürürlükte kalmıştır (Çift Anayasalı dönem).
2. (L) Londra Konferansı (21 Şubat 1921) (Dış Politika - İtilaf)
Neden Toplandı? I. İnönü Zaferi, İtilaf Devletleri'nin (İngiltere, Fransa, İtalya) planlarını bozdu. Sevr Antlaşması'nı (Bölüm 2) "hafifçe değiştirerek" (yumuşatarak) TBMM'ye kabul ettirmek istediler.
Davet Yöntemi (İkilik): İtilaf Devletleri, TBMM'yi doğrudan tanımamak için İstanbul Hükümeti'ni (Sadrazam Tevfik Paşa) doğrudan; TBMM'yi ise İstanbul aracılığıyla (dolaylı) davet ettiler. (İtalya ayrıca doğrudan davet de yapmıştır).
Mustafa Kemal'in Amacı: Barış olmayacağını biliyordu. Asıl amacı: 1) TBMM'nin varlığını İtilaf Devletleri'ne HUKUKEN tanıtmak. 2) Misak-ı Millî'yi (Hazırlık Bölüm 6) tüm dünya kamuoyuna resmen duyurmak.
Tevfik Paşa'nın Duruşu: Konferansta, İstanbul Hükümeti adına söz alan Sadrazam Tevfik Paşa, "Sözü, milletin gerçek temsilcisi olan TBMM heyetine (Bekir Sami Bey) bırakıyorum" diyerek tarihi bir duruş sergilemiş ve İtilaf Devletleri'nin ikilik çıkarma planını bozmuştur.
SONUÇ: Barış olmadı. Ancak İtilaf Devletleri, TBMM'yi HUKUKEN (RESMEN) TANIMIŞ OLDU.
Davet Yöntemi (İkilik): İtilaf Devletleri, TBMM'yi doğrudan tanımamak için İstanbul Hükümeti'ni (Sadrazam Tevfik Paşa) doğrudan; TBMM'yi ise İstanbul aracılığıyla (dolaylı) davet ettiler. (İtalya ayrıca doğrudan davet de yapmıştır).
Mustafa Kemal'in Amacı: Barış olmayacağını biliyordu. Asıl amacı: 1) TBMM'nin varlığını İtilaf Devletleri'ne HUKUKEN tanıtmak. 2) Misak-ı Millî'yi (Hazırlık Bölüm 6) tüm dünya kamuoyuna resmen duyurmak.
Tevfik Paşa'nın Duruşu: Konferansta, İstanbul Hükümeti adına söz alan Sadrazam Tevfik Paşa, "Sözü, milletin gerçek temsilcisi olan TBMM heyetine (Bekir Sami Bey) bırakıyorum" diyerek tarihi bir duruş sergilemiş ve İtilaf Devletleri'nin ikilik çıkarma planını bozmuştur.
SONUÇ: Barış olmadı. Ancak İtilaf Devletleri, TBMM'yi HUKUKEN (RESMEN) TANIMIŞ OLDU.
3. (A) Afganistan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) (Dış Politika - Doğu)
Nerede İmzalandı? TBMM heyeti (Yusuf Kemal Tengirşenk, Dr. Rıza Nur), Rusya ile Moskova Antlaşması'nı imzalamak için Moskova'dayken, orada bulunan Afgan heyeti ile bu antlaşmayı imzaladı.
ÖNEMİ: TBMM'yi (ve Misak-ı Millî'yi) tanıyan İLK MÜSLÜMAN DEVLET Afganistan olmuştur.
(Taraflar, birbirine subay/öğretmen gönderme ve emperyalizme karşı ortak duruş sözü verdiler).
ÖNEMİ: TBMM'yi (ve Misak-ı Millî'yi) tanıyan İLK MÜSLÜMAN DEVLET Afganistan olmuştur.
(Taraflar, birbirine subay/öğretmen gönderme ve emperyalizme karşı ortak duruş sözü verdiler).
4. (İ) İstiklal Marşı'nın Kabulü (12 Mart 1921) (İç Politika)
Neden? Savaşan ordunun ve milletin moralini/milli ruhunu yükseltmek için bir "milli marş" ihtiyacı doğdu.
Süreç: Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı - Hamdullah Suphi Tanrıöver) bir yarışma açtı. 724 şiir katıldı.
Yazar: Para ödülü (500 Lira) nedeniyle başta katılmayan Mehmet Akif Ersoy (Burdur Mebusu), Hamdullah Suphi'nin ısrarı üzerine "Kahraman Ordumuza" ithaf ettiği şiirini yazdı (Tacettin Dergâhı - Ankara).
Kabul: 12 Mart 1921'de TBMM'de ayakta alkışlanarak kabul edildi. (Mehmet Akif, ödülü Dar'ül Mesai adlı bir yardım vakfına bağışladı).
Besteciler: İlk bestesi Ali Rıfat Çağatay (1924-1930). Günümüzdeki bestesi Osman Zeki Üngör (1930'dan beri).
Süreç: Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı - Hamdullah Suphi Tanrıöver) bir yarışma açtı. 724 şiir katıldı.
Yazar: Para ödülü (500 Lira) nedeniyle başta katılmayan Mehmet Akif Ersoy (Burdur Mebusu), Hamdullah Suphi'nin ısrarı üzerine "Kahraman Ordumuza" ithaf ettiği şiirini yazdı (Tacettin Dergâhı - Ankara).
Kabul: 12 Mart 1921'de TBMM'de ayakta alkışlanarak kabul edildi. (Mehmet Akif, ödülü Dar'ül Mesai adlı bir yardım vakfına bağışladı).
Besteciler: İlk bestesi Ali Rıfat Çağatay (1924-1930). Günümüzdeki bestesi Osman Zeki Üngör (1930'dan beri).
5. (M) Moskova Antlaşması (16 Mart 1921) (Dış Politika - Rusya)
Taraflar: TBMM Hükümeti vs. Sovyet Rusya (SSCB).
Neden İmzalandı? İki yeni rejim (TBMM-Milliyetçilik, SSCB-Komünizm) ortak düşmana (Emperyalizm - İtilaf Devletleri) karşı ittifak yapmak zorundaydı.
ÖNEMLİ MADDELERİ:
Neden İmzalandı? İki yeni rejim (TBMM-Milliyetçilik, SSCB-Komünizm) ortak düşmana (Emperyalizm - İtilaf Devletleri) karşı ittifak yapmak zorundaydı.
ÖNEMLİ MADDELERİ:
- Birinin tanımadığı (Sevr) antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır.
- Sovyet Rusya, Misak-ı Millî'yi resmen tanıyacaktır.
- Çarlık Rusyası ile Osmanlı arasındaki tüm eski (Kapitülasyon vb.) antlaşmalar geçersiz sayılacaktır.
- Sovyet Rusya, TBMM'ye askeri (silah) ve mali (para) yardım yapacaktır.
- MİSAK-I MİLLÎ'DEN İLK TAVİZ: Batum, Sovyetlere bağlı Gürcistan'a bırakılacaktır. (Neden? Moskova'dan gelecek bu yardımlar için bu taviz verilmiştir).
D. II. İNÖNÜ SAVAŞI (23 Mart - 1 Nisan 1921)
Yunanistan, Londra Konferansı'nda (MİLAT) Sevr'i kabul ettiremeyince, "TBMM'nin işini askeri yolla bitirmek" için yeniden ve daha büyük bir orduyla taarruza geçti.
Savaş: İsmet Paşa komutasındaki Düzenli Ordu, İnönü mevkiinde Yunanlıları İKİNCİ KEZ durdurdu ve ağır bir yenilgiye uğrattı.
Mustafa Kemal'in Telgrafı (Tarihi Söz): Mustafa Kemal, İsmet Paşa'ya çektiği kutlama telgrafında şu tarihi sözü söyledi: "Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs (kötü) talihini de yendiniz!"
Sonuç: İtalya, bu zaferden sonra Anadolu'dan (Antalya/Konya) çekilme kararı almaya başladı. Fransa, TBMM ile yakınlaşmaya başladı (Zonguldak'tan çekildiler). Halkın ve Meclis'in Düzenli Ordu'ya olan güveni zirveye çıktı.
Mustafa Kemal'in Telgrafı (Tarihi Söz): Mustafa Kemal, İsmet Paşa'ya çektiği kutlama telgrafında şu tarihi sözü söyledi: "Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs (kötü) talihini de yendiniz!"
Sonuç: İtalya, bu zaferden sonra Anadolu'dan (Antalya/Konya) çekilme kararı almaya başladı. Fransa, TBMM ile yakınlaşmaya başladı (Zonguldak'tan çekildiler). Halkın ve Meclis'in Düzenli Ordu'ya olan güveni zirveye çıktı.
E. KÜTAHYA-ESKİŞEHİR SAVAŞLARI (10-24 Temmuz 1921) (İLK VE TEK YENİLGİ) 📉
II. İnönü'nün intikamını almak ve Sevr'i zorla kabul ettirmek isteyen Yunan Kralı Konstantin, İngilizlerin tam desteğiyle ordusunun başına geçti ve "Büyük Taarruz" emrini verdi.
⚠️ Savaş ve Stratejik Geri Çekilme:
Yunan ordusu, o ana kadarki en büyük gücüyle saldırdı. İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu, bu büyük saldırıyı durduramadı.
Mustafa Kemal'in Stratejik Kararı (En Kritik An): Mustafa Kemal, ordunun "tamamen yok olmasını" (imha olmasını) ve "Sakarya Pınarı" (Tıpkı Dandanakan gibi) felaketini önlemek için, İsmet Paşa'ya tarihi geri çekilme emrini verdi:
"Ordu, SAKARYA NEHRİ'NİN DOĞUSUNA çekilecektir."
Sonuç (Siyasi Kriz):
Yunan ordusu, o ana kadarki en büyük gücüyle saldırdı. İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu, bu büyük saldırıyı durduramadı.
Mustafa Kemal'in Stratejik Kararı (En Kritik An): Mustafa Kemal, ordunun "tamamen yok olmasını" (imha olmasını) ve "Sakarya Pınarı" (Tıpkı Dandanakan gibi) felaketini önlemek için, İsmet Paşa'ya tarihi geri çekilme emrini verdi:
"Ordu, SAKARYA NEHRİ'NİN DOĞUSUNA çekilecektir."
Sonuç (Siyasi Kriz):
- Bu, Kurtuluş Savaşı'ndaki ilk ve tek büyük yenilgimizdir.
- Afyon, Kütahya ve Eskişehir gibi stratejik şehirler düşman eline geçti.
- Yunan top sesleri Ankara'dan (Polatlı) duyulmaya başlandı.
- TBMM'de büyük bir panik başladı. "Meclis'in Kayseri'ye taşınması" fikri ciddi olarak tartışılmaya başlandı.
- Mustafa Kemal'e ve İsmet Paşa'ya karşı çok sert muhalefet başladı ("Ordu nereye gidiyor?", "Sorumlu kim?").
💡 Bölüm 5'e Hazırlık:
Bölüm 4'te, I. ve II. İnönü zaferleriyle gelen sevincin, Kütahya-Eskişehir felaketiyle nasıl bir krize dönüştüğünü gördük. Meclis dağılmak üzereydi ve bir "Lider"e ihtiyaç vardı.
Serimizin son bölümü olan Bölüm 5'te, bu büyük kriz anında, Meclis'teki muhalefetin "Sorumluluğu al!" çağrısı üzerine Mustafa Kemal'in "Başkomutanlık Kanunu" ile (3 aylığına) tüm yetkileri nasıl aldığını, ordunun ihtiyaçları için "Tekâlif-i Milliye Emirleri"ni (Halktan yardım) nasıl çıkardığını, Sakarya Meydan Muharebesi (Subaylar Savaşı) ile Yunanlıları nasıl durdurduğunu, Büyük Taarruz (Başkomutanlık) ile düşmanı nasıl denize döktüğünü, Mudanya Ateşkesi'ni ve son olarak Saltanat'ın Kaldırılması'nı (1 Kasım 1922) işleyeceğiz.
Bölüm 4'te, I. ve II. İnönü zaferleriyle gelen sevincin, Kütahya-Eskişehir felaketiyle nasıl bir krize dönüştüğünü gördük. Meclis dağılmak üzereydi ve bir "Lider"e ihtiyaç vardı.
Serimizin son bölümü olan Bölüm 5'te, bu büyük kriz anında, Meclis'teki muhalefetin "Sorumluluğu al!" çağrısı üzerine Mustafa Kemal'in "Başkomutanlık Kanunu" ile (3 aylığına) tüm yetkileri nasıl aldığını, ordunun ihtiyaçları için "Tekâlif-i Milliye Emirleri"ni (Halktan yardım) nasıl çıkardığını, Sakarya Meydan Muharebesi (Subaylar Savaşı) ile Yunanlıları nasıl durdurduğunu, Büyük Taarruz (Başkomutanlık) ile düşmanı nasıl denize döktüğünü, Mudanya Ateşkesi'ni ve son olarak Saltanat'ın Kaldırılması'nı (1 Kasım 1922) işleyeceğiz.