KPSS Tarih (Milli Mücadele) - BÖLÜM 1: Doğu ve Güney Cepheleri (1920-1921) (PDF İndirmeli)

🏛️ KPSS TARİH (MUHAREBELER DÖNEMİ) - BÖLÜM 1: DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİNİN KAPANIŞI (1920-1921) 🏛️

💡 5 Bölümlük Serimizin 1. Bölümü:
"I. TBMM Dönemi" serisinde (Bölüm 2), Meclis'in açılmasıyla (1920) hem İç İsyanlar hem de İstanbul Hükümeti'nin imzaladığı Sevr Antlaşması ile nasıl kuşatıldığını gördük. TBMM'nin bu "Ölüm Fermanı"nı (Sevr) yırtıp atabilmesi ve otoritesini kanıtlayabilmesi için askeri zaferlere ihtiyacı vardı.

Bu bölümde, TBMM'nin kazandığı ilk askeri zafer olan Doğu Cephesi'ni (Ermenilere karşı) ve imzaladığı Gümrü Antlaşması'nı (TBMM'nin ilk siyasi zaferi) işleyeceğiz. Ardından, Kuvâ-yi Milliye direnişinin (Sütçü İmam, Şahin Bey) zaferi olan Güney Cephesi'ni ve Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması'nı (İlk Taviz: Hatay) detaylıca inceleyeceğiz.

A. DOĞU CEPHESİ (Eylül - Aralık 1920)

TBMM'nin açtığı ilk cephedir ve ilk askeri zaferin kazanıldığı yerdir. Bu cephede Kuvâ-yi Milliye değil, Osmanlı'dan kalan (Mondros'a rağmen terhis olmamış) 15. Kolordu (Düzenli Ordu) savaşmıştır.

1. Savaşın Nedenleri ve Gelişimi

Komutan: Kazım Karabekir Paşa (Şark Fatihi).
Düşman: Ermenistan (Taşnak Partisi).
Neden: Sevr Antlaşması (I. TBMM Bölüm 2), Doğu Anadolu'da (Vilâyât-ı Sitte) bir Ermeni devleti kurulmasını öngörüyordu (Mondros Madde 24). Bu antlaşmadan ve İngiliz desteğinden cesaret alan Ermenistan, Kars ve Sarıkamış'a saldırarak işgale başladı.
Harekat: TBMM, iç isyanların (I. TBMM Bölüm 2) çoğunu bastırdıktan sonra Kazım Karabekir'e taarruz emri verdi. 15. Kolordu, Sarıkamış, Kars, Iğdır ve Gümrü'yü Ermeni işgalinden kurtardı.

2. Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)

Askeri yenilgiyi kabul eden Ermenistan (Taşnak Hükümeti), TBMM ile barış masasına oturdu.

⚠️ Gümrü Antlaşması'nın (1920) Maddeleri ve Önemi (İLK'LER):

Maddeler:

Ermenistan, Sevr Antlaşması'nı tanımayacaktır.
Kars, Sarıkamış ve Iğdır, TBMM'ye (Türkiye'ye) bırakılacaktır. (Doğu sınırı büyük ölçüde çizildi).
Ermenistan, Misak-ı Millî'yi tanıyacaktır.
Ermenistan, Türkiye'ye karşı düşmanca bir faaliyette bulunmayacaktır.

ÖNEMİ (KPSS Yorumu):

TBMM'nin uluslararası alandaki İLK ASKERİ ve İLK SİYASİ ZAFERİDİR.
TBMM'yi tanıyan İLK DEVLET Ermenistan olmuştur.
"Türkiye" adı, ilk kez bir uluslararası antlaşmada (Gümrü) geçmiştir.
Sevr'in geçersizliğini uluslararası alanda kanıtlayan ilk belgedir.
Bu cephedeki askerlerin bir kısmı, Batı Cephesi'ne (Bölüm 2) kaydırılmıştır.

3. Doğu Sınırını Kesinleştiren Diğer Antlaşmalar

Gümrü'den kısa bir süre sonra Sovyet Rusya, Ermenistan'ı işgal etti. Bu nedenle Gümrü Antlaşması, Sovyetler tarafından onaylanmadı ve Doğu sınırı için Rusya ile yeniden masaya oturuldu.

Moskova Antlaşması (16 Mart 1921):

(I. İnönü Zaferi'nden (Bölüm 2) sonra imzalandı). Sovyet Rusya ile imzalandı. Rusya, Sevr'i ve Misak-ı Millî'yi tanıyan ilk BÜYÜK AVRUPA devleti oldu.
TAVİZ (İLK TAVİZ): Batum, Sovyetlere bağlı Gürcistan'a bırakıldı. Bu, Misak-ı Millî'den verilen İLK TAVİZDİR.

Kars Antlaşması (13 Ekim 1921):

(Sakarya Zaferi'nden (Bölüm 3) sonra imzalandı). TBMM ile Sovyet Rusya'ya bağlı Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan (Kafkas Cumhuriyetleri) arasında imzalandı.
ÖNEMİ: Moskova Antlaşması'nı (Batum tavizi dahil) teyit etti ve Türkiye'nin DOĞU SINIRINI KESİN OLARAK ÇİZDİ. (Bugünkü sınır).

B. GÜNEY CEPHESİ (1919 - 1921) (KUVÂ-Yİ MİLLİYE CEPHESİ)

Mondros'tan (Hazırlık Bölüm 1) sonra İngilizler Antep, Urfa, Maraş ve Musul'u; Fransızlar ise Adana, Mersin ve Dörtyol'u işgal etmişti. Kısa bir süre sonra İngilizler, Sykes-Picot (XX. Yüzyıl Bölüm 5) gereği Antep, Urfa ve Maraş'ı Fransızlara devretti.

Bu cephede, Doğu Cephesi'nin aksine, Düzenli Ordu (TBMM Ordusu) HİÇ SAVAŞMADI. Savaş, tamamen halkın kendi direnişi (Kuvâ-yi Milliye) tarafından kazanıldı.

1. Şehir Savunmaları ve Kahramanlar

Maraş Savunması (1920):

Fransız-Ermeni askerlerinin Türk kadınlarının peçesine saldırması üzerine Sütçü İmam'ın ilk kurşunu atmasıyla direniş başladı. Cuma namazında Rıdvan Hoca'nın "Kalesinde düşman bayrağı dalgalanan yerde Cuma namazı kılınmaz!" fetvası halkı galeyana getirdi. Şiddetli halk direnişi sonucu Fransızlar şehri terk etmek zorunda kaldı.
Unvan: TBMM, 1925'te "Kahraman" unvanını verdi. (İstiklal Madalyası alan ilk şehirdir).

Urfa Savunması (1920):

Mustafa Kemal tarafından bölgeye atanan Yüzbaşı Ali Saip Bey (Ursavaş)'in "On İkiler" adlı grubuyla halkı örgütlemesi sonucu Fransızlar şehri terk etti.
Unvan: TBMM, 1984'te "Şanlı" unvanını verdi.

Antep Savunması (1920-1921):

En uzun ve en kanlı direniş burada oldu. Teğmen Said Bey (Şahin Bey), Kilis yolunu kapatarak "Cesedimi çiğnemeden Antep'e giremezsiniz" diyerek efsaneleşti ve şehit düştü. Şehir, 11 ay boyunca açlık ve yokluğa rağmen teslim olmadı. Ancak yardım alamadığı için düşmek zorunda kaldı (Teknik olarak kaybedildi).
Unvan: TBMM, 1921'de (henüz savaş bitmeden) "Gazi" unvanını verdi.

2. Cephenin Kapanışı: Ankara Antlaşması (İtilafname) (20 Ekim 1921)

TBMM, Batı Cephesi'nde Yunanlılara karşı Sakarya Meydan Muharebesi'ni (Bölüm 3'te işlenecek) kazanınca, Fransa Anadolu'da daha fazla tutunamayacağını anladı ve TBMM ile barış imzalayarak işgal ettiği yerlerden çekilme kararı aldı.

⚠️ Ankara Antlaşması'nın (1921) Maddeleri ve Önemi:

Maddeler:

İki taraf arasındaki savaş sona erecektir.
Fransa, işgal ettiği topraklardan (Adana, Antep, Urfa, Maraş) çekilecektir.
HATAY (İskenderun Sancağı), Fransız Mandası altındaki Suriye'ye bırakılacaktır. Ancak Hatay'da "Özel bir yönetim" (Özerk) kurulacak, dili Türkçe olacak ve Türk parası geçerli olacaktır.
(Suriye'deki) Caber Kalesi (Süleyman Şah Türbesi) Türk toprağı sayılacaktır.

ÖNEMİ (KPSS Yorumu):

Güney Cephesi resmen kapandı.
TBMM'yi (Ankara Hükümeti'ni) tanıyan İLK İTİLAF DEVLETİ FRANSA olmuştur. (İtilaf Bloğu parçalanmıştır).
Fransa'nın çekilmesiyle, İtalya da Anadolu'dan (Antalya/Konya) tamamen çekilmiştir.
TAVİZ (ÇOK ÖNEMLİ!): HATAY, Misak-ı Millî sınırları içinde olmasına rağmen Suriye'ye (Fransa) bırakıldı. Bu, Misak-ı Millî'den verilen İKİNCİ TAVİZDİR. (İlk taviz Moskova'da Batum'du).

💡 Bölüm 2'ye Hazırlık:
Bölüm 1'de, TBMM'nin Doğu (Ermeni) ve Güney (Fransız) cephelerini kapattığını gördük. Bu iki cephenin kapanmasıyla, tüm askeri güç ve kaynaklar, asıl düşmanın, yani Yunanistan'ın bulunduğu BATI CEPHESİ'ne kaydırıldı.

Bölüm 2'de, Milli Mücadele'nin kaderinin çizildiği Batı Cephesi'ni; Kuvâ-yi Milliye'nin (Çerkez Ethem) lağvedilip Düzenli Ordunun (İsmet Paşa) kurulmasını, I. ve II. İnönü Zaferleri'ni, bu zaferlerin uluslararası sonuçlarını (MİLAT - Londra Konferansı, Moskova Antlaşması, İstiklal Marşı) ve ordunun ilk ve tek yenilgisi olan Kütahya-Eskişehir Savaşları'nı işleyeceğiz.