🏛️ KPSS TARİH (MUHAREBELER DÖNEMİ) - BÖLÜM 3: SİYASİ SONUÇLAR (MİLAT) VE BÜYÜK KRİZ (1921) 🏛️
💡 5 Bölümlük Serimizin 3. Bölümü:
Bölüm 2'de, Düzenli Ordunun I. ve II. İnönü Muharebeleri'nde (Ocak-Nisan 1921) kazandığı askeri zaferleri gördük. Bu zaferler, hem içeride hem de dışarıda büyük yankı uyandırdı.
Bu bölümde, önce I. İnönü Zaferi'nin siyasi ve hukuki sonuçlarını (MİLAT Kodlaması) detaylıca işleyeceğiz. Ardından, II. İnönü sonrası yaşanan ve Milli Mücadele'nin en karanlık anı olan Kütahya-Eskişehir Savaşları (İlk ve Tek Yenilgi) felaketini ve bu krizin Başkomutanlık Kanunu'na (Mustafa Kemal'in yetkileri alması) ve Tekâlif-i Milliye Emirleri'ne nasıl yol açtığını göreceğiz.
Bölüm 2'de, Düzenli Ordunun I. ve II. İnönü Muharebeleri'nde (Ocak-Nisan 1921) kazandığı askeri zaferleri gördük. Bu zaferler, hem içeride hem de dışarıda büyük yankı uyandırdı.
Bu bölümde, önce I. İnönü Zaferi'nin siyasi ve hukuki sonuçlarını (MİLAT Kodlaması) detaylıca işleyeceğiz. Ardından, II. İnönü sonrası yaşanan ve Milli Mücadele'nin en karanlık anı olan Kütahya-Eskişehir Savaşları (İlk ve Tek Yenilgi) felaketini ve bu krizin Başkomutanlık Kanunu'na (Mustafa Kemal'in yetkileri alması) ve Tekâlif-i Milliye Emirleri'ne nasıl yol açtığını göreceğiz.
A. I. İNÖNÜ ZAFERİ'NİN SONUÇLARI (MİLAT KODLAMASI)
I. İnönü (Ocak 1921), küçük bir askeri zafer olmasına rağmen, siyasi sonuçları (hem iç hem dış) devasa olmuştur. Bu sonuçlar kronolojik olarak T-A-L-İ-M (Teşkilat-ı Esasiye, Afganistan, Londra, İstiklal Marşı, Moskova) veya baş harfleriyle M-İ-L-A-T olarak kodlanır.
⚠️ MİLAT Kodlaması (Kronolojik Değildir, Baş Harfler):
M - Moskova Antlaşması
İ - İstiklal Marşı'nın Kabulü
L - Londra Konferansı
A - Afganistan Dostluk Antlaşması
T - Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası)
M - Moskova Antlaşması
İ - İstiklal Marşı'nın Kabulü
L - Londra Konferansı
A - Afganistan Dostluk Antlaşması
T - Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası)
1. (T) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) (İç Politika):
Nedir? Yeni Türk Devleti'nin (TBMM) İLK ANAYASASI'dır. (I. TBMM'nin "Kurucu Meclis" (Bölüm 1) olduğunun kanıtı).
Özellikleri: Savaş anayasasıdır (Kısa, 23 madde). "Hâkimiyet bilâ kayd ü şart Milletindir" (Madde 1) diyerek Milli Egemenliği ilan etmiştir. Güçler Birliği ve Meclis Hükümeti sistemini benimsemiştir. (Detayları "I. TBMM Dönemi - Bölüm 3" serisinde işlenmiştir).
Özellikleri: Savaş anayasasıdır (Kısa, 23 madde). "Hâkimiyet bilâ kayd ü şart Milletindir" (Madde 1) diyerek Milli Egemenliği ilan etmiştir. Güçler Birliği ve Meclis Hükümeti sistemini benimsemiştir. (Detayları "I. TBMM Dönemi - Bölüm 3" serisinde işlenmiştir).
2. (L) Londra Konferansı (21 Şubat 1921) (Dış Politika - İtilaf):
Neden Toplandı? I. İnönü Zaferi üzerine İtilaf Devletleri, Sevr Antlaşması'nı (Bölüm 2) "hafifçe değiştirerek" TBMM'ye kabul ettirmek istediler.
Davet (İkilik): TBMM'yi doğrudan tanımamak için İstanbul Hükümeti'ni (Sadrazam Tevfik Paşa) doğrudan; TBMM'yi ise İstanbul aracılığıyla (dolaylı) davet ettiler.
Mustafa Kemal'in Amacı: 1) TBMM'nin varlığını İtilaf Devletleri'ne HUKUKEN tanıtmak. 2) Misak-ı Millî'yi dünyaya duyurmak.
Tevfik Paşa'nın Duruşu: Konferansta, İstanbul Hükümeti adına söz alan Sadrazam Tevfik Paşa, "Sözü, milletin gerçek temsilcisi olan TBMM heyetine (Bekir Sami Bey) bırakıyorum" diyerek İtilaf'ın ikilik planını bozdu.
SONUÇ: Barış olmadı. Ancak İtilaf Devletleri, TBMM'yi HUKUKEN (RESMEN) TANIMIŞ OLDU.
Davet (İkilik): TBMM'yi doğrudan tanımamak için İstanbul Hükümeti'ni (Sadrazam Tevfik Paşa) doğrudan; TBMM'yi ise İstanbul aracılığıyla (dolaylı) davet ettiler.
Mustafa Kemal'in Amacı: 1) TBMM'nin varlığını İtilaf Devletleri'ne HUKUKEN tanıtmak. 2) Misak-ı Millî'yi dünyaya duyurmak.
Tevfik Paşa'nın Duruşu: Konferansta, İstanbul Hükümeti adına söz alan Sadrazam Tevfik Paşa, "Sözü, milletin gerçek temsilcisi olan TBMM heyetine (Bekir Sami Bey) bırakıyorum" diyerek İtilaf'ın ikilik planını bozdu.
SONUÇ: Barış olmadı. Ancak İtilaf Devletleri, TBMM'yi HUKUKEN (RESMEN) TANIMIŞ OLDU.
3. (A) Afganistan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) (Dış Politika - Doğu):
Nerede İmzalandı? TBMM heyeti (Yusuf Kemal Tengirşenk, Dr. Rıza Nur), Rusya ile Moskova Antlaşması'nı imzalamak için Moskova'dayken, orada bulunan Afgan heyeti ile bu antlaşmayı imzaladı.
ÖNEMİ: TBMM'yi (ve Misak-ı Millî'yi) tanıyan İLK MÜSLÜMAN DEVLET Afganistan olmuştur. (Taraflar birbirine subay/öğretmen gönderme sözü verdi).
ÖNEMİ: TBMM'yi (ve Misak-ı Millî'yi) tanıyan İLK MÜSLÜMAN DEVLET Afganistan olmuştur. (Taraflar birbirine subay/öğretmen gönderme sözü verdi).
4. (İ) İstiklal Marşı'nın Kabulü (12 Mart 1921) (İç Politika):
Neden? Savaşan ordunun ve milletin moralini/milli ruhunu yükseltmek için bir "milli marş" ihtiyacı doğdu.
Süreç: Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı - Hamdullah Suphi Tanrıöver) yarışma açtı. Para ödülü (500 Lira) nedeniyle katılmayan Mehmet Akif Ersoy (Burdur Mebusu), "Kahraman Ordumuza" ithaf ettiği şiirini yazdı.
Kabul: 12 Mart 1921'de TBMM'de kabul edildi. (İlk beste: Ali Rıfat Çağatay. Günümüzdeki beste: Osman Zeki Üngör).
Süreç: Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı - Hamdullah Suphi Tanrıöver) yarışma açtı. Para ödülü (500 Lira) nedeniyle katılmayan Mehmet Akif Ersoy (Burdur Mebusu), "Kahraman Ordumuza" ithaf ettiği şiirini yazdı.
Kabul: 12 Mart 1921'de TBMM'de kabul edildi. (İlk beste: Ali Rıfat Çağatay. Günümüzdeki beste: Osman Zeki Üngör).
5. (M) Moskova Antlaşması (16 Mart 1921) (Dış Politika - Rusya):
Taraflar: TBMM Hükümeti vs. Sovyet Rusya (SSCB).
Neden İmzalandı? İki yeni rejim (TBMM-Milliyetçilik, SSCB-Komünizm) ortak düşmana (Emperyalizm - İtilaf Devletleri) karşı ittifak yapmak zorundaydı.
ÖNEMLİ MADDELERİ:
Neden İmzalandı? İki yeni rejim (TBMM-Milliyetçilik, SSCB-Komünizm) ortak düşmana (Emperyalizm - İtilaf Devletleri) karşı ittifak yapmak zorundaydı.
ÖNEMLİ MADDELERİ:
- Birinin tanımadığı (Sevr) antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır.
- Sovyet Rusya, Misak-ı Millî'yi resmen tanıyacaktır.
- Çarlık Rusyası ile Osmanlı arasındaki tüm eski (Kapitülasyon vb.) antlaşmalar geçersiz sayılacaktır.
- Sovyet Rusya, TBMM'ye askeri (silah) ve mali (para) yardım yapacaktır.
- MİSAK-I MİLLÎ'DEN İLK TAVİZ: Batum, Sovyetlere bağlı Gürcistan'a bırakılacaktır. (Neden? Moskova'dan gelecek bu yardımlar için bu taviz verilmiştir).
D. KÜTAHYA-ESKİŞEHİR SAVAŞLARI (10-24 Temmuz 1921) (İLK VE TEK YENİLGİ) 📉
II. İnönü Zaferi'nin (Bölüm 2) intikamını almak ve Sevr'i zorla kabul ettirmek isteyen Yunan Kralı Konstantin, İngilizlerin tam desteğiyle ordusunun başına geçti ve "Büyük Taarruz" emrini verdi. Bu, Yunanlıların Anadolu'daki en güçlü ve en kalabalık saldırısıydı.
⚠️ Savaş ve Stratejik Geri Çekilme:
Yunan ordusu, o ana kadarki en büyük gücüyle saldırdı. İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu, bu büyük saldırıyı durduramadı.
Mustafa Kemal'in Stratejik Kararı (En Kritik An): Mustafa Kemal, ordunun "tamamen yok olmasını" (imha olmasını) ve "Sakarya Pınarı" (Tıpkı Dandanakan gibi) felaketini önlemek için, İsmet Paşa'ya tarihi geri çekilme emrini verdi:
"Ordu, SAKARYA NEHRİ'NİN DOĞUSUNA çekilecektir."
Sonuç (Siyasi Kriz):
Yunan ordusu, o ana kadarki en büyük gücüyle saldırdı. İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu, bu büyük saldırıyı durduramadı.
Mustafa Kemal'in Stratejik Kararı (En Kritik An): Mustafa Kemal, ordunun "tamamen yok olmasını" (imha olmasını) ve "Sakarya Pınarı" (Tıpkı Dandanakan gibi) felaketini önlemek için, İsmet Paşa'ya tarihi geri çekilme emrini verdi:
"Ordu, SAKARYA NEHRİ'NİN DOĞUSUNA çekilecektir."
Sonuç (Siyasi Kriz):
- Bu, Kurtuluş Savaşı'ndaki ilk ve tek büyük yenilgimizdir.
- Afyon, Kütahya ve Eskişehir gibi stratejik şehirler düşman eline geçti.
- Yunan top sesleri Ankara'dan (Polatlı) duyulmaya başlandı.
- TBMM'de büyük bir panik başladı. "Meclis'in Kayseri'ye taşınması" fikri ciddi olarak tartışılmaya başlandı.
- Mustafa Kemal'e ve İsmet Paşa'ya karşı çok sert muhalefet başladı ("Ordu nereye gidiyor?", "Sorumlu kim?").
E. BAŞKOMUTANLIK KANUNU (5 Ağustos 1921) VE TEKÂLİF-İ MİLLİYE
Kütahya-Eskişehir yenilgisi sonrası Meclis'te tüm sorumluluk Mustafa Kemal'e yüklendi. Muhalifler (Padişah yanlıları ve İttihatçılar), "Orduyu kuran sensin, sorumlusu da sensin!" dediler. Mustafa Kemal, bu sorumluluğu tarihi bir hamleyle kabul etti.
Başkomutanlık Kanunu (5 Ağustos 1921):
Mustafa Kemal, Meclis'e gelerek şu şartı koştu: "Yenilginin sorumluluğunu alıyorum. Ancak, bu orduyu zafere ulaştırabilmem için, TBMM'nin sahip olduğu tüm yetkilerin (Yasama, Yürütme, Yargı) 3 ay süreyle bana (Başkomutan'a) devredilmesini istiyorum."
Amaç: Savaşta en hızlı şekilde karar almak ve uygulamak (Güçler Birliği'nin tek kişide toplanması).
Sonuç: Meclis'teki (Mustafa Kemal'i sevenler ve ondan kurtulmak isteyenler) çoğunluk, bu kanunu onayladı.
ÖNEMİ: Mustafa Kemal, askerlik mesleğine (Sine-i Millet - Hazırlık Bölüm 3) geri döndü. Meclis'in tüm yetkilerini (Yasama, Yürütme, Yargı) Başkomutan sıfatıyla üzerine aldı.
Amaç: Savaşta en hızlı şekilde karar almak ve uygulamak (Güçler Birliği'nin tek kişide toplanması).
Sonuç: Meclis'teki (Mustafa Kemal'i sevenler ve ondan kurtulmak isteyenler) çoğunluk, bu kanunu onayladı.
ÖNEMİ: Mustafa Kemal, askerlik mesleğine (Sine-i Millet - Hazırlık Bölüm 3) geri döndü. Meclis'in tüm yetkilerini (Yasama, Yürütme, Yargı) Başkomutan sıfatıyla üzerine aldı.
Tekâlif-i Milliye Emirleri (7-8 Ağustos 1921):
Mustafa Kemal, Başkomutan olarak "Yasama" (Kanun çıkarma) yetkisini ilk kez kullandı. Sakarya'daki son savaşa hazırlanan ordunun acil ihtiyaçlarını (yiyecek, giyecek, silah, ulaşım) karşılamak için "Milli Yükümlülükler" adı altında 10 maddelik bir emir yayınladı.
İçeriği: Her ev bir çift çorap/çarık verecek, tüccarın elindeki malın %40'ına (savaştan sonra ödenmek üzere) el konulacak, her ev bir yatak/çarşaf verecek, halk elindeki tüm silah ve cephaneyi 3 gün içinde teslim edecek...
ÖNEMİ: Bu, "Toplû Yekûn Savaş" ilanıdır. Millet ile Ordu'nun son kaynaklarını birleştirmesidir. Bu emirleri uygulamak için İstiklal Mahkemeleri (I. TBMM Bölüm 1) yeniden görevlendirilmiştir.
İçeriği: Her ev bir çift çorap/çarık verecek, tüccarın elindeki malın %40'ına (savaştan sonra ödenmek üzere) el konulacak, her ev bir yatak/çarşaf verecek, halk elindeki tüm silah ve cephaneyi 3 gün içinde teslim edecek...
ÖNEMİ: Bu, "Toplû Yekûn Savaş" ilanıdır. Millet ile Ordu'nun son kaynaklarını birleştirmesidir. Bu emirleri uygulamak için İstiklal Mahkemeleri (I. TBMM Bölüm 1) yeniden görevlendirilmiştir.
💡 Bölüm 5'e Hazırlık:
Bölüm 4'te, I. ve II. İnönü zaferleriyle gelen sevincin, Kütahya-Eskişehir felaketiyle nasıl bir krize dönüştüğünü gördük. Meclis dağılmak üzereydi ve bir "Lider"e ihtiyaç vardı.
Serimizin son bölümü olan Bölüm 5'te, bu büyük kriz anında, Meclis'teki muhalefetin "Sorumluluğu al!" çağrısı üzerine Mustafa Kemal'in "Başkomutanlık Kanunu" ile (3 aylığına) tüm yetkileri nasıl aldığını, ordunun ihtiyaçları için "Tekâlif-i Milliye Emirleri"ni (Halktan yardım) nasıl çıkardığını, Sakarya Meydan Muharebesi (Subaylar Savaşı) ile Yunanlıları nasıl durdurduğunu, Büyük Taarruz (Başkomutanlık) ile düşmanı nasıl denize döktüğünü, Mudanya Ateşkesi'ni ve son olarak Saltanat'ın Kaldırılması'nı (1 Kasım 1922) işleyeceğiz.
Bölüm 4'te, I. ve II. İnönü zaferleriyle gelen sevincin, Kütahya-Eskişehir felaketiyle nasıl bir krize dönüştüğünü gördük. Meclis dağılmak üzereydi ve bir "Lider"e ihtiyaç vardı.
Serimizin son bölümü olan Bölüm 5'te, bu büyük kriz anında, Meclis'teki muhalefetin "Sorumluluğu al!" çağrısı üzerine Mustafa Kemal'in "Başkomutanlık Kanunu" ile (3 aylığına) tüm yetkileri nasıl aldığını, ordunun ihtiyaçları için "Tekâlif-i Milliye Emirleri"ni (Halktan yardım) nasıl çıkardığını, Sakarya Meydan Muharebesi (Subaylar Savaşı) ile Yunanlıları nasıl durdurduğunu, Büyük Taarruz (Başkomutanlık) ile düşmanı nasıl denize döktüğünü, Mudanya Ateşkesi'ni ve son olarak Saltanat'ın Kaldırılması'nı (1 Kasım 1922) işleyeceğiz.