KPSS Tarih (Milli Mücadele) - BÖLÜM 5: Büyük Taarruz, Mudanya ve Lozan (1922-1923) (PDF İndirmeli)

🏛️ KPSS TARİH (MUHAREBELER DÖNEMİ) - BÖLÜM 5: BÜYÜK TAARRUZ, MUDANYA VE LOZAN (1922-1923) 🏛️

💡 5 Bölümlük Serimizin 5. ve Son Bölümü:
Bölüm 4'te, Sakarya Meydan Muharebesi (1921) ile Yunan taarruz gücünü kırdığımızı ve son savunma savaşımızı yaptığımızı gördük. Bu zafer sonrası Başkomutan Mustafa Kemal'e "Gazi" ve "Mareşal" unvanları verilmişti.

Bu son bölümde, 1 yıllık hazırlık döneminin ardından gelen Büyük Taarruz (Başkomutanlık Meydan Muharebesi) ile düşmanın İzmir'den nasıl denize döküldüğünü (1922), savaşı resmen bitiren Mudanya Ateşkes Antlaşması'nı ve Milli Mücadele'nin diplomasi zaferi, Türkiye Cumhuriyeti'nin tapu senedi olan Lozan Barış Antlaşması'nı (1923) detaylıca işleyeceğiz.

A. BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBESİ (1922)

1. Bir Yıllık Hazırlık (Neden Beklendi?)

Sakarya Zaferi (Eylül 1921) ile Büyük Taarruz (Ağustos 1922) arasında yaklaşık 1 yıl beklendi. Meclis'te "Ordu neden saldırmıyor?" diye büyük bir muhalefet başladı.

Mustafa Kemal'in Bekleme Nedenleri:

Askeri: Türk ordusu savunmayı (Sakarya) biliyordu ama "taarruzu" (saldırıyı) bilmiyordu. Orduya 1 yıl boyunca taarruz eğitimi verildi.
Lojistik: Tekâlif-i Milliye (Bölüm 4) emirlerinin tam olarak toplanması ve Rusya/Fransa'dan gelen silahların (Ankara Ant. sonrası) cepheye ulaşması beklendi.
Diplomatik: Mustafa Kemal, barışçıl yolları (diplomasiyi) sonuna kadar zorlamak ve "Savaşı başlatan taraf Türkler oldu" dedirtmemek istedi. (Avrupa kamuoyuna karşı).

Mustafa Kemal'in Başkomutanlık yetkisi (Bölüm 4), muhalefete rağmen (ve "Sorumluluğu alıyorum" restiyle) SÜRESİZ olarak uzatıldı.

2. Savaş (26 Ağustos - 9 Eylül 1922)

Mustafa Kemal'in Başkomutanlığında, 26 Ağustos 1922 sabahı Afyon/Kocatepe'den topçu ateşiyle taarruz başladı. 30 Ağustos'ta Dumlupınar (Başkomutanlık Meydan Muharebesi)'nda Yunan ordusunun büyük bölümü imha edildi ve Başkomutanları General Trikupis esir alındı.

Mustafa Kemal, 1 Eylül'de o tarihi emri verdi: "Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!"

Kaçan Yunan ordusunu takip eden Türk ordusu, 9 Eylül 1922'de İzmir'i kurtardı. 18 Eylül'de Batı Anadolu'da tek bir Yunan askeri kalmadı.

B. MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (3-11 Ekim 1922) (SAVAŞIN FİİLEN BİTİŞİ)

İzmir'den sonra ordu, yönünü Çanakkale ve İstanbul (Boğazlar - Tarafsız Bölge)'a çevirdi. Bu durum, Osmanlı'yı İngiltere (Lloyd George Hükümeti) ile savaşın eşiğine (Çanakkale Krizi) getirdi. Ancak Fransa ve İtalya (Sakarya'dan sonra TBMM ile yakınlaşmışlardı), İngiltere'yi yalnız bırakınca İngiltere ateşkes istemek zorunda kaldı.

⚠️ Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922):
Toplantı Yeri: Bursa, Mudanya.
Katılanlar (TBMM Temsilcisi): İsmet Paşa (İnönü) (Batı Cephesi Komutanı).
Katılan İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, İtalya.
TUZAK: Yunanistan masada yoktur! Onları İngiltere temsil etmiştir. (Adada bir gemide beklemişlerdir).

Kilit Maddeleri:

Türk-Yunan savaşı sona erecektir.
Doğu Trakya (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ), 15 gün içinde Yunanlılarca boşaltılacak ve TBMM'ye devredilecektir.
İstanbul ve Boğazlar, barış antlaşması (Lozan) imzalanana kadar İtilaf Devletleri'nde kalacak, barıştan sonra TBMM'ye devredilecektir.

ÖNEMİ:

KURTULUŞ SAVAŞI'NIN MUHAREBELER (SİLAHLI) DÖNEMİ SONA ERMİŞTİR.
Doğu Trakya (Edirne) SAVAŞ YAPILMADAN (Diplomatik Zafer) kurtarılmıştır. (Trakya Yüksek Komiseri olarak Refet Bele teslim almıştır).
İstanbul ve Boğazların TBMM'ye devredileceğinin kabul edilmesiyle, OSMANLI DEVLETİ HUKUKEN SONA ERMİŞTİR (Hukuki Ölüm). (Fiilen Mondros'taydı, Resmen Saltanatın Kaldırılmasıyladır).
İngiltere'de Lloyd George Hükümeti (Türk düşmanı) bu başarısızlık üzerine istifa etmiştir.

C. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (24 Temmuz 1923) (DİPLOMATİK ZAFER)

Mudanya Ateşkesi'nden sonra, I. Dünya Savaşı'nı resmen bitirecek olan Barış Antlaşması için İsviçre'nin Lozan (Lausanne) kentinde konferans toplandı (20 Kasım 1922).

1. Lozan Öncesi Kriz: Saltanatın Kaldırılması

Lozan'a davet krizi, "I. TBMM Dönemi" serimizin 3. Bölümünde detaylıca işlenmişti: İtilaf Devletleri, Lozan'a hem İstanbul Hükümeti'ni hem de TBMM'yi davet ederek "ikilik" çıkarmak istedi. TBMM, bu oyunu bozmak için 1 Kasım 1922'de SALTANATI KALDIRDI. Böylece Lozan'a Türk milletinin tek temsilcisi olarak TBMM katıldı.

2. Lozan Konferansı Süreci (İki Aşama)

TBMM Heyeti: Baş Delege İsmet Paşa (İnönü) (Mudanya'daki diplomatik başarısından dolayı), Dr. Rıza Nur (Sağlık Bakanı) ve Hasan Saka (Maliye uzmanı).
Mustafa Kemal'in Net Talimatı: Mustafa Kemal, İsmet Paşa'yı Lozan'a gönderirken iki konuda "kesinlikle taviz verilmemesini" emretti:
1. Ermeni Yurdu (Doğu Anadolu) (Sevr Madde 24).
2. Kapitülasyonlar (Ekonomik bağımsızlık).

I. Dönem (Kasım 1922 - Şubat 1923): Görüşmeler çok sert geçti. Özellikle Kapitülasyonlar, Musul (Irak) Sınırı, Boğazlar ve Osmanlı Borçları konularında hiçbir ilerleme sağlanamadı. İsmet Paşa, İngiliz Lord Curzon'a karşı Misak-ı Millî'yi sonuna kadar savundu. Görüşmeler 4 Şubat 1923'te KESİLDİ (dağıldı).

II. Dönem (Nisan 1923 - Temmuz 1923): Ara dönemde Türkiye (İzmir İktisat Kongresi'ni topladı) ve İtilaf Devletleri (İngiltere) savaşın yeniden başlama riskini (Mustafa Kemal orduya "hazırlık" emri verdi) göze alamadı. Taraflar taviz vererek masaya döndü ve antlaşma 24 Temmuz 1923'te imzalandı.

⚠️ Lozan Antlaşması'nın (1923) Maddeleri ve Yorumları (TÜRKİYE'NİN TAPUSU):

1. SINIRLAR:

Suriye Sınırı: 1921 Ankara Antlaşması (Bölüm 3) esas alındı. HATAY, Misak-ı Millî'den TAVİZ olarak Fransa Mandasındaki Suriye'ye bırakıldı.
Irak Sınırı (MUSUL SORUNU): ÇÖZÜLEMEYEN TEK KONUDUR. (Petrol/Musul sorunu). Antlaşmada şu karar alındı: "Musul sorunu, Türkiye ile İngiltere arasında, 9 ay içinde ikili görüşmelerle çözülecektir. Çözülemezse Milletler Cemiyeti'ne gidecektir." (Bu, Misak-ı Millî'den 3. Tavizdir).
Yunanistan Sınırı: Mudanya'daki Meriç Nehri sınırı kabul edildi. Karaağaç (Meriç'in batısı), Yunanistan'ın savaş tazminatı olarak Türkiye'ye verildi.
Ege Adaları: Gökçeada, Bozcaada ve Tavşan Adaları Türkiye'ye; diğer tüm Ege Adaları (Midilli, Limni, Sisam, Sakız vb.) silahsızlandırılmak şartıyla Yunanistan'a bırakıldı. (12 Ada İtalya'da kaldı - Uşi).

2. KAPİTÜLASYONLAR (Tam Bağımsızlık):

TÜM KAPİTÜLASYONLAR (ekonomik, adli, idari) KESİN OLARAK ve TAMAMEN KALDIRILDI.
YORUMU: Bu, Lozan'ın en büyük zaferidir. EKONOMİK BAĞIMSIZLIK ve TAM BAĞIMSIZLIK sağlanmıştır.

3. BOĞAZLAR (Kısmi Başarı):

Boğazlar, Başkanı TÜRK olan Uluslararası bir "Boğazlar Komisyonu" tarafından yönetilecektir.
Boğazların her iki yakası askersizlendirilecektir.

YORUMU: Bu, Misak-ı Millî'ye aykırıdır ve EGEMENLİK HAKKIMIZI zedeler. (Bu sorun, 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile lehimize çözülecektir).

4. BORÇLAR:

Osmanlı'nın Düyûn-ı Umûmiye (Bölüm 6) borçları, imparatorluktan ayrılan devletler (Suriye, Yunanistan, Irak vb.) arasında paylaştırıldı.
Türkiye'ye düşen payın Türk Lirası veya Fransız Frangı ile taksitler halinde ödenmesi kararlaştırıldı. (Düyun-u Umumiye kaldırıldı).

5. AZINLIKLAR VE NÜFUS MÜBADELESİ:

Osmanlı'daki tüm azınlıklar (Rum, Ermeni, Yahudi) "TÜRK VATANDAŞI" kabul edildi.
Böylece Avrupa'nın "azınlık hakları" bahanesiyle iç işlerimize karışması engellendi. (Eşitlik).
Nüfus Mübadelesi (Değişim): Yunanistan'daki Türkler ile Türkiye'deki Rumların zorunlu göç (değişim) yapması kararlaştırıldı.
İSTİSNA: Batı Trakya Türkleri (Yunanistan'da) ve İstanbul Rumları (Türkiye'de) bu değişimin (Etabli) dışında tutuldu.

6. PATRİKHANE VE YABANCI OKULLAR:

Fener Rum Patrikhanesi: Türkiye'de kalmasına, ancak siyasi (ekümenik) yetkileri olmadan, sadece bir "dini merkez" olarak (Müslüman Müftülüğü gibi) kalmasına izin verildi.
Yabancı Okullar: Türk kanunlarına (Milli Eğitim Bakanlığı'na) uymaları şartıyla açık kalmaları kabul edildi.

💡 MUHAREBELER DÖNEMİ SERİSİ SONU 💡
Böylece "Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi" serimizi 5 detaylı bölümde tamamlamış bulunuyoruz.

Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923), Sevr Antlaşması'nı (Ölüm) yırtıp atan, Misak-ı Millî'yi (Vatan) büyük ölçüde gerçekleştiren ve YENİ TÜRKİYE CUMHURİYETİ'nin tapu senedi olan belgedir.

Savaş bitmiş, vatan kurtulmuş, saltanat kaldırılmış (I. TBMM Bölüm 3) ve barış imzalanmıştır (Lozan). Artık sıra, "Savaş Meclisi" olan I. TBMM'nin görevini tamamlayıp, yeni devleti kuracak olan "İnkılap (Devrim)" sürecine girmeye gelmiştir.

Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "ATATÜRK İNKILAPLARI VE İLKELERİ" (Lozan'ın onayı, Cumhuriyet'in İlanı, Siyasi/Hukuki/Eğitim İnkılapları ve 6 İlke) ile başlayabiliriz.