🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK İNKILAPLARI) - BÖLÜM 5: HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ⚖️
💡 8 Bölümlük Serimizin 5. Bölümü:
Bölüm 4'te, Siyasi Alandaki devrimleri (Saltanat, Cumhuriyet, Halifelik, 1924 Anayasası) gördük. Yeni, laik ve cumhuriyetçi bir devlet kurulmuştu. Ancak bu devletin hukuk sistemi hala eskiydi (Osmanlı'dan kalmaydı).
Bu bölümde, siyasi devrimi tamamlayan Hukuk Devrimi'ni işleyeceğiz. Konularımız: Osmanlı hukukundaki ikilik (Mecelle, Şer'i Mahkemeler), Türk Medeni Kanunu (İsviçre)'nun (1926) kabulü (Kadın Hakları) ve diğer temel kanunların (Ceza, Borçlar, Ticaret) Avrupa'dan alınması.
Bölüm 4'te, Siyasi Alandaki devrimleri (Saltanat, Cumhuriyet, Halifelik, 1924 Anayasası) gördük. Yeni, laik ve cumhuriyetçi bir devlet kurulmuştu. Ancak bu devletin hukuk sistemi hala eskiydi (Osmanlı'dan kalmaydı).
Bu bölümde, siyasi devrimi tamamlayan Hukuk Devrimi'ni işleyeceğiz. Konularımız: Osmanlı hukukundaki ikilik (Mecelle, Şer'i Mahkemeler), Türk Medeni Kanunu (İsviçre)'nun (1926) kabulü (Kadın Hakları) ve diğer temel kanunların (Ceza, Borçlar, Ticaret) Avrupa'dan alınması.
A. HUKUK İNKILABININ ZORUNLULUĞU (NEDENLERİ)
1924 Anayasası (Bölüm 4) "Egemenlik Milletindir" dese de, toplumsal hayatı düzenleyen kanunlar hala Osmanlı'dan kalmaydı ve bu durum yeni rejimle çelişiyordu:
1. Hukukta İkilik (Kaos):
Osmanlı'nın son döneminde 4 farklı mahkeme ve hukuk sistemi vardı:
- Şer'iyye Mahkemeleri (Dini esaslara göre evlenme, boşanma, miras).
- Nizamiye Mahkemeleri (Batı tarzı ceza, ticaret vb.).
- Konsolosluk Mahkemeleri (Kapitülasyonlar nedeniyle yabancıların kendi mahkemeleri).
- Azınlık Mahkemeleri (Rum/Ermeni/Yahudilerin kendi cemaat mahkemeleri).
2. Laikleşme Zorunluluğu (Laiklik):
Toplumsal hayatı düzenleyen ana kanun Mecelle idi (Ahmet Cevdet Paşa). Ancak Mecelle, Şer'i (İslam) hukuka dayanıyordu. Laik bir devlette (Bölüm 2 İlkesi) hukuk kuralları dine değil, akla ve bilime dayanmalıydı.
3. Kadın Hakları (Halkçılık) ve Mecelle'nin Yetersizliği:
Mecelle, Aile Hukuku'nu (Evlenme, Boşanma, Miras) kapsımıyordu. Bu alanlar tamamen dini kurallara (Şer'i Mahkemeler) bırakılmıştı. Bu durum, kadın-erkek eşitliğine (Halkçılık - Bölüm 2) aykırıydı (Erkeğe çok eşlilik, kolay boşanma hakkı; kadına miras ve şahitlikte eşitsizlik).
4. Lozan ve Kapitülasyonlar (Milliyetçilik):
Lozan'da (Muharebeler Bölüm 5) Kapitülasyonlar kaldırılmıştı. Ancak Avrupalı devletler, "Sizin hukukunuz (Mecelle) bizim ticaretimize uygun değil" diyerek yeniden ayrıcalık isteme tehlikesi yaratıyordu. Acilen modern (Batı) kanunlara geçmek bir zorunluluktu (Tam Bağımsızlık).
B. HUKUKTA LAİKLEŞME ADIMLARI (1924)
3 Mart 1924 (Bölüm 4), siyasi laikleşmenin zirvesiydi. Aynı yıl hukukta da adımlar atıldı:
➡️ Şeriye ve Evkaf Vekaleti Kaldırıldı (3 Mart 1924). (Hukukun din işlerinden sorumlu bakanlığı kaldırıldı).
➡️ Şer'iyye Mahkemeleri Kaldırıldı (8 Nisan 1924). (Dini mahkemeler kapatıldı, hukukta birlik yolunda adım atıldı).
➡️ Şer'iyye Mahkemeleri Kaldırıldı (8 Nisan 1924). (Dini mahkemeler kapatıldı, hukukta birlik yolunda adım atıldı).
Ancak geriye hala toplumsal hayatı düzenleyen Mecelle kalmıştı.
C. TÜRK MEDENİ KANUNU'NUN KABULÜ (17 Şubat 1926) (HUKUK DEVRİMİ)
TBMM, Mecelle'nin yerine, Avrupa'nın en modern, en yeni, en basit ve en laik medeni kanunu olan İsviçre Medeni Kanunu'nu (ve Borçlar Kanunu'nu) örnek alarak Türk Medeni Kanunu'nu (TMK) kabul etti.
⚠️ Neden İsviçre Medeni Kanunu Seçildi?
1. Modernlik: O tarihte Avrupa'da kabul edilen en yeni (1912) kanundu.
2. Laiklik ve Akılcılık: Dini (dogmatik) etkilerden tamamen arınmıştı, sorunlara akılcı ve pratik çözümler sunuyordu.
3. Eşitlik (Halkçılık): Kadın-erkek eşitliğini ve birey haklarını en iyi savunan kanundu.
4. Basitlik: Dili ve yapısı açık ve anlaşılırdı.
1. Modernlik: O tarihte Avrupa'da kabul edilen en yeni (1912) kanundu.
2. Laiklik ve Akılcılık: Dini (dogmatik) etkilerden tamamen arınmıştı, sorunlara akılcı ve pratik çözümler sunuyordu.
3. Eşitlik (Halkçılık): Kadın-erkek eşitliğini ve birey haklarını en iyi savunan kanundu.
4. Basitlik: Dili ve yapısı açık ve anlaşılırdı.
⚠️ Türk Medeni Kanunu'nun (1926) Getirdiği Yenilikler ve Sonuçları (ÇOK ÖNEMLİ!):
1. Aile Hukukunda Devrim (Halkçılık + Laiklik):
- Tek Eşlilik (Poligami bitti): Dini nikâha dayalı çok eşlilik (poligami) yasaklandı, tek eşlilik (monogami) yasal zorunluluk oldu.
- Resmi Nikâh Zorunluluğu: Evliliğin, devlet memuru (Belediye) önünde yapılması (Resmi Nikâh) zorunlu hale geldi. (İmam nikahı, hukuki bir geçerliliği olmayan dini bir törene dönüştü).
- Boşanma Hakkı: Erkeğin "boş ol" demesiyle evliliğin bitmesi (şer'i hukuk) kaldırıldı. Kadına da boşanma hakkı tanındı ve boşanma mahkeme kararına bağlandı.
2. Miras ve Mülkiyet Hukuku (Halkçılık):
- Şer'i hukuktaki (Mecelle) mirasta (Kıza 1, Erkeğe 2 pay) eşitsizliği kaldırıldı.
- Mirasta ve Mülk edinmede Kadın-Erkek eşitliği sağlandı.
- Şahitlikte (mahkemede) kadın ile erkeğin şahitliği eşit sayıldı.
3. Siyasi/Laik Sonuç (Patrikhaneler):
- Osmanlı'da Fener Rum ve Ermeni Patrikhaneleri'nin (Millet Sistemi) "cemaatinin evlenme, boşanma, miras işlerine bakma" yani MAHKEME KURMA (dünyevi) yetkileri vardı.
- Medeni Kanun ile bu dünyevi yetkiler tamamen Patrikhanelerin elinden alındı. Patrikhaneler, sadece "dini (ibadet) bir kurum" haline getirildi. (Laiklik).
SONUÇ: Medeni Kanun, Laiklik ve Halkçılık (Bölüm 2) ilkeleri doğrultusunda atılmış en büyük adımdır. Toplumsal hayatı ve aile yapısını tamamen modernleştirmiştir.
D. DİĞER KANUNLARIN KABULÜ (Batılılaşma ve İnkılapçılık)
Sadece Medeni Hukuk değil, diğer tüm hukuk alanları da Avrupa'dan alındı. (İnkılapçılık İlkesi - Bölüm 3).
1. Türk Ceza Kanunu (TCK) (1926):
O dönem (faşist) İtalya'nın "Zanardelli" yasası örnek alındı.
Neden İtalya? Çünkü devletin otoritesini ve kamu düzenini (sert bir şekilde) koruyan bir yapısı vardı. (Yeni rejimi korumak için).
Neden İtalya? Çünkü devletin otoritesini ve kamu düzenini (sert bir şekilde) koruyan bir yapısı vardı. (Yeni rejimi korumak için).
2. Borçlar Kanunu (1926):
Medeni Kanun'un doğal bir parçası (tamamlayıcısı) olduğu için, İsviçre'den alındı.
3. Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu (HMUK) (1927):
Yargılama usulleri için İsviçre'nin "Neuchâtel" (Nöşatel) kantonunun yasaları örnek alındı.
4. Türk Ticaret Kanunu (1926) ve İcra-İflas Kanunu (1929):
O dönemin en gelişmiş ve kapsamlı ticaret yasalarına sahip olan Almanya ve İtalya'dan alındı. (Kapitülasyonlar sonrası serbest ticareti düzenlemek için).
💡 Bölüm 6'ya Hazırlık:
Bölüm 5'te, "Hukuk Devrimi" ile Medeni Kanun'un kabul edildiğini ve toplumsal hayatın (kadın-erkek eşitliği, aile yapısı) laikleştiğini gördük.
Ancak bu modern kanunları uygulayacak, okuyacak ve anlayacak bir toplum gerekiyordu. Halkın büyük çoğunluğu ise Arap harfleriyle (Osmanlıca) okuma-yazma bilmiyordu.
Bölüm 6'da, bu Hukuk ve Siyaset devrimlerini tamamlayan en büyük kültürel devrimi, yani EĞİTİM VE KÜLTÜR İNKILAPLARINI işleyeceğiz: Tevhid-i Tedrisat (Bölüm 4'te temeli atıldı), Harf Devrimi (Latin Harfleri), Millet Mektepleri, TTK ve TDK (Milliyetçilik) ve Üniversite Reformu.
Bölüm 5'te, "Hukuk Devrimi" ile Medeni Kanun'un kabul edildiğini ve toplumsal hayatın (kadın-erkek eşitliği, aile yapısı) laikleştiğini gördük.
Ancak bu modern kanunları uygulayacak, okuyacak ve anlayacak bir toplum gerekiyordu. Halkın büyük çoğunluğu ise Arap harfleriyle (Osmanlıca) okuma-yazma bilmiyordu.
Bölüm 6'da, bu Hukuk ve Siyaset devrimlerini tamamlayan en büyük kültürel devrimi, yani EĞİTİM VE KÜLTÜR İNKILAPLARINI işleyeceğiz: Tevhid-i Tedrisat (Bölüm 4'te temeli atıldı), Harf Devrimi (Latin Harfleri), Millet Mektepleri, TTK ve TDK (Milliyetçilik) ve Üniversite Reformu.