🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK İNKILAPLARI) - BÖLÜM 6: EĞİTİM VE KÜLTÜR İNKILAPLARI (Milli Bilinç) 🏛️
Bölüm 4'te Siyasi, Bölüm 5'te Hukuki devrimleri gördük. Bu bölümde, devrimin "beyin" kısmını, yani Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılapları en ince ayrıntısına kadar işleyeceğiz.
Konularımız: Eğitimin birleştirilmesi ve laikleşmesi (Tevhid-i Tedrisat Kanunu), Medreselerin Kapatılması, okuma-yazma devrimi olan Yeni Türk Harflerinin Kabulü (Harf Devrimi), halkı eğitmek için açılan Millet Mektepleri ve "Milli Bilinç" (Milliyetçilik ilkesi) için kurulan Türk Tarih Kurumu (TTK) ile Türk Dil Kurumu (TDK) ve son olarak Üniversite Reformu (Darülfünun).
A. TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU (ÖĞRETİM BİRLİĞİ) (3 Mart 1924)
Bölüm 4'te (Siyasi İnkılaplar), Halifeliğin Kaldırıldığı gün (3 Mart 1924) çıkarılan 4 devrim kanunundan biri olarak görmüştük. Bu, eğitim inkılabının temel taşıdır.
1. Kanun Öncesi Durum (Eğitimde İkilik)
Osmanlı'da (Kültür Bölüm 5) bir eğitim birliği yoktu. Ülkede 4 farklı okul sistemi vardı:
2. Mektepler (Modern): Batı tarzı eğitim veren, Maarif Vekaleti'ne (Eğitim Bakanlığı) bağlı okullar.
3. Azınlık Okulları: Rum, Ermeni, Yahudi cemaatlerinin kendi okulları.
4. Yabancı Okullar (Misyoner): Fransız, Amerikan, İngilizlerin kendi çıkarları için açtığı okullar.
1. (En Önemlisi): TÜM okullar (Medreseler, Azınlık okulları, Yabancı okullar) Milli Eğitim Bakanlığı'na (Maarif Vekaleti) bağlandı.
Sonuç: EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE BİRLİK SAĞLANDI.
2. (Laiklik): Eğitim sistemi LAİKLEŞTİRİLDİ. (Dini eğitime dayalı Medrese sistemi, MEB'e bağlanarak etkisizleştirildi).
3. (Milliyetçilik): Eğitim sistemi MİLLİLEŞTİRİLDİ. Yabancı ve Azınlık okullarına Türkçe, Tarih, Coğrafya dersleri konuldu ve Türk müfettişlerin denetimine açıldı. (Lozan'daki (Muharebeler Bölüm 5) "Yabancı Okullar" sorunu böylece çözüldü).
4. (Sonuç): Medreseler Kapatıldı (11 Mart 1924). Tevhid-i Tedrisat Kanunu'na dayanılarak, artık işlevsiz kalan ve laik sisteme uymayan medreseler tamamen kapatıldı.
İlgili İlkeler: Laiklik (Ana ilke), Milliyetçilik (Milli Eğitim), Halkçılık (Eğitimde fırsat eşitliği).
2. Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (1926)
Tevhid-i Tedrisat (Birlik) sonrası, Milli Eğitimin "müfredatını" (programını) belirleyen kanundur.
B. YENİ TÜRK HARFLERİNİN KABULÜ (HARF DEVRİMİ) (1 Kasım 1928)
Eğitimde laikleşme ve millileşme sağlanmıştı ancak okuma-yazmayı engelleyen en büyük sorun Arap Alfabesi idi.
- Okuma-Yazma Zorluğu (Ana Neden): Arap alfabesinin, Türkçenin ses yapısına (Ünlü harfler) uygun olmaması. Bu yüzden okuma-yazma oranının çok düşük (%10 civarı) olması.
- Kültürel Neden (Laiklik): Arap alfabesinin, Kuran alfabesi olması nedeniyle Laik bir devlette "bilim dili" olmasındaki zorluklar ve Batı ile entegrasyonu engellemesi.
- Eğitimde Birlik: Konuşma dili (Türkçe) ile yazı dilinin (Arap harfli Osmanlıca) farklı olması.
C. MİLLET MEKTEPLERİ (1 Ocak 1929)
Harf Devrimi, bir "alfabe" değişikliği değil, bir "eğitim ve okuma-yazma seferberliği" idi. Bu seferberliğin okuluna "Millet Mektepleri" denir.
Amaç: Yeni Türk harfleriyle, okuma-yazma çağını (ilkokul) geçmiş olan tüm yetişkin halka (16-45 yaş arası kadın/erkek) okuma-yazma öğretmek.
Önemi: Halkçılık ilkesinin (Bölüm 2) en net uygulamasıdır. (Sosyal Devlet).
Mustafa Kemal'in Rolü: Mustafa Kemal, "Başöğretmen" sıfatıyla bu okullarda ders vermiştir. (24 Kasım Öğretmenler Günü).
D. MİLLİ TARİH VE MİLLİ DİL (MİLLİYETÇİLİK İNKILAPLARI)
Eğitim ve Hukuk laikleşmişti. Sıra, Milliyetçilik (Bölüm 1) ilkesini kurumsallaştırmaya gelmişti. Amaç, Osmanlı'nın "Ümmetçi" (İslam tarihi) ve "Saray" (Osmanlı hanedanı) tarih anlayışını yıkarak, "Milli (Türk)" tarih ve dil anlayışını yerleştirmekti.
1. Türk Tarih Kurumu'nun (TTK) Kurulması (1931)
(Önceki adı: Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti)
- "Ümmetçi" (İslam) tarih anlayışı yerine "Milli" (Türk) tarih anlayışını getirmek.
- Batılıların "Türkler sarı ırktandır, medeniyet kuramaz, barbardır" şeklindeki ırkçı tezlerini çürütmek.
- Türklerin İslamiyet öncesi (Orta Asya) tarihini (Hunlar, Göktürkler vb.) araştırmak ve Anadolu'nun (Hititler, Sümerler) eski medeniyetleriyle Türk bağını (Türk Tarih Tezi) incelemek.
2. Türk Dil Kurumu'nun (TDK) Kurulması (1932)
(Önceki adı: Türk Dili Tetkik Cemiyeti)
- Türk dilini (Türkçeyi) yabancı dillerin (Arapça ve Farsça) boyunduruğundan kurtarmak.
- Türkçeyi "sadeleştirmek" (Öz Türkçe) ve arındırmak.
- Türkçeyi bir bilim ve kültür dili haline getirmek.
- Halkın konuştuğu dil (Türkçe) ile aydınların (Osmanlıca) dili arasındaki ikiliği kaldırmak. (Güneş Dil Teorisi bu amaçla geliştirilmiştir).
E. ÜNİVERSİTE REFORMU (1933) (DARÜLFÜNUN'UN KALDIRILMASI)
Osmanlı'dan kalan tek yükseköğretim kurumu Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) idi. Ancak Darülfünun, kendini yenileyememiş, İnkılaplara (devrimlere) karşı direnen, eski (geleneksel) hocaların merkezi haline gelmişti.
Sonuç (1933 Üniversite Reformu):
- Darülfünun kapatıldı.
- Yerine, İstanbul Üniversitesi adıyla, modern, bilimsel (Pozitivist) ve laik bir üniversite kuruldu.
- Almanya'dan (Hitler rejiminden) kaçan Yahudi asıllı profesörler (Albert Einstein'ın tavsiyesiyle) bu yeni üniversitede (ve Ankara'da) görevlendirildi.
Diğer Önemli Gelişmeler
Halkevleri (1932): İnkılapları halka (Halkçılık) ve gençlere benimsetmek için kurulan kültür ve propaganda merkezleridir. (Tevhid-i Tedrisat'ın yaygın eğitimidir).
Köy Enstitüleri (Temeli): 1937'de temelleri atılan, (1940'ta İsmet İnönü açacak), köyden öğrenci alıp "köy öğretmeni" yetiştirmeyi amaçlayan dâhiyane bir projedir. (Halkçılık).
Bölüm 6'da, Eğitim ve Kültür alanındaki devrimleri (Harf Devrimi, TTK, TDK, Üniversite Reformu) gördük. "Fikir" ve "Bilinç" devrimi tamamlanmıştı.
Bölüm 7'de, TOPLUMSAL ALANDA (gündelik hayatta) yapılan inkılapları işleyeceğiz: Şapka Kanunu (Toplumsal görünüm), Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması (Toplumsal laikleşme), Takvim/Saat/Ölçü değişikliği (Batı ile entegrasyon), Soyadı Kanunu (Resmi eşitlik) ve Kadınlara Siyasi Hakların (BMW) verilmesi.