🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK İNKILAPLARI) - BÖLÜM 8: EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 🏛️
💡 8 Bölümlük Serimizin 8. ve Son Bölümü:
Önceki bölümlerde Siyasi (Bölüm 4), Hukuki (Bölüm 5), Eğitimsel (Bölüm 6) ve Toplumsal (Bölüm 7) devrimleri gördük. Bu son bölümde, tüm bu devrimlerin ayakta kalmasını sağlayacak olan "Milli Ekonomi"nin nasıl kurulduğunu işleyeceğiz.
Konularımız: İzmir İktisat Kongresi (1923) ve "Milli Yemin" olan Misak-ı İktisadî, Aşar Vergisinin Kaldırılması (Halkçılık), Kabotaj Kanunu (Milliyetçilik), liberal deneme olan Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927), 1929 Dünya Krizi'nin zorunlu kıldığı Devletçilik (Bölüm 3) modeli ve 1. Beş Yıllık Sanayi Planı (Sümerbank/Etibank).
Önceki bölümlerde Siyasi (Bölüm 4), Hukuki (Bölüm 5), Eğitimsel (Bölüm 6) ve Toplumsal (Bölüm 7) devrimleri gördük. Bu son bölümde, tüm bu devrimlerin ayakta kalmasını sağlayacak olan "Milli Ekonomi"nin nasıl kurulduğunu işleyeceğiz.
Konularımız: İzmir İktisat Kongresi (1923) ve "Milli Yemin" olan Misak-ı İktisadî, Aşar Vergisinin Kaldırılması (Halkçılık), Kabotaj Kanunu (Milliyetçilik), liberal deneme olan Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927), 1929 Dünya Krizi'nin zorunlu kıldığı Devletçilik (Bölüm 3) modeli ve 1. Beş Yıllık Sanayi Planı (Sümerbank/Etibank).
A. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ (17 Şubat - 4 Mart 1923)
Lozan Barış Görüşmeleri'nin (Muharebeler Bölüm 5) kesintiye uğradığı (Şubat 1923) bir dönemde, henüz Cumhuriyet ilan edilmemişken İzmir'de toplanmıştır.
Başkan: Kazım Karabekir Paşa.
Toplanma Amacı: Savaş bitmişti. Yeni kurulacak Türk Devleti'nin "Ekonomik Modelini" (yol haritasını) belirlemek. Çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi temsilcileri (1135 delege) bir araya geldi.
⚠️ Misak-ı İktisadî (Ekonomi Yemini) Kararları:
Bu kongrede, "Milli ve Bağımsız" bir ekonominin temelleri atıldı. Bu kararlara "Ekonomi Yemini" denir.
Alınan Başlıca Kararlar:
Bu kongrede, "Milli ve Bağımsız" bir ekonominin temelleri atıldı. Bu kararlara "Ekonomi Yemini" denir.
Alınan Başlıca Kararlar:
- "Ekonomik bağımsızlık" (Milliyetçilik) esastır. Kapitülasyonlar ve Düyun-u Umumiye (Dağılma Bölüm 6) kabul edilemez. (Lozan'daki heyete mesajdır).
- Liberalizm (Serbest Piyasa) benimsenecektir. (Devletçilik henüz yoktur!).
- Devlet, özel sektörü (girişimciyi) teşvik edecektir. (Fabrika kurana kredi, vergi indirimi vb.).
- Özel sektörün yapamadığı işleri devlet yapacaktır. (Bu, gelecekteki Devletçiliğin ilk sinyalidir).
- Sanayiyi (fabrikaları) geliştirmek için Milli Bankalar kurulmalıdır.
- Hammadde (Maden, Tarım) öncelikle içeride işlenmeli, dışarıya hammadde olarak satılmamalıdır. (Sanayileşme hedefi).
- Demiryolları (ulaşım) millileştirilmelidir.
- Aşar (Öşür) Vergisi (Köylünün üzerindeki ağır yük) kaldırılmalıdır.
B. DÖNEMİN EKONOMİ İNKILAPLARI (1923-1929 LİBERAL DÖNEM)
Bu ilk 7 yıl, İzmir İktisat Kongresi'nde alınan "Liberalizm" (Özel Sektör) kararlarının uygulandığı dönemdir.
1. Aşar (Öşür) Vergisinin Kaldırılması (17 Şubat 1925):
İzmir İktisat Kongresi'nde alınan kararla, Osmanlı'dan beri köylünün (Reaya) belini büken 1/10'luk ürün vergisi (Aşar) kaldırıldı.
ÖNEMİ: Bu, HALKÇILIK (Bölüm 2) ilkesi doğrultusunda atılmış en büyük ekonomik adımdır. Köylünün (Milletin Efendisi) rahatlaması ve tarımsal üretimin artması amaçlanmıştır. (Devlet, bütçesinin en büyük gelir kaleminden vazgeçmiştir).
ÖNEMİ: Bu, HALKÇILIK (Bölüm 2) ilkesi doğrultusunda atılmış en büyük ekonomik adımdır. Köylünün (Milletin Efendisi) rahatlaması ve tarımsal üretimin artması amaçlanmıştır. (Devlet, bütçesinin en büyük gelir kaleminden vazgeçmiştir).
2. Milli Bankaların Kurulması:
Türkiye İş Bankası (1924): Cumhuriyet tarihinin İLK ÖZEL (MİLLİ) BANKASIDIR. (Mustafa Kemal, Hindistan Müslümanlarının gönderdiği parayla kurdurmuştur). İlk Genel Müdürü Celal Bayar'dır. Amacı, özel sektöre (tüccara) kredi vermektir.
Sanayi ve Maadin Bankası (1925): Devletin fabrikalarını (KİT) ve madenlerini finanse etmek için kurulan ilk devlet bankasıdır. (Daha sonra Sümerbank ve Etibank'a dönüşecektir).
Sanayi ve Maadin Bankası (1925): Devletin fabrikalarını (KİT) ve madenlerini finanse etmek için kurulan ilk devlet bankasıdır. (Daha sonra Sümerbank ve Etibank'a dönüşecektir).
3. Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926):
KABOTAJ: Bir ülkenin kendi karasularında (limanlar arası) yük ve yolcu taşıma hakkıdır.
Olay: Osmanlı'daki Kapitülasyonlar yüzünden Türk limanları arasındaki ticareti (deniz taşımacılığını) yabancı şirketler yapıyordu.
Kanun: Türk karasularında gemi işletme ve ticaret yapma hakkı, SADECE Türk vatandaşlarına verildi.
ÖNEMİ: Bu kanun, Lozan'da kazanılan siyasi bağımsızlığın, "EKONOMİK (DENİZCİLİK) BAĞIMSIZLIĞI" ile tamamlanmasıdır.
İlgili İlke: Milliyetçilik (Doğrudan). (1 Temmuz, Denizcilik ve Kabotaj Bayramı).
Olay: Osmanlı'daki Kapitülasyonlar yüzünden Türk limanları arasındaki ticareti (deniz taşımacılığını) yabancı şirketler yapıyordu.
Kanun: Türk karasularında gemi işletme ve ticaret yapma hakkı, SADECE Türk vatandaşlarına verildi.
ÖNEMİ: Bu kanun, Lozan'da kazanılan siyasi bağımsızlığın, "EKONOMİK (DENİZCİLİK) BAĞIMSIZLIĞI" ile tamamlanmasıdır.
İlgili İlke: Milliyetçilik (Doğrudan). (1 Temmuz, Denizcilik ve Kabotaj Bayramı).
4. Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927):
İzmir İktisat Kongresi'nin "Özel sektör desteklenecek" kararına dayanarak çıkarıldı.
Kanun: Fabrika kurmak isteyen özel girişimcilere ücretsiz arsa, vergi muafiyeti, gümrük indirimi ve ucuz kredi verilmesini öngördü.
SONUÇ: BAŞARISIZ OLDU.
Nedenleri: 1) Halkta yeterli sermaye ve teknik bilgi olmaması. 2) 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ'nin (Büyük Buhran) patlak vermesi.
Kanun: Fabrika kurmak isteyen özel girişimcilere ücretsiz arsa, vergi muafiyeti, gümrük indirimi ve ucuz kredi verilmesini öngördü.
SONUÇ: BAŞARISIZ OLDU.
Nedenleri: 1) Halkta yeterli sermaye ve teknik bilgi olmaması. 2) 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ'nin (Büyük Buhran) patlak vermesi.
C. DEVLETÇİLİK MODELİNE GEÇİŞ (1929 KRİZİ VE SONRASI)
1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun (Liberalizm) 1929 Krizi nedeniyle başarısız olması, devleti yeni bir model aramaya itti.
⚠️ Devletçilik İlkesi'nin (Bölüm 3) Doğuşu:
1929 Krizi, özel sektörün (Liberalizm) tek başına kalkınmayı başaramayacağını kanıtladı. Bu nedenle, 1930'lardan itibaren "Devletçilik" (Karma Ekonomi) modeline geçildi.
Anlamı: "Özel sektörün yapamadığı büyük yatırımların (fabrika, banka, maden) bizzat DEVLET ELİYLE yapılmasıdır." (Amaç: Hızlı Sanayileşme).
1929 Krizi, özel sektörün (Liberalizm) tek başına kalkınmayı başaramayacağını kanıtladı. Bu nedenle, 1930'lardan itibaren "Devletçilik" (Karma Ekonomi) modeline geçildi.
Anlamı: "Özel sektörün yapamadığı büyük yatırımların (fabrika, banka, maden) bizzat DEVLET ELİYLE yapılmasıdır." (Amaç: Hızlı Sanayileşme).
Devletçilik Uygulamaları (1930-1939)
1. Merkez Bankası (1930):
Ulusal bir para politikası belirlemek, Türk Lirası'nın değerini korumak ve para basma (Emisyon) hakkını (Osmanlı Bankası'ndan) devralmak için kuruldu.
2. Sümerbank (1933) ve Etibank (1935):
Sanayi ve Maadin Bankası (1925) ikiye ayrıldı:
➡️ Sümerbank (Tekstil/Kumaş): Halkın temel giyim ihtiyacını (Basma, Pamuklu, Ayakkabı) karşılamak için devletin tekstil fabrikalarını kurdu (Kayseri, Nazilli, Malatya Bez Fabrikaları).
➡️ Etibank (Maden/Enerji): Ülkenin yeraltı kaynaklarını (kömür, demir, bakır) çıkarmak ve enerji santralleri kurmakla görevli devlet bankası.
➡️ Sümerbank (Tekstil/Kumaş): Halkın temel giyim ihtiyacını (Basma, Pamuklu, Ayakkabı) karşılamak için devletin tekstil fabrikalarını kurdu (Kayseri, Nazilli, Malatya Bez Fabrikaları).
➡️ Etibank (Maden/Enerji): Ülkenin yeraltı kaynaklarını (kömür, demir, bakır) çıkarmak ve enerji santralleri kurmakla görevli devlet bankası.
3. MTA (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü) (1935):
Etibank'ın hangi madeni nereden çıkaracağını belirlemek (araştırmak) için kurulan bilimsel araştırma kurumudur.
4. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1939):
Devletçiliğin resmi programıdır. Sovyet Rusya (SSCB) modelinden (planlı kalkınma) esinlenilmiştir.
ÖNEMİ: Çok başarılı olmuştur. Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Paşabahçe Cam, İzmit Kâğıt (SEKA), Beykoz Deri Fabrikaları bu planla kurulmuştur.
(İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmış ancak II. Dünya Savaşı (1939) çıktığı için uygulanamamıştır).
ÖNEMİ: Çok başarılı olmuştur. Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Paşabahçe Cam, İzmit Kâğıt (SEKA), Beykoz Deri Fabrikaları bu planla kurulmuştur.
(İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmış ancak II. Dünya Savaşı (1939) çıktığı için uygulanamamıştır).
💡 ATATÜRK İNKILAPLARI VE İLKELERİ SERİSİ SONU 💡
Böylece "Atatürk İnkılapları ve İlkeleri" serimizi 8 detaylı bölümde (1-3 İlkeler; 4-8 İnkılaplar) tamamlamış bulunuyoruz.
Listenize göre (Atatürk İnkılapları -> Partiler ve Partileşme Dönemi) sıradaki konumuz, bu inkılaplar yapılırken yaşanan siyasi gelişmeler ve muhalefet hareketleridir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA (Partileşme ve İsyanlar)" (Halk Fırkası, Terakkiperver Fırka, Şeyh Said İsyanı, Serbest Fırka, Menemen Olayı) ile başlayabiliriz.
Böylece "Atatürk İnkılapları ve İlkeleri" serimizi 8 detaylı bölümde (1-3 İlkeler; 4-8 İnkılaplar) tamamlamış bulunuyoruz.
Listenize göre (Atatürk İnkılapları -> Partiler ve Partileşme Dönemi) sıradaki konumuz, bu inkılaplar yapılırken yaşanan siyasi gelişmeler ve muhalefet hareketleridir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA (Partileşme ve İsyanlar)" (Halk Fırkası, Terakkiperver Fırka, Şeyh Said İsyanı, Serbest Fırka, Menemen Olayı) ile başlayabiliriz.