🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA) - BÖLÜM 3: SERBEST FIRKA VE MENEMEN OLAYI (1930-1931) 🏛️
💡 3 Bölümlük Serimizin 3. ve Son Bölümü:
Bölüm 2'de, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın (TCF) kapatılması (1925) ve İzmir Suikastı (1926) ile tüm muhalefetin tasfiye edildiğini ve 1925-1930 arası sert bir "Tek Parti" yönetimi uygulandığını gördük.
Bu bölümde, 1929 Dünya Ekonomik Krizi'nin bu tek parti yönetimini nasıl sarstığını, Mustafa Kemal'in "kontrollü" ikinci muhalefet denemesi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF - 1930)'nı (Ali Fethi Okyar) nasıl kurdurduğunu ve bu ikinci denemenin de Menemen (Kubilay) Olayı (1930) ile nasıl trajik bir şekilde başarısız olduğunu işleyeceğiz.
Bölüm 2'de, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın (TCF) kapatılması (1925) ve İzmir Suikastı (1926) ile tüm muhalefetin tasfiye edildiğini ve 1925-1930 arası sert bir "Tek Parti" yönetimi uygulandığını gördük.
Bu bölümde, 1929 Dünya Ekonomik Krizi'nin bu tek parti yönetimini nasıl sarstığını, Mustafa Kemal'in "kontrollü" ikinci muhalefet denemesi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF - 1930)'nı (Ali Fethi Okyar) nasıl kurdurduğunu ve bu ikinci denemenin de Menemen (Kubilay) Olayı (1930) ile nasıl trajik bir şekilde başarısız olduğunu işleyeceğiz.
A. İKİNCİ ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMESİNİN NEDENLERİ (1930)
1925-1930 arası (Takrir-i Sükun dönemi) İnkılaplar (Şapka, Harf vb.) yapılmış ancak siyasi muhalefete izin verilmemişti.
1. 1929 Dünya Ekonomik Krizi (Büyük Buhran) (Temel Neden):
ABD'de başlayan kriz tüm dünyayı vurdu. Türkiye'nin tarım ürünleri (üzüm, incir) satılamaz hale geldi, dış ticaret durdu. Halk, ekonomik olarak çok zor durumdaydı ve CHF'nin (Halk Fırkası) "Devletçilik" (İnkılaplar Bölüm 3/8) politikalarını sert bir şekilde eleştiriyordu.
2. Hükümeti Denetleme İsteği (Siyasi Neden):
Mustafa Kemal, Meclis'te tek parti (CHF) olduğu için Hükümetin (İsmet İnönü) denetlenemediğini, hataların görülmediğini düşünüyordu. Demokrasinin (Cumhuriyetçilik - İlke Bölüm 1) tam olarak işlemesi için Meclis'te farklı bir sese (muhalefet) ihtiyaç olduğuna inanıyordu.
3. Dış Politika:
Avrupa'da (İtalya, Almanya) otoriter rejimler (Faşizm/Nazizm) yükselirken, Mustafa Kemal Batı'ya (İngiltere/Fransa) "Türkiye'nin demokratik bir ülke olduğu" mesajını vermek istiyordu.
B. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (SCF) (12 Ağustos - 17 Kasım 1930)
Bu nedenlerle Mustafa Kemal, Paris Büyükelçisi ve eski Başbakan olan yakın arkadaşı Ali Fethi Okyar'ı Çankaya'ya davet etti ve ondan "kontrollü" bir muhalefet partisi kurmasını bizzat istedi.
Kuruluşu (12 Ağustos 1930):
Parti, Mustafa Kemal'in isteği ve onayıyla Ali Fethi Okyar tarafından kuruldu. Mustafa Kemal, bu partiye kız kardeşi Makbule Atadan'ı da üye yaparak partiyi bizzat desteklediğini gösterdi.
ÖNEMİ: Türkiye Cumhuriyeti tarihinin İKİNCİ MUHALEFET PARTİSİDİR. (İlki TCF idi).
ÖNEMİ: Türkiye Cumhuriyeti tarihinin İKİNCİ MUHALEFET PARTİSİDİR. (İlki TCF idi).
1. Parti Programı (TCF'den Farkları)
⚠️ Serbest Fırka (SCF) vs. Terakkiperver Fırka (TCF) Farkı:
TCF (Bölüm 1): "Dini inançlara saygılıyız" diyerek irticaya zemin hazırlamıştı.
SCF (Yeni Parti): TCF'den ders alınmıştır. Parti programı, "Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik ve LAİKLİK" ilkelerine tamamen bağlıdır.
Ekonomik Programı (En Önemli Fark):
TCF (Bölüm 1): "Dini inançlara saygılıyız" diyerek irticaya zemin hazırlamıştı.
SCF (Yeni Parti): TCF'den ders alınmıştır. Parti programı, "Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik ve LAİKLİK" ilkelerine tamamen bağlıdır.
Ekonomik Programı (En Önemli Fark):
- CHF'nin (İsmet İnönü) "Devletçilik" (Bölüm 3 İlkesi) modeline karşı, "Liberalizm" (Serbest Piyasa) ekonomisini savunmuştur.
- "Tek Dereceli Seçim" sistemi. (CHF Çift Dereceli sistemi savunuyordu).
- Kadınlara siyasi hakların (Bölüm 7 İnkılabı) verilmesi. (Bu, CHF ile ortak noktasıdır).
2. Partinin Feshedilmesi (Kapatılması) (17 Kasım 1930)
Parti, 1929 Krizi'nin yarattığı ekonomik buhran nedeniyle halktan beklenmedik derecede büyük bir ilgi gördü. Ali Fethi Okyar'ın İzmir Mitingi'ne (Eylül 1930) yüz binlerce kişi katıldı.
Tehlikenin Görülmesi:
Ancak mitinge, sadece ekonomik sıkıntı çekenler değil, aynı zamanda TCF'nin (Bölüm 1) kapatılmasıyla yeraltına inen tüm eski rejim (Saltanat/Hilafet) yanlıları ve irticai (gerici) gruplar da "Serbest Fırka" adıyla sızdı. Mitinglerde rejim karşıtı sloganlar atılmaya başlandı.
Fesih Kararı (Kapatma): Ali Fethi Okyar, partinin kendi kontrolünden çıktığını ve "rejim karşıtı" bir odağa dönüştüğünü görünce, (Atatürk'le de görüştükten sonra) partiyi bizzat KENDİSİ FESHETTİ (kapattı) (17 Kasım 1930).
ÖNEMİ: Atatürk dönemindeki "İkinci Çok Partili Hayat Denemesi" de başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
Fesih Kararı (Kapatma): Ali Fethi Okyar, partinin kendi kontrolünden çıktığını ve "rejim karşıtı" bir odağa dönüştüğünü görünce, (Atatürk'le de görüştükten sonra) partiyi bizzat KENDİSİ FESHETTİ (kapattı) (17 Kasım 1930).
ÖNEMİ: Atatürk dönemindeki "İkinci Çok Partili Hayat Denemesi" de başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
C. MENEMEN (KUBİLAY) OLAYI (23 Aralık 1930) (REJİME İKİNCİ TEHDİT)
Serbest Fırka'nın kapanmasından sadece 1 ay sonra, bu partiye sızan irticai gruplar, "Hükümet geri adım attı" düşüncesiyle cesaretlendi ve en kanlı irtica provasını gerçekleştirdi.
⚠️ Menemen (Kubilay) Olayı (1930):
Olay: İzmir'in Menemen ilçesinde, Nakşibendi tarikatına mensup olduğunu iddia eden Derviş Mehmed ve adamları, "Şeriat isteriz, şapka giymek istemeyiz" sloganlarıyla isyan başlattı.
Şehit Edilme: Olayı bastırmakla görevlendirilen Yedek Subay Öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay, isyancılara nasihat etmeye çalışırken, Derviş Mehmed tarafından başının kesilmesi (hunharca) suretiyle şehit edildi. (Ona yardıma koşan Bekçi Hasan ve Şevki de şehit edildi).
Sonuçları:
Olay: İzmir'in Menemen ilçesinde, Nakşibendi tarikatına mensup olduğunu iddia eden Derviş Mehmed ve adamları, "Şeriat isteriz, şapka giymek istemeyiz" sloganlarıyla isyan başlattı.
Şehit Edilme: Olayı bastırmakla görevlendirilen Yedek Subay Öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay, isyancılara nasihat etmeye çalışırken, Derviş Mehmed tarafından başının kesilmesi (hunharca) suretiyle şehit edildi. (Ona yardıma koşan Bekçi Hasan ve Şevki de şehit edildi).
Sonuçları:
- Mustafa Kemal, "Menemen'i yakın!" diyecek kadar öfkelendi ve "Cumhuriyet'in ve Laikliğin" tehlikede olduğunu belirten bir "utanç" telgrafı yayınladı.
- Bölgede derhal Sıkıyönetim ve Divan-ı Harp (Askeri Mahkeme) kuruldu. (İstiklal Mahkemeleri (Bölüm 2) artık yoktu).
- İsyanın sorumluları (Derviş Mehmed ve yandaşları) idam edildi.
- Serbest Fırka'nın feshedilmesi ve hemen ardından Menemen Olayı'nın yaşanması, Türk toplumunun (halkın) henüz "Çok Partili Hayata" (demokrasiye) hazır olmadığını acı bir şekilde kanıtlamıştır.
- Bu olaydan sonra, Atatürk'ün ölümüne (ve 1945'e) kadar bir daha çok partili hayata geçiş DENENMEMİŞTİR.
- Laiklik (Bölüm 2) ilkesinin ne kadar önemli ve hassas olduğu anlaşılmıştır.
💡 ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA SERİSİ SONU 💡
Böylece "Atatürk Dönemi İç Politika (Partiler ve İsyanlar)" serimizi 3 detaylı bölümde (1. TCF/Şeyh Said, 2. İzmir Suikastı/Tasfiye, 3. SCF/Menemen) tamamlamış bulunuyoruz.
İnkılapları ve İç Politikayı bitirdik. Listenize göre (İç Politika -> Dış Politika) sıradaki konumuz, bu inkılaplar yapılırken ve bu isyanlar bastırılırken, Türk Devleti'nin dünya ile olan ilişkileridir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI" (Lozan'dan kalan sorunlar: Musul, Boğazlar, Hatay vb.) ile başlayabiliriz.
Böylece "Atatürk Dönemi İç Politika (Partiler ve İsyanlar)" serimizi 3 detaylı bölümde (1. TCF/Şeyh Said, 2. İzmir Suikastı/Tasfiye, 3. SCF/Menemen) tamamlamış bulunuyoruz.
İnkılapları ve İç Politikayı bitirdik. Listenize göre (İç Politika -> Dış Politika) sıradaki konumuz, bu inkılaplar yapılırken ve bu isyanlar bastırılırken, Türk Devleti'nin dünya ile olan ilişkileridir.
Hazır olduğunuzda, bir sonraki serimiz olan "ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI" (Lozan'dan kalan sorunlar: Musul, Boğazlar, Hatay vb.) ile başlayabiliriz.