🏛️ KPSS TARİH (DIŞ POLİTİKA) - BÖLÜM 1: LOZAN'DAN KALAN SORUNLAR (1923-1930) 🏛️
💡 4 Bölümlük Serimizin 1. Bölümü:
Kurtuluş Savaşı (Muharebeler) serimizi Lozan Antlaşması (1923) ile bitirmiştik. Lozan, bağımsızlığımızın tapusuydu ancak bazı sorunları çözmemiş veya yoruma açık bırakmıştı. Atatürk Dönemi Dış Politikasının 1. Dönemi (1923-1930), Lozan'dan kalan bu pürüzleri çözmekle geçmiştir. (2. Dönem (1930-1939) ise Dünya Barışına katkı ve sınırları koruma dönemidir).
Bu Bölümün Konuları: Dış Politikanın Temel İlkeleri ve 1923-1930 arası yaşanan Yabancı Okullar Sorunu (Fransa), Nüfus Mübadelesi (Etabli) Sorunu (Yunanistan) ve Osmanlı Borçları Sorunu (Fransa).
Kurtuluş Savaşı (Muharebeler) serimizi Lozan Antlaşması (1923) ile bitirmiştik. Lozan, bağımsızlığımızın tapusuydu ancak bazı sorunları çözmemiş veya yoruma açık bırakmıştı. Atatürk Dönemi Dış Politikasının 1. Dönemi (1923-1930), Lozan'dan kalan bu pürüzleri çözmekle geçmiştir. (2. Dönem (1930-1939) ise Dünya Barışına katkı ve sınırları koruma dönemidir).
Bu Bölümün Konuları: Dış Politikanın Temel İlkeleri ve 1923-1930 arası yaşanan Yabancı Okullar Sorunu (Fransa), Nüfus Mübadelesi (Etabli) Sorunu (Yunanistan) ve Osmanlı Borçları Sorunu (Fransa).
A. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASININ TEMEL İLKELERİ
İnkılaplar (Bölüm 1-3) serisinde gördüğümüz Bütünleyici İlkeler, dış politikanın da temelini oluşturmuştur:
1. Tam Bağımsızlık (Anti-Emperyalizm):
Milliyetçilik ilkesinin dış politikadaki yansımasıdır. Siyasi, askeri ve özellikle ekonomik (Kapitülasyonlar) bağımsızlığa asla taviz verilmemiştir.
2. Barışçıllık (Yurtta Sulh, Cihanda Sulh):
Misak-ı Millî (Hazırlık Bölüm 6) sınırlarına ulaşıldığı için (Musul ve Hatay hariç) devlet, yayılmacı (fetihçi/Turan) değil, barışçıl (statükocu/dengeci) bir politika izlemiştir.
3. Akılcılık ve Bilimsellik (Realizm):
Laiklik ilkesinin yansımasıdır. Hayalperest (İTC'nin Turan hayali gibi) maceralar yerine, gerçekçi (realist) ve Batı (Avrupa) ile uyumlu bir politika izlenmiştir.
4. Hukuka Bağlılık ve Eşitlik:
Halkçılık ilkesinin yansımasıdır. Sorunların "devletlerarası eşitlik" temelinde ve diplomasi (hukuk) yoluyla çözülmesi hedeflenmiştir. (Savaş en son çaredir).
B. YABANCI OKULLAR SORUNU (1924-1926)
⚠️ Yabancı Okullar Sorunu (Fransa):
Sorunun Kaynağı: Osmanlı'daki (Kültür Bölüm 6) Fransız, Amerikan, İtalyan misyoner okulları, Lozan'da (Muharebeler Bölüm 5) "Türk kanunlarına uymaları şartıyla" kalmıştı.
Krizin Başlaması (1924): TBMM, Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924 - İnkılaplar Bölüm 6)'nu çıkardı. Bu kanun, "Türkiye'deki tüm okullar (yabancı okullar dahil) Milli Eğitim Bakanlığı'na (MEB) bağlanacaktır; Türkçe, Tarih, Coğrafya dersleri Türk öğretmenlerce okutulacak ve Türk müfettişlerce denetlenecektir" diyordu.
Devletlerin Tepkisi: En çok okulu olan Fransa ve Vatikan (Papa) bu karara şiddetle karşı çıktı. "Bizim okullarımız (rahip okulları) sizin müfettişlerinize bağlanamaz, bu bizim iç meselemizdir" dediler.
Türkiye'nin Tavrı (Net Tavizsiz): Türkiye, Fransa'nın "Konuyu Lahey Adalet Divanı'na (Milletler Cemiyeti) götürelim" teklifini reddetti ve şu notayı verdi:
"Yabancı Okullar, benim sınırlarım içindeki kurumlardır. Bu, benim İÇ MESELEMDİR. Ya Türk kanunlarına uyarsınız ya da kapatılırsınız!"
Sonuç: Fransa ve diğer devletler, Türkiye'nin kararlılığı karşısında geri adım attı. Tüm okullar MEB'e bağlandı. (Bazıları (Bursa Amerikan Kız Koleji) direndiği için kapatıldı).
ÖNEMİ: Bu, Lozan'dan sonra "Tam Bağımsızlık" (Milliyetçilik) ve "Eğitimde Birlik" (Laiklik) ilkelerinden TAVİZ VERİLMEYECEĞİNİ gösteren ilk diplomatik zaferdir.
Sorunun Kaynağı: Osmanlı'daki (Kültür Bölüm 6) Fransız, Amerikan, İtalyan misyoner okulları, Lozan'da (Muharebeler Bölüm 5) "Türk kanunlarına uymaları şartıyla" kalmıştı.
Krizin Başlaması (1924): TBMM, Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924 - İnkılaplar Bölüm 6)'nu çıkardı. Bu kanun, "Türkiye'deki tüm okullar (yabancı okullar dahil) Milli Eğitim Bakanlığı'na (MEB) bağlanacaktır; Türkçe, Tarih, Coğrafya dersleri Türk öğretmenlerce okutulacak ve Türk müfettişlerce denetlenecektir" diyordu.
Devletlerin Tepkisi: En çok okulu olan Fransa ve Vatikan (Papa) bu karara şiddetle karşı çıktı. "Bizim okullarımız (rahip okulları) sizin müfettişlerinize bağlanamaz, bu bizim iç meselemizdir" dediler.
Türkiye'nin Tavrı (Net Tavizsiz): Türkiye, Fransa'nın "Konuyu Lahey Adalet Divanı'na (Milletler Cemiyeti) götürelim" teklifini reddetti ve şu notayı verdi:
"Yabancı Okullar, benim sınırlarım içindeki kurumlardır. Bu, benim İÇ MESELEMDİR. Ya Türk kanunlarına uyarsınız ya da kapatılırsınız!"
Sonuç: Fransa ve diğer devletler, Türkiye'nin kararlılığı karşısında geri adım attı. Tüm okullar MEB'e bağlandı. (Bazıları (Bursa Amerikan Kız Koleji) direndiği için kapatıldı).
ÖNEMİ: Bu, Lozan'dan sonra "Tam Bağımsızlık" (Milliyetçilik) ve "Eğitimde Birlik" (Laiklik) ilkelerinden TAVİZ VERİLMEYECEĞİNİ gösteren ilk diplomatik zaferdir.
C. NÜFUS MÜBADELESİ (ETABLİ) SORUNU (1923-1930)
⚠️ Nüfus Mübadelesi Sorunu (Yunanistan):
Sorunun Kaynağı (Lozan - Muharebeler Bölüm 5): Lozan Antlaşması'na göre, Türkiye'deki Rumlar ile Yunanistan'daki Türklerin "zorunlu göç (mübadele)" yapmasına karar verilmişti.
İSTİSNA: İstanbul'daki Rumlar ile Batı Trakya'daki Türkler bu değişimin dışında tutulacaktı (Yani "Etabli" (Yerleşik) sayılacaklardı).
Krizin Başlaması: Yunanistan, İstanbul'da daha fazla Rum (zengin tüccar) bırakmak için, "Mondros'tan (1918) önce İstanbul'a gelmiş herkes Etabli (Yerleşik) sayılmalıdır" tezini savundu.
Türkiye'nin Tezi: Türkiye ise (Mustafa Kemal), "Hayır, 1912 Balkan Savaşları'ndan önce gelenler Etabli'dir" diyerek karşı çıktı.
Savaşın Eşiği: Kriz 1925-1930 arası o kadar büyüdü ki, Fener Rum Patriği'nin (Konstantinos) bile sınır dışı edilmesi gündeme geldi ve iki ülke savaşın eşiğine geldi.
Çözüm (1930 - Ahali Mübadelesi Antlaşması):
Sorunun Kaynağı (Lozan - Muharebeler Bölüm 5): Lozan Antlaşması'na göre, Türkiye'deki Rumlar ile Yunanistan'daki Türklerin "zorunlu göç (mübadele)" yapmasına karar verilmişti.
İSTİSNA: İstanbul'daki Rumlar ile Batı Trakya'daki Türkler bu değişimin dışında tutulacaktı (Yani "Etabli" (Yerleşik) sayılacaklardı).
Krizin Başlaması: Yunanistan, İstanbul'da daha fazla Rum (zengin tüccar) bırakmak için, "Mondros'tan (1918) önce İstanbul'a gelmiş herkes Etabli (Yerleşik) sayılmalıdır" tezini savundu.
Türkiye'nin Tezi: Türkiye ise (Mustafa Kemal), "Hayır, 1912 Balkan Savaşları'ndan önce gelenler Etabli'dir" diyerek karşı çıktı.
Savaşın Eşiği: Kriz 1925-1930 arası o kadar büyüdü ki, Fener Rum Patriği'nin (Konstantinos) bile sınır dışı edilmesi gündeme geldi ve iki ülke savaşın eşiğine geldi.
Çözüm (1930 - Ahali Mübadelesi Antlaşması):
- Yunanistan Başbakanı Venizelos'un Türkiye'yi ziyareti (1930) ile sorun çözüldü.
- "Geliş tarihine bakılmaksızın", İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri "Etabli" (Yerleşik) sayıldı, geri kalanlar değiştirildi.
- ÖNEMİ: Türk-Yunan ilişkileri 1930'da barış rayına girdi. Bu dostluk, 1934'te Balkan Antantı'nın (Bölüm 3) kurulmasına zemin hazırladı. Venizelos, bu barıştan dolayı 1934'te Mustafa Kemal'i NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜ'ne aday göstermiştir.
D. OSMANLI BORÇLARI SORUNU (1923-1933)
Sorunun Kaynağı (Lozan): Lozan'da (Muharebeler Bölüm 5), Düyun-u Umumiye (Dağılma Bölüm 6) kaldırılmıştı. Osmanlı Borçları, imparatorluktan ayrılan devletler arasında (Türkiye, Suriye, Irak, Yunanistan vb.) paylaştırılmıştı.
Kriz (1929 Krizi): Türkiye, en çok borcu olan Fransa'ya taksitlerini (Türk Lirası veya Fransız Frangı) ödüyordu. Ancak 1929 Dünya Ekonomik Krizi (İç Politika Bölüm 3) patlak verince, Türkiye taksitleri ödeyemez hale geldi.
Çözüm (1933): Fransa ile tekrar masaya oturuldu. ABD Başkanı'nın yayınladığı "Hoover Moratoryumu" (Borçların Ertelenmesi) ışığında, borçlar yeniden yapılandırıldı (taksitlendirildi). Türkiye, bu borçların son taksitini 1954 yılında (Demokrat Parti dönemi) ödeyerek bitirmiştir.
Kriz (1929 Krizi): Türkiye, en çok borcu olan Fransa'ya taksitlerini (Türk Lirası veya Fransız Frangı) ödüyordu. Ancak 1929 Dünya Ekonomik Krizi (İç Politika Bölüm 3) patlak verince, Türkiye taksitleri ödeyemez hale geldi.
Çözüm (1933): Fransa ile tekrar masaya oturuldu. ABD Başkanı'nın yayınladığı "Hoover Moratoryumu" (Borçların Ertelenmesi) ışığında, borçlar yeniden yapılandırıldı (taksitlendirildi). Türkiye, bu borçların son taksitini 1954 yılında (Demokrat Parti dönemi) ödeyerek bitirmiştir.
💡 Bölüm 2'ye Hazırlık:
Bölüm 1'de, 1923-1930 döneminin "Lozan Pürüzleri" (Okullar, Borçlar, Nüfus) ile geçtiğini ve bunların diplomasi yoluyla (tavizsiz veya uzlaşarak) çözüldüğünü gördük.
Ancak Lozan'da çözülemeyen tek bir konu vardı: IRAK SINIRI (MUSUL MESELESİ).
Bölüm 2'de, 1924-1926 arasında İngiltere ile yaşanan Musul Krizini, Haliç Konferansı'nı, bu krizin içerideki Şeyh Said İsyanı (İç Politika Bölüm 1) ile nasıl bağlantılı olduğunu ve Ankara Antlaşması (1926) ile Musul'u (Misak-ı Millî'den 3. Taviz) nasıl kaybettiğimizi işleyeceğiz.
Bölüm 1'de, 1923-1930 döneminin "Lozan Pürüzleri" (Okullar, Borçlar, Nüfus) ile geçtiğini ve bunların diplomasi yoluyla (tavizsiz veya uzlaşarak) çözüldüğünü gördük.
Ancak Lozan'da çözülemeyen tek bir konu vardı: IRAK SINIRI (MUSUL MESELESİ).
Bölüm 2'de, 1924-1926 arasında İngiltere ile yaşanan Musul Krizini, Haliç Konferansı'nı, bu krizin içerideki Şeyh Said İsyanı (İç Politika Bölüm 1) ile nasıl bağlantılı olduğunu ve Ankara Antlaşması (1926) ile Musul'u (Misak-ı Millî'den 3. Taviz) nasıl kaybettiğimizi işleyeceğiz.