🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK SONRASI) - BÖLÜM 1: MİLLİ ŞEF DÖNEMİ VE SAVAŞIN EŞİĞİ (1938-1939) 🏛️
"Atatürk Dönemi Dış Politikası" serimizi (Bölüm 4), Hatay sorununun çözüme kavuşma süreciyle (1938) ve Atatürk'ün vefatıyla (10 Kasım 1938) bitirmiştik. Bu bölümde, "Atatürk Sonrası Dönem"e başlıyoruz.
Konularımız: Atatürk'ün vefatı sonrası İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı seçilmesi (Milli Şef Dönemi), Atatürk'ün "şahsi meselesi" olan Hatay'ın Anavatan'a katılması (1939) ve 1 Eylül 1939'da patlak veren II. Dünya Savaşı karşısında Türkiye'nin aldığı ilk pozisyon (Tarafsızlık ve Ankara Paktı).
A. YENİ DÖNEMİN BAŞLANGICI: İSMET İNÖNÜ'NÜN CUMHURBAŞKANLIĞI (1938)
1. Atatürk'ün Vefatı ve Cumhurbaşkanı Seçimi
Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938'de Dolmabahçe Sarayı'nda vefat etti. Türkiye Cumhuriyeti, kurucusunu kaybetmişti. Anayasa gereği, TBMM yeni bir Cumhurbaşkanı seçmek için 11 Kasım 1938'de toplandı.
TBMM (tamamı CHP'li mebuslardan oluşuyordu), yaklaşmakta olan II. Dünya Savaşı tehlikesini (Bölüm 3'te görmüştük) göz önünde bulundurarak, devlet tecrübesi ve asker kökeni (denge politikası için) nedeniyle İsmet İnönü'yü oybirliği ile Türkiye'nin 2. Cumhurbaşkanı olarak seçti.
2. "Milli Şef" ve "Değişmez Genel Başkan"
İnönü, Cumhurbaşkanı seçildikten kısa bir süre sonra (Aralık 1938), CHP'nin Olağanüstü Kurultayı'nda partinin "Değişmez Genel Başkanı" ilan edildi ve kendisine "Milli Şef" unvanı verildi. (Atatürk'e de "Ebedi Şef" unvanı verilmişti).
B. İNÖNÜ DÖNEMİNİN İLK DIŞ POLİTİKA BAŞARISI: HATAY'IN ANAVATANA KATILMASI (23 Haziran 1939)
"Dış Politika" serimizin 4. Bölümünde bu konunun temellerini görmüştük: Atatürk'ün "şahsi meselem" diyerek Milletler Cemiyeti'ne taşıdığı sorun, Sandler Raporu ile lehimize dönmüş ve 2 Eylül 1938'de Bağımsız Hatay Cumhuriyeti kurulmuştu.
Gelişen Fırsat (II. Dünya Savaşı Tehdidi):
- Atatürk'ün vefatından (Kasım 1938) sonra, Avrupa'da Almanya'nın (Hitler) Çekoslovakya'yı işgali (Mart 1939) ve İtalya'nın (Mussolini) Arnavutluk'u işgali (Nisan 1939) yaşandı.
- Bu saldırganlık, Fransa'yı (Suriye'nin mandacısı) telaşlandırdı. Fransa, yaklaşan savaşta Türkiye'yi Almanya'nın yanına itmemek ve kendi yanına (İngiltere ile beraber) çekmek için Hatay konusundaki inadından vazgeçti.
- Fransa ile Türkiye arasında yapılan antlaşma sonucu, Bağımsız Hatay Cumhuriyeti Meclisi, 23 Haziran 1939'da oybirliği ile Türkiye Cumhuriyeti'ne katılma kararı aldı.
- Hatay, 7 Temmuz 1939'da Türkiye'nin bir "ili (vilayeti)" haline geldi.
- Bu, İsmet İnönü döneminin ilk ve en büyük dış politika zaferidir.
- Atatürk'ün "şahsi meselesi" ve Misak-ı Millî'nin son hedefi, (Atatürk'ün vefatından sonra da olsa) onun diplomatik stratejisi sayesinde SAVAŞSIZ bir şekilde kazanılmıştır.
- Türkiye'nin Suriye sınırı kesin olarak çizilmiştir.
C. II. DÜNYA SAVAŞI'NIN BAŞLAMASI VE TÜRKİYE'NİN "DENGE POLİTİKASI" (1939)
1. II. Dünya Savaşı'nın Başlaması (1 Eylül 1939)
Hatay'ın katılmasından sadece 2 ay sonra, Almanya'nın (Hitler) Polonya'yı işgal etmesiyle (1 Eylül 1939) II. Dünya Savaşı resmen başladı. Dünya hızla iki bloğa ayrıldı:
➡️ Müttefik Devletleri (Savunanlar): İngiltere ve Fransa (Daha sonra SSCB ve ABD de bu gruba katılacaktır).
2. Türkiye'nin İlk Tepkisi: "DENGE POLİTİKASI" (Silahlı Tarafsızlık)
İsmet İnönü Hükümeti'nin (Başbakan Refik Saydam) temel politikası, Atatürk'ün "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" ilkesi doğrultusunda, ne pahasına olursa olsun savaşa GİRMEMEK, ancak her an savaşa girecekmiş gibi orduya (silahlı tarafsızlık) hazır olmaktı.
Bu "Denge Politikası", hem Mihver'e (Almanya) hem de Müttefikler'e (İngiltere/Fransa) eşit mesafede durmayı, ancak hangisi Anadolu'ya saldırırsa diğeriyle ittifak yapmayı öngörüyordu.
3. Ankara Paktı (Üçlü İttifak) (19 Ekim 1939)
Savaşın ilk ayında (Eylül 1939), Almanya (Hitler) ile Rusya (Stalin) şaşırtıcı bir şekilde "Saldırmazlık Paktı (Molotov-Ribbentrop)" imzaladı ve Polonya'yı aralarında paylaştı. Bu, Türkiye için bir felaketti; çünkü iki büyük düşmanı (Almanya ve Rusya) ittifak yapmıştı.
Neden İmzalandı:
- Almanya-Rusya ittifakının Balkanları ve Boğazları tehdit etmesi.
- İtalya'nın Akdeniz'deki (Arnavutluk) saldırganlığı.
- Fransa'nın Hatay'ı vermesiyle (Haziran 1939) Türk-Fransız ilişkilerinin düzelmesi.
Maddesi: Eğer savaş Akdeniz'e sıçrarsa (İtalya veya Almanya saldırırsa), taraflar birbirine askeri yardımda bulunacaktır.
Kritik İstisna (TUZAK): Antlaşmaya "2 No'lu Protokol" eklendi: "Bu antlaşma, hiçbir şekilde Türkiye'yi SSCB (Rusya) ile savaşa sokacak bir duruma zorlayamaz."
ÖNEMİ: İnönü, Batı (Müttefik) Bloku'na yanaşmış, ancak (1914'te Enver Paşa'nın yaptığı hatanın (Alman ittifakı) aksine) Rusya ile savaşa girmeyeceğini garanti altına alarak "Denge"yi korumuştur.
Bölüm 1'de, İnönü'nün (1938) Cumhurbaşkanı olduğunu, Hatay'ı (1939) Anavatan'a kattığını ve II. Dünya Savaşı başlarken Ankara Paktı ile "Denge Politikası"na başladığını gördük.
Türkiye, savaşa girmemişti ancak tüm ülkeyi seferberlik (silahlı tarafsızlık) haline getirmişti. Tüm erkekler askere alınmış, tüm fabrikalar sadece ordu için çalışmaya başlamıştı.
Bölüm 2'de, 1940-1943 arasında, savaşın Anadolu üzerindeki yıkıcı EKONOMİK ve SOSYAL etkilerini: Milli Korunma Kanunu (Hükümete tam yetki), Varlık Vergisi (Azınlıklar), Ekmek Karnesi uygulaması ve bu karanlık dönemde bir ışık olan Köy Enstitüleri'nin (1940) açılışını işleyeceğiz.