🏛️ KPSS TARİH (ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ) - BÖLÜM 1: İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEM (KRİZLER) (1919-1929) 🏛️
💡 8 Bölümlük Serimizin 1. Bölümü:
"XX. Yüzyıl Osmanlı" serimizi (Bölüm 5) Mondros ve I. Dünya Savaşı'nı bitiren diğer antlaşmalarla (Versay, Sen Jermen vb.) tamamlamıştık. Bu yeni seride, 1919'dan günümüze kadar olan olayları (Artık "Çağdaş Dünya" perspektifinden) inceliyoruz.
Konularımız: Paris Barış Konferansı'nın sonuçları (Milletler Cemiyeti, Versay), Sovyet Rusya'nın (SSCB) kuruluşu (Lenin'in NEP politikası ve Stalin'in yükselişi) ve 1920'lerin sonunu getiren, II. Dünya Savaşı'nın temel nedeni olan 1929 Dünya Ekonomik Krizi (Büyük Buhran).
"XX. Yüzyıl Osmanlı" serimizi (Bölüm 5) Mondros ve I. Dünya Savaşı'nı bitiren diğer antlaşmalarla (Versay, Sen Jermen vb.) tamamlamıştık. Bu yeni seride, 1919'dan günümüze kadar olan olayları (Artık "Çağdaş Dünya" perspektifinden) inceliyoruz.
Konularımız: Paris Barış Konferansı'nın sonuçları (Milletler Cemiyeti, Versay), Sovyet Rusya'nın (SSCB) kuruluşu (Lenin'in NEP politikası ve Stalin'in yükselişi) ve 1920'lerin sonunu getiren, II. Dünya Savaşı'nın temel nedeni olan 1929 Dünya Ekonomik Krizi (Büyük Buhran).
A. I. DÜNYA SAVAŞI'NIN SİYASİ SONUÇLARI (1919-1923)
I. Dünya Savaşı, "İmparatorluklar Çağı"nı bitirmiş, "Ulus Devletler Çağı"nı ve yeni ideolojileri başlatmıştır.
1. Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919)
Yenen İtilaf Devletleri'nin, yenilen İttifak Devletleri (Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı, Bulgaristan) ile yapılacak barış antlaşmalarının (Versay, Sevr vb.) şartlarını belirlemek için topladığı konferanstır. (XX. Yüzyıl Bölüm 5'te gördük).
Versay (Versailles) Antlaşması (1919):
Almanya ile imzalandı. II. Dünya Savaşı'nın temel nedeni olarak kabul edilir.
Maddeleri:
Maddeleri:
- Alsas-Loren (Kömür) Fransa'ya geri verildi.
- Ren bölgesi askerden arındırıldı.
- Tüm sömürgeleri (Afrika) alındı.
- Ağır savaş tazminatı ödemeye mahkûm edildi.
- Ordusu (100 bin kişi) sınırlandırıldı ve "savaşın tek sorumlusu" ilan edildi.
İmparatorlukların Yıkılışı ve Yeni Devletler:
Wilson İlkeleri'nin (Self-Determinasyon) etkisiyle 4 büyük imparatorluk (Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Rus Çarlığı, Alman İmparatorluğu) yıkıldı.
Kurulan Yeni Devletler: Türkiye, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Estonya.
Yeni Rejimler: Cumhuriyet, Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi rejimler yükseldi.
Kurulan Yeni Devletler: Türkiye, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Estonya.
Yeni Rejimler: Cumhuriyet, Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi rejimler yükseldi.
Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) (1920):
ABD Başkanı Wilson'ın (Wilson İlkeleri) isteğiyle, dünya barışını korumak için Paris'te kuruldu. Merkezi Cenevre (İsviçre) idi.
Başarısızlık Nedenleri:
Başarısızlık Nedenleri:
- ABD (Senato), "Yalnızlık (Monroe Doktrini)" politikasına geri döndü ve bu cemiyete üye olmadı.
- Cemiyet, İngiltere'nin güdümüne girdi (Örn: Musul Meselesi - Dış Politika Bölüm 2).
- Yaptırım (askeri) gücü yoktu.
- II. Dünya Savaşı'nın çıkmasını (1939) engelleyemedi.
B. SOVYET RUSYA'NIN KURULUŞU (LENİN VE STALİN DÖNEMİ)
1917 Bolşevik Devrimi (XX. Yüzyıl Bölüm 3) ile Çarlık Rusyası yıkılmış, yerine Sovyet Rusya (Lenin liderliğinde) kurulmuştu.
1. Lenin Dönemi (1917-1924)
Lenin, önce Brest-Litovsk (1918) ile I. Dünya Savaşı'ndan çekildi. Ardından 3 yıl süren bir İç Savaş (1918-1921) yaşandı. (Çarlık yanlısı Beyaz Ordu ile Bolşevik Kızıl Ordu arasında). Lenin, iç savaş sırasında "Savaş Komünizmi" (Tüm üretime devletin el koyması) politikası izledi.
NEP (Yeni Ekonomi Politikası - Novaya Ekonomiçeskaya Politika) (1921):
İç savaş bittiğinde Rus ekonomisi çökmüştü. Lenin, Komünizmden geçici bir "taviz" verdi.
İçeriği: Devlet, büyük fabrikaları (ağır sanayi) elinde tuttu, ancak küçük işletmelere (dükkan, fırın) ve köylülere (toprak) "özel mülkiyet" ve "serbest ticaret" hakkı tanıdı.
Amaç: Kapitalizmden (Liberalizm) faydalanarak çöken ekonomiyi hızla ayağa kaldırmak. (1922'de SSCB resmen kuruldu).
İçeriği: Devlet, büyük fabrikaları (ağır sanayi) elinde tuttu, ancak küçük işletmelere (dükkan, fırın) ve köylülere (toprak) "özel mülkiyet" ve "serbest ticaret" hakkı tanıdı.
Amaç: Kapitalizmden (Liberalizm) faydalanarak çöken ekonomiyi hızla ayağa kaldırmak. (1922'de SSCB resmen kuruldu).
2. Stalin Dönemi (1924-1953)
Lenin'in 1924'te ölümü üzerine, Stalin ile Troçki arasında liderlik mücadelesi başladı. (Troçki "Sürekli Devrim"i, Stalin "Tek Ülkede Sosyalizm"i savunuyordu). Mücadeleyi kazanan Stalin, Lenin'in NEP politikasına son verdi ve demir yumrukla devleti yönetti.
Stalin'in Politikaları:
- Kolektivizasyon (Kollektivleştirme) (1928): Köylülerin elindeki özel mülk (tarla) zorla alındı. Tüm köylüler "Kolkhoz" (Devlet Çiftliği) denilen büyük çiftliklerde çalışan işçilere dönüştürüldü. (Direnen milyonlarca Ukraynalı/Kulak - Holodomor açlıktan öldü).
- I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1928):** Ağır Sanayi (Demir-Çelik, Makine, Enerji) hamlesi başlatıldı. (Türkiye'deki 1. Beş Yıllık Sanayi Planı (İnkılaplar Bölüm 8) buradan örnek alınmıştır).
- Büyük Temizlik (Tasfiye) (1936-38):** Stalin, paranoya ile (NKVD - Gizli Polis) partideki tüm eski Bolşevikleri, komutanları (Troçki dahil) ve aydınları "vatan haini" ilan ederek Gulag (Çalışma Kampı)'lara gönderdi veya idam ettirdi.
C. 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ (BÜYÜK BUHRAN / KARA PERŞEMBE)
1920'ler ABD için "Kükreyen Yirmiler" (Roaring Twenties) denen bir zenginlik dönemiydi. Ancak bu, bir "kredi balonu" idi.
1. Krizin Nedenleri (24 Ekim 1929 - Kara Perşembe)
➡️ Temel Neden: Aşırı Üretim (Arz) ve Düşük Tüketim (Talep). Fabrikalar (Örn: Ford) çok fazla üretiyor, ancak halkın alım gücü buna yetmiyordu.
➡️ Finansal Neden: Halkın, bankalardan kredi (borç) alarak borsaya (hisse senedi) yatırım yapması. Şirketlerin kâr edemediği anlaşılınca New York Borsası (Wall Street) çöktü (Kara Perşembe).
➡️ ABD'nin Korumacılığı: ABD, (Dawes Planı) I. Dünya Savaşı borçlarını (Almanya/İngiltere) geri istedi. Avrupa'dan gelen mallara yüksek gümrük vergisi (korumacılık) koydu.
➡️ Finansal Neden: Halkın, bankalardan kredi (borç) alarak borsaya (hisse senedi) yatırım yapması. Şirketlerin kâr edemediği anlaşılınca New York Borsası (Wall Street) çöktü (Kara Perşembe).
➡️ ABD'nin Korumacılığı: ABD, (Dawes Planı) I. Dünya Savaşı borçlarını (Almanya/İngiltere) geri istedi. Avrupa'dan gelen mallara yüksek gümrük vergisi (korumacılık) koydu.
2. Krizin Sonuçları (II. Dünya Savaşı'nın Başlangıcı)
⚠️ 1929 Krizi'nin Sonuçları (ÇOK ÖNEMLİ!):
1. Ekonomik Sonuçlar:
2. Siyasi Sonuçlar (En Önemlisi):
1. Ekonomik Sonuçlar:
- Tüm dünyada (SSCB hariç) ticaret durdu.
- Milyonlarca insan (60 milyon) işsiz kaldı.
- Krizden en çok etkilenen (ABD kredilerine bağımlı) Almanya (Weimar Cumhuriyeti) oldu.
- Çözüm (ABD): Başkan Roosevelt, "New Deal" (Yeni Anlaşma) programını başlattı. Keynesyen politikayla (Devletin ekonomiye müdahalesi) barajlar, yollar (sosyal devlet) yaparak işsizliği çözmeye çalıştı.
2. Siyasi Sonuçlar (En Önemlisi):
- Ekonomik kriz ve işsizlik, halkların "Liberal Demokrasi"ye olan inancını bitirdi.
- Halklar, "Bize ekmek ve iş verecek, düzeni sağlayacak" otoriter ve saldırgan liderlere yöneldi.
- SONUÇ: Kriz, İtalya'da Faşizmi (Mussolini), Almanya'da Nazizmi (Hitler) ve İspanya'da (Franco) diktatörlükleri iktidara taşıdı.
- Bu rejimlerin saldırgan politikaları (Hayat Sahası), II. DÜNYA SAVAŞI'nı (1939) başlattı.
💡 Bölüm 2'ye Hazırlık:
Bölüm 1'de, 1920'lerde dünyanın bir yandan barışı (Milletler Cemiyeti) ararken, bir yandan da SSCB (Komünizm) ve 1929 Krizi ile nasıl kaosa sürüklendiğini gördük.
Bölüm 2'de, 1929 Krizi'nin yarattığı bu kaosun sonuçlarını, yani "Totaliter Rejimler Çağı"nı işleyeceğiz: İtalya'da Mussolini (Faşizm), Almanya'da Hitler (Nazizm) ve Japonya'da Militarizm nasıl iktidara geldi ve dünyayı savaşa nasıl sürükledi.
Bölüm 1'de, 1920'lerde dünyanın bir yandan barışı (Milletler Cemiyeti) ararken, bir yandan da SSCB (Komünizm) ve 1929 Krizi ile nasıl kaosa sürüklendiğini gördük.
Bölüm 2'de, 1929 Krizi'nin yarattığı bu kaosun sonuçlarını, yani "Totaliter Rejimler Çağı"nı işleyeceğiz: İtalya'da Mussolini (Faşizm), Almanya'da Hitler (Nazizm) ve Japonya'da Militarizm nasıl iktidara geldi ve dünyayı savaşa nasıl sürükledi.