🏛️ KPSS TARİH (ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ) - BÖLÜM 6: SOĞUK SAVAŞ (ORTA DOĞU, YUMUŞAMA VE KIBRIS) 🏛️
💡 8 Bölümlük Serimizin 6. Bölümü:
Bölüm 5'te, dünyanın NATO (ABD) ve Varşova Paktı (SSCB) olarak iki kutba ayrıldığını ve Türkiye'nin Kore Savaşı (1950) sonrası NATO'ya (1952) girdiğini gördük. Bu bölümde, Soğuk Savaş'ın Avrupa dışındaki "Sıcak Çatışma" alanlarına ve "Yumuşama (Détente)" dönemine odaklanacağız.
Konularımız: Asya'nın uyanışı (Çin, Hindistan), İsrail Devleti'nin kuruluşu (1948) ve Arap-İsrail Savaşları (Süveyş Krizi), OPEC ve 1973 Petrol Krizi, Bağlantısızlar Hareketi, Küba Füze Krizi (1962) ve Türkiye'nin en önemli sorunu olan Kıbrıs Meselesi (1974 Harekâtı).
Bölüm 5'te, dünyanın NATO (ABD) ve Varşova Paktı (SSCB) olarak iki kutba ayrıldığını ve Türkiye'nin Kore Savaşı (1950) sonrası NATO'ya (1952) girdiğini gördük. Bu bölümde, Soğuk Savaş'ın Avrupa dışındaki "Sıcak Çatışma" alanlarına ve "Yumuşama (Détente)" dönemine odaklanacağız.
Konularımız: Asya'nın uyanışı (Çin, Hindistan), İsrail Devleti'nin kuruluşu (1948) ve Arap-İsrail Savaşları (Süveyş Krizi), OPEC ve 1973 Petrol Krizi, Bağlantısızlar Hareketi, Küba Füze Krizi (1962) ve Türkiye'nin en önemli sorunu olan Kıbrıs Meselesi (1974 Harekâtı).
A. ASYA'NIN UYANIŞI (DEKOLONİZASYON)
1. Hindistan'ın Bağımsızlığı (1947) - (Gandhi):
İngiliz sömürgesi olan Hindistan'da, Mahatma Gandhi'nin "Pasif Direniş" (Tuz Yürüyüşü, Satyagraha) felsefesiyle yürüttüğü bağımsızlık hareketi başarılı oldu (1947).
Parçalanma: Ancak, Müslümanlar (Lider: Muhammed Ali Cinnah) ile Hindular (Lider: Gandhi/Nehru) arasındaki anlaşmazlık nedeniyle, bölge ikiye ayrıldı: Hindistan (Hindu) ve Pakistan (Müslüman). (Daha sonra 1971'de Doğu Pakistan, Bangladeş adıyla ayrılmıştır). Bu iki devlet arasındaki KEŞMİR SORUNU günümüze kadar devam etmiştir.
Parçalanma: Ancak, Müslümanlar (Lider: Muhammed Ali Cinnah) ile Hindular (Lider: Gandhi/Nehru) arasındaki anlaşmazlık nedeniyle, bölge ikiye ayrıldı: Hindistan (Hindu) ve Pakistan (Müslüman). (Daha sonra 1971'de Doğu Pakistan, Bangladeş adıyla ayrılmıştır). Bu iki devlet arasındaki KEŞMİR SORUNU günümüze kadar devam etmiştir.
2. Çin Devrimi (Komünist Çin) (1949):
Çin'de, Milliyetçiler (Lider: Çan Kay Şek) ile Komünistler (Lider: Mao Zedong) arasındaki iç savaşı Mao kazandı. Mao, "Çin Halk Cumhuriyeti"ni kurdu (1949).
Sonuç: Çan Kay Şek, Tayvan adasına kaçarak "Milliyetçi Çin"i kurdu. Dünya, "İki Çin" sorununu tanıdı. SSCB'den sonra ikinci büyük Komünist devletin kurulması, Soğuk Savaş'ı Asya'ya taşıdı (Kore Savaşı'nın nedeni).
Sonuç: Çan Kay Şek, Tayvan adasına kaçarak "Milliyetçi Çin"i kurdu. Dünya, "İki Çin" sorununu tanıdı. SSCB'den sonra ikinci büyük Komünist devletin kurulması, Soğuk Savaş'ı Asya'ya taşıdı (Kore Savaşı'nın nedeni).
B. ORTA DOĞU KRİZİ: ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (1948 - 1973)
Soğuk Savaş'ın en kanlı "sıcak çatışma" alanı Orta Doğu olmuştur.
1. İsrail Devleti'nin Kuruluşu (14 Mayıs 1948)
Filistin toprakları (I. Dünya Savaşı'ndan beri İngiliz Mandası altındaydı).
➡️ Balfour Deklarasyonu (1917): İngiltere'nin, (Siyonizm) Filistin'de bir Yahudi devleti kurulmasını desteklediğine dair yayınladığı belge.
➡️ BM Kararı (1947): II. Dünya Savaşı (Holokost) sonrası, BM Filistin'in bölünmesine karar verdi.
➡️ Kuruluş (1948): David Ben-Gurion, 14 Mayıs 1948'de İsrail Devleti'nin kurulduğunu ilan etti.
➡️ İlk Tanıyanlar: İsrail'i ilk tanıyan ABD, sonra SSCB oldu. Türkiye, İsrail'i tanıyan İLK MÜSLÜMAN ülke oldu (1949).
➡️ BM Kararı (1947): II. Dünya Savaşı (Holokost) sonrası, BM Filistin'in bölünmesine karar verdi.
➡️ Kuruluş (1948): David Ben-Gurion, 14 Mayıs 1948'de İsrail Devleti'nin kurulduğunu ilan etti.
➡️ İlk Tanıyanlar: İsrail'i ilk tanıyan ABD, sonra SSCB oldu. Türkiye, İsrail'i tanıyan İLK MÜSLÜMAN ülke oldu (1949).
2. Arap-İsrail Savaşları (Özet)
1. Arap-İsrail Savaşı (1948-49):
İsrail'in kuruluşunu tanımayan Arap devletleri (Mısır, Suriye, Ürdün, Lübnan) İsrail'e saldırdı. Savaşı İsrail kazandı ve BM'nin planladığından daha fazla Filistin toprağını işgal etti. "Filistin Mülteci Sorunu" başladı.
2. Süveyş Krizi (1956):
Mısır lideri Cemal Abdülnasır'ın, Süveyş Kanalı'nı millileştirmesi (devletleştirmesi) üzerine; İngiltere, Fransa ve İsrail (üçlü ittifak) Mısır'a saldırdı.
Krizin Sonu (TUZAK): ABD ve SSCB (iki süper güç), bu saldırıya birlikte karşı çıktılar (Soğuk Savaş'taki nadir anlardan). İngiltere, Fransa ve İsrail geri çekilmek zorunda kaldı.
ÖNEMİ: Bu, İngiltere ve Fransa'nın "artık süper güç olmadıklarını" ve Orta Doğu'daki kontrolü ABD/SSCB'ye kaptırdıklarını gösteren olaydır.
Krizin Sonu (TUZAK): ABD ve SSCB (iki süper güç), bu saldırıya birlikte karşı çıktılar (Soğuk Savaş'taki nadir anlardan). İngiltere, Fransa ve İsrail geri çekilmek zorunda kaldı.
ÖNEMİ: Bu, İngiltere ve Fransa'nın "artık süper güç olmadıklarını" ve Orta Doğu'daki kontrolü ABD/SSCB'ye kaptırdıklarını gösteren olaydır.
3. Altı Gün Savaşları (1967):
İsrail'in, Arap devletlerine (Mısır, Suriye, Ürdün) karşı yaptığı ani (önleyici) taarruzdur.
Sonuç: İsrail 6 günde; Golan Tepeleri'ni (Suriye), Batı Şeria ve Doğu Kudüs'ü (Ürdün), Gazze ve Sina Yarımadası'nı (Mısır) işgal etti. (Tarihinin en büyük zaferi).
Sonuç: İsrail 6 günde; Golan Tepeleri'ni (Suriye), Batı Şeria ve Doğu Kudüs'ü (Ürdün), Gazze ve Sina Yarımadası'nı (Mısır) işgal etti. (Tarihinin en büyük zaferi).
4. Yom Kippur Savaşı (1973):
Mısır (Enver Sedat) ve Suriye'nin, 1967'nin intikamını almak için (Yahudilerin kutsal Yom Kippur gününde) İsrail'e bastığı savaştır. ABD'nin İsrail'e acil silah yardımı (hava köprüsü) sayesinde İsrail yenilmekten kurtuldu.
3. 1973 Petrol Krizi (OPEC)
⚠️ Petrol Krizi (1973):
Neden: Yom Kippur Savaşı sırasında, Arap petrol üreticileri (OAPEC/OPEC - Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü), ABD'nin İsrail'e yardım etmesini protesto etmek için Batı'ya (ABD/Avrupa) PETROL AMBARGOSU uygulama kararı aldı.
SONUÇ:
Neden: Yom Kippur Savaşı sırasında, Arap petrol üreticileri (OAPEC/OPEC - Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü), ABD'nin İsrail'e yardım etmesini protesto etmek için Batı'ya (ABD/Avrupa) PETROL AMBARGOSU uygulama kararı aldı.
SONUÇ:
- Petrol fiyatları 1 yılda 4 kat arttı.
- Tüm dünyada (Türkiye dahil) büyük bir ekonomik kriz (enflasyon, işsizlik) başladı.
- Avrupa devletleri, Arap ülkelerinin yanında yer alarak İsrail karşıtı politika izlemeye başladı.
- Petrol, ilk kez siyasi bir silah olarak kullanılmış oldu.
C. YUMUŞAMA (DÉTENTE) DÖNEMİ VE BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ
1960'lar ve 70'ler, ABD ve SSCB'nin birbirini yok etme korkusu (Nükleer Savaş) nedeniyle gerginliği azalttığı "Yumuşama (Détente)" dönemidir.
Bağlantısızlar Hareketi (Üçüncü Dünya):
Ne Batı Bloku (ABD) ne de Doğu Bloku (SSCB) yanlısı olmayan, yeni bağımsız (Sömürgeden kurtulan) Asya ve Afrika ülkelerinin (Hindistan, Mısır, Yugoslavya) oluşturduğu "Üçüncü Yol" hareketidir.
Kuruluşu: Endonezya'daki Bandung Konferansı (1955) ile temelleri atıldı.
Liderleri: Tito (Yugoslavya), Nasır (Mısır), Nehru (Hindistan).
Kuruluşu: Endonezya'daki Bandung Konferansı (1955) ile temelleri atıldı.
Liderleri: Tito (Yugoslavya), Nasır (Mısır), Nehru (Hindistan).
Küba Füze Krizi (1962) (Yumuşamanın Zirvesi):
Kriz: SSCB'nin (Kruşçev), ABD'nin Türkiye'ye (İzmir/Jüpiter Füzeleri) füze yerleştirmesine karşılık olarak Küba'ya (Fidel Kastro) nükleer füzeler yerleştirmesi olayıdır.
Sonuç: Dünya NÜKLEER SAVAŞIN EŞİĞİNDEN döndü. ABD (Kennedy) ve SSCB (Kruşçev) anlaştı.
Anlaşma (Gizli): SSCB Küba'daki füzeleri söktü, ABD de Türkiye'deki Jüpiter füzelerini söktü.
ÖNEMİ: Bu krizden sonra, "Kırmızı Telefon Hattı" (Moskova-Washington) kuruldu ve Nükleer Silahların Sınırlandırılması (SALT I, SALT II) görüşmeleri başladı (Yumuşama).
Sonuç: Dünya NÜKLEER SAVAŞIN EŞİĞİNDEN döndü. ABD (Kennedy) ve SSCB (Kruşçev) anlaştı.
Anlaşma (Gizli): SSCB Küba'daki füzeleri söktü, ABD de Türkiye'deki Jüpiter füzelerini söktü.
ÖNEMİ: Bu krizden sonra, "Kırmızı Telefon Hattı" (Moskova-Washington) kuruldu ve Nükleer Silahların Sınırlandırılması (SALT I, SALT II) görüşmeleri başladı (Yumuşama).
D. TÜRKİYE'NİN DIŞ POLİTİKASI (KIBRIS SORUNU) (1954-1974)
Lozan'da (1923) İngiliz toprağı sayılan Kıbrıs, Soğuk Savaş döneminde Türkiye'nin 1 numaralı dış sorunu oldu.
1. Sorunun Başlangıcı (EOKA)
1954'te Kıbrıs'taki Rumlar, "ENOSİS" (Adayı Yunanistan'a bağlama) hedefiyle, EOKA adlı bir terör örgütü (Lideri Grivas) kurarak Türk köylerine saldırmaya başladı.
Londra ve Zürih Antlaşmaları (1959-1960):
Türkiye, Yunanistan ve İngiltere (Garantör Devletler) bir araya geldi.
Sonuç: Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti (1960) kuruldu. (Cumhurbaşkanı: Rum Makarios, C. Yardımcısı: Türk Dr. Fazıl Küçük). Türkiye, "Garantör Devlet" (müdahale hakkı) oldu.
Sonuç: Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti (1960) kuruldu. (Cumhurbaşkanı: Rum Makarios, C. Yardımcısı: Türk Dr. Fazıl Küçük). Türkiye, "Garantör Devlet" (müdahale hakkı) oldu.
2. Kanlı Noel (1963) ve Johnson Mektubu (1964)
Makarios, anayasayı değiştirip Türklerin haklarını elinden almak (Akritas Planı) isteyince Rumlar, Türklere karşı "Kanlı Noel" (1963) katliamlarını başlattı. Türkiye, Garantör olarak müdahale kararı aldı.
Johnson Mektubu (1964) (Büyük Kriz):
Türkiye müdahaleye hazırlanırken, ABD Başkanı Johnson, Başbakan İsmet İnönü'ye çok sert bir tehdit mektubu gönderdi: "Eğer müdahale ederseniz, NATO (ABD) silahlarını kullanamazsınız ve SSCB size saldırırsa sizi savunmayız."
Sonuç: Türkiye müdahaleyi durdurmak zorunda kaldı. Bu, Türk-Amerikan ilişkilerindeki ilk büyük kırılmadır.
Sonuç: Türkiye müdahaleyi durdurmak zorunda kaldı. Bu, Türk-Amerikan ilişkilerindeki ilk büyük kırılmadır.
3. Kıbrıs Barış Harekâtı (1974)
1974'te, EOKA lideri Nikos Sampson, Yunanistan'daki Askeri Cunta'nın desteğiyle Makarios'a darbe yaptı ve "Kıbrıs Elen Cumhuriyeti"ni (Yunanistan'a bağlı) ilan etti.
⚠️ Kıbrıs Barış Harekâtı (20 Temmuz 1974):
Neden: Bu darbe, 1960 Garanti Antlaşması'nın (Enosis yasağı) fiilen ihlaliydi.
Hükümet: Türkiye'de Başbakan Bülent Ecevit (CHP) ve Başbakan Yrd. Necmettin Erbakan (MSP) koalisyonu vardı.
Harekât: Türkiye, İngiltere'ye "Birlikte müdahale edelim (Garantörüz)" teklif etti. İngiltere reddedince, Türkiye tek başına (Garantörlük hakkını kullanarak) "Kıbrıs Barış Harekâtı"nı başlattı.
Sonuç: Harekât başarılı oldu, Türklerin güvenliği sağlandı ve ada fiilen ikiye bölündü. (1983'te KKTC (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti) kuruldu).
HAREKÂTIN DIŞ SONUCU (ABD AMBARGOSU):
Neden: Bu darbe, 1960 Garanti Antlaşması'nın (Enosis yasağı) fiilen ihlaliydi.
Hükümet: Türkiye'de Başbakan Bülent Ecevit (CHP) ve Başbakan Yrd. Necmettin Erbakan (MSP) koalisyonu vardı.
Harekât: Türkiye, İngiltere'ye "Birlikte müdahale edelim (Garantörüz)" teklif etti. İngiltere reddedince, Türkiye tek başına (Garantörlük hakkını kullanarak) "Kıbrıs Barış Harekâtı"nı başlattı.
Sonuç: Harekât başarılı oldu, Türklerin güvenliği sağlandı ve ada fiilen ikiye bölündü. (1983'te KKTC (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti) kuruldu).
HAREKÂTIN DIŞ SONUCU (ABD AMBARGOSU):
- ABD, Türkiye'nin bu harekâtına (ve Haşhaş Ekimi Yasağı'nı kaldırmasına) tepki olarak 1975'te Türkiye'ye silah ambargosu uyguladı.
- Türkiye de misilleme olarak ABD'nin İncirlik dışındaki tüm üslerini kapattı. (İlişkiler en kötü seviyeye indi).
💡 Bölüm 7'ye Hazırlık:
Bölüm 6'da Soğuk Savaş'ın sıcak çatışmalarını (Arap-İsrail, Kıbrıs) ve "Yumuşama" dönemini (Küba Krizi) gördük. Ancak 1970'lerin sonu, bu yumuşamanın bittiği ve Soğuk Savaş'ın yeniden alevlendiği bir dönem oldu.
Bölüm 7'de, Yumuşama dönemini bitiren SSCB'nin Afganistan'ı İşgali (1979)'ni, SSCB'nin çöküşünü hazırlayan Mihail Gorbaçov'un "Glasnost ve Perestroyka" politikalarını, Çernobil Faciası'nı ve Berlin Duvarı'nın Yıkılışı (1989) ile SSCB'nin resmen dağılmasını (1991) işleyeceğiz.
Bölüm 6'da Soğuk Savaş'ın sıcak çatışmalarını (Arap-İsrail, Kıbrıs) ve "Yumuşama" dönemini (Küba Krizi) gördük. Ancak 1970'lerin sonu, bu yumuşamanın bittiği ve Soğuk Savaş'ın yeniden alevlendiği bir dönem oldu.
Bölüm 7'de, Yumuşama dönemini bitiren SSCB'nin Afganistan'ı İşgali (1979)'ni, SSCB'nin çöküşünü hazırlayan Mihail Gorbaçov'un "Glasnost ve Perestroyka" politikalarını, Çernobil Faciası'nı ve Berlin Duvarı'nın Yıkılışı (1989) ile SSCB'nin resmen dağılmasını (1991) işleyeceğiz.