🏛️ KPSS TARİH (ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ) - BÖLÜM 7: SOĞUK SAVAŞ'IN SONU VE SSCB'NİN DAĞILMASI (1979-1991) 🏛️
💡 8 Bölümlük Serimizin 7. Bölümü:
Bölüm 6'da, Soğuk Savaş'ın "Yumuşama (Détente)" dönemini (Küba Krizi, Arap-İsrail Savaşları, Kıbrıs) gördük. Ancak 1970'lerin sonu, bu yumuşamanın bittiği ve Soğuk Savaş'ın yeniden alevlendiği bir dönem oldu.
Bu bölümde, Yumuşama dönemini bitiren SSCB'nin Afganistan'ı İşgali (1979)'ni, SSCB'nin çöküşünü hazırlayan Mihail Gorbaçov'un "Glasnost (Açıklık)" ve "Perestroyka (Yeniden Yapılanma)" politikalarını, Çernobil Faciası'nı, "Demir Perde"nin çöküşünü (Polonya, Macaristan), Berlin Duvarı'nın Yıkılışı (1989)'nı ve SSCB'nin resmen dağılmasını (1991) detaylıca işleyeceğiz.
Bölüm 6'da, Soğuk Savaş'ın "Yumuşama (Détente)" dönemini (Küba Krizi, Arap-İsrail Savaşları, Kıbrıs) gördük. Ancak 1970'lerin sonu, bu yumuşamanın bittiği ve Soğuk Savaş'ın yeniden alevlendiği bir dönem oldu.
Bu bölümde, Yumuşama dönemini bitiren SSCB'nin Afganistan'ı İşgali (1979)'ni, SSCB'nin çöküşünü hazırlayan Mihail Gorbaçov'un "Glasnost (Açıklık)" ve "Perestroyka (Yeniden Yapılanma)" politikalarını, Çernobil Faciası'nı, "Demir Perde"nin çöküşünü (Polonya, Macaristan), Berlin Duvarı'nın Yıkılışı (1989)'nı ve SSCB'nin resmen dağılmasını (1991) detaylıca işleyeceğiz.
A. YUMUŞAMA DÖNEMİ'NİN SONU (1979)
1. SSCB'nin Afganistan'ı İşgali (1979):
Neden: SSCB (Brejnev), Afganistan'daki komünist rejimi desteklemek ve Orta Doğu petrollerine (Basra Körfezi) yaklaşmak için Afganistan'ı işgal etti.
Sonuç (SSCB'nin "Vietnam"ı): Bu işgal, Yumuşama (Détente) Dönemini BİTİRDİ. ABD (Carter), SSCB'ye karşı "Yeşil Kuşak Projesi"ni (SSCB'yi İslamcı/Milliyetçi rejimlerle çevreleme) başlattı ve Afgan Mücahitlerine (Taliban'ın temeli) silah yardımı yaptı. SSCB, bu bataklıkta 10 yıl (1979-1989) kalarak ekonomik ve askeri olarak tükendi.
Sonuç (SSCB'nin "Vietnam"ı): Bu işgal, Yumuşama (Détente) Dönemini BİTİRDİ. ABD (Carter), SSCB'ye karşı "Yeşil Kuşak Projesi"ni (SSCB'yi İslamcı/Milliyetçi rejimlerle çevreleme) başlattı ve Afgan Mücahitlerine (Taliban'ın temeli) silah yardımı yaptı. SSCB, bu bataklıkta 10 yıl (1979-1989) kalarak ekonomik ve askeri olarak tükendi.
2. İran İslam Devrimi (1979):
ABD'nin Orta Doğu'daki en büyük müttefiki olan İran Şahı Rıza Pehlevi, Ayetullah Humeyni liderliğindeki "İslam Devrimi" ile devrildi. ABD, Orta Doğu'daki en önemli müttefikini (İran) kaybetti.
B. SSCB'NİN ÇÖKÜŞ SÜRECİ: GORBAÇOV (1985-1991)
1980'lere gelindiğinde SSCB; Afganistan'daki savaş, silahlanma yarışı (ABD'nin "Yıldız Savaşları" Projesi) ve Komünist ekonominin (plansızlık, verimsizlik, yolsuzluk) çökmesi nedeniyle iflasın eşiğine gelmişti.
1985'te SSCB'nin başına (Komünist Parti Genel Sekreteri) Mihail Gorbaçov geçti. Gorbaçov, devleti "kurtarmak" için iki devrimci politika açıkladı:
⚠️ Gorbaçov'un Politikaları (Dağılmayı Hızlandırdı):
1. GLASNOST (Açıklık):
1. GLASNOST (Açıklık):
- Anlamı: "Şeffaflık, Açıklık".
- Amacı: Komünist Partisi'nin ve devletin (Stalin dönemi - Bölüm 1) baskıcı (totaliter) yönetimini eleştirmek. Basın özgürlüğü, ifade özgürlüğü ve demokrasi getirmek.
- Anlamı: "Yeniden Yapılanma".
- Amacı: Çöken Komünist (Devletçi) ekonomiyi kurtarmak.
- İçeriği: Lenin'in NEP (Bölüm 1) politikasına benzer şekilde, serbest piyasa ekonomisine (Kapitalizm/Liberalizm) geçmek, özel mülkiyete izin vermek ve yabancı yatırımı çekmek.
Çernobil Nükleer Faciası (1986)
Gorbaçov'un "Açıklık" (Glasnost) politikasının ilk büyük sınavı, Ukrayna'daki Çernobil Nükleer Santrali'nin patlaması (26 Nisan 1986) oldu. SSCB, bu faciayı dünyadan (ve Türkiye'den) günlerce saklamaya çalıştı. Bu olay, Sovyet sisteminin ne kadar çürümüş ve güvenilmez olduğunu dünyaya gösterdi ve Gorbaçov'un "Açıklık" politikasına olan inancı sarstı.
C. "DEMİR PERDE"NİN YIKILIŞI (DOĞU BLOKU'NUN ÇÖKÜŞÜ) (1989)
Gorbaçov'un "Glasnost" (Açıklık) politikası ve SSCB'nin Afganistan'da zayıflaması, Doğu Avrupa'daki (Varşova Paktı) uydu devletlere cesaret verdi.
Kıvılcımı Başlatanlar:
- Polonya (Dayanışma Hareketi): Lech Walesa (Leh Valesa) liderliğindeki "Dayanışma (Solidarnosc)" Sendikası, 1989'da komünist rejime karşı seçimleri kazandı ve Doğu Bloku'ndan ayrılan ilk ülke oldu.
- Macaristan: 1989'da Avusturya ile olan sınırındaki "demir perdeyi" (dikenli teller) kaldırdı.
- Diğerleri: Çekoslovakya ("Kadife Devrim"), Romanya (Çavuşesku'nun kanlı devrilişi) ve Bulgaristan (Jivkov) peş peşe komünist rejimleri devirdi.
⚠️ Berlin Duvarı'nın Yıkılışı (9 Kasım 1989) (Soğuk Savaş'ın Sonu):
Arka Plan: Macaristan'ın sınırını açmasıyla, Doğu Almanya'daki (Komünist) binlerce Alman, Batı'ya kaçmaya başladı.
Yıkılış: 9 Kasım 1989'da Doğu Alman Hükümeti'nin "seyahat serbestisi" getirdiğini açıklaması üzerine, halk Berlin Duvarı'na akın etti ve duvarı balyozlarla yıkmaya başladı.
ÖNEMİ:
Arka Plan: Macaristan'ın sınırını açmasıyla, Doğu Almanya'daki (Komünist) binlerce Alman, Batı'ya kaçmaya başladı.
Yıkılış: 9 Kasım 1989'da Doğu Alman Hükümeti'nin "seyahat serbestisi" getirdiğini açıklaması üzerine, halk Berlin Duvarı'na akın etti ve duvarı balyozlarla yıkmaya başladı.
ÖNEMİ:
- Berlin Duvarı'nın yıkılışı, SOĞUK SAVAŞ'IN SEMBOLİK BİTİŞİ olarak kabul edilir.
- 1990 yılında Doğu ve Batı Almanya resmen birleşti.
D. SSCB'NİN RESMEN DAĞILMASI (1991)
Doğu Avrupa'daki (Demir Perde) çöküş, 1990'da bizzat SSCB'nin içine sıçradı. Önce Baltık Cumhuriyetleri (Letonya, Litvanya, Estonya) bağımsızlığını ilan etti.
Ağustos Darbesi (1991):
SSCB'nin dağıldığını gören "Eski Komünistler (Parti'nin Yaşlıları)", Gorbaçov'a karşı darbe girişiminde bulundu. Ancak darbe, Rusya Federasyonu Başkanı Boris Yeltsin'in tankın üzerine çıkarak halkı direnişe çağırmasıyla başarısız oldu.
⚠️ Alma-Ata Deklarasyonu (21 Aralık 1991) (SSCB'nin Sonu):
Ağustos Darbesi'nin başarısız olması, Gorbaçov'un otoritesini bitirdi, Boris Yeltsin'i kahraman yaptı.
Rusya Federasyonu (Yeltsin), Beyaz Rusya ve Ukrayna liderliğinde, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan gibi 11 Cumhuriyet, Kazakistan'ın başkenti Alma-Ata'da bir araya geldi.
Karar:
Ağustos Darbesi'nin başarısız olması, Gorbaçov'un otoritesini bitirdi, Boris Yeltsin'i kahraman yaptı.
Rusya Federasyonu (Yeltsin), Beyaz Rusya ve Ukrayna liderliğinde, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan gibi 11 Cumhuriyet, Kazakistan'ın başkenti Alma-Ata'da bir araya geldi.
Karar:
- SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) resmen sona ermiştir.
- Yerine, bu bağımsız devletlerden oluşan "Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)" kurulmuştur.
💡 Bölüm 8'e (Son Bölüm) Hazırlık:
Bölüm 7'de, 1991 yılında SSCB'nin dağılmasıyla Soğuk Savaş'ın resmen bittiğini ve "İki Kutuplu" dünyanın sona erdiğini gördük.
Serimizin son bölümü olan Bölüm 8'de, bu yeni "Tek Kutuplu" (ABD liderliğinde) ve "Küreselleşen Dünya"yı (1991-Günümüz) işleyeceğiz.
Konularımız: SSCB'nin dağılmasıyla Bağımsız Türk Cumhuriyetleri'nin (Azerbaycan, Kazakistan vb.) kuruluşu (TİKA'nın rolü), Avrupa Birliği (AB)'nin kuruluşu (Maastricht), Yugoslavya'nın dağılması ve Bosna Savaşı (Srebrenitsa Soykırımı), I. Körfez Savaşı, 11 Eylül Saldırıları ve Arap Baharı.
Bölüm 7'de, 1991 yılında SSCB'nin dağılmasıyla Soğuk Savaş'ın resmen bittiğini ve "İki Kutuplu" dünyanın sona erdiğini gördük.
Serimizin son bölümü olan Bölüm 8'de, bu yeni "Tek Kutuplu" (ABD liderliğinde) ve "Küreselleşen Dünya"yı (1991-Günümüz) işleyeceğiz.
Konularımız: SSCB'nin dağılmasıyla Bağımsız Türk Cumhuriyetleri'nin (Azerbaycan, Kazakistan vb.) kuruluşu (TİKA'nın rolü), Avrupa Birliği (AB)'nin kuruluşu (Maastricht), Yugoslavya'nın dağılması ve Bosna Savaşı (Srebrenitsa Soykırımı), I. Körfez Savaşı, 11 Eylül Saldırıları ve Arap Baharı.