🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK İNKILAPLARI) - BÖLÜM 8: EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 🏛️
💡 8 Bölümlük Serimizin 8. ve Son Bölümü:
Önceki bölümlerde Siyasi (Bölüm 4), Hukuki (Bölüm 5), Eğitimsel (Bölüm 6) ve Toplumsal (Bölüm 7) devrimleri gördük. Bu son bölümde, tüm bu devrimlerin ayakta kalmasını sağlayacak olan "Milli Ekonomi"nin nasıl kurulduğunu işleyeceğiz.
Konularımız: İzmir İktisat Kongresi (1923) ve "Milli Yemin" olan Misak-ı İktisadî, Aşar Vergisinin Kaldırılması (Halkçılık), Kabotaj Kanunu (Milliyetçilik), liberal deneme olan Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927), 1929 Dünya Krizi'nin zorunlu kıldığı Devletçilik (Bölüm 3) modeli ve 1. Beş Yıllık Sanayi Planı (Sümerbank/Etibank).
Bölüm 8: Adımlar
Başkan: Kazım Karabekir Paşa.
Savaş bitmişti. Yeni kurulacak Türk Devleti'nin "Ekonomik Modelini" (yol haritasını) belirlemek. Çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi temsilcileri (1135 delege) bir araya geldi.
Bu kongrede, "Milli ve Bağımsız" bir ekonominin temelleri atıldı. Bu kararlara "Ekonomi Yemini" denir.
Alınan Başlıca Kararlar:
- "Ekonomik bağımsızlık" (Milliyetçilik) esastır. Kapitülasyonlar ve Düyun-u Umumiye (Dağılma Bölüm 6) kabul edilemez. (Lozan'daki heyete mesajdır).
- Liberalizm (Serbest Piyasa) benimsenecektir. (Devletçilik henüz yoktur!).
- Devlet, özel sektörü (girişimciyi) teşvik edecektir. (Fabrika kurana kredi, vergi indirimi vb.).
- Özel sektörün yapamadığı işleri devlet yapacaktır. (Bu, gelecekteki Devletçiliğin ilk sinyalidir).
- Sanayiyi (fabrikaları) geliştirmek için Milli Bankalar kurulmalıdır.
- Hammadde (Maden, Tarım) öncelikle içeride işlenmeli, dışarıya hammadde olarak satılmamalıdır. (Sanayileşme hedefi).
- Demiryolları (ulaşım) millileştirilmelidir.
- Aşar (Öşür) Vergisi (Köylünün üzerindeki ağır yük) kaldırılmalıdır.
Milliyetçilik (Ana ilke - Milli Ekonomi), Halkçılık (Çiftçi, işçi temsilcileri).
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas!
İzmir İktisat Kongresi'nde alınan kararla, Osmanlı'dan beri köylünün (Reaya) belini büken 1/10'luk ürün vergisi (Aşar) kaldırıldı.
ÖNEMİ: Bu, HALKÇILIK (Bölüm 2) ilkesi doğrultusunda atılmış en büyük ekonomik adımdır. Köylünün (Milletin Efendisi) rahatlaması ve tarımsal üretimin artması amaçlanmıştır. (Devlet, bütçesinin en büyük gelir kaleminden vazgeçmiştir).
Türkiye İş Bankası (1924): Cumhuriyet tarihinin İLK ÖZEL (MİLLİ) BANKASIDIR. (Mustafa Kemal, Hindistan Müslümanlarının gönderdiği parayla kurdurmuştur). İlk Genel Müdürü Celal Bayar'dır. Amacı, özel sektöre (tüccara) kredi vermektir.
Sanayi ve Maadin Bankası (1925): Devletin fabrikalarını (KİT) ve madenlerini finanse etmek için kurulan ilk devlet bankasıdır. (Daha sonra Sümerbank ve Etibank'a dönüşecektir).
KABOTAJ: Bir ülkenin kendi karasularında (limanlar arası) yük ve yolcu taşıma hakkıdır.
Olay: Osmanlı'daki Kapitülasyonlar yüzünden Türk limanları arasındaki ticareti (deniz taşımacılığını) yabancı şirketler yapıyordu.
Kanun: Türk karasularında gemi işletme ve ticaret yapma hakkı, SADECE Türk vatandaşlarına verildi.
ÖNEMİ: Bu kanun, Lozan'da kazanılan siyasi bağımsızlığın, "EKONOMİK (DENİZCİLİK) BAĞIMSIZLIĞI" ile tamamlanmasıdır.
İlgili İlke: Milliyetçilik (Doğrudan). (1 Temmuz, Denizcilik ve Kabotaj Bayramı).
İzmir İktisat Kongresi'nin "Özel sektör desteklenecek" kararına dayanarak çıkarıldı.
Kanun: Fabrika kurmak isteyen özel girişimcilere ücretsiz arsa, vergi muafiyeti, gümrük indirimi ve ucuz kredi verilmesini öngördü.
SONUÇ: BAŞARISIZ OLDU.
Nedenleri: 1) Halkta yeterli sermaye ve teknik bilgi olmaması. 2) 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ'nin (Büyük Buhran) patlak vermesi.
Haydi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
1929 Krizi, özel sektörün (Liberalizm) tek başına kalkınmayı başaramayacağını kanıtladı. Bu nedenle, 1930'lardan itibaren "Devletçilik" (Karma Ekonomi) modeline geçildi.
Anlamı: "Özel sektörün yapamadığı büyük yatırımların (fabrika, banka, maden) bizzat DEVLET ELİYLE yapılmasıdır." (Amaç: Hızlı Sanayileşme).
1. Merkez Bankası (1930):
Ulusal bir para politikası belirlemek, Türk Lirası'nın değerini korumak ve para basma (Emisyon) hakkını (Osmanlı Bankası'ndan) devralmak için kuruldu.
2. Sümerbank (1933) ve Etibank (1935):
Sanayi ve Maadin Bankası (1925) ikiye ayrıldı:
➡️ Sümerbank (Tekstil/Kumaş): Halkın temel giyim ihtiyacını (Basma, Pamuklu, Ayakkabı) karşılamak için devletin tekstil fabrikalarını kurdu (Kayseri, Nazilli, Malatya Bez Fabrikaları).
➡️ Etibank (Maden/Enerji): Ülkenin yeraltı kaynaklarını (kömür, demir, bakır) çıkarmak ve enerji santralleri kurmakla görevli devlet bankası.
3. MTA (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü) (1935):
Etibank'ın hangi madeni nereden çıkaracağını belirlemek (araştırmak) için kurulan bilimsel araştırma kurumudur.
4. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1939):
Devletçiliğin resmi programıdır. Sovyet Rusya (SSCB) modelinden (planlı kalkınma) esinlenilmiştir.
ÖNEMİ: Çok başarılı olmuştur. Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Paşabahçe Cam, İzmit Kâğıt (SEKA), Beykoz Deri Fabrikaları bu planla kurulmuştur.
(İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmış ancak II. Dünya Savaşı (1939) çıktığı için uygulanamamıştır).
Tebrikler! 1929 Krizi'nin "Devletçilik" (Karma Ekonomi) modelini nasıl zorunlu kıldığını ve 1. Beş Yıllık Sanayi Planı ile Sümerbank/Etibank'ın nasıl kurulduğunu öğrendik.
Tüm Atatürk İnkılapları serisini başarıyla bitirdiniz!
Haydi Son Bölüm Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK İNKILAPLARI) - BÖLÜM 8: EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 🏛️
💡 8 Bölümlük Serimizin 8. ve Son Bölümü:
Önceki bölümlerde Siyasi (Bölüm 4), Hukuki (Bölüm 5), Eğitimsel (Bölüm 6) ve Toplumsal (Bölüm 7) devrimleri gördük. Bu son bölümde, tüm bu devrimlerin ayakta kalmasını sağlayacak olan "Milli Ekonomi"nin nasıl kurulduğunu işleyeceğiz.
Konularımız: İzmir İktisat Kongresi (1923) ve "Milli Yemin" olan Misak-ı İktisadî, Aşar Vergisinin Kaldırılması (Halkçılık), Kabotaj Kanunu (Milliyetçilik), liberal deneme olan Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927), 1929 Dünya Krizi'nin zorunlu kıldığı Devletçilik (Bölüm 3) modeli ve 1. Beş Yıllık Sanayi Planı (Sümerbank/Etibank).
Bölüm 8: Adımlar
Başkan: Kazım Karabekir Paşa.
Savaş bitmişti. Yeni kurulacak Türk Devleti'nin "Ekonomik Modelini" (yol haritasını) belirlemek. Çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi temsilcileri (1135 delege) bir araya geldi.
Bu kongrede, "Milli ve Bağımsız" bir ekonominin temelleri atıldı. Bu kararlara "Ekonomi Yemini" denir.
Alınan Başlıca Kararlar:
- "Ekonomik bağımsızlık" (Milliyetçilik) esastır. Kapitülasyonlar ve Düyun-u Umumiye (Dağılma Bölüm 6) kabul edilemez. (Lozan'daki heyete mesajdır).
- Liberalizm (Serbest Piyasa) benimsenecektir. (Devletçilik henüz yoktur!).
- Devlet, özel sektörü (girişimciyi) teşvik edecektir. (Fabrika kurana kredi, vergi indirimi vb.).
- Özel sektörün yapamadığı işleri devlet yapacaktır. (Bu, gelecekteki Devletçiliğin ilk sinyalidir).
- Sanayiyi (fabrikaları) geliştirmek için Milli Bankalar kurulmalıdır.
- Hammadde (Maden, Tarım) öncelikle içeride işlenmeli, dışarıya hammadde olarak satılmamalıdır. (Sanayileşme hedefi).
- Demiryolları (ulaşım) millileştirilmelidir.
- Aşar (Öşür) Vergisi (Köylünün üzerindeki ağır yük) kaldırılmalıdır.
Milliyetçilik (Ana ilke - Milli Ekonomi), Halkçılık (Çiftçi, işçi temsilcileri).
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas!
İzmir İktisat Kongresi'nde alınan kararla, Osmanlı'dan beri köylünün (Reaya) belini büken 1/10'luk ürün vergisi (Aşar) kaldırıldı.
ÖNEMİ: Bu, HALKÇILIK (Bölüm 2) ilkesi doğrultusunda atılmış en büyük ekonomik adımdır. Köylünün (Milletin Efendisi) rahatlaması ve tarımsal üretimin artması amaçlanmıştır. (Devlet, bütçesinin en büyük gelir kaleminden vazgeçmiştir).
Türkiye İş Bankası (1924): Cumhuriyet tarihinin İLK ÖZEL (MİLLİ) BANKASIDIR. (Mustafa Kemal, Hindistan Müslümanlarının gönderdiği parayla kurdurmuştur). İlk Genel Müdürü Celal Bayar'dır. Amacı, özel sektöre (tüccara) kredi vermektir.
Sanayi ve Maadin Bankası (1925): Devletin fabrikalarını (KİT) ve madenlerini finanse etmek için kurulan ilk devlet bankasıdır. (Daha sonra Sümerbank ve Etibank'a dönüşecektir).
KABOTAJ: Bir ülkenin kendi karasularında (limanlar arası) yük ve yolcu taşıma hakkıdır.
Olay: Osmanlı'daki Kapitülasyonlar yüzünden Türk limanları arasındaki ticareti (deniz taşımacılığını) yabancı şirketler yapıyordu.
Kanun: Türk karasularında gemi işletme ve ticaret yapma hakkı, SADECE Türk vatandaşlarına verildi.
ÖNEMİ: Bu kanun, Lozan'da kazanılan siyasi bağımsızlığın, "EKONOMİK (DENİZCİLİK) BAĞIMSIZLIĞI" ile tamamlanmasıdır.
İlgili İlke: Milliyetçilik (Doğrudan). (1 Temmuz, Denizcilik ve Kabotaj Bayramı).
İzmir İktisat Kongresi'nin "Özel sektör desteklenecek" kararına dayanarak çıkarıldı.
Kanun: Fabrika kurmak isteyen özel girişimcilere ücretsiz arsa, vergi muafiyeti, gümrük indirimi ve ucuz kredi verilmesini öngördü.
SONUÇ: BAŞARISIZ OLDU.
Nedenleri: 1) Halkta yeterli sermaye ve teknik bilgi olmaması. 2) 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ'nin (Büyük Buhran) patlak vermesi.
Haydi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
1929 Krizi, özel sektörün (Liberalizm) tek başına kalkınmayı başaramayacağını kanıtladı. Bu nedenle, 1930'lardan itibaren "Devletçilik" (Karma Ekonomi) modeline geçildi.
Anlamı: "Özel sektörün yapamadığı büyük yatırımların (fabrika, banka, maden) bizzat DEVLET ELİYLE yapılmasıdır." (Amaç: Hızlı Sanayileşme).
1. Merkez Bankası (1930):
Ulusal bir para politikası belirlemek, Türk Lirası'nın değerini korumak ve para basma (Emisyon) hakkını (Osmanlı Bankası'ndan) devralmak için kuruldu.
2. Sümerbank (1933) ve Etibank (1935):
Sanayi ve Maadin Bankası (1925) ikiye ayrıldı:
➡️ Sümerbank (Tekstil/Kumaş): Halkın temel giyim ihtiyacını (Basma, Pamuklu, Ayakkabı) karşılamak için devletin tekstil fabrikalarını kurdu (Kayseri, Nazilli, Malatya Bez Fabrikaları).
➡️ Etibank (Maden/Enerji): Ülkenin yeraltı kaynaklarını (kömür, demir, bakır) çıkarmak ve enerji santralleri kurmakla görevli devlet bankası.
3. MTA (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü) (1935):
Etibank'ın hangi madeni nereden çıkaracağını belirlemek (araştırmak) için kurulan bilimsel araştırma kurumudur.
4. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1939):
Devletçiliğin resmi programıdır. Sovyet Rusya (SSCB) modelinden (planlı kalkınma) esinlenilmiştir.
ÖNEMİ: Çok başarılı olmuştur. Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Paşabahçe Cam, İzmit Kâğıt (SEKA), Beykoz Deri Fabrikaları bu planla kurulmuştur.
(İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmış ancak II. Dünya Savaşı (1939) çıktığı için uygulanamamıştır).
Tebrikler! 1929 Krizi'nin "Devletçilik" (Karma Ekonomi) modelini nasıl zorunlu kıldığını ve 1. Beş Yıllık Sanayi Planı ile Sümerbank/Etibank'ın nasıl kurulduğunu öğrendik.
Tüm Atatürk İnkılapları serisini başarıyla bitirdiniz!
Haydi Son Bölüm Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.