🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA) - BÖLÜM 1: İLK MUHALEFET VE ŞEYH SAİD İSYANI (1923-1925) 🏛️
💡 3 Bölümlük Serimizin 1. Bölümü:
Kurtuluş Savaşı (Muharebeler) serimizi Lozan ve Saltanat'ın Kaldırılması ile bitirmiştik. Bu yeni seride, İnkılaplar yapılırken yaşanan siyasi gelişmeleri, yani "Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri"ni ve İç Politikadaki Krizleri işleyeceğiz.
Konularımız: Cumhuriyet'in İlanı (1923) ve "Hükümet Bunalımı", Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk iktidar partisi (Halk Fırkası) ve ilk muhalefet partisi (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası - TCF), TCF'nin kuruluşu (KARAR) ve bu ilk denemeyi sona erdiren Şeyh Said İsyanı (1925) ile Takrir-i Sükun Kanunu.
Bölüm 1: Adımlar
I. TBMM (Savaş Meclisi), Lozan'a ara verildiği sırada (Nisan 1923) yıprandığı ve inkılapları yapacak birliğe sahip olmadığı için Mustafa Kemal tarafından feshedildi ve seçimler yenilendi.
II. TBMM (1923-1927), "İnkılap Meclisi" olarak göreve başladı. (Lozan'ı bu meclis onayladı).
Mustafa Kemal, seçimlerden önce (daha I. TBMM döneminde) "9 Umde (İlke)" adıyla seçim bildirgesini yayınladı. Sivas Kongresi'ndeki (Hazırlık Bölüm 4) "A-RMHC" (Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti)'ni "Halk Fırkası" adıyla partiye dönüştürdü.
ÖNEMİ: Halk Fırkası (daha sonra Cumhuriyet Halk Fırkası - CHF), Türkiye Cumhuriyeti'nin İLK SİYASİ PARTİSİDİR.
Saltanat (I. TBMM Bölüm 3) kaldırılmıştı ancak devletin "Adı" (Rejimi) ve "Başkanı" belli değildi. Sistem, "Meclis Hükümeti" (I. TBMM Bölüm 1) sistemiydi ve bu, kriz yaratıyordu.
Kriz (Görünen Neden): I. TBMM'den kalma "Meclis Hükümeti Sistemi" (Bakanların Meclis'ten tek tek oylanarak seçilmesi) II. TBMM'de tıkanmaya başladı. Ali Fethi Okyar Hükümeti istifa edince, Meclis yeni bakanları (İcra Vekilleri) tek tek seçemedi ve Hükümet kurulamadı. Bu, devleti kilitleyen "Ekim Bunalımı"nı doğurdu.
Asıl Neden: Mustafa Kemal'in, rejimin adını resmen koymak (Milli Egemenlik'i taçlandırmak) ve bu hükümet krizini "Kabine Sistemi"ne geçerek çözmek istemesi.
Çözüm: Mustafa Kemal'in talimatıyla 29 Ekim 1923'te "Türkiye Devleti'nin yönetim şekli Cumhuriyet'tir" maddesi kabul edildi.
- Devletin REJİMİNİN ADI konuldu (Türkiye Cumhuriyeti).
- Devlet BAŞKANLIĞI sorunu çözüldü (Cumhurbaşkanı).
- "Meclis Hükümeti Sistemi"NDEN "KABİNE SİSTEMİ"NE geçildi. (Artık Başbakan var).
- İlk Cumhurbaşkanı: Mustafa Kemal.
- İlk Başbakan: İsmet İnönü.
- İlk Meclis Başkanı: Fethi Okyar.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas!
- ➡️ İnkılapların Hızı: Mustafa Kemal'in devrimleri (özellikle Halifeliğin Kaldırılması) çok hızlı ve radikal bulmaları.
- ➡️ Güçler Birliği: 1924 Anayasası'nda (İnkılaplar Bölüm 4) "Güçler Ayrılığı"nı (Meclis/Hükümet ayrı) ve "Adem-i Merkeziyetçiliği" (Yerel Yönetim) savunmaları.
- ➡️ Ekonomik Model: CHF'nin "Devletçi" eğilimine karşı "Liberal Ekonomi" (Serbest Piyasa) modelini savunmaları.
- ➡️ Kişisel Çekişmeler: Kurtuluş Savaşı komutanlarının (Kazım Karabekir, Rauf Orbay) Mustafa Kemal ve İsmet Paşa'nın gölgesinde kalması.
Mustafa Kemal'in "Paşaların komplosu" dediği bu parti, Türkiye Cumhuriyeti'nin İLK MUHALEFET PARTİSİDİR.
Kurucular (Kodlama: K.A.R.A.R.):
- Kâzım Karabekir (Genel Başkan - Doğu Cephesi Komutanı)
- Ali Fuat Cebesoy (Batı Cephesi Komutanı)
- Rauf Orbay (Mondros'u imzalayan, Amasya/Sivas'ta yer alan)
- Adnan Adıvar (Dr. Adnan Bey - İlk Sağlık Bakanı)
- Refet Bele (Batı Cephesi Komutanı)
Parti Programı (Tehlikeli Madde): Parti programı genel olarak liberal ve demokratikti. ANCAK, "Fırkamız (Partimiz), dini inançlara ve fikirlere hürmetkârdır (saygılıdır)." maddesi, Laiklik (İnkılaplar Bölüm 2) karşıtlarının ve eski rejim (Saltanat/Hilafet) yanlılarının bu parti altında toplanmasına neden oldu.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
- Dini Neden (İrtica): Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) (İnkılaplar Bölüm 4) ve Laikleşme adımlarına karşı "Din elden gidiyor, Şeriat isteriz" sloganıyla çıkan rejim karşıtı bir isyandır. (İsyanın temel karakteri irticaidir).
- Etnik Neden (Milliyetçilik): Doğu'daki bazı aşiretlerin bağımsız bir Kürt devleti (Kürdistan) kurma isteği (Kürt Teali Cemiyeti (Hazırlık Bölüm 1) mirası).
- Dış Neden (İngiliz Provokasyonu): Tam o sırada (1925), Türkiye ile İngiltere arasında "Musul Sorunu" (Irak Sınırı) görüşülüyordu. İngiltere, Musul'u almak için, Türk ordusunun dikkatini Doğu Anadolu'ya (iç isyana) çekmek amacıyla bu isyanı desteklemiş ve kışkırtmıştır.
- Siyasi Neden (TCF'nin Etkisi): İsyanın, TCF'nin "Dini inançlara saygılıyız" maddesinden cesaret aldığı ve bazı TCF üyelerinin isyanı dolaylı olarak desteklediği iddia edilmiştir.
İsyan başladığında, Başbakan ılımlı bir siyasetçi olan Ali Fethi Okyar idi. Okyar, isyanı "basit bir asayiş olayı" olarak gördü ve Sıkıyönetim (Örfi İdare) ilan etmekte gecikti.
İsyan hızla yayılınca (Elazığ, Diyarbakır), Mustafa Kemal duruma el koydu: Ilımlı Ali Fethi Okyar Hükümeti'ni düşürdü (istifa ettirdi). Yerine, sertlik yanlısı olan İsmet İnönü'yü Başbakan olarak atadı.
⚠️ Takrir-i Sükun Kanunu (Huzuru Sağlama Kanunu) (4 Mart 1925): İsmet İnönü Hükümeti'nin, Şeyh Said İsyanı'nı bastırmak ve İnkılapları (Cumhuriyeti) korumak amacıyla çıkardığı olağanüstü hal (Sıkıyönetim) kanunudur.
- Yetki: Hükümete, "İrticaya (gericiliğe) ve isyana yönelik" gördüğü her türlü yayını, kuruluşu, partiyi kapatma ve kişileri yargılama yetkisi vermiştir.
- Uygulama: Bu kanuna dayanarak, İstiklal Mahkemeleri (Ankara ve Diyarbakır/Şark) yeniden kuruldu ve isyan bastırıldı.
- ➡️ Çok Partili Hayata İlk Deneme Sona Erdi: TCF, isyanı desteklediği gerekçesiyle bu kanunla kapatıldı. (İstiklal Mahkemeleri yargılamalarından sonra).
- ➡️ Musul Kaybedildi: Ordu isyanla uğraştığı için Musul'a yeterli güç gönderilemedi ve 1926 Ankara Antlaşması'yla Musul, Irak'a (İngiliz mandasına) bırakıldı.
- ➡️ İnkılaplar Korundu: Takrir-i Sükun Kanunu, 1925-1929 yılları arasında kalıcak ve Laiklik başta olmak üzere tüm inkılapların yapılmasını sağlamıştır.
- ➡️ Hükümet Güçlendi: İsmet İnönü'nün sert yönetim anlayışı, Ali Fethi Okyar'ın ılımlı yönetimine üstün gelmiştir.
Tebrikler! Çok partili hayata ilk denemeyi (TCF) bitiren, Musul'un kaybına neden olan ve İstiklal Mahkemeleri/Takrir-i Sükun Kanunu'nu getiren Şeyh Said İsyanı krizini öğrendik.
Artık sıra "Bölüm 2: Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Menemen Olayı" dersine geldi.
Haydi Bölüm 1 Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA) - BÖLÜM 1: İLK MUHALEFET VE ŞEYH SAİD İSYANI (1923-1925) 🏛️
💡 3 Bölümlük Serimizin 1. Bölümü:
Kurtuluş Savaşı (Muharebeler) serimizi Lozan ve Saltanat'ın Kaldırılması ile bitirmiştik. Bu yeni seride, İnkılaplar yapılırken yaşanan siyasi gelişmeleri, yani "Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri"ni ve İç Politikadaki Krizleri işleyeceğiz.
Konularımız: Cumhuriyet'in İlanı (1923) ve "Hükümet Bunalımı", Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk iktidar partisi (Halk Fırkası) ve ilk muhalefet partisi (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası - TCF), TCF'nin kuruluşu (KARAR) ve bu ilk denemeyi sona erdiren Şeyh Said İsyanı (1925) ile Takrir-i Sükun Kanunu.
Bölüm 1: Adımlar
I. TBMM (Savaş Meclisi), Lozan'a ara verildiği sırada (Nisan 1923) yıprandığı ve inkılapları yapacak birliğe sahip olmadığı için Mustafa Kemal tarafından feshedildi ve seçimler yenilendi.
II. TBMM (1923-1927), "İnkılap Meclisi" olarak göreve başladı. (Lozan'ı bu meclis onayladı).
Mustafa Kemal, seçimlerden önce (daha I. TBMM döneminde) "9 Umde (İlke)" adıyla seçim bildirgesini yayınladı. Sivas Kongresi'ndeki (Hazırlık Bölüm 4) "A-RMHC" (Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti)'ni "Halk Fırkası" adıyla partiye dönüştürdü.
ÖNEMİ: Halk Fırkası (daha sonra Cumhuriyet Halk Fırkası - CHF), Türkiye Cumhuriyeti'nin İLK SİYASİ PARTİSİDİR.
Saltanat (I. TBMM Bölüm 3) kaldırılmıştı ancak devletin "Adı" (Rejimi) ve "Başkanı" belli değildi. Sistem, "Meclis Hükümeti" (I. TBMM Bölüm 1) sistemiydi ve bu, kriz yaratıyordu.
Kriz (Görünen Neden): I. TBMM'den kalma "Meclis Hükümeti Sistemi" (Bakanların Meclis'ten tek tek oylanarak seçilmesi) II. TBMM'de tıkanmaya başladı. Ali Fethi Okyar Hükümeti istifa edince, Meclis yeni bakanları (İcra Vekilleri) tek tek seçemedi ve Hükümet kurulamadı. Bu, devleti kilitleyen "Ekim Bunalımı"nı doğurdu.
Asıl Neden: Mustafa Kemal'in, rejimin adını resmen koymak (Milli Egemenlik'i taçlandırmak) ve bu hükümet krizini "Kabine Sistemi"ne geçerek çözmek istemesi.
Çözüm: Mustafa Kemal'in talimatıyla 29 Ekim 1923'te "Türkiye Devleti'nin yönetim şekli Cumhuriyet'tir" maddesi kabul edildi.
- Devletin REJİMİNİN ADI konuldu (Türkiye Cumhuriyeti).
- Devlet BAŞKANLIĞI sorunu çözüldü (Cumhurbaşkanı).
- "Meclis Hükümeti Sistemi"NDEN "KABİNE SİSTEMİ"NE geçildi. (Artık Başbakan var).
- İlk Cumhurbaşkanı: Mustafa Kemal.
- İlk Başbakan: İsmet İnönü.
- İlk Meclis Başkanı: Fethi Okyar.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas!
- ➡️ İnkılapların Hızı: Mustafa Kemal'in devrimleri (özellikle Halifeliğin Kaldırılması) çok hızlı ve radikal bulmaları.
- ➡️ Güçler Birliği: 1924 Anayasası'nda (İnkılaplar Bölüm 4) "Güçler Ayrılığı"nı (Meclis/Hükümet ayrı) ve "Adem-i Merkeziyetçiliği" (Yerel Yönetim) savunmaları.
- ➡️ Ekonomik Model: CHF'nin "Devletçi" eğilimine karşı "Liberal Ekonomi" (Serbest Piyasa) modelini savunmaları.
- ➡️ Kişisel Çekişmeler: Kurtuluş Savaşı komutanlarının (Kazım Karabekir, Rauf Orbay) Mustafa Kemal ve İsmet Paşa'nın gölgesinde kalması.
Mustafa Kemal'in "Paşaların komplosu" dediği bu parti, Türkiye Cumhuriyeti'nin İLK MUHALEFET PARTİSİDİR.
Kurucular (Kodlama: K.A.R.A.R.):
- Kâzım Karabekir (Genel Başkan - Doğu Cephesi Komutanı)
- Ali Fuat Cebesoy (Batı Cephesi Komutanı)
- Rauf Orbay (Mondros'u imzalayan, Amasya/Sivas'ta yer alan)
- Adnan Adıvar (Dr. Adnan Bey - İlk Sağlık Bakanı)
- Refet Bele (Batı Cephesi Komutanı)
Parti Programı (Tehlikeli Madde): Parti programı genel olarak liberal ve demokratikti. ANCAK, "Fırkamız (Partimiz), dini inançlara ve fikirlere hürmetkârdır (saygılıdır)." maddesi, Laiklik (İnkılaplar Bölüm 2) karşıtlarının ve eski rejim (Saltanat/Hilafet) yanlılarının bu parti altında toplanmasına neden oldu.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
- Dini Neden (İrtica): Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) (İnkılaplar Bölüm 4) ve Laikleşme adımlarına karşı "Din elden gidiyor, Şeriat isteriz" sloganıyla çıkan rejim karşıtı bir isyandır. (İsyanın temel karakteri irticaidir).
- Etnik Neden (Milliyetçilik): Doğu'daki bazı aşiretlerin bağımsız bir Kürt devleti (Kürdistan) kurma isteği (Kürt Teali Cemiyeti (Hazırlık Bölüm 1) mirası).
- Dış Neden (İngiliz Provokasyonu): Tam o sırada (1925), Türkiye ile İngiltere arasında "Musul Sorunu" (Irak Sınırı) görüşülüyordu. İngiltere, Musul'u almak için, Türk ordusunun dikkatini Doğu Anadolu'ya (iç isyana) çekmek amacıyla bu isyanı desteklemiş ve kışkırtmıştır.
- Siyasi Neden (TCF'nin Etkisi): İsyanın, TCF'nin "Dini inançlara saygılıyız" maddesinden cesaret aldığı ve bazı TCF üyelerinin isyanı dolaylı olarak desteklediği iddia edilmiştir.
İsyan başladığında, Başbakan ılımlı bir siyasetçi olan Ali Fethi Okyar idi. Okyar, isyanı "basit bir asayiş olayı" olarak gördü ve Sıkıyönetim (Örfi İdare) ilan etmekte gecikti.
İsyan hızla yayılınca (Elazığ, Diyarbakır), Mustafa Kemal duruma el koydu: Ilımlı Ali Fethi Okyar Hükümeti'ni düşürdü (istifa ettirdi). Yerine, sertlik yanlısı olan İsmet İnönü'yü Başbakan olarak atadı.
⚠️ Takrir-i Sükun Kanunu (Huzuru Sağlama Kanunu) (4 Mart 1925): İsmet İnönü Hükümeti'nin, Şeyh Said İsyanı'nı bastırmak ve İnkılapları (Cumhuriyeti) korumak amacıyla çıkardığı olağanüstü hal (Sıkıyönetim) kanunudur.
- Yetki: Hükümete, "İrticaya (gericiliğe) ve isyana yönelik" gördüğü her türlü yayını, kuruluşu, partiyi kapatma ve kişileri yargılama yetkisi vermiştir.
- Uygulama: Bu kanuna dayanarak, İstiklal Mahkemeleri (Ankara ve Diyarbakır/Şark) yeniden kuruldu ve isyan bastırıldı.
- ➡️ Çok Partili Hayata İlk Deneme Sona Erdi: TCF, isyanı desteklediği gerekçesiyle bu kanunla kapatıldı. (İstiklal Mahkemeleri yargılamalarından sonra).
- ➡️ Musul Kaybedildi: Ordu isyanla uğraştığı için Musul'a yeterli güç gönderilemedi ve 1926 Ankara Antlaşması'yla Musul, Irak'a (İngiliz mandasına) bırakıldı.
- ➡️ İnkılaplar Korundu: Takrir-i Sükun Kanunu, 1925-1929 yılları arasında kalıcak ve Laiklik başta olmak üzere tüm inkılapların yapılmasını sağlamıştır.
- ➡️ Hükümet Güçlendi: İsmet İnönü'nün sert yönetim anlayışı, Ali Fethi Okyar'ın ılımlı yönetimine üstün gelmiştir.
Tebrikler! Çok partili hayata ilk denemeyi (TCF) bitiren, Musul'un kaybına neden olan ve İstiklal Mahkemeleri/Takrir-i Sükun Kanunu'nu getiren Şeyh Said İsyanı krizini öğrendik.
Artık sıra "Bölüm 2: Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Menemen Olayı" dersine geldi.
Haydi Bölüm 1 Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.