🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK SONRASI) - BÖLÜM 4: ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ (1945-1950) 🏛️
💡 4 Bölümlük Serimizin 4. ve Son Bölümü:
Bölüm 3'te, Türkiye'nin II. Dünya Savaşı'nı (1939-1945) "Denge Politikası" ile fiilen girmeden atlattığını ve Birleşmiş Milletler (BM)'e kurucu üye olarak katıldığını gördük. Savaş bitmişti ancak dünya "Soğuk Savaş" denilen yeni bir döneme girmişti.
Bu bölümde, Savaş sonrası başlayan Sovyet Tehdidi (Boğazlar, Kars/Ardahan) karşısında Türkiye'nin Batı Bloku'na (ABD) sığınmasını ve Batı'nın "demokrasi" şartı üzerine Çok Partili Hayata Geçiş sürecini (Dörtlü Takrir, Demokrat Parti'nin kuruluşu, 1946 ve 1950 Seçimleri) ve "Beyaz Devrim"i işleyeceğiz.
Bölüm 4: Adımlar
SSCB lideri Stalin, savaştan galip çıkmanın gücüyle, 1925'ten beri süren Türk-Sovyet dostluğunu bozdu ve Türkiye'ye ağır talepler içeren bir nota (tehdit) verdi:
- Montrö Boğazlar Sözleşmesi (Dış Politika Bölüm 3) değiştirilmeli, Boğazlar'da SSCB'ye askeri üs verilmelidir.
- 1921 Kars Antlaşması (Muharebeler Bölüm 3) geçersizdir. Kars ve Ardahan SSCB'ye (Gürcistan'a) geri verilmelidir.
- Türkiye, Batı Bloku (İngiltere/ABD) ile müttefik olmamalıdır.
SONUÇ: Bu, Türkiye'yi milli bir güvenlik kriziyle karşı karşıya bıraktı.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas!
Dış Neden (Temel Neden): Sovyet tehdidine karşı ABD/İngiltere'nin (Batı Bloku) desteğini almak. Batı Bloku'nun (BM, ABD) Türkiye'ye yardım etmek için "demokratikleşme" (Tek Parti'den vazgeçme) şartı koşması.
İç Neden (Ekonomik): II. Dünya Savaşı'nda (Bölüm 2) uygulanan Varlık Vergisi, Milli Korunma Kanunu, Toprak Mahsulleri Vergisi gibi sert ekonomik politikaların halkta ve CHF içinde büyük bir tepki ve muhalefet yaratması.
İç Neden (Toplumsal): Savaşın bitmesiyle olağanüstü halin (Milli Şef) gerekliliğinin kalmaması ve demokrasi (Atatürk İlkeleri) taleplerinin artması.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
Çok partili hayata geçişin ilk sinyali üzerine, iş insanı Nuri Demirağ tarafından Milli Kalkınma Partisi (MKP) (1945) kuruldu. Bu, II. Dünya Savaşı sonrası kurulan İLK muhalefet partisidir. (Ancak 1946 seçimlerinde başarılı olamamıştır).
Asıl büyük kopuş, iktidardaki Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) içinden geldi. CHF'nin 4 önemli milletvekili, partinin (ve Hükümetin) toprak ve ekonomi politikalarını (özellikle Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu'nu) eleştiren bir önerge verdi.
Dörtlü Takrir'i (Önerge) İmzalayanlar (Kodlama: CAFeR):
- ➡️ Celal Bayar (Eski Başbakan)
- ➡️ Adnan Menderes
- ➡️ Fuat Köprülü (Tarihçi)
- ➡️ Refik Koraltan
Sonuç: Önerge CHF meclis grubunda reddedildi. Bu 4 isim (ve destekçileri) CHF'den istifa etti (veya ihraç edildi).
CHF'den ayrılan bu 4 isim, Demokrat Parti (DP)'yi kurdu. DP, (Serbest Fırka (İç Politika Bölüm 3) gibi) Liberal Ekonomi'yi ve Devletçiliğin (Bölüm 2) yumuşatılmasını savunuyordu.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
DP'nin hızla güçlenmesinden çekinen İnönü (CHF), normalde 1947'de yapılması gereken seçimleri erken seçime (baskın seçim) aldı (Temmuz 1946). DP'nin örgütlenmesini tamamlamasına izin verilmedi.
⚠️ 1946 Seçimleri (Demokrasi Kazası):
- Bu seçim, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin İLK ÇOK PARTİLİ seçimidir.
- Usulsüzlük: Ancak seçim, "AÇIK OY, GİZLİ SAYIM (TASİNF)" esasına göre yapıldı. (Yani seçmen oyunu herkesin içinde kullanıyor, sayım ise gizli odalarda yapılıyordu).
Sonuç: Seçime "Şaibeli Seçim" veya "Sopalı Seçim" denildi. Seçimi CHF (İsmet İnönü) kazandı, DP muhalefette kaldı.
1946-1950 arası, DP'nin Meclis'te olduğu "deneme" dönemidir. Bu dönemde İnönü, Sovyet tehdidine karşı Batı'ya yakınlaşma (ve demokrasiyi oturtma) adımları attı:
- ➡️ Truman Doktrini (1947): ABD, Sovyet tehdidi altındaki (SSCB'nin komşusu) Türkiye ve Yunanistan'a askeri ve ekonomik yardım (Hibe) yapma kararı aldı. (Soğuk Savaş'ta Türkiye'nin yerini belirleyen ilk adımdır).
- ➡️ Marshall Planı (1948): ABD'nin, savaştan çıkan Avrupa ülkelerine (ve Türkiye'ye) ekonomik kalkınma (tarım, sanayi) için yaptığı yardım planı.
- ➡️ Avrupa Konseyi'ne (1949) üye olundu.
1946'daki şaibeden ders alındı. 1950 Seçimleri, (DP'nin baskısıyla) "GİZLİ OY, AÇIK SAYIM (TASNİF)" ilkesine (Gerçek Demokrasi) göre ve Yargı denetiminde (YSK) yapıldı.
⚠️ "Beyaz Devrim" (14 Mayıs 1950):
Sonuç: Demokrat Parti (DP), %53 oyla ezici bir zafer kazandı. 27 yıllık (1923-1950) Tek Parti (CHF) dönemi SONA ERDİ.
"Beyaz Devrim" Denme Nedeni: İktidarın, askeri bir darbe veya kan dökülmeden, tamamen halkın oylarıyla (sandıkla) değişmesidir.
4. İktidar Değişikliği (İnönü Dönemi Bitişi)
➡️ İsmet İnönü ("Milli Şef"), Cumhurbaşkanlığını ve CHF iktidarını kaybetti. (Ana Muhalefet Lideri oldu).
➡️ Celal Bayar (DP'li), Türkiye'nin 3. Cumhurbaşkanı oldu. (İlk sivil Cumhurbaşkanı).
➡️ Adnan Menderes (DP'li), Başbakan oldu.
➡️ Böylece "Atatürk Sonrası (İnönü) Dönem" sona ermiş oldu.
Tebrikler! Savaş sonrası Sovyet tehdidinin Türkiye'yi Batı'ya ve demokrasiye nasıl zorladığını, Dörtlü Takrir'i ve 27 yıllık tek parti dönemini bitiren "Beyaz Devrim"i öğrendik.
Atatürk Sonrası Serisi (4 Bölüm) sona erdi. KPSS Tarih dersini başarıyla bitirdiniz!
Haydi Bölüm 4 Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.
🏛️ KPSS TARİH (ATATÜRK SONRASI) - BÖLÜM 4: ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ (1945-1950) 🏛️
💡 4 Bölümlük Serimizin 4. ve Son Bölümü:
Bölüm 3'te, Türkiye'nin II. Dünya Savaşı'nı (1939-1945) "Denge Politikası" ile fiilen girmeden atlattığını ve Birleşmiş Milletler (BM)'e kurucu üye olarak katıldığını gördük. Savaş bitmişti ancak dünya "Soğuk Savaş" denilen yeni bir döneme girmişti.
Bu bölümde, Savaş sonrası başlayan Sovyet Tehdidi (Boğazlar, Kars/Ardahan) karşısında Türkiye'nin Batı Bloku'na (ABD) sığınmasını ve Batı'nın "demokrasi" şartı üzerine Çok Partili Hayata Geçiş sürecini (Dörtlü Takrir, Demokrat Parti'nin kuruluşu, 1946 ve 1950 Seçimleri) ve "Beyaz Devrim"i işleyeceğiz.
Bölüm 4: Adımlar
SSCB lideri Stalin, savaştan galip çıkmanın gücüyle, 1925'ten beri süren Türk-Sovyet dostluğunu bozdu ve Türkiye'ye ağır talepler içeren bir nota (tehdit) verdi:
- Montrö Boğazlar Sözleşmesi (Dış Politika Bölüm 3) değiştirilmeli, Boğazlar'da SSCB'ye askeri üs verilmelidir.
- 1921 Kars Antlaşması (Muharebeler Bölüm 3) geçersizdir. Kars ve Ardahan SSCB'ye (Gürcistan'a) geri verilmelidir.
- Türkiye, Batı Bloku (İngiltere/ABD) ile müttefik olmamalıdır.
SONUÇ: Bu, Türkiye'yi milli bir güvenlik kriziyle karşı karşıya bıraktı.
Şimdi "Sınava Başla" butonuna bas!
Dış Neden (Temel Neden): Sovyet tehdidine karşı ABD/İngiltere'nin (Batı Bloku) desteğini almak. Batı Bloku'nun (BM, ABD) Türkiye'ye yardım etmek için "demokratikleşme" (Tek Parti'den vazgeçme) şartı koşması.
İç Neden (Ekonomik): II. Dünya Savaşı'nda (Bölüm 2) uygulanan Varlık Vergisi, Milli Korunma Kanunu, Toprak Mahsulleri Vergisi gibi sert ekonomik politikaların halkta ve CHF içinde büyük bir tepki ve muhalefet yaratması.
İç Neden (Toplumsal): Savaşın bitmesiyle olağanüstü halin (Milli Şef) gerekliliğinin kalmaması ve demokrasi (Atatürk İlkeleri) taleplerinin artması.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
Çok partili hayata geçişin ilk sinyali üzerine, iş insanı Nuri Demirağ tarafından Milli Kalkınma Partisi (MKP) (1945) kuruldu. Bu, II. Dünya Savaşı sonrası kurulan İLK muhalefet partisidir. (Ancak 1946 seçimlerinde başarılı olamamıştır).
Asıl büyük kopuş, iktidardaki Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) içinden geldi. CHF'nin 4 önemli milletvekili, partinin (ve Hükümetin) toprak ve ekonomi politikalarını (özellikle Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu'nu) eleştiren bir önerge verdi.
Dörtlü Takrir'i (Önerge) İmzalayanlar (Kodlama: CAFeR):
- ➡️ Celal Bayar (Eski Başbakan)
- ➡️ Adnan Menderes
- ➡️ Fuat Köprülü (Tarihçi)
- ➡️ Refik Koraltan
Sonuç: Önerge CHF meclis grubunda reddedildi. Bu 4 isim (ve destekçileri) CHF'den istifa etti (veya ihraç edildi).
CHF'den ayrılan bu 4 isim, Demokrat Parti (DP)'yi kurdu. DP, (Serbest Fırka (İç Politika Bölüm 3) gibi) Liberal Ekonomi'yi ve Devletçiliğin (Bölüm 2) yumuşatılmasını savunuyordu.
Şimdi "Sınava Başla" ve son adıma geç!
DP'nin hızla güçlenmesinden çekinen İnönü (CHF), normalde 1947'de yapılması gereken seçimleri erken seçime (baskın seçim) aldı (Temmuz 1946). DP'nin örgütlenmesini tamamlamasına izin verilmedi.
⚠️ 1946 Seçimleri (Demokrasi Kazası):
- Bu seçim, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin İLK ÇOK PARTİLİ seçimidir.
- Usulsüzlük: Ancak seçim, "AÇIK OY, GİZLİ SAYIM (TASİNF)" esasına göre yapıldı. (Yani seçmen oyunu herkesin içinde kullanıyor, sayım ise gizli odalarda yapılıyordu).
Sonuç: Seçime "Şaibeli Seçim" veya "Sopalı Seçim" denildi. Seçimi CHF (İsmet İnönü) kazandı, DP muhalefette kaldı.
1946-1950 arası, DP'nin Meclis'te olduğu "deneme" dönemidir. Bu dönemde İnönü, Sovyet tehdidine karşı Batı'ya yakınlaşma (ve demokrasiyi oturtma) adımları attı:
- ➡️ Truman Doktrini (1947): ABD, Sovyet tehdidi altındaki (SSCB'nin komşusu) Türkiye ve Yunanistan'a askeri ve ekonomik yardım (Hibe) yapma kararı aldı. (Soğuk Savaş'ta Türkiye'nin yerini belirleyen ilk adımdır).
- ➡️ Marshall Planı (1948): ABD'nin, savaştan çıkan Avrupa ülkelerine (ve Türkiye'ye) ekonomik kalkınma (tarım, sanayi) için yaptığı yardım planı.
- ➡️ Avrupa Konseyi'ne (1949) üye olundu.
1946'daki şaibeden ders alındı. 1950 Seçimleri, (DP'nin baskısıyla) "GİZLİ OY, AÇIK SAYIM (TASNİF)" ilkesine (Gerçek Demokrasi) göre ve Yargı denetiminde (YSK) yapıldı.
⚠️ "Beyaz Devrim" (14 Mayıs 1950):
Sonuç: Demokrat Parti (DP), %53 oyla ezici bir zafer kazandı. 27 yıllık (1923-1950) Tek Parti (CHF) dönemi SONA ERDİ.
"Beyaz Devrim" Denme Nedeni: İktidarın, askeri bir darbe veya kan dökülmeden, tamamen halkın oylarıyla (sandıkla) değişmesidir.
4. İktidar Değişikliği (İnönü Dönemi Bitişi)
➡️ İsmet İnönü ("Milli Şef"), Cumhurbaşkanlığını ve CHF iktidarını kaybetti. (Ana Muhalefet Lideri oldu).
➡️ Celal Bayar (DP'li), Türkiye'nin 3. Cumhurbaşkanı oldu. (İlk sivil Cumhurbaşkanı).
➡️ Adnan Menderes (DP'li), Başbakan oldu.
➡️ Böylece "Atatürk Sonrası (İnönü) Dönem" sona ermiş oldu.
Tebrikler! Savaş sonrası Sovyet tehdidinin Türkiye'yi Batı'ya ve demokrasiye nasıl zorladığını, Dörtlü Takrir'i ve 27 yıllık tek parti dönemini bitiren "Beyaz Devrim"i öğrendik.
Atatürk Sonrası Serisi (4 Bölüm) sona erdi. KPSS Tarih dersini başarıyla bitirdiniz!
Haydi Bölüm 4 Final Sınavı'na!
Test Sonucu
Tebrikler!
Tüm soruları (3'te 3) doğru cevaplayarak bu bölümü başarıyla tamamladınız.
Test Sonucu
Üzgünüz, Başarısız Oldunuz.
Bazı soruları yanlış cevapladınız. (Skor: 3'te 2). Lütfen konuyu tekrar gözden geçirin.