ÜNİTE 4: OSMANLI DEVLETİ SİYASİ TARİHİ: KURULUŞ VE YÜKSELME (1302-1579)
Bu ünite, Osmanlı Beyliği'nin ortaya çıkışından, bir cihan imparatorluğuna dönüşmesine ve gücünün zirvesine ulaştığı dönemin sonuna (Sokollu Mehmed Paşa'nın ölümüne kadar) olan siyasi, askeri ve idari gelişmeleri en ince ayrıntısına kadar incelemektedir.
BÖLÜM 1: KURULUŞ ÖNCESİ DURUM VE OSMANLI'NIN KISA SÜREDE BÜYÜME NEDENLERİ
A. Kuruluş Döneminde Yakın Doğu ve Avrupa'nın Durumu (14. Yüzyıl Başı)
- Anadolu: Türkiye Selçuklu Devleti (ASD) Kösedağ Savaşı sonrası Moğol (İlhanlı) tahakkümü altındaydı. Otorite boşluğu nedeniyle çok sayıda Türkmen Beyliği vardı (Siyasi birlik yoktu).
- Bizans: İç karışıklıklar, taht kavgaları ve Tekfurların (Valilerin) merkezi dinlememesi nedeniyle zayıflamıştı.
- Balkanlar: Sırp ve Bulgar krallıkları arasında siyasi birlik yoktu. Mezhep çatışmaları (Katolik Macarlar ile Ortodoks Balkan halkları) yaşanıyordu.
- Yakın Doğu: Mısır'da Memlükler, İran'da İlhanlılar hüküm sürüyordu.
B. Osmanlı Beyliği'nin Kısa Sürede Büyüme Nedenleri
Osmanoğulları, Oğuzların Bozok kolunun Kayı Boyu'na mensuptur. Söğüt ve Domaniç bölgesinde bir Uç Beyliği olarak kurulmuşlardır.
📊 DETAYLI ANALİZ: Büyümeyi Sağlayan Faktörler
- Coğrafi Konum (Jeopolitik Avantaj): Bizans sınırında (Uç Beyliği) kurulması. Bu durum Gaza için avantaj sağlarken, diğer güçlü Anadolu beylikleriyle başlangıçta mücadele etmemesini sağladı.
- Gaza ve Cihat Politikası: Fetih yönünün başlangıçta sadece Bizans (Hristiyanlar) üzerine olması, diğer Müslüman Türkmenlerin desteğini almasını sağladı. (Paul Wittek'in Gaza Tezi).
- İskan (Yerleştirme) Politikası: Fethedilen yerlere Anadolu'dan getirilen Türkmenlerin yerleştirilmesi. Fetihlerin kalıcı olmasını sağladı.
- İstimalet (Hoşgörü) Politikası: Fethedilen bölgelerdeki halka adil ve hoşgörülü davranılması (Gönül Alma Politikası).
- Ahi Teşkilatının Desteği: Ahi lideri Şeyh Edebali'nin kızıyla evlenen Osman Bey, bu güçlü teşkilatın desteğini aldı.
- Merkeziyetçi Yönetim Anlayışı: Diğer beyliklerin aksine ülkeyi hanedan üyeleri arasında paylaştırmaması.
- Yetenekli Padişahların Başa Geçmesi.
🔍 KAVRAM: İskan Politikasının Amaçları
- Fethedilen bölgelerin Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamak.
- Fetihlerin kalıcı olmasını sağlamak.
- Konar-göçer Türkmenleri yerleşik hayata geçirmek.
- Anadolu'da kavgalı olan aşiretleri birbirinden uzaklaştırmak (Sosyal barış).
BÖLÜM 2: OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (BEYLİKTEN DEVLETE) (1302-1453)
🧠 ŞİFRELEME: Kuruluş Dönemi Padişahları
Osman Bey → Orhan Bey → Murad I (Hüdavendigar) → Bayezid I (Yıldırım) → Mehmed I (Çelebi) → Murad II
A. OSMAN BEY (Fahreddin) (1302-1324)
- Aşiretten Beyliğe geçişi sağladı. Ahi lideri Şeyh Edebali'nin desteğini aldı.
- Bizans Tekfurları ile mücadele etti (İnegöl, Karacahisar, Yarhisar, Bilecik alındı). Bilecik merkez yapıldı.
- Koyunhisar (Bapheus) Savaşı (1302): Bizans ile yapılan ilk savaştır ve kazanılmıştır. (Halil İnalcık'a göre devletin gerçek kuruluş tarihidir).
- İlk Osmanlı parası (bakır - Mangır) basıldı. İlk vergi (Bac vergisi - Pazar vergisi) alındı.
B. ORHAN BEY (İhtiyarüddin) (1324-1362)
Beylikten Devlete geçişi sağlayan asıl kurucudur.
1. Askeri ve Siyasi Gelişmeler
- Bursa fethedildi (1326) ve başkent yapıldı.
- Maltepe (Pelekanon) Savaşı (1329): Bizans mağlup edildi. İznik ve İzmit'in fethi kolaylaştı.
- Karesioğulları Beyliği'nin Alınması (1345): Osmanlı'ya katılan ilk beyliktir. Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB) yolunda atılan ilk adımdır. Osmanlı ilk kez donanma sahibi oldu.
- Rumeli'ye Geçiş (1353): Bizans'taki taht kavgasında Kantakuzen'e yardım edilmesi karşılığında Çimpe Kalesi alındı. Rumeli'deki ilk topraktır.
2. Teşkilatlanma Çalışmaları (Devletleşme)
- İlk düzenli ordu kuruldu (Yaya ve Müsellem).
- Divan-ı Hümayun kuruldu. İlk Vezir (Alaaddin Paşa) atandı.
- İlk Osmanlı Medresesi (İznik Orhaniyesi) açıldı. İlk Müderris (Davud-i Kayseri) atandı.
- İskan politikası ilk kez uygulandı.
C. I. MURAD (HÜDAVENDİGAR) DÖNEMİ (1362-1389)
1. Balkanlardaki Fetihler ve Haçlı Savaşları
- Sazlıdere Savaşı (1363): Bizans-Bulgar ittifakı yenilerek Edirne fethedildi ve başkent yapıldı.
- Sırpsındığı Savaşı (1364): Osmanlı'ya karşı kurulan ilk Haçlı İttifakı mağlup edildi.
- Çirmen Savaşı (1371): Sırplar mağlup edildi.
- I. Kosova Savaşı (1389): Büyük bir Haçlı ordusu mağlup edildi. Osmanlı ilk kez top kullandı. I. Murad savaş meydanını gezerken bir Sırp askeri tarafından şehit edildi (Savaş meydanında şehit olan tek Osmanlı padişahıdır).
2. Anadolu'daki Gelişmeler (ATSB Çalışmaları)
- Germiyanoğulları'ndan çeyiz yoluyla toprak alındı (Kütahya).
- Hamitoğulları'ndan para karşılığı toprak satın alındı (Isparta).
3. Teşkilatlanma Çalışmaları
- Veraset Değişikliği: "Ülke hanedanın ortak malıdır" yerine "Ülke padişah ve oğullarınındır" anlayışı getirildi (Amaç: Merkezi otoriteyi güçlendirmek).
- Kapıkulu Ocağı Kuruldu: Pençik sistemi ile Yeniçeri Ocağının temelleri atıldı.
- Rumeli Beylerbeyliği kuruldu (Merkez: Manastır).
- Kazaskerlik, Defterdarlık ve Sadrazamlık makamları oluşturuldu.
D. I. BAYEZİD (YILDIRIM) DÖNEMİ (1389-1402)
1. Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB)
- ATSB'yi büyük ölçüde sağlayan ilk padişahtır. (Saruhan, Aydın, Menteşe, Germiyan, Hamit, Karaman beyliklerine son verdi).
- Anadolu Beylerbeyliği kuruldu (Merkez: Kütahya).
2. İstanbul Kuşatmaları
- İstanbul'u kuşatan ilk Osmanlı padişahıdır. (4 kez). Kuşatmalar için Anadolu Hisarı (Güzelcehisar) yaptırıldı.
3. Niğbolu Savaşı (1396)
- Büyük bir Haçlı ordusunu mağlup etti. Zafer sonrası Abbasi Halifesi tarafından "Sultan-ı İklim-i Rum" (Anadolu Diyarının Sultanı) unvanı verildi.
4. Ankara Savaşı (1402) ve Fetret Devri
Osmanlı Devleti ile Timur İmparatorluğu arasında yapılmıştır.
📊 DETAYLI ANALİZ: Ankara Savaşı'nın Nedenleri ve Sonuçları
Nedenleri:
- İki hükümdarın da Cihan Hakimiyeti iddiası (Türk dünyasının liderliği mücadelesi).
- Timur'dan kaçan beylerin Bayezid'e, Bayezid'den kaçan beylerin Timur'a sığınması ve kışkırtmaları.
- Hakaret içerikli mektuplaşmalar.
Gelişimi: Savaş sırasında Osmanlı ordusundaki Kara Tatarların ve bazı Anadolu beyliklerinin askerlerinin saf değiştirmesiyle Osmanlı savaşı kaybetti. Yıldırım Bayezid esir düştü.
Sonuçları:
- Anadolu Türk Siyasi Birliği bozuldu. Beylikler yeniden kuruldu (Karesioğulları hariç).
- Fetret Devri (1402-1413) başladı (11 yıl süren taht kavgaları dönemi).
- İstanbul'un fethi 50 yıl gecikti. Osmanlı Devleti yıkılma tehlikesi geçirdi.
E. I. MEHMED (ÇELEBİ) DÖNEMİ (1413-1421)
- Fetret Devri'ne son vererek devleti yeniden toparladığı için "Devletin İkinci Kurucusu" olarak anılır.
- Şeyh Bedreddin İsyanı: Osmanlı tarihindeki ilk dini ve sosyal nitelikli isyandır. Bastırıldı.
- Venedik ile İlk Deniz Savaşı: Yapıldı ancak başarısız olundu (Çalı Bey Savaşı).
- Düzmece Mustafa İsyanı (Timur'un yanında götürdüğü Şehzade Mustafa) ile mücadele etti.
F. II. MURAD DÖNEMİ (1421-1451)
- Düzmece Mustafa İsyanı'nı bastırdı. İstanbul'u kuşattı.
- Edirne-Segedin Antlaşması (1444): Balkanlarda Macarlarla yapılan mücadeleler sonucu imzalandı. Şartları ağır olduğu için II. Murad tahttan çekilerek yerini oğlu II. Mehmed'e bıraktı. (Tahtı gönüllü bırakan ilk padişahtır).
- Varna Savaşı (1444): Haçlıların antlaşmayı bozması üzerine II. Murad tekrar tahta çıkarak Haçlıları mağlup etti.
- II. Kosova Savaşı (1448): Haçlılar tekrar mağlup edildi. Bu zaferle Balkanların Türk yurdu olduğu kesinleşti. (Miryokefalon'un Balkanlardaki karşılığıdır).
BÖLÜM 2: YÜKSELME DÖNEMİ (DEVLETTEN İMPARATORLUĞA)
A. II. MEHMED (FATİH SULTAN MEHMED) DÖNEMİ (1451-1481)
İmparatorluk sürecini başlatan padişahtır.
1. İstanbul'un Fethi (29 Mayıs 1453)
📊 DETAYLI ANALİZ: İstanbul'un Fethinin Nedenleri ve Sonuçları
Nedenleri:
- Osmanlı toprak bütünlüğünü bozması (Anadolu ve Rumeli arasında kalması).
- Bizans'ın Haçlı Seferlerini ve Anadolu beyliklerini kışkırtması.
- Ticaret yollarının (İpek Yolu'nun boğaz ayağı) kontrolü.
Yapılan Hazırlıklar: Şahi topları döküldü, Rumeli Hisarı (Boğazkesen) yapıldı, donanma güçlendirildi, gemiler karadan yürütüldü.
Dünya Tarihi Açısından Sonuçları:
- Bin yıllık Bizans İmparatorluğu yıkıldı.
- Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı.
- Büyük topların surları yıkabileceğinin anlaşılması, Avrupa'da Feodalitenin (Derebeylik) zayıflamasına neden oldu.
- İstanbul'dan kaçan bilim insanları İtalya'da Rönesans'ın başlamasında etkili oldu.
- Ticaret yollarının Osmanlı kontrolüne geçmesi Coğrafi Keşiflere zemin hazırladı.
Türk Tarihi Açısından Sonuçları:
- Osmanlı toprak bütünlüğü sağlandı. Başkent İstanbul (Payitaht) oldu.
- Osmanlı Devleti İmparatorluk haline geldi. Yükselme Dönemi başladı.
2. Fatih Dönemi Diğer Fetihler
- Balkanlar: Sırbistan (Belgrad hariç), Bosna-Hersek, Arnavutluk, Eflak, Boğdan fethedildi.
- Anadolu: Candaroğulları'ndan Sinop, Trabzon Rum İmparatorluğu'na son verildi (1461). Akkoyunlularla Otlukbeli Savaşı (1473) kazanıldı.
- Denizler: Ege Adaları alındı. Kırım Hanlığı Osmanlı'ya bağlandı (Karadeniz Türk Gölü haline geldi). İtalya'da Otranto fethedildi (Son seferi).
3. Fatih Dönemi Teşkilatlanma (Merkeziyetçilik)
- Kanunname-i Ali Osman: Örfi hukuk ilk kez yazılı hale getirildi. Kardeş katli yasallaştı (Nizam-ı Alem için).
- Sahn-ı Seman Medreseleri açıldı (İlk üniversite düzeyi).
- İlk altın para (Sikke-i Hasene) basıldı.
- Divan başkanlığı Sadrazama bırakıldı (Padişah otoritesini artırdı).
B. II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512) (Sofu)
Bu döneme "Yükselme İçinde Duraklama" denir.
1. Cem Sultan Olayı
II. Bayezid ile kardeşi Cem Sultan arasındaki taht mücadelesidir. Cem Sultan'ın Papalığa sığınmasıyla bir iç sorun dış sorun haline gelmiş ve fetihlerin yavaşlamasına neden olmuştur.
2. Diğer Gelişmeler
- Karamanoğulları Beyliği'ne tamamen son verildi.
- Osmanlı-Memlük Savaşları başladı (Hicaz su yolları meselesi).
- Şahkulu İsyanı (1511): İran'daki Safevi Devleti'nin kışkırtmasıyla Anadolu'da çıkan Şii karakterli büyük bir isyandır.
- İspanya'daki Müslümanlara ve Yahudilere (Sefarad Yahudileri) yardım gönderildi.
C. I. SELİM (YAVUZ) DÖNEMİ (1512-1520)
8 yıla 80 yıllık iş sığdıran padişah olarak bilinir. Dış politikası tamamen Doğu üzerine kuruludur.
1. Osmanlı-Safevi İlişkileri
- Çaldıran Savaşı (1514): Safevi hükümdarı Şah İsmail mağlup edildi. Doğu Anadolu'daki Şii tehdidi geçici olarak engellendi.
2. ATSB'nin Tamamlanması
- Turnadağ Savaşı (1515): Dulkadiroğulları Beyliği'ne son verildi. Anadolu Türk Siyasi Birliği kesin olarak sağlandı.
3. Osmanlı-Memlük İlişkileri (Mısır Seferi)
- Mercidabık Savaşı (1516): Memlükler yenildi. Suriye ve Filistin Osmanlı'ya katıldı.
- Ridaniye Savaşı (1517): Memlük Devleti yıkıldı. Mısır fethedildi.
📊 DETAYLI ANALİZ: Mısır Seferi'nin Sonuçları
- Halifelik Osmanlılara geçti. I. Selim ilk Osmanlı Halifesidir. (Teokratik yapı güçlendi).
- Baharat Yolu Osmanlı kontrolüne girdi. (Ancak Coğrafi Keşifler nedeniyle beklenen gelir elde edilemedi).
- Kutsal Emanetler İstanbul'a getirildi.
- Hazine ağzına kadar doldu.
D. I. SÜLEYMAN (KANUNİ) DÖNEMİ (1520-1566) (Muhibbi)
46 yıl ile en uzun süre tahtta kalan padişahtır. Osmanlı Devleti'nin Zirve Dönemidir.
1. Batıdaki Gelişmeler (Avrupa)
- Belgrad'ın Fethi (1521): Orta Avrupa'ya açılan kapıdır.
- Mohaç Meydan Savaşı (1526): Macar ordusu 2 saat gibi kısa bir sürede yok edildi. Macaristan Osmanlı'ya bağlandı. (Avusturya ile komşu olundu).
- I. Viyana Kuşatması (1529): Kış şartları nedeniyle başarısız oldu.
- İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması (1533): Avusturya Arşidükü protokolde Osmanlı Sadrazamına denk sayıldı. Avusturya üzerinde siyasi üstünlük kuruldu.
- Zigetvar Seferi (1566): Kanuni'nin son seferidir.
🔍 KAVRAM: Fransa'ya Kapitülasyonlar Verilmesi (1535)
Kanuni döneminde Fransa'ya ticari ve hukuki ayrıcalıklar (Kapitülasyonlar) verilmiştir.
Amaçlar:
- Avrupa Hristiyan birliğini parçalamak (Fransa'yı yanına çekmek).
- Coğrafi Keşifler sonrası zayıflayan Akdeniz ticaretini canlandırmak.
Başlangıçta Osmanlı için karlı olan bu durum, ileride Osmanlı ekonomisine büyük zarar verecektir.
2. Doğudaki Gelişmeler
- İran (Safevi) üzerine seferler düzenlendi.
- Amasya Antlaşması (1555): İran ile imzalanan ilk resmi antlaşmadır.
3. Denizlerdeki Gelişmeler
- Rodos'un Fethi (1522).
- Cezayir'in Alınması: Barbaros Hayreddin Paşa (Kaptan-ı Derya) Osmanlı hizmetine girdi.
- Preveze Deniz Savaşı (1538): Barbaros komutasındaki Osmanlı donanması, Haçlı donanmasını yendi. Akdeniz Türk Gölü haline geldi. (Donanma Günü olarak kutlanır).
- Trablusgarp'ın Fethi (1551).
- Hint Deniz Seferleri (1538-1553): Portekizlilerin Hint Okyanusu'ndaki faaliyetlerini engellemek için yapıldı. Ancak başarısız oldu.
E. SOKOLLU MEHMED PAŞA DÖNEMİ (1564-1579)
Kanuni'nin son yılları, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde Sadrazamlık yapmıştır. Devlet yönetiminde padişahlardan daha etkili olduğu bu döneme onun adı verilir.
1. Önemli Gelişmeler
- Kıbrıs'ın Fethi (1571): Doğu Akdeniz hakimiyeti pekişti.
- İnebahtı (Lepanto) Deniz Savaşı (1571): Kıbrıs'ın fethine tepki olarak Haçlı donanması Osmanlı donanmasını yaktı. Osmanlı donanmasının ilk büyük yenilgisidir. (Osmanlı kısa sürede donanmasını yenilemiştir).
- Tunus fethedildi (1574). Fas himaye altına alındı (Vadi's Seyl Savaşı).
2. Sokollu'nun Projeleri
🔍 KAVRAM: Sokollu'nun Kanal Projeleri
Don-Volga Kanal Projesi:
- Amaç: Karadeniz ile Hazar Denizi'ni birleştirmek. Rusların güneye inmesini engellemek, Orta Asya Türkleri ile bağlantı kurmak, İran'ı kuzeyden kontrol etmek. (Başarısız oldu).
Süveyş Kanalı Projesi:
- Amaç: Akdeniz ile Kızıldeniz'i birleştirmek. Baharat Yolu'nu tekrar canlandırmak. (Başarısız oldu, 1869'da Fransızlar açtı).
Sokollu Mehmed Paşa'nın 1579'da ölümüyle Yükselme Dönemi sona ermiş ve Duraklama Dönemi başlamıştır.
ÜNİTE 4: OSMANLI DEVLETİ SİYASİ TARİHİ: KURULUŞ VE YÜKSELME (1302-1579)
Bu ünite, Osmanlı Beyliği'nin ortaya çıkışından, bir cihan imparatorluğuna dönüşmesine ve gücünün zirvesine ulaştığı dönemin sonuna (Sokollu Mehmed Paşa'nın ölümüne kadar) olan siyasi, askeri ve idari gelişmeleri en ince ayrıntısına kadar incelemektedir.
BÖLÜM 1: KURULUŞ ÖNCESİ DURUM VE OSMANLI'NIN KISA SÜREDE BÜYÜME NEDENLERİ
A. Kuruluş Döneminde Yakın Doğu ve Avrupa'nın Durumu (14. Yüzyıl Başı)
- Anadolu: Türkiye Selçuklu Devleti (ASD) Kösedağ Savaşı sonrası Moğol (İlhanlı) tahakkümü altındaydı. Otorite boşluğu nedeniyle çok sayıda Türkmen Beyliği vardı (Siyasi birlik yoktu).
- Bizans: İç karışıklıklar, taht kavgaları ve Tekfurların (Valilerin) merkezi dinlememesi nedeniyle zayıflamıştı.
- Balkanlar: Sırp ve Bulgar krallıkları arasında siyasi birlik yoktu. Mezhep çatışmaları (Katolik Macarlar ile Ortodoks Balkan halkları) yaşanıyordu.
- Yakın Doğu: Mısır'da Memlükler, İran'da İlhanlılar hüküm sürüyordu.
B. Osmanlı Beyliği'nin Kısa Sürede Büyüme Nedenleri
Osmanoğulları, Oğuzların Bozok kolunun Kayı Boyu'na mensuptur. Söğüt ve Domaniç bölgesinde bir Uç Beyliği olarak kurulmuşlardır.
📊 DETAYLI ANALİZ: Büyümeyi Sağlayan Faktörler
- Coğrafi Konum (Jeopolitik Avantaj): Bizans sınırında (Uç Beyliği) kurulması. Bu durum Gaza için avantaj sağlarken, diğer güçlü Anadolu beylikleriyle başlangıçta mücadele etmemesini sağladı.
- Gaza ve Cihat Politikası: Fetih yönünün başlangıçta sadece Bizans (Hristiyanlar) üzerine olması, diğer Müslüman Türkmenlerin desteğini almasını sağladı. (Paul Wittek'in Gaza Tezi).
- İskan (Yerleştirme) Politikası: Fethedilen yerlere Anadolu'dan getirilen Türkmenlerin yerleştirilmesi. Fetihlerin kalıcı olmasını sağladı.
- İstimalet (Hoşgörü) Politikası: Fethedilen bölgelerdeki halka adil ve hoşgörülü davranılması (Gönül Alma Politikası).
- Ahi Teşkilatının Desteği: Ahi lideri Şeyh Edebali'nin kızıyla evlenen Osman Bey, bu güçlü teşkilatın desteğini aldı.
- Merkeziyetçi Yönetim Anlayışı: Diğer beyliklerin aksine ülkeyi hanedan üyeleri arasında paylaştırmaması.
- Yetenekli Padişahların Başa Geçmesi.
🔍 KAVRAM: İskan Politikasının Amaçları
- Fethedilen bölgelerin Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamak.
- Fetihlerin kalıcı olmasını sağlamak.
- Konar-göçer Türkmenleri yerleşik hayata geçirmek.
- Anadolu'da kavgalı olan aşiretleri birbirinden uzaklaştırmak (Sosyal barış).
BÖLÜM 2: OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ (BEYLİKTEN DEVLETE) (1302-1453)
🧠 ŞİFRELEME: Kuruluş Dönemi Padişahları
Osman Bey → Orhan Bey → Murad I (Hüdavendigar) → Bayezid I (Yıldırım) → Mehmed I (Çelebi) → Murad II
A. OSMAN BEY (Fahreddin) (1302-1324)
- Aşiretten Beyliğe geçişi sağladı. Ahi lideri Şeyh Edebali'nin desteğini aldı.
- Bizans Tekfurları ile mücadele etti (İnegöl, Karacahisar, Yarhisar, Bilecik alındı). Bilecik merkez yapıldı.
- Koyunhisar (Bapheus) Savaşı (1302): Bizans ile yapılan ilk savaştır ve kazanılmıştır. (Halil İnalcık'a göre devletin gerçek kuruluş tarihidir).
- İlk Osmanlı parası (bakır - Mangır) basıldı. İlk vergi (Bac vergisi - Pazar vergisi) alındı.
B. ORHAN BEY (İhtiyarüddin) (1324-1362)
Beylikten Devlete geçişi sağlayan asıl kurucudur.
1. Askeri ve Siyasi Gelişmeler
- Bursa fethedildi (1326) ve başkent yapıldı.
- Maltepe (Pelekanon) Savaşı (1329): Bizans mağlup edildi. İznik ve İzmit'in fethi kolaylaştı.
- Karesioğulları Beyliği'nin Alınması (1345): Osmanlı'ya katılan ilk beyliktir. Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB) yolunda atılan ilk adımdır. Osmanlı ilk kez donanma sahibi oldu.
- Rumeli'ye Geçiş (1353): Bizans'taki taht kavgasında Kantakuzen'e yardım edilmesi karşılığında Çimpe Kalesi alındı. Rumeli'deki ilk topraktır.
2. Teşkilatlanma Çalışmaları (Devletleşme)
- İlk düzenli ordu kuruldu (Yaya ve Müsellem).
- Divan-ı Hümayun kuruldu. İlk Vezir (Alaaddin Paşa) atandı.
- İlk Osmanlı Medresesi (İznik Orhaniyesi) açıldı. İlk Müderris (Davud-i Kayseri) atandı.
- İskan politikası ilk kez uygulandı.
C. I. MURAD (HÜDAVENDİGAR) DÖNEMİ (1362-1389)
1. Balkanlardaki Fetihler ve Haçlı Savaşları
- Sazlıdere Savaşı (1363): Bizans-Bulgar ittifakı yenilerek Edirne fethedildi ve başkent yapıldı.
- Sırpsındığı Savaşı (1364): Osmanlı'ya karşı kurulan ilk Haçlı İttifakı mağlup edildi.
- Çirmen Savaşı (1371): Sırplar mağlup edildi.
- I. Kosova Savaşı (1389): Büyük bir Haçlı ordusu mağlup edildi. Osmanlı ilk kez top kullandı. I. Murad savaş meydanını gezerken bir Sırp askeri tarafından şehit edildi (Savaş meydanında şehit olan tek Osmanlı padişahıdır).
2. Anadolu'daki Gelişmeler (ATSB Çalışmaları)
- Germiyanoğulları'ndan çeyiz yoluyla toprak alındı (Kütahya).
- Hamitoğulları'ndan para karşılığı toprak satın alındı (Isparta).
3. Teşkilatlanma Çalışmaları
- Veraset Değişikliği: "Ülke hanedanın ortak malıdır" yerine "Ülke padişah ve oğullarınındır" anlayışı getirildi (Amaç: Merkezi otoriteyi güçlendirmek).
- Kapıkulu Ocağı Kuruldu: Pençik sistemi ile Yeniçeri Ocağının temelleri atıldı.
- Rumeli Beylerbeyliği kuruldu (Merkez: Manastır).
- Kazaskerlik, Defterdarlık ve Sadrazamlık makamları oluşturuldu.
D. I. BAYEZİD (YILDIRIM) DÖNEMİ (1389-1402)
1. Anadolu Türk Siyasi Birliği (ATSB)
- ATSB'yi büyük ölçüde sağlayan ilk padişahtır. (Saruhan, Aydın, Menteşe, Germiyan, Hamit, Karaman beyliklerine son verdi).
- Anadolu Beylerbeyliği kuruldu (Merkez: Kütahya).
2. İstanbul Kuşatmaları
- İstanbul'u kuşatan ilk Osmanlı padişahıdır. (4 kez). Kuşatmalar için Anadolu Hisarı (Güzelcehisar) yaptırıldı.
3. Niğbolu Savaşı (1396)
- Büyük bir Haçlı ordusunu mağlup etti. Zafer sonrası Abbasi Halifesi tarafından "Sultan-ı İklim-i Rum" (Anadolu Diyarının Sultanı) unvanı verildi.
4. Ankara Savaşı (1402) ve Fetret Devri
Osmanlı Devleti ile Timur İmparatorluğu arasında yapılmıştır.
📊 DETAYLI ANALİZ: Ankara Savaşı'nın Nedenleri ve Sonuçları
Nedenleri:
- İki hükümdarın da Cihan Hakimiyeti iddiası (Türk dünyasının liderliği mücadelesi).
- Timur'dan kaçan beylerin Bayezid'e, Bayezid'den kaçan beylerin Timur'a sığınması ve kışkırtmaları.
- Hakaret içerikli mektuplaşmalar.
Gelişimi: Savaş sırasında Osmanlı ordusundaki Kara Tatarların ve bazı Anadolu beyliklerinin askerlerinin saf değiştirmesiyle Osmanlı savaşı kaybetti. Yıldırım Bayezid esir düştü.
Sonuçları:
- Anadolu Türk Siyasi Birliği bozuldu. Beylikler yeniden kuruldu (Karesioğulları hariç).
- Fetret Devri (1402-1413) başladı (11 yıl süren taht kavgaları dönemi).
- İstanbul'un fethi 50 yıl gecikti. Osmanlı Devleti yıkılma tehlikesi geçirdi.
E. I. MEHMED (ÇELEBİ) DÖNEMİ (1413-1421)
- Fetret Devri'ne son vererek devleti yeniden toparladığı için "Devletin İkinci Kurucusu" olarak anılır.
- Şeyh Bedreddin İsyanı: Osmanlı tarihindeki ilk dini ve sosyal nitelikli isyandır. Bastırıldı.
- Venedik ile İlk Deniz Savaşı: Yapıldı ancak başarısız olundu (Çalı Bey Savaşı).
- Düzmece Mustafa İsyanı (Timur'un yanında götürdüğü Şehzade Mustafa) ile mücadele etti.
F. II. MURAD DÖNEMİ (1421-1451)
- Düzmece Mustafa İsyanı'nı bastırdı. İstanbul'u kuşattı.
- Edirne-Segedin Antlaşması (1444): Balkanlarda Macarlarla yapılan mücadeleler sonucu imzalandı. Şartları ağır olduğu için II. Murad tahttan çekilerek yerini oğlu II. Mehmed'e bıraktı. (Tahtı gönüllü bırakan ilk padişahtır).
- Varna Savaşı (1444): Haçlıların antlaşmayı bozması üzerine II. Murad tekrar tahta çıkarak Haçlıları mağlup etti.
- II. Kosova Savaşı (1448): Haçlılar tekrar mağlup edildi. Bu zaferle Balkanların Türk yurdu olduğu kesinleşti. (Miryokefalon'un Balkanlardaki karşılığıdır).
BÖLÜM 2: YÜKSELME DÖNEMİ (DEVLETTEN İMPARATORLUĞA)
A. II. MEHMED (FATİH SULTAN MEHMED) DÖNEMİ (1451-1481)
İmparatorluk sürecini başlatan padişahtır.
1. İstanbul'un Fethi (29 Mayıs 1453)
📊 DETAYLI ANALİZ: İstanbul'un Fethinin Nedenleri ve Sonuçları
Nedenleri:
- Osmanlı toprak bütünlüğünü bozması (Anadolu ve Rumeli arasında kalması).
- Bizans'ın Haçlı Seferlerini ve Anadolu beyliklerini kışkırtması.
- Ticaret yollarının (İpek Yolu'nun boğaz ayağı) kontrolü.
Yapılan Hazırlıklar: Şahi topları döküldü, Rumeli Hisarı (Boğazkesen) yapıldı, donanma güçlendirildi, gemiler karadan yürütüldü.
Dünya Tarihi Açısından Sonuçları:
- Bin yıllık Bizans İmparatorluğu yıkıldı.
- Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı.
- Büyük topların surları yıkabileceğinin anlaşılması, Avrupa'da Feodalitenin (Derebeylik) zayıflamasına neden oldu.
- İstanbul'dan kaçan bilim insanları İtalya'da Rönesans'ın başlamasında etkili oldu.
- Ticaret yollarının Osmanlı kontrolüne geçmesi Coğrafi Keşiflere zemin hazırladı.
Türk Tarihi Açısından Sonuçları:
- Osmanlı toprak bütünlüğü sağlandı. Başkent İstanbul (Payitaht) oldu.
- Osmanlı Devleti İmparatorluk haline geldi. Yükselme Dönemi başladı.
2. Fatih Dönemi Diğer Fetihler
- Balkanlar: Sırbistan (Belgrad hariç), Bosna-Hersek, Arnavutluk, Eflak, Boğdan fethedildi.
- Anadolu: Candaroğulları'ndan Sinop, Trabzon Rum İmparatorluğu'na son verildi (1461). Akkoyunlularla Otlukbeli Savaşı (1473) kazanıldı.
- Denizler: Ege Adaları alındı. Kırım Hanlığı Osmanlı'ya bağlandı (Karadeniz Türk Gölü haline geldi). İtalya'da Otranto fethedildi (Son seferi).
3. Fatih Dönemi Teşkilatlanma (Merkeziyetçilik)
- Kanunname-i Ali Osman: Örfi hukuk ilk kez yazılı hale getirildi. Kardeş katli yasallaştı (Nizam-ı Alem için).
- Sahn-ı Seman Medreseleri açıldı (İlk üniversite düzeyi).
- İlk altın para (Sikke-i Hasene) basıldı.
- Divan başkanlığı Sadrazama bırakıldı (Padişah otoritesini artırdı).
B. II. BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512) (Sofu)
Bu döneme "Yükselme İçinde Duraklama" denir.
1. Cem Sultan Olayı
II. Bayezid ile kardeşi Cem Sultan arasındaki taht mücadelesidir. Cem Sultan'ın Papalığa sığınmasıyla bir iç sorun dış sorun haline gelmiş ve fetihlerin yavaşlamasına neden olmuştur.
2. Diğer Gelişmeler
- Karamanoğulları Beyliği'ne tamamen son verildi.
- Osmanlı-Memlük Savaşları başladı (Hicaz su yolları meselesi).
- Şahkulu İsyanı (1511): İran'daki Safevi Devleti'nin kışkırtmasıyla Anadolu'da çıkan Şii karakterli büyük bir isyandır.
- İspanya'daki Müslümanlara ve Yahudilere (Sefarad Yahudileri) yardım gönderildi.
C. I. SELİM (YAVUZ) DÖNEMİ (1512-1520)
8 yıla 80 yıllık iş sığdıran padişah olarak bilinir. Dış politikası tamamen Doğu üzerine kuruludur.
1. Osmanlı-Safevi İlişkileri
- Çaldıran Savaşı (1514): Safevi hükümdarı Şah İsmail mağlup edildi. Doğu Anadolu'daki Şii tehdidi geçici olarak engellendi.
2. ATSB'nin Tamamlanması
- Turnadağ Savaşı (1515): Dulkadiroğulları Beyliği'ne son verildi. Anadolu Türk Siyasi Birliği kesin olarak sağlandı.
3. Osmanlı-Memlük İlişkileri (Mısır Seferi)
- Mercidabık Savaşı (1516): Memlükler yenildi. Suriye ve Filistin Osmanlı'ya katıldı.
- Ridaniye Savaşı (1517): Memlük Devleti yıkıldı. Mısır fethedildi.
📊 DETAYLI ANALİZ: Mısır Seferi'nin Sonuçları
- Halifelik Osmanlılara geçti. I. Selim ilk Osmanlı Halifesidir. (Teokratik yapı güçlendi).
- Baharat Yolu Osmanlı kontrolüne girdi. (Ancak Coğrafi Keşifler nedeniyle beklenen gelir elde edilemedi).
- Kutsal Emanetler İstanbul'a getirildi.
- Hazine ağzına kadar doldu.
D. I. SÜLEYMAN (KANUNİ) DÖNEMİ (1520-1566) (Muhibbi)
46 yıl ile en uzun süre tahtta kalan padişahtır. Osmanlı Devleti'nin Zirve Dönemidir.
1. Batıdaki Gelişmeler (Avrupa)
- Belgrad'ın Fethi (1521): Orta Avrupa'ya açılan kapıdır.
- Mohaç Meydan Savaşı (1526): Macar ordusu 2 saat gibi kısa bir sürede yok edildi. Macaristan Osmanlı'ya bağlandı. (Avusturya ile komşu olundu).
- I. Viyana Kuşatması (1529): Kış şartları nedeniyle başarısız oldu.
- İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması (1533): Avusturya Arşidükü protokolde Osmanlı Sadrazamına denk sayıldı. Avusturya üzerinde siyasi üstünlük kuruldu.
- Zigetvar Seferi (1566): Kanuni'nin son seferidir.
🔍 KAVRAM: Fransa'ya Kapitülasyonlar Verilmesi (1535)
Kanuni döneminde Fransa'ya ticari ve hukuki ayrıcalıklar (Kapitülasyonlar) verilmiştir.
Amaçlar:
- Avrupa Hristiyan birliğini parçalamak (Fransa'yı yanına çekmek).
- Coğrafi Keşifler sonrası zayıflayan Akdeniz ticaretini canlandırmak.
Başlangıçta Osmanlı için karlı olan bu durum, ileride Osmanlı ekonomisine büyük zarar verecektir.
2. Doğudaki Gelişmeler
- İran (Safevi) üzerine seferler düzenlendi.
- Amasya Antlaşması (1555): İran ile imzalanan ilk resmi antlaşmadır.
3. Denizlerdeki Gelişmeler
- Rodos'un Fethi (1522).
- Cezayir'in Alınması: Barbaros Hayreddin Paşa (Kaptan-ı Derya) Osmanlı hizmetine girdi.
- Preveze Deniz Savaşı (1538): Barbaros komutasındaki Osmanlı donanması, Haçlı donanmasını yendi. Akdeniz Türk Gölü haline geldi. (Donanma Günü olarak kutlanır).
- Trablusgarp'ın Fethi (1551).
- Hint Deniz Seferleri (1538-1553): Portekizlilerin Hint Okyanusu'ndaki faaliyetlerini engellemek için yapıldı. Ancak başarısız oldu.
E. SOKOLLU MEHMED PAŞA DÖNEMİ (1564-1579)
Kanuni'nin son yılları, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde Sadrazamlık yapmıştır. Devlet yönetiminde padişahlardan daha etkili olduğu bu döneme onun adı verilir.
1. Önemli Gelişmeler
- Kıbrıs'ın Fethi (1571): Doğu Akdeniz hakimiyeti pekişti.
- İnebahtı (Lepanto) Deniz Savaşı (1571): Kıbrıs'ın fethine tepki olarak Haçlı donanması Osmanlı donanmasını yaktı. Osmanlı donanmasının ilk büyük yenilgisidir. (Osmanlı kısa sürede donanmasını yenilemiştir).
- Tunus fethedildi (1574). Fas himaye altına alındı (Vadi's Seyl Savaşı).
2. Sokollu'nun Projeleri
🔍 KAVRAM: Sokollu'nun Kanal Projeleri
Don-Volga Kanal Projesi:
- Amaç: Karadeniz ile Hazar Denizi'ni birleştirmek. Rusların güneye inmesini engellemek, Orta Asya Türkleri ile bağlantı kurmak, İran'ı kuzeyden kontrol etmek. (Başarısız oldu).
Süveyş Kanalı Projesi:
- Amaç: Akdeniz ile Kızıldeniz'i birleştirmek. Baharat Yolu'nu tekrar canlandırmak. (Başarısız oldu, 1869'da Fransızlar açtı).
Sokollu Mehmed Paşa'nın 1579'da ölümüyle Yükselme Dönemi sona ermiş ve Duraklama Dönemi başlamıştır.