Türkiye’nin Özel (Göreceli) Konumu ve Sonuçları

Açıklama: Yunanistan sınırının önemli bir bölümünü Meriç Nehri oluştururken, İran sınırı büyük ölçüde Zagros Dağları'nın uzantısı olan yüksek ve sarp dağ sıralarını takip eder. Bu nedenle İran sınırı, coğrafi olarak çok daha engebeli ve geçişi zor bir yapıdadır.

Açıklama: Fırat ve Dicle gibi sınır aşan sular, Türkiye için hem hidroelektrik potansiyeli hem de tarımsal sulama açısından büyük bir avantajdır. Ancak aynı suların aşağı havzasında yer alan Suriye ve Irak ile paylaşımı, suyun kullanımı konusunda zaman zaman diplomatik sorunlara yol açan bir dezavantaj oluşturmaktadır.

Açıklama: Her iki plato da karstik (kireçtaşı) araziden oluşur. Bu arazi yapısı, yağmur sularının yüzeyde durmayıp yeraltına sızmasına neden olur. Bu durum hem yüzey sularının kıt olmasına hem de toprağın tarıma elverişsiz (taşlı ve verimsiz) olmasına yol açar. Bu da yerleşmeyi ve tarımı sınırlandıran temel faktördür.

Açıklama: Linyit, bor, tuz ve petrol gibi maden ve enerji kaynakları, III. Jeolojik Zaman'da (Tersiyer) oluşmuştur. Türkiye arazisinin büyük bir kısmı bu dönemde şekillendiği için bu kaynaklar bakımından zengindir. Taş kömürü ise I. Zaman (Paleozoik) arazilerinde bulunur ve Türkiye'de bu araziler az olduğu için rezervi de azdır.

Açıklama: Afrika ve Arap levhalarının kuzeye doğru hareket ederek Avrasya levhasını sıkıştırması, Anadolu levhasının Batı'ya doğru hareket etmesine neden olur. Bu sıkışma ve hareket, Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu gibi büyük fay hatlarını oluşturur ve Türkiye'yi dünyanın en aktif deprem kuşaklarından biri haline getirir.

Açıklama: Ortalama yükseltinin doğuya doğru artması, genellikle ulaşımı zorlaştıran, maliyetleri artıran ve özellikle doğu bölgelerindeki limanların hinterlandını daraltan bir faktördür. Diğer şıklar ise ticareti ve ulaşımı olumlu yönde etkileyen unsurlardır.

Açıklama: Haritada işaretli alan, I. Jeolojik Zaman'da oluşmuş, sert ve oturmuş bir temel arazi olan Yıldız (Istranca) Dağları masifidir. Masif araziler, genç ve hareketli fay hatlarına göre deprem riskinin daha düşük olduğu, görece sağlam sahalardır.

Açıklama: Bir delta ovasının oluşabilmesi için iki temel şart gerekir: 1) Akarsuyun denize bol miktarda alüvyon (toprak) taşıması. 2) Kıyının sığ olması (kıta sahanlığının geniş olması) ve güçlü akıntıların olmaması. Ege kıyıları bu iki koşulu da sağladığı için delta oluşumu yaygındır.

Açıklama: Türkiye'de dağlar, özellikle Karadeniz ve Akdeniz'de kıyıya paralel uzanarak doğal bir duvar oluşturur. Bu duvarları aşarak kıyı ile iç kesimler arasında ulaşımı sağlamak için akarsu vadileri boyunca veya dağların alçak noktalarında bulunan geçitler kullanılır. Geçitlerin varlığı, bu sıradağları aşma zorunluluğundan kaynaklanır.

Açıklama: Bu senaryoda Türkiye, fiziki özelliklerini (dağlar, denizler, madenler) koruyacağı için A, B, C, E şıklarındaki potansiyelini büyük ölçüde devam ettirirdi. Ancak kıtaların kesişim noktasında olma avantajını kaybedeceği için, Asya-Avrupa-Afrika arasındaki transit ticaret ve enerji koridoru olma gibi en önemli göreceli konum avantajını tamamen yitirirdi.

Açıklama: Ria tipi kıyılar, eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesi (transgresyon) veya karanın çökmesi (epirojenez) sonucu sular altında kalmasıyla oluşur. İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Güneybatı Ege kıyıları bu tipin en güzel örnekleridir.

Açıklama: Van Gölü'nün sodalı suyu, soda (sodyum karbonat) üretiminde kullanılır ve bu bir ekonomik faaliyettir. Ancak bu faaliyetin ülke ekonomisi üzerindeki genel etkisi, diğer şıklarda belirtilen boğazların ticarete, iklimin tarıma, dağların turizm ve enerjiye, jeolojik yapının madenciliğe olan devasa katkılarıyla karşılaştırıldığında çok daha sınırlı ve dolaylıdır.