ÜNİTE 6: 17. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ - DURAKLAMA DÖNEMİ (Arayış Yılları)
Bu ünite, Osmanlı Devleti'nin Sokollu Mehmed Paşa'nın ölümünden (1579) Karlofça Antlaşması'na (1699) kadar geçen süreci kapsamaktadır. Bu dönem, devletin büyük krizlerle karşılaştığı, askeri üstünlüğünü kaybettiği ancak hala büyük bir güç olduğu "Arayış Yılları" olarak da adlandırılır.
BÖLÜM 1: DURAKLAMA DÖNEMİNE GENEL BAKIŞ VE NEDENLERİ
A. Dönemin Genel Özellikleri
- Fetihler yavaşlamış, savaşlar uzamış ve toprak kayıpları başlamıştır.
- Merkezi otoritede, askeri yapıda (Kapıkulu ve Tımar) ve ekonomide ciddi bozulmalar yaşanmıştır.
- İç isyanlar (Celali ve Yeniçeri) yaygınlaşmıştır.
- Avrupa'daki gelişmeler (Rönesans, Reform) takip edilememiştir.
- Saray kadınlarının (Valide Sultanlar) ve Yeniçerilerin yönetime etkisi artmıştır.
B. Duraklamanın İç Nedenleri
1. Merkezi Yönetimin Bozulması
- Veraset Sistemi Değişikliği: I. Ahmet döneminde getirilen Ekber ve Erşed Sistemi ile Sancağa çıkma usulü kaldırıldı ve Kafes Usulü'ne geçildi.
📊 DETAYLI ANALİZ: Kafes Usulünün Etkileri
Olumlu Etkisi: Taht kavgalarını (kardeş katlini) önlemiştir.
Olumsuz Etkisi: Şehzadeler yönetim tecrübesi kazanamadan, halktan kopuk bir şekilde sarayda büyüdüler. Bu durum, yetersiz padişahların başa geçmesine ve Valide Sultanların yönetime karışmasına neden oldu.
- Liyakat yerine rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması.
2. Askeri Sistemin Bozulması
- Kapıkulu (Yeniçeri) Ocağının Bozulması: III. Murad döneminden itibaren ocağa usulsüz asker alınması. "Ocak devlet içindir" anlayışı yerini "Devlet ocak içindir" anlayışına bıraktı.
- Tımar Sisteminin Bozulması: Dirliklerin hak etmeyen kişilere verilmesi ve Tımar topraklarının İltizam'a dönüştürülmesi. Tımarlı Sipahi sayısı azaldı, bu durum hem orduyu zayıflattı hem de üretimi düşürdü.
3. Ekonominin Bozulması
- Coğrafi Keşifler: Ticaret yollarının (İpek ve Baharat) önemini kaybetmesi.
- Uzun süren savaşların getirdiği mali yük.
- Sık padişah değişiklikleri nedeniyle ödenen Cülus Bahşişleri.
- Enflasyon: Avrupa'dan gelen bol miktarda gümüşün Osmanlı piyasasına girmesiyle Akçe'nin değer kaybetmesi (Tağşiş).
4. Eğitim Sisteminin Bozulması
- Medreselerde pozitif bilimlerin ihmal edilmesi.
- Beşik Ulemalığı sisteminin ortaya çıkması (Alimin oğlu alim sayılır anlayışı). Eğitim kalitesi düştü.
C. Duraklamanın Dış Nedenleri
- Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması: Güçlü devletlere (Avusturya, İran) ve coğrafi engellere (Okyanuslar, çöller) dayanması.
- Avrupa'nın Gelişimi: Avrupa'nın Rönesans ve Coğrafi Keşifler ile bilimsel, teknik ve ekonomik olarak güçlenmesi.
BÖLÜM 2: 17. YÜZYIL İÇ İSYANLARI
A. İstanbul (Merkez) İsyanları (Yeniçeri İsyanları)
- Nedenleri: Ekonomiktir (Ulufe maaşlarının düşük ayarlı veya geç ödenmesi, Cülus bahşişi talepleri). Merkezi otoritenin bozulması ve devlet adamlarının kışkırtmaları.
- Özellikleri: Rejimi değiştirmeye yönelik değildir, şahıslara yöneliktir. Islahatların önündeki en büyük engel olmuşlardır.
Önemli Olaylar:
- II. (Genç) Osman'ın Katledilmesi (1622): Islahat yapmak istediği için Yeniçeriler tarafından tahttan indirilip öldürülen ilk padişahtır.
- Çınar Vakası (Vaka-i Vakvakiye) (1656): IV. Mehmed döneminde, 30 kadar devlet adamının Sultanahmet Meydanı'ndaki çınar ağacına asılması olayıdır.
B. Celali (Anadolu) İsyanları
- Nedenleri: Tımar sisteminin bozulması (en temel neden), vergilerin artması (özellikle İltizam sistemi nedeniyle), yerel yöneticilerin halka kötü davranması, savaşların uzun sürmesi.
- Önemli Celali Liderleri: Karayazıcı, Deli Hasan, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu.
📊 DETAYLI ANALİZ: Celali İsyanlarının Sonuçları (Büyük Kaçgun)
Celali isyanları Anadolu'da büyük bir yıkıma neden olmuştur:
- Anadolu'da can ve mal güvenliği kalmadı.
- Tarımsal üretim düştü, devletin vergi gelirleri azaldı.
- Büyük Kaçgun: Halkın can güvenliği nedeniyle köylerden şehirlere veya dağlara göç etmesidir. Şehirlerde işsizlik ve sosyal sorunlar arttı.
⚠️ UYARI: İsyanların Karakteri
17. yüzyıl isyanlarının (Celali ve Yeniçeri) hiçbiri rejimi değiştirmeye yönelik değildir. Temel amaçları kişisel çıkarlar, ekonomik sıkıntılar veya yöneticilere tepkidir. Fransız İhtilali'nin milliyetçilik etkisi bu dönemde henüz yoktur.
BÖLÜM 3: 17. YÜZYIL SİYASİ VE ASKERİ GELİŞMELERİ (SAVAŞLAR VE ANTLAŞMALAR)
🧠 ŞİFRELEME: 17. Yüzyılda Mücadele Edilen Devletler (VARİL)
Venedik → Avusturya → Rusya → İran (Safeviler) → Lehistan
A. Osmanlı-İran (Safevi) İlişkileri
- Ferhat Paşa Antlaşması (1590): III. Murad dönemi. Osmanlı Devleti'nin Doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşmadır.
- Nasuh Paşa Antlaşması (1612): Ferhat Paşa ile alınan yerler geri verildi (Doğuda ilk toprak kaybı).
- Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639): IV. Murad dönemi (Bağdat Fatihi). Bugünkü Türkiye-İran sınırı büyük ölçüde çizilmiştir.
B. Osmanlı-Lehistan (Polonya) İlişkileri
- Hotin Seferi (1621): II. Osman (Genç Osman) döneminde yapıldı. Yeniçerilerin disiplinsizliği nedeniyle istenilen sonuç alınamadı.
- Bucaş Antlaşması (1672): IV. Mehmed dönemi. Osmanlı Devleti'nin Batıda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşmadır. (Toprak kazanılan son antlaşma).
C. Osmanlı-Venedik İlişkileri
- Girit Kuşatması (1645-1669): Girit adası 24 yıl süren bir kuşatma sonrası fethedildi (Köprülü Fazıl Ahmet Paşa).
💡 PÜF NOKTA: Girit Kuşatmasının Uzun Sürmesi
Kuşatmanın 24 yıl sürmesi, Osmanlı donanmasının eski gücünde olmadığını göstermektedir.
D. Osmanlı-Rusya İlişkileri
- Çehrin (Bahçesaray) Antlaşması (1681): Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk resmi antlaşmadır.
E. Osmanlı-Avusturya İlişkileri
- Haçova Meydan Savaşı (1596): III. Mehmed dönemi. Osmanlı'nın kazandığı son büyük meydan savaşıdır.
- Zitvatorok Antlaşması (1606): I. Ahmet dönemi.
🔍 KAVRAM: Zitvatorok Antlaşması'nın Önemi (Mütekabiliyet)
Bu antlaşma ile Avusturya Arşidükü protokolde Osmanlı Padişahına denk sayıldı.
Osmanlı Devleti, 1533 İstanbul Antlaşması ile Avusturya'ya karşı elde ettiği siyasi üstünlüğü kaybetmiştir. Dış politikada Mütekabiliyet (Denklik) esası başlamıştır.
- Vasvar Antlaşması (1664): Avusturya'ya karşı son kazançlı antlaşmadır.
II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak (1683-1699)
- II. Viyana Kuşatması (1683): Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında yapıldı ve büyük bir bozgunla sonuçlandı.
- Bu yenilgi üzerine Osmanlı'ya karşı Kutsal İttifak kuruldu (Avusturya, Venedik, Lehistan, Rusya, Malta).
- Osmanlı 16 yıl süren savaşlarda ağır yenilgiler aldı (Salankamen, Zenta).
Karlofça Antlaşması (1699)
📊 DETAYLI ANALİZ: Karlofça Antlaşması'nın Önemi
- Osmanlı Devleti'nin Batıda ilk kez büyük çapta toprak kaybettiği antlaşmadır. (Macaristan, Podolya, Mora).
- Osmanlı Devleti savunmaya çekildi, Avrupa taarruza geçti.
- Gerileme Dönemi başladı.
- Rusya ile ayrıca İstanbul Antlaşması (1700) imzalandı ve Rusya Azak Kalesi'ni alarak Karadeniz'e inme yolunda ilk adımı attı.
BÖLÜM 4: 17. YÜZYIL ISLAHATLARI (REFORM ÇABALARI)
A. 17. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
- Temel amaç, Kanuni dönemindeki güce (Klasik Dönem) geri dönmektir.
- Avrupa örnek alınmamıştır. (18. Yüzyıl ıslahatlarından temel farkı budur).
- Baskı ve şiddete dayalıdır. Sorunların temeline inilmemiş, yüzeysel kalmıştır.
- Genellikle askeri ve mali alanda yoğunlaşmıştır.
- Kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir.
B. Önemli Islahatçılar ve Çalışmaları
🧠 ŞİFRELEME: 17. Yüzyıl Islahatçıları (TOKMAK)
Tarhuncu Ahmet Paşa
Osman II (Genç)
Kuyucu Murad Paşa
Murad IV
Ahmet I (Ekber ve Erşed)
Köprülüler
1. II. Osman (Genç Osman) (1618-1622)
- Osmanlı tarihinde ıslahat yapmayı düşünen ilk padişahtır.
- Saray dışından evlenerek (sosyal alanda ilk ıslahat) Harem'in etkisini kırmaya çalıştı.
- Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşündü (Hotin Seferi sonrası). Bu düşüncesi hayatına mal oldu.
2. IV. Murad (1623-1640)
- Baskı ve şiddet yoluyla merkezi otoriteyi yeniden sağladı.
- İstanbul'da içki, tütün ve kahvehaneleri yasakladı.
- Devletin sorunlarını tespit etmek amacıyla raporlar (Risaleler) hazırlattı. En ünlüsü Koçi Bey Risalesi'dir.
3. Tarhuncu Ahmet Paşa (Sadrazam)
- IV. Mehmed dönemi sadrazamıdır.
- Ekonomik alanda ıslahatlar yaptı. Saray masraflarını kıstı.
- Osmanlı tarihinde ilk kez Modern Bütçe (Denk Bütçe) hazırladı. Çıkarları zedelenenler tarafından idam edildi.
4. Köprülüler Dönemi (1656-1683)
Duraklama içinde bir "Yükselme Dönemi" yaşanmıştır.
a. Köprülü Mehmed Paşa
- Şartlar öne sürerek Sadrazam olan ilk kişidir. (Amacı: Rahat bir çalışma ortamı sağlamak).
- Otoriteyi sağladı, isyanları bastırdı, maliyeyi düzeltti ve orduyu disipline etti.
b. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
- Babasının çalışmalarını devam ettirdi. Girit'in fethini tamamladı. Bucaş ve Vasvar Antlaşmalarını imzaladı.
ÜNİTE 6: 17. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ - DURAKLAMA DÖNEMİ (Arayış Yılları)
Bu ünite, Osmanlı Devleti'nin Sokollu Mehmed Paşa'nın ölümünden (1579) Karlofça Antlaşması'na (1699) kadar geçen süreci kapsamaktadır. Bu dönem, devletin büyük krizlerle karşılaştığı, askeri üstünlüğünü kaybettiği ancak hala büyük bir güç olduğu "Arayış Yılları" olarak da adlandırılır.
BÖLÜM 1: DURAKLAMA DÖNEMİNE GENEL BAKIŞ VE NEDENLERİ
A. Dönemin Genel Özellikleri
- Fetihler yavaşlamış, savaşlar uzamış ve toprak kayıpları başlamıştır.
- Merkezi otoritede, askeri yapıda (Kapıkulu ve Tımar) ve ekonomide ciddi bozulmalar yaşanmıştır.
- İç isyanlar (Celali ve Yeniçeri) yaygınlaşmıştır.
- Avrupa'daki gelişmeler (Rönesans, Reform) takip edilememiştir.
- Saray kadınlarının (Valide Sultanlar) ve Yeniçerilerin yönetime etkisi artmıştır.
B. Duraklamanın İç Nedenleri
1. Merkezi Yönetimin Bozulması
- Veraset Sistemi Değişikliği: I. Ahmet döneminde getirilen Ekber ve Erşed Sistemi ile Sancağa çıkma usulü kaldırıldı ve Kafes Usulü'ne geçildi.
📊 DETAYLI ANALİZ: Kafes Usulünün Etkileri
Olumlu Etkisi: Taht kavgalarını (kardeş katlini) önlemiştir.
Olumsuz Etkisi: Şehzadeler yönetim tecrübesi kazanamadan, halktan kopuk bir şekilde sarayda büyüdüler. Bu durum, yetersiz padişahların başa geçmesine ve Valide Sultanların yönetime karışmasına neden oldu.
- Liyakat yerine rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması.
2. Askeri Sistemin Bozulması
- Kapıkulu (Yeniçeri) Ocağının Bozulması: III. Murad döneminden itibaren ocağa usulsüz asker alınması. "Ocak devlet içindir" anlayışı yerini "Devlet ocak içindir" anlayışına bıraktı.
- Tımar Sisteminin Bozulması: Dirliklerin hak etmeyen kişilere verilmesi ve Tımar topraklarının İltizam'a dönüştürülmesi. Tımarlı Sipahi sayısı azaldı, bu durum hem orduyu zayıflattı hem de üretimi düşürdü.
3. Ekonominin Bozulması
- Coğrafi Keşifler: Ticaret yollarının (İpek ve Baharat) önemini kaybetmesi.
- Uzun süren savaşların getirdiği mali yük.
- Sık padişah değişiklikleri nedeniyle ödenen Cülus Bahşişleri.
- Enflasyon: Avrupa'dan gelen bol miktarda gümüşün Osmanlı piyasasına girmesiyle Akçe'nin değer kaybetmesi (Tağşiş).
4. Eğitim Sisteminin Bozulması
- Medreselerde pozitif bilimlerin ihmal edilmesi.
- Beşik Ulemalığı sisteminin ortaya çıkması (Alimin oğlu alim sayılır anlayışı). Eğitim kalitesi düştü.
C. Duraklamanın Dış Nedenleri
- Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması: Güçlü devletlere (Avusturya, İran) ve coğrafi engellere (Okyanuslar, çöller) dayanması.
- Avrupa'nın Gelişimi: Avrupa'nın Rönesans ve Coğrafi Keşifler ile bilimsel, teknik ve ekonomik olarak güçlenmesi.
BÖLÜM 2: 17. YÜZYIL İÇ İSYANLARI
A. İstanbul (Merkez) İsyanları (Yeniçeri İsyanları)
- Nedenleri: Ekonomiktir (Ulufe maaşlarının düşük ayarlı veya geç ödenmesi, Cülus bahşişi talepleri). Merkezi otoritenin bozulması ve devlet adamlarının kışkırtmaları.
- Özellikleri: Rejimi değiştirmeye yönelik değildir, şahıslara yöneliktir. Islahatların önündeki en büyük engel olmuşlardır.
Önemli Olaylar:
- II. (Genç) Osman'ın Katledilmesi (1622): Islahat yapmak istediği için Yeniçeriler tarafından tahttan indirilip öldürülen ilk padişahtır.
- Çınar Vakası (Vaka-i Vakvakiye) (1656): IV. Mehmed döneminde, 30 kadar devlet adamının Sultanahmet Meydanı'ndaki çınar ağacına asılması olayıdır.
B. Celali (Anadolu) İsyanları
- Nedenleri: Tımar sisteminin bozulması (en temel neden), vergilerin artması (özellikle İltizam sistemi nedeniyle), yerel yöneticilerin halka kötü davranması, savaşların uzun sürmesi.
- Önemli Celali Liderleri: Karayazıcı, Deli Hasan, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu.
📊 DETAYLI ANALİZ: Celali İsyanlarının Sonuçları (Büyük Kaçgun)
Celali isyanları Anadolu'da büyük bir yıkıma neden olmuştur:
- Anadolu'da can ve mal güvenliği kalmadı.
- Tarımsal üretim düştü, devletin vergi gelirleri azaldı.
- Büyük Kaçgun: Halkın can güvenliği nedeniyle köylerden şehirlere veya dağlara göç etmesidir. Şehirlerde işsizlik ve sosyal sorunlar arttı.
⚠️ UYARI: İsyanların Karakteri
17. yüzyıl isyanlarının (Celali ve Yeniçeri) hiçbiri rejimi değiştirmeye yönelik değildir. Temel amaçları kişisel çıkarlar, ekonomik sıkıntılar veya yöneticilere tepkidir. Fransız İhtilali'nin milliyetçilik etkisi bu dönemde henüz yoktur.
BÖLÜM 3: 17. YÜZYIL SİYASİ VE ASKERİ GELİŞMELERİ (SAVAŞLAR VE ANTLAŞMALAR)
🧠 ŞİFRELEME: 17. Yüzyılda Mücadele Edilen Devletler (VARİL)
Venedik → Avusturya → Rusya → İran (Safeviler) → Lehistan
A. Osmanlı-İran (Safevi) İlişkileri
- Ferhat Paşa Antlaşması (1590): III. Murad dönemi. Osmanlı Devleti'nin Doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşmadır.
- Nasuh Paşa Antlaşması (1612): Ferhat Paşa ile alınan yerler geri verildi (Doğuda ilk toprak kaybı).
- Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639): IV. Murad dönemi (Bağdat Fatihi). Bugünkü Türkiye-İran sınırı büyük ölçüde çizilmiştir.
B. Osmanlı-Lehistan (Polonya) İlişkileri
- Hotin Seferi (1621): II. Osman (Genç Osman) döneminde yapıldı. Yeniçerilerin disiplinsizliği nedeniyle istenilen sonuç alınamadı.
- Bucaş Antlaşması (1672): IV. Mehmed dönemi. Osmanlı Devleti'nin Batıda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşmadır. (Toprak kazanılan son antlaşma).
C. Osmanlı-Venedik İlişkileri
- Girit Kuşatması (1645-1669): Girit adası 24 yıl süren bir kuşatma sonrası fethedildi (Köprülü Fazıl Ahmet Paşa).
💡 PÜF NOKTA: Girit Kuşatmasının Uzun Sürmesi
Kuşatmanın 24 yıl sürmesi, Osmanlı donanmasının eski gücünde olmadığını göstermektedir.
D. Osmanlı-Rusya İlişkileri
- Çehrin (Bahçesaray) Antlaşması (1681): Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk resmi antlaşmadır.
E. Osmanlı-Avusturya İlişkileri
- Haçova Meydan Savaşı (1596): III. Mehmed dönemi. Osmanlı'nın kazandığı son büyük meydan savaşıdır.
- Zitvatorok Antlaşması (1606): I. Ahmet dönemi.
🔍 KAVRAM: Zitvatorok Antlaşması'nın Önemi (Mütekabiliyet)
Bu antlaşma ile Avusturya Arşidükü protokolde Osmanlı Padişahına denk sayıldı.
Osmanlı Devleti, 1533 İstanbul Antlaşması ile Avusturya'ya karşı elde ettiği siyasi üstünlüğü kaybetmiştir. Dış politikada Mütekabiliyet (Denklik) esası başlamıştır.
- Vasvar Antlaşması (1664): Avusturya'ya karşı son kazançlı antlaşmadır.
II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak (1683-1699)
- II. Viyana Kuşatması (1683): Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında yapıldı ve büyük bir bozgunla sonuçlandı.
- Bu yenilgi üzerine Osmanlı'ya karşı Kutsal İttifak kuruldu (Avusturya, Venedik, Lehistan, Rusya, Malta).
- Osmanlı 16 yıl süren savaşlarda ağır yenilgiler aldı (Salankamen, Zenta).
Karlofça Antlaşması (1699)
📊 DETAYLI ANALİZ: Karlofça Antlaşması'nın Önemi
- Osmanlı Devleti'nin Batıda ilk kez büyük çapta toprak kaybettiği antlaşmadır. (Macaristan, Podolya, Mora).
- Osmanlı Devleti savunmaya çekildi, Avrupa taarruza geçti.
- Gerileme Dönemi başladı.
- Rusya ile ayrıca İstanbul Antlaşması (1700) imzalandı ve Rusya Azak Kalesi'ni alarak Karadeniz'e inme yolunda ilk adımı attı.
BÖLÜM 4: 17. YÜZYIL ISLAHATLARI (REFORM ÇABALARI)
A. 17. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
- Temel amaç, Kanuni dönemindeki güce (Klasik Dönem) geri dönmektir.
- Avrupa örnek alınmamıştır. (18. Yüzyıl ıslahatlarından temel farkı budur).
- Baskı ve şiddete dayalıdır. Sorunların temeline inilmemiş, yüzeysel kalmıştır.
- Genellikle askeri ve mali alanda yoğunlaşmıştır.
- Kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir.
B. Önemli Islahatçılar ve Çalışmaları
🧠 ŞİFRELEME: 17. Yüzyıl Islahatçıları (TOKMAK)
Tarhuncu Ahmet Paşa
Osman II (Genç)
Kuyucu Murad Paşa
Murad IV
Ahmet I (Ekber ve Erşed)
Köprülüler
1. II. Osman (Genç Osman) (1618-1622)
- Osmanlı tarihinde ıslahat yapmayı düşünen ilk padişahtır.
- Saray dışından evlenerek (sosyal alanda ilk ıslahat) Harem'in etkisini kırmaya çalıştı.
- Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşündü (Hotin Seferi sonrası). Bu düşüncesi hayatına mal oldu.
2. IV. Murad (1623-1640)
- Baskı ve şiddet yoluyla merkezi otoriteyi yeniden sağladı.
- İstanbul'da içki, tütün ve kahvehaneleri yasakladı.
- Devletin sorunlarını tespit etmek amacıyla raporlar (Risaleler) hazırlattı. En ünlüsü Koçi Bey Risalesi'dir.
3. Tarhuncu Ahmet Paşa (Sadrazam)
- IV. Mehmed dönemi sadrazamıdır.
- Ekonomik alanda ıslahatlar yaptı. Saray masraflarını kıstı.
- Osmanlı tarihinde ilk kez Modern Bütçe (Denk Bütçe) hazırladı. Çıkarları zedelenenler tarafından idam edildi.
4. Köprülüler Dönemi (1656-1683)
Duraklama içinde bir "Yükselme Dönemi" yaşanmıştır.
a. Köprülü Mehmed Paşa
- Şartlar öne sürerek Sadrazam olan ilk kişidir. (Amacı: Rahat bir çalışma ortamı sağlamak).
- Otoriteyi sağladı, isyanları bastırdı, maliyeyi düzeltti ve orduyu disipline etti.
b. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
- Babasının çalışmalarını devam ettirdi. Girit'in fethini tamamladı. Bucaş ve Vasvar Antlaşmalarını imzaladı.