İçereği Atla
Coğrafya Testi - Dış Güçler ve Yer Şekilleri | Test 3 (Zor)

Türkiye’de Dış Güçlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri

Test 3

Soru 1

Aşağıdaki yer şekillerinden hangisinin oluşumunda etkili olan dış kuvvet, diğer dördünden temel olarak farklı bir enerji kaynağına ve sürece dayanır?

Açıklama: Peri bacaları (akarsu), mantarkaya (rüzgar), barkan (rüzgar) ve falez (dalga) doğrudan aşındırma sonucu oluşur. Tombolo ise bir adanın kıyı oku ile karaya bağlanması sonucu oluşan bir biriktirme şeklidir. Oluşum süreci diğerlerinden farklıdır.

Soru 2

Haritada gösterilen Doğu Karadeniz kıyı şeridinde, bölgeye dökülen çok sayıda akarsu olmasına rağmen Çukurova veya Bafra gibi büyük delta ovalarının oluşmamasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

Açıklama: Delta oluşumu için kıyının sığ olması (geniş kıta sahanlığı) gerekir. Doğu Karadeniz'de dağlar kıyıya çok yakın ve paralel uzandığı için deniz aniden derinleşir (kıta sahanlığı dardır). Bu nedenle akarsuların getirdiği alüvyonlar birikemeden derin sulara dağılır.

Soru 3

Türkiye'de IV. jeolojik zamandaki (Kuaterner) buzul devirlerinin izlerine sadece yüksek dağlık alanlarda rastlanmaktadır. Aşağıdaki dağların hangisinde, buzul aşındırması ve biriktirmesiyle oluşmuş sirk gölleri ve moren setlerine rastlanması beklenmez?

Açıklama: Türkiye'de buzul şekilleri, genellikle 2500-3000 metrenin üzerindeki dağlarda görülür. Yıldız Dağları'nın yükseltisi bu sınırın oldukça altında olduğu için buzul devirlerinden etkilenmemiş ve buzul yer şekilleri oluşmamıştır. Diğer şıklardaki dağlar ise Türkiye'nin önemli buzul alanlarıdır.

Soru 4

Haritada gösterilen Nevşehir ve çevresindeki peri bacalarının oluşum süreci dikkate alındığında, bu eşsiz yer şekillerinin ortaya çıkmasında hangi iki dış kuvvetin ardışık ve birlikte etkisi en belirleyici olmuştur?

Açıklama: Peri bacalarının oluşumu çok aşamalıdır. Önce volkanik tüfleri sel suları (akarsu erozyonu) aşındırarak vadileri ve konik yapıları oluşturmuş, ardından rüzgar erozyonu bu şekilleri ince detaylarla biçimlendirerek bugünkü görünümlerini vermiştir.

Soru 5

Karstik arazilerde kimyasal çözünme sonucu oluşan lapya, dolin, uvala ve polye gibi yer şekilleri, büyüklüklerine göre bir hiyerarşi oluşturur. Bu hiyerarşide, en geniş alanı kaplayan ve genellikle üzerinde tarım yapılabilen karstik aşınım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

Açıklama: Karstik aşınım şekilleri küçükten büyüğe doğru genellikle Lapya < Dolin < Uvala < Polye şeklinde sıralanır. Polyeler, kilometrelerce genişlikte olabilen, tabanları alüvyonlarla kaplı olduğu için tarıma elverişli büyük karstik ovalardır (örneğin Elmalı, Kestel polyeleri).

Soru 6

Haritada gösterilen Konya Karapınar ve çevresi, Türkiye'de rüzgar erozyonunun ve buna bağlı yer şekillerinin en belirgin görüldüğü sahalardan biridir. Aşağıdaki faktörlerden hangisi, bu bölgenin rüzgar erozyonuna karşı bu kadar hassas olmasının nedenlerinden biri değildir?

Açıklama: Yeraltı suyu seviyesinin yüksek olması, toprağın nemli ve tanelerin birbirine yapışık kalmasını sağlar, bu da rüzgarın toprağı havalandırmasını zorlaştırır. Yani bu durum, erozyonu azaltan bir faktördür. Diğer şıklar ise rüzgar erozyonunu artıran temel nedenlerdir.

Soru 7

Türkiye'nin kıyı şekillenmesinde etkili olan dalga ve akıntılar, bazı yerlerde aşındırma (falez), bazı yerlerde ise biriktirme (kıyı oku, lagün) faaliyetlerinde bulunur. Kıyıdaki biriktirme faaliyetlerinin, aşındırma faaliyetlerine baskın gelmesinde belirleyici olan temel koşul nedir?

Açıklama: Dalgaların ve akıntıların taşıdığı materyali biriktirebilmesi için enerjilerini kaybetmeleri gerekir. Bu durum, denizin sığ olduğu, yani kıta sahanlığının geniş olduğu alanlarda gerçekleşir. Derin kıyılarda ise dalgalar enerjilerini kaybetmeden kıyıya çarpar ve aşındırma yaparlar.

Soru 8

Haritada gösterilen Meke Gölü, volkanik bir arazide patlama sonucu oluşan bir çukurluğun suyla dolmasıyla meydana gelmiştir. Bu tür göllerin oluşumunu tanımlayan coğrafi terim aşağıdakilerden hangisidir?

Açıklama: Yeraltındaki gazların büyük bir basınçla patlayarak yeryüzünde oluşturduğu çukurluklara "maar" denir. Meke Gölü, bu şekilde oluşmuş ve suyla dolmuş bir maar çukurudur. Krater volkan konisinin zirvesindeki çukurluk, kaldera ise bu zirvenin çökmesiyle oluşan daha büyük çukurluktur.

Soru 9

Aşağıdaki yer şekli ve oluşumunda en etkili olan dış kuvvet eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

Açıklama: Obruklar, karstik arazilerde yeraltı mağaralarının tavanlarının çökmesiyle oluşan derin çukurluklardır. Dolayısıyla oluşumlarında etkili olan dış kuvvet yeraltı sularının çözündürme faaliyetidir, rüzgar aşındırması değil.

Soru 10

Haritada gösterilen Büyük Menderes nehrinin oluşturduğu menderesler (büklümler), akarsuyun hangi aşamasında olduğunu ve hangi tür faaliyetin baskın olduğunu gösterir?

Açıklama: Menderesler, akarsu yatak eğiminin azaldığı yerlerde oluşur. Bu durum, akarsuyun artık derine aşındırma gücünü kaybettiğini, yana doğru salınarak hem çarptığı kenarı aşındırdığını (çarpak) hem de iç kısma malzeme biriktirdiğini (yığınak) gösterir. Bu, hem aşındırma hem biriktirmenin olduğu olgunluk evresinin tipik bir özelliğidir.

Soru 11

Türkiye'de falez (yalıyar) oluşumunun en yaygın olduğu kıyı kesimleri Doğu Karadeniz ve Batı Akdeniz'dir. Bu durum, söz konusu bölgelerin hangi ortak coğrafi özelliğinin bir sonucudur?

Açıklama: Falezler, dalgaların kıyıdaki dik yamaçları aşındırmasıyla oluşan uçurumlardır. Bu oluşum için dağların kıyıya yakın ve paralel uzanarak dik bir kıyı oluşturması gerekir. Doğu Karadeniz ve Batı Akdeniz (Teke ve Taşeli platolarının kıyıları) bu özelliğe sahiptir.

Soru 12

Haritada gösterilen Kula volkanik sahası, Türkiye'nin en genç volkanik arazisidir ve "yanık ülke" olarak da adlandırılır. Bu sahada aşağıdaki dış kuvvetlere bağlı yer şekillerinden hangisinin görülmesi beklenmez?

Açıklama: Moren setleri ve sirk çanakları buzul (glacial) yer şekilleridir. Oluşmaları için hem çok yüksek rakım hem de uygun iklim koşulları gerekir. Ege Bölgesi'nde yer alan Kula sahasının yükseltisi ve iklimi buzul şekillerinin oluşumuna uygun değildir.