Türkiye’nin Kıyı Tipleri

Açıklama: Kıyıya paralel uzanan dağ sıralarının arasındaki vadilerin sular altında kalması ve dağların zirvelerinin kıyıya paralel adacıklar şeklinde kalmasıyla oluşan kıyı tipine Dalmaçya denir. Türkiye'de en tipik örneği Finike-Kaş arasında görülür.

Açıklama: Geniş körfez veya vadilerin ağız kısımlarının, dalgaların biriktirdiği kıyı kordonları ile kapatılması sonucu oluşan kıyı tipine Limanlı Kıyı denir. İstanbul'daki Büyükçekmece ve Küçükçekmece ile Ukrayna'daki Odessa Limanı bu tipe örnektir.

Açıklama: Fiyort ve Skayer tipi kıyılar, buzul vadilerinin deniz suları tarafından işgal edilmesiyle oluşur. Bu tür bir oluşum için ülkenin kutuplara yakın, yüksek enlemlerde bulunması ve geçmişte yoğun buzul işgaline uğramış olması gerekir. Türkiye'nin matematik konumu buna uygun değildir.

Açıklama: Bir akarsuyun delta oluşturabilmesi için taşıdığı alüvyonları biriktirebilmesi gerekir. Bu durum ancak kıyının sığ olduğu (kıta sahanlığı geniş) ve güçlü akıntıların bu birikintiyi dağıtmadığı yerlerde mümkündür.

Açıklama: Ege'de dağların kıyıya dik uzanması (enine kıyı tipi), denizin dağlar arasındaki vadilere sokulmasına izin vererek çok sayıda koy, körfez ve yarımada oluşturur. Karadeniz'de ise dağların kıyıya paralel bir duvar gibi uzanması (boyuna kıyı tipi) daha düz bir kıyı şeridine neden olur.

Açıklama: Ria tipi kıyılar, eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesi (transgresyon) sonucu sular altında kalmasıyla oluşan girintili çıkıntılı kıyılardır. İstanbul Boğazı, Çanakkale Boğazı ve Gökova Körfezi bu tipe en iyi örneklerdir.

Açıklama: Falezler, dalgaların kıyıdaki dik yamaçları aşındırmasıyla oluşan uçurumlardır. Bu oluşum için dağların kıyıya yakın ve paralel uzanarak dik bir kıyı oluşturması ve denizin dalga aşındırmasına izin verecek kadar derin olması gerekir.

Açıklama: Kalanklı kıyılar, karstik arazilerdeki kanyon vadilerin deniz tarafından işgal edilmesiyle oluşan, genellikle küçük ve sarp kenarlı koylardır. Türkiye'de en belirgin örneği Mersin-Silifke (Taşucu) arasında görülür.

Açıklama: Tombolo (saplı ada), kıyıya yakın bir adanın, dalgaların ve akıntıların taşıdığı kumları biriktirerek oluşturduğu bir kıyı oku (kordonu) aracılığıyla ana karaya bağlanması sonucu oluşur.

Açıklama: Lagün, bir koy veya körfezin önünün dalgaların biriktirdiği materyallerden oluşan bir kıyı kordonu ile denizden ayrılması sonucu oluşan göldür. Ölüdeniz, bu oluşumun Türkiye'deki en meşhur örneğidir.

Açıklama: Falezler, dağların kıyıya paralel uzandığı ve denizin aniden derinleştiği yerlerde dalga aşındırmasıyla oluşur. Ege kıyıları ise dağların denize dik uzandığı, kıta sahanlığının geniş ve kıyının genellikle sığ olduğu bir yapıya sahip olduğu için falez oluşumuna uygun değildir.

Açıklama: Hem Gökova Körfezi hem de İstanbul Boğazı, eski akarsu vadileridir. Dördüncü jeolojik zamanda deniz seviyesinin yükselmesi (transgresyon) ve tektonik çökmelerle bu vadiler sular altında kalarak bugünkü görünümlerini almıştır. Bu oluşum Ria kıyı tipini tanımlar.