Türkiye’nin Kıyı Tipleri

Açıklama: Saros Körfezi, Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın Ege Denizi'ndeki devamı olan bir graben (çöküntü) alanı üzerinde yer alır. Bu nedenle Gelibolu Yarımadası'nın kuzey kıyıları, tektonik hareketlerle şekillenmiş bir çöküntü sahasının kenarıdır.

Açıklama: Batı Karadeniz'de dağlar kıyıya paralel uzandığı için kıta sahanlığı dar ve kıyı diktir; bu durum falez oluşumunu kolaylaştırır. Ege'de ise dağlar kıyıya dik uzandığı için kıta sahanlığı geniş ve kıyı genellikle daha sığdır; bu yapı falez oluşumuna uygun değildir. Temel neden dağların uzanış yönüdür.

Açıklama: Türkiye kıyılarında gelgit etkili olmadığı için Haliç tipi kıyı bulunmaz. İstanbul'daki Haliç, coğrafi bir terim olarak değil, özel bir isim olarak kullanılır. Jeomorfolojik olarak Haliç, eski Alibey ve Kağıthane derelerinin vadisinin deniz sularının yükselmesiyle işgal edilmesi sonucu oluşmuş bir Ria'dır.

Açıklama: Tombolo, kıyıya yakın bir adanın, dalga ve akıntıların taşıdığı kum ve çakıllardan oluşan bir kıyı oku (kıyı kordonu) ile ana karaya bağlanması sonucu oluşan bir yer şeklidir. Sinop, bu sürecin en tipik örneğidir.

Açıklama: Antalya Körfezi'nin orta kesimi, Aksu Çayı gibi akarsuların taşıdığı alüvyonları biriktirmesiyle oluşmuş bir kıyı düzlüğüdür (Antalya Ovası). Bu birikim, kıyıyı doldurarak alçak ve kumul bir yapı oluşturmuştur. Kenar kesimler ise bu birikimden etkilenmeyen, Torosların denize dik indiği falezli kıyılardır.

Açıklama: Boyuna kıyı tipinde dağlar kıyıya paralel bir set gibi uzandığı için, kıyıdaki limanların iç kesimlerle olan kara ve demir yolu bağlantısı zor ve sınırlıdır. Bu durum, limanların hizmet verdiği art bölgeyi (hinterland) daraltır. Enine kıyılarda ise ulaşım kolay olduğu için limanların hinterlandı daha geniştir.

Açıklama: Bir körfezin önünün dalgaların veya akarsuların getirdiği malzemelerle kapanarak denizle bağlantısının kesilmesi veya daralması sonucu oluşan göllere Lagün veya Kıyı Set Gölü denir. Köyceğiz Gölü bu oluşumun en tipik örneklerindendir.

Açıklama: Haliçli kıyılar, gelgit olayının güçlü olduğu okyanus kıyılarında, suların akarsu ağızlarını aşındırarak içeri doğru sokulmasıyla oluşur. Türkiye'nin bulunduğu Akdeniz havzası bir iç deniz olduğu için gelgit genliği çok düşüktür ve bu nedenle Haliçli kıyı tipi görülmez.

Açıklama: Datça ve Bozburun yarımadaları, Menteşe yöresindeki dağların kıyıya dik uzandığı Enine kıyı tipinin özelliklerini taşır. Ancak aynı zamanda bu dağların arasındaki vadilerin deniz suları tarafından işgal edilmesiyle Ria tipi kıyı özellikleri de gösterir. Sorunun en doğru cevabı, kıyıya dik uzanan vadilerin sular altında kalmasıdır.

Açıklama: Boyuna kıyı tipinde dağlar kıyıya paralel uzandığı için kıyı çizgisi genellikle düzdür ve korunaklı koy ve körfez sayısı azdır. Bu durum, gemilerin sığınabileceği doğal limanların oluşumunu sınırlar.

Açıklama: Ege Denizi ve Marmara Denizi, jeolojik olarak Egeid adı verilen büyük bir kara kütlesinin IV. zamanda çökmesiyle oluşmuştur. Bu çökme sırasında yüksekte kalan dağlık alanlar bugünkü Ege adalarını (Gökçeada ve Bozcaada dahil) meydana getirmiştir.

Açıklama: Haritadaki yapı bir tombolodur. Tombolo, lagün, kıyı oku gibi dalga biriktirme şekillerinin oluşabilmesi için temel şart, kıyının sığ olması (kıta sahanlığının geniş olması) ve dalgaların taşıdıkları materyali biriktirebilecekleri sakin bir ortama sahip olmasıdır.