Türkiye’de Toprak Oluşumu ve Tipleri

Açıklama: Akarsular, taşıdıkları malzemeyi boyutlarına göre ayırır ve en ince malzemeyi (kil, mil, kum) ağız kısmında biriktirir. Bu nedenle delta ovalarındaki alüvyal topraklar ince tanelidir. Yamaç eteğindeki kolüvyal topraklar ise daha iri ve köşeli malzemelerden oluşur. Her ikisi de azonal olduğu için belirgin horizonları yoktur.

Açıklama: Regosoller, volkanik tüfler, kumullar veya akarsu kumları gibi gevşek ve pekişmemiş materyaller üzerinde oluşan, horizonları gelişmemiş azonal topraklardır. Volkanik dağların yamaçları bu toprak tipinin görüldüğü karakteristik alanlardır.

Açıklama: Yağış miktarı, topraktaki yıkanmayı ve dolayısıyla kireç oranını belirler. Daha fazla yağış alan Kıyı Ege'de (X) topraklar daha çok yıkanır ve kireç alt katmanlara taşınır. Daha az yağış alan İç Anadolu'da (Y) ise yıkanma az olduğu için kireç genellikle üst katmanlarda birikir.

Açıklama: Yoğun sanayi faaliyetleri ve kentleşme, atmosferik çökelmeler (asit yağmurları vb.) ve atıklar yoluyla topraklarda ağır metal ve kimyasal madde birikimine neden olarak toprak kirliliğine yol açar. Bu durum, toprağın doğal yapısından çok beşeri etkilerle ilgilidir.

Açıklama: Alüvyal topraklar, akarsuların bütün havzadan topladığı farklı mineralleri biriktirmesiyle oluştuğu için mineralce çok zengindir. Ayrıca genellikle derin bir profile sahiptirler ve su tutma kapasiteleri iyidir (iyi drenaj). Bu özellikler onları tarım için çok değerli kılar.

Açıklama: Kahverengi Orman Toprakları genellikle şist, gnays gibi çeşitli silikatlı kayaçlar üzerinde oluşur. Terra Rossa ise spesifik olarak kalker (kireç taşı) gibi karbonatlı kayaçlar üzerinde gelişir. İki toprağın oluşumundaki en temel ayrım, altında yatan ana kayanın kimyasal ve fiziksel yapısıdır.

Açıklama: Fiziksel (mekanik) ayrışma, günlük ve yıllık sıcaklık farklarının yüksek olduğu, karasal ve kurak iklim bölgelerinde etkilidir. Kayaların gündüz ısınıp genleşmesi ve gece soğuyup büzülmesiyle çatlaması esasına dayanır. Bu koşullar Türkiye'de en belirgin olarak İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür.

Açıklama: "Hidro" su demektir. Hidromorfik topraklar, drenajın kötü olduğu, taban suyu seviyesinin yüksek olduğu veya bataklık alanlarda oluşan intrazonal topraklardır. Bu ortamlarda oksijen azlığı, organik maddenin ayrışmasını yavaşlatır ve birikmesine neden olur.

Açıklama: Zonal toprakların oluşumunda en baskın faktör iklim ve iklimin belirlediği bitki örtüsüdür. İntrazonal topraklarda ise iklimden ziyade, ana kaya (kireçli, killi vb.) veya yer şekillerinin (drenaj bozukluğu, eğim vb.) etkisi ön plana çıkar. Bu ayrımda en kritik faktörler ana kaya ve eğim gibi yerel koşullardır.

Açıklama: Terra Rossa, Kahverengi Orman Toprağı, Çernezyom ve Podzol; bulundukları yerin iklim ve ana kaya özelliklerine göre oluşmuş, horizonları belirgin Zonal (Yerli) topraklardır. Alüvyal toprak ise akarsular tarafından taşınıp biriktirilmiş, horizonları olmayan bir Azonal (Taşınmış) topraktır.

Açıklama: Erozyon, toprağın koruyucu bitki örtüsünden yoksun kalması, eğim, şiddetli yağışlar ve yanlış tarım uygulamaları gibi faktörlerle artar. Ana kayanın volkanik, kalkerli veya metamorfik olması, erozyonun şiddeti üzerinde diğer faktörlere kıyasla çok daha az etkiye sahiptir.

Açıklama: Terra Rossa toprakları, Akdeniz ikliminin sıcak yaz koşullarında oluşur. Bu sıcaklık, toprağa düşen organik maddelerin mikroorganizmalar tarafından hızla parçalanıp tüketilmesine neden olur. Bu yüzden organik madde birikimi (humus) oldukça azdır. Çernezyom ve Kahverengi Orman Toprakları ise humusça en zengin topraklardır.