Türkiye'nin Coğrafi Konumu

Analiz Bilgisi: Türkiye'de bazı kıyı tipleri coğrafi konumundan dolayı görülmez:

• Fiyort ve Skayer Tipi Kıyılar: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur. Türkiye, Orta Kuşak'ta yer aldığı için buzul çağında bile deniz seviyesinde buzul aşındırması yaşanmamıştır. Bu durum mutlak konum sonucudur.
• Haliç ve Watt Tipi Kıyılar: Okyanus kıyılarında gelgit genliğinin yüksek olduğu yerlerde görülür. Türkiye'nin okyanusa kıyısı olmadığı için bu kıyı tipleri görülmez. Bu durum özel konum sonucudur.

Özel Konum Sonucu: Türkiye'nin en eski ve temel arazileri olan masif araziler, I. Jeolojik Zaman'da (Paleozoik) oluşmuştur. Bu yaşlı ve sert kütleler, deprem riskinin daha az olduğu alanlardır. Haritada en az riskli masiflerden bazıları gösterilmiştir.

Mutlak Konum Sonucu: Enlem etkisine bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara doğru sıcaklıklar azalır. Bu nedenle Türkiye'de güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklıkların düşmesine bağlı olarak tarım, orman ve kalıcı yerleşmelerin yapılabileceği üst sınır alçalır.

Özel Konum Sonucu: Türkiye, su kaynakları bakımından zengin bir konumdadır. Bazı akarsularımız ülke dışından doğup Türkiye'ye dökülürken, bazıları Türkiye'den doğup başka ülkelere dökülür.

• Yurt Dışından Doğup Bize Gelenler: Meriç (Bulgaristan), Asi (Lübnan).
• Bizden Doğup Yurt Dışına Gidenler: Fırat, Dicle, Zap Suyu (Basra Körfezi'ne); Aras, Kura (Hazar Denizi'ne); Çoruh (Karadeniz'e).

Genel Kültür Bilgisi: Günümüzde başlangıç meridyeni olarak İngiltere'deki Greenwich kabul edilse de, Fatih Sultan Mehmet döneminde Ali Kuşçu tarafından hazırlanan takvimlerde Osmanlı'nın başlangıç meridyeni Ayasofya olarak kabul edilmiştir.

Püf Noktası: Normalde doğudaki bir yerin yerel saati ileri olduğu için güneş daha erken doğar. Ancak sadece 21 Mart ve 23 Eylül (Ekinoks) tarihlerinde, gece-gündüz eşitliği nedeniyle aynı boylam üzerindeki tüm noktalarda güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar.

Özel Konum Sonucu: Föhn rüzgârları, bir dağ yamacını aşan havanın diğer yamaçta alçalırken ısınmasıyla oluşur. Karadeniz Bölgesi'nde dağların kuzey yamaçlarına Föhn rüzgârının sıcak ve kurutucu etkisi, burayı kışın daha ılıman yapar. Bu durum, o yamaçlarda zeytin ve turunçgil gibi ürünlerin yetişmesine olanak tanıyan bir mikroklima alanı oluşturur.

Özel Konum Sonucu: Karadeniz ve Akdeniz'de dağların kıyıya paralel uzanması, kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımı zorlaştırır. Bu nedenle ulaşım, yüksek maliyetli tüneller ve haritada gösterilen Zigana, Kop, Sertavul, Gülek ve Belen gibi stratejik geçitlerle sağlanır.

Jeopolitik Sonuç: Kıbrıs adasının Doğu Akdeniz'deki stratejik konumu, enerji yolları ve kıta sahanlığı gibi nedenlerle Türkiye için hayati bir jeopolitik öneme sahiptir. Bu nedenle Ada'daki siyasi durum ve sorunlar, Türkiye'yi doğrudan ilgilendiren sorunlar arasında yer alır.

Mutlak ve Özel Konum Çatışması: Türkiye'de bakı yönü daima güney olmasına rağmen, Karadeniz kıyılarında dağların kuzeye bakan yamaçları denize dönük olduğu için daha nemli ve ılımandır. Bu nedenle bu bölgede tarım ve yerleşmeler güney yamaçlar yerine kuzey yamaçlarda yoğunlaşmıştır. Bu durum bakı etkisine ters düşen bir istisnadır.

Özel Konum Sonucu: Türkiye'nin bugünkü ana yer şekillerinin temeli 3. Jeolojik Zaman'da (Tersiyer) atılmıştır. Bu dönemde:

• Alp-Himalaya kıvrım sistemi ile Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar oluşmuştur.
• Türkiye'nin en önemli fay hatları (KAF, DAF) oluşmuştur.
• Linyit, petrol, bor ve tuz yatakları gibi önemli madenler bu dönemde oluşmuştur.

Özel Konum Sonucu: Türkiye'nin bugünkü görünümünü alması 4. Jeolojik Zaman'da (Kuaterner) gerçekleşmiştir. Bu dönemde:

• Anadolu bütünüyle yükselmiştir (Epirojenez).
• Egeit karasının çökmesiyle Ege Denizi oluşmuştur.
• İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşmuş, Karadeniz göl olmaktan çıkıp deniz haline gelmiştir.

Özel Konum Sonucu: Türkiye genç oluşumlu, engebeli ve yüksek bir ülkedir. Bu nedenle, arazinin tüm girinti ve çıkıntılarını hesaba katan gerçek alanı (814.578 km²) ile her yerin deniz seviyesinde düz kabul edildiği izdüşüm alanı (779.452 km²) arasındaki fark fazladır. Bu farkın en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu, en az olduğu bölge ise Marmara'dır.

Jeopolitik Sonuç: Türkiye, zengin enerji kaynaklarına sahip Hazar ve Orta Doğu ülkeleri ile bu kaynaklara ihtiyaç duyan Avrupa arasında stratejik bir konumdadır. Bu konumunu pekiştiren en önemli projelerden biri, Azerbaycan doğalgazını Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşıyan Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) projesidir.

Özel Konum Bilgisi: Türkiye'nin komşularıyla olan sınırlarının çizilme tarihleri farklılık gösterir.

• En Eski Sınır: Bugünkü Türkiye-İran sınırı, büyük ölçüde 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile belirlenmiştir ve en eski sınırımızdır.
• En Yeni Sınır: Bugünkü Türkiye-Suriye sınırı, 1939 yılında Hatay'ın anavatana katılmasıyla son şeklini almıştır ve en yeni sınırımızdır.

ÖSYM Püf Noktası: İki kavram birbiriyle sıkça karıştırılır:

• "Yıl içinde dört mevsimin belirgin olarak yaşanması" ifadesi, Türkiye'nin Orta Kuşak'ta olmasının bir sonucudur ve MUTLAK KONUM ile ilgilidir.


• "Aynı anda farklı mevsim özelliklerinin yaşanması" (örneğin Antalya'da denize girilirken Toroslar'da kayak yapılması) ifadesi ise, yer şekilleri ve kısa mesafede değişen yükselti ile ilgilidir ve ÖZEL KONUM sonucudur.

Jeopolitik Sonuç: Fır Hattı (Flight Information Region), ülkelerin hava sahası kontrol ve sorumluluk alanlarını belirler. Türkiye ile Yunanistan arasında Ege Denizi üzerindeki Fır hattının sınırları konusunda anlaşmazlıklar yaşanmaktadır. Bu durum, iki ülke arasındaki doğrudan sorunlardan biridir.

Özel Konum Sonucu: Türkiye'nin farklı jeolojik zamanlara ait arazilere sahip olması ve karmaşık bir jeolojik yapıya sahip olması, maden çeşitliliğinin fazla olmasını sağlamıştır. Maden çeşidinin en zengin olduğu bölüm Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki Yukarı Fırat Bölümü, il ise Elazığ'dır.

Özel Konum Sonucu: Türkiye'nin dağlık bir ülke olması, bitki örtüsünün yükseltiye bağlı olarak kuşaklar oluşturmasına neden olur. Örneğin, Karadeniz dağlarının yamaçlarında deniz seviyesinden başlayarak sırasıyla geniş yapraklı ormanlar, karışık ormanlar, iğne yapraklı ormanlar ve en üstte alpin çayırları görülür.

Analiz Bilgisi: Bir ülkenin jeopolitiğini etkileyen unsurlar ikiye ayrılır:

• Değişmeyen Unsurlar: Ülkenin coğrafi konumu, yer şekilleri (jeomorfolojik değerler), iklimi ve stratejik kaynakları gibi fiziksel özelliklerdir.
• Değişen Unsurlar: Ülkenin politik değerleri, askeri gücü, ekonomik yapısı, teknolojisi ve sosyokültürel yapısı gibi zamanla değişebilen unsurlardır.