KPSS Coğrafya | Coğrafi Konum - Bölüm 1 (Tüm Düzeltmeler)
Bölüm 1 - Coğrafi Konumun Temelleri
Coğrafi Konum, KPSS Coğrafya'nın temel taşıdır. Bir yerin (Türkiye'nin) dünya üzerindeki yerini ifade eder. Bu bölümde, bir yerin adresini belirleyen koordinat sistemi olan Matematik (Mutlak) Konumu, yani Paralel (Enlem) ve Meridyen (Boylam) kavramlarını detaylıca inceleyeceğiz.
1. Paraleller (Enlem) ve Özellikleri
Dünya'yı yatay olarak kestiği varsayılan çemberlere paralel, bir noktanın Ekvator'a olan açısal uzaklığına (derece, dakika, saniye) enlem denir. Enlem, bir yerin iklimini ve doğal özelliklerini belirleyen en önemli faktördür.
AÇIKLAMA: Paralellerin Temel Özellikleri (Tam Liste)
Paralellerin tüm özellikleri, Dünya'nın küresel (ve geoit) şeklinin bir sonucudur.
Başlangıç Paraleli: En büyük paralel dairesi olan Ekvator'dur (0°). Dünya'yı Kuzey Yarım Küre (KYK) ve Güney Yarım Küre (GYK) olarak iki eşit parçaya böler.
Sayıları: 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım Küre'de olmak üzere toplam 180 adet paralel dairesi bulunur.
Çevre Uzunlukları: Ekvator'dan (en uzun, 40.076 km) kutuplara doğru gidildikçe paralellerin çevre uzunlukları kısalır. 90° Kuzey ve 90° Güney paralelleri birer daire değil, nokta halindedir (Kutup Noktaları).
Aralarındaki Mesafe: Ardışık iki paralel dairesi arasındaki (1 derecelik enlem farkı) kuş uçuşu mesafe, Dünya'nın her yerinde sabittir ve yaklaşık olarak 111 kilometre'dir. (Bu sabitlik, uzaklık hesaplamalarının temelidir).
Grafik: Paralel Dairelerinin Çevre Uzunlukları (Dünya'nın Küresel Şeklinin Kanıtı). Ekvator'dan kutuplara gidildikçe çevrenin nasıl kısaldığına dikkat ediniz.
PÜF NOKTASI: Özel Enlemler (Dönenceler ve Kutup Daireleri)
Bazı enlemler, Güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak özel isimler alır ve iklim kuşaklarının sınırını belirler:
0° (Ekvator): En uzun paralel. Yıl boyunca gece-gündüz süresi eşittir (Termik Alçak Basınç Kuşağı).
23° 27' (Kuzey ve Güney): Dönenceler
23° 27' Kuzey: Yengeç Dönencesi. Güneş ışınlarının Kuzey Yarım Küre'ye en son 90° (dik) açıyla geldiği sınırdır (21 Haziran).
23° 27' Güney: Oğlak Dönencesi. Güneş ışınlarının Güney Yarım Küre'ye en son 90° (dik) açıyla geldiği sınırdır (21 Aralık).
66° 33' (Kuzey ve Güney): Kutup Daireleri
Bu enlemler, 24 saat süren gündüz veya 24 saat süren gecenin yaşanmaya başladığı sınırı belirler.
90° (Kuzey ve Güney): Kutup Noktaları
Daire değil, noktadırlar. 6 ay gece, 6 ay gündüz yaşanır.
KPSS ÖNEMLİ: Enlemin Etkileri (Ekvator'dan Kutuplara Değişenler)
"Enlem Etkisi", KPSS Coğrafya'nın temel mantığıdır. Ekvator'dan Kutuplara doğru gidildikçe (yani enlem derecesi büyüdükçe) değişen özellikleri ifade eder. Bunların tamamı Matematik Konumun sonucudur.
Güneş Işınlarının Geliş Açısı:Daralır (Küçülür). Bu, diğer tüm maddelerin temel nedenidir.
Sıcaklık: Genel olarak azalır (Özel konum şartları hariç).
Buharlaşma ve Tuzluluk Oranı: Sıcaklık azaldığı için buharlaşma azalır, buna bağlı olarak denizlerin tuzluluk oranı azalır.
Gece-Gündüz Süre Farkı:Artar. Ekvator'da fark sıfıra yakınken (12/12), kutuplarda 6 aya kadar çıkar.
Çizgisel Hız (Dünya'nın Dönüş Hızı): Paralel dairesinin boyu kısaldığı için Dünya'nın eksen hareketi sırasındaki dönüş hızı azalır.
Grup ve Tan Süresi (Alacakaranlık): Çizgisel hız azaldığı için, Güneş'in doğuş ve batış anındaki alacakaranlık süresi uzar.
Kalıcı Kar, Tarım, Orman ve Yerleşme Sınırları: Sıcaklık düştüğü için, tüm bu faaliyetlerin yapılabileceği üst sınır alçalır (deniz seviyesine yaklaşır).
Yerçekimi: Dünya'nın kutuplardan basık (Geoit) olmasından dolayı, yerin merkezine daha yakın olan kutuplara gidildikçe yerçekimi artar.
2. Meridyenler (Boylam) ve Özellikleri
Bir kutup noktasından (Kuzey) diğer kutup noktasına (Güney) uzanan dikey yarım çemberlere meridyen denir. Bir noktanın Başlangıç Meridyeni'ne (Greenwich) olan açısal uzaklığına ise boylam denir. Boylamın tek etkisi SAAT FARKLILIKLARI üzerinedir.
AÇIKLAMA: Meridyenlerin Temel Özellikleri (Tam Liste)
Başlangıç Meridyeni: İngiltere'nin Londra kentindeki Greenwich gözlemevinden geçtiği varsayılan 0° meridyenidir. Dünya'yı Doğu Yarım Küre (DYK) ve Batı Yarım Küre (BYK) olarak ikiye böler.
Sayıları: 180 tane Doğu Yarım Küre'de, 180 tane Batı Yarım Küre'de olmak üzere toplam 360 adet meridyen yayı bulunur.
Boyları: Bütün meridyen yaylarının boyları birbirine eşittir. (Hepsi kutup noktalarında birleşen yarım çemberlerdir).
Aralarındaki Mesafe: Ardışık iki meridyen arasındaki mesafe sadece Ekvator üzerinde 111 km'dir. Bu mesafe, Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe daralır ve kutup noktalarında sıfırlanır.
Zaman Farkı: Aralarındaki mesafe daralsa bile, ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı Dünya'nın her yerinde sabittir ve 4 dakikadır. (Çünkü Dünya'nın açısal hızı sabittir).
Antimeridyen: Bir meridyeni tam bir çembere (360°) tamamlayan, onun tam karşısında (180° tersinde) yer alan meridyendir. (Örn: 10° Doğu'nun antimeridyeni 170° Batı'dır). 0° Greenwich'in antimeridyeni 180° Meridyeni'dir ve Tarih Değiştirme Çizgisi olarak bilinir.
UYARI: KPSS'de En Sık Karıştırılan İkili Zıtlık
Bu iki zıt özelliği bilmek birçok soruyu çözdürür:
Paraleller: Boyları Ekvator'dan kutuplara doğru kısalır, ancak aralarındaki mesafe (111 km) sabittir.
Meridyenler: Boyları eşittir, ancak aralarındaki mesafe Ekvator'dan kutuplara doğru daralır.
Meridyenler arası sadece zaman farkı (4 dk) sabittir!
3. Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu
Türkiye'nin matematik konumu, coğrafi özelliklerinin (iklim, tarım, saat dilimi) "Neden?" sorusunun ilk cevabıdır. Bu koordinatları ve sonuçlarını bilmek zorunludur.
KAVRAMA: Türkiye'nin Koordinatları (36-42 / 26-45)
Türkiye'nin mutlak adresi şudur:
36° - 42° Kuzey Paralelleri (Ekvator'un Kuzeyindeyiz)
26° - 45° Doğu Meridyenleri (Greenwich'in Doğusundayız)
Bu Adresin Yorumu:
En güneyimiz (Hatay - Topraktutan Köyü) 36° Kuzey paralelidir.
En kuzeyimiz (Sinop - İnceburun) 42° Kuzey paralelidir.
En batımız (Çanakkale - Gökçeada, Avlaka Burnu) 26° Doğu meridyenidir.
En doğumuz (Iğdır - Dilucu Sınır Kapısı) 45° Doğu meridyenidir.
İnteraktif Harita: Türkiye'nin Koordinat Sistemi ve Uç Noktaları
KPSS ÖNEMLİ: Koordinatlara Bakarak Hızlı Yorumlar
Sadece bu sayılara (36-42 K, 26-45 D) bakarak Türkiye hakkında şu kesin yorumları yapabiliriz (Bunlar Matematik Konumun doğrudan sonuçlarıdır):
Türkiye bütünüyle Kuzey Yarım Küre'dedir.
Türkiye bütünüyle Doğu Yarım Küre'dedir.
Türkiye, Yengeç Dönencesi'nin (23° 27' K) kuzeyinde yer alır.
Türkiye, Orta Kuşak'ta yer alır (30° - 60° enlemleri arası).
En kuzeyi (Sinop) ile en güneyi (Hatay) arasında 6 paralel fark vardır (42° - 36° = 6°).
Kuzey-güney kuş uçuşu uzaklığı: 6 x 111 km = 666 km'dir.
En doğusu (Iğdır) ile en batısı (Gökçeada) arasında 19 meridyen fark vardır (45° - 26° = 19°).
Doğu-batı yerel saat farkı: 19 x 4 dk = 76 dakika (yani 1 saat 16 dakika).
Bölüm 2'nin konusu: Bu dört maddenin (KYK'de, DYK'de, Dönence Dışında, Orta Kuşak'ta) sonuçlarını Bölüm 2'de detaylıca inceleyeceğiz.
KPSS Coğrafya | Coğrafi Konum - Bölüm 2 (Matematik Konumun Sonuçları)
Bölüm 2 - Matematik Konumun Sonuçları
Bölüm 1'de Türkiye'nin 36°-42° Kuzey Paralelleri ile 26°-45° Doğu Meridyenleri arasında yer aldığını öğrendik. Şimdi bu koordinatların ülkemizin doğal ve beşeri özelliklerini nasıl şekillendirdiğini 4 temel başlık altında, KPSS için gereken tüm ayrıntılarıyla inceleyeceğiz.
1. Türkiye'nin Kuzey Yarım Küre'de Yer Almasının Sonuçları
Bu başlık, Türkiye'nin Ekvator (0°) çizgisinin kuzeyinde yer almasının doğrudan sonuçlarını ele alır. Ekvator'dan uzaklaştıkça değişen temel coğrafi unsurlar ve bunların Türkiye üzerindeki etkileri KPSS'de sıklıkla sorulmaktadır.
Türkiye Kuzey Yarım Küre'de yer aldığı için, güneyden kuzeye doğru gidildikçe (yani Hatay'dan Sinop'a doğru) Ekvator'dan uzaklaşılır ve Kutup Noktası'na yaklaşılır. Bu durumun net sonuçları şunlardır:
Güneş Işınlarının Geliş Açısı Daralır: Dünya'nın küresel şekli nedeniyle, Ekvator'dan kutuplara gidildikçe güneş ışınları yere daha eğik açıyla düşer. Bu, birim alana düşen enerji miktarını azaltır. (Örnek: Öğle vakti Hatay'a gelen açı, Sinop'a gelen açıdan her zaman daha büyüktür).
Ortalama Sıcaklıklar Azalır: Geliş açısının daralması nedeniyle kuzeye gidildikçe sıcaklıklar düşer. (Örnek: Akdeniz kıyılarının yıllık ortalama sıcaklığı Karadeniz kıyılarından belirgin şekilde yüksektir).
Deniz Suyu Sıcaklığı ve Tuzluluğu Azalır: Sıcaklığın azalması deniz suyu sıcaklığını düşürür. Buharlaşma azaldığı için deniz suyunun tuzluluk oranı da kuzeye doğru azalır. (Sıralaması: En tuzlu denizimiz Akdeniz > Ege > Marmara > Karadeniz).
Gece-Gündüz Süre Farkı Artar: Ekvator'da fark azken (12 saat gündüz / 12 saat gece), kutuplara gidildikçe bu fark artar. (Örnek: 21 Haziran'da en uzun gündüzü Sinop yaşar. 21 Aralık'ta en uzun geceyi yine Sinop yaşar. Hatay'da fark her zaman daha azdır).
Çizgisel Hız Azalır: Dünya'nın dönüş hızı Ekvator'da en fazladır, kutuplara gidildikçe azalır. (Örnek: Hatay'daki bir noktanın dönüş hızı, Sinop'takinden daha fazladır).
Grup ve Tan (Alacakaranlık) Süresi Uzar: Çizgisel hız azaldığı için, Güneş'in doğuş ve batış anındaki alacakaranlık süresi kuzeye doğru gidildikçe uzar. (Örnek: Sinop'ta alacakaranlık süresi Hatay'dan daha uzundur).
Tarım Ürünlerinin Olgunlaşma Süresi Uzar: Sıcaklıklar düştüğü için kuzeydeki ürünler güneydekilere göre daha geç olgunlaşır.
Altın Kural: Türkiye'de "kuzeye doğru" veya "güneye doğru" değişen ve nedeni sadece Ekvator'a uzaklık olan her şey ENLEM ETKİSİ yani MATEMATİK KONUMDUR.
PÜF NOKTASI: Bakı Etkisi ve Gölge Yönü (Detaylı)
BAKI NEDİR? Kelime anlamı "bakmak" olan bakı, bir yamacın Güneş'e dönük olma durumudur. Güneşlenme süresini ve ısınma miktarını doğrudan etkiler.
Türkiye, Ekvator'un kuzeyinde ve Yengeç Dönencesi'nin de kuzeyinde yer aldığı için Güneş ışınlarını YIL BOYUNCA DAİMA GÜNEY SEKTÖRÜNDEN (Güneydoğu, Güney, Güneybatı) alır. Bu durumun sonuçları:
Sıcaklık Farkı: Türkiye'deki dağların güney yamaçları, aynı yükseltideki kuzey yamaçlarından her zamandaha sıcaktır.
Kalıcı Kar Sınırı: Dağlarda erimeyen karların başladığı sınırdır. Güney yamaçlar daha sıcak olduğu için kalıcı kar sınırı daha yüksektir. (Kar kuzeyde daha alçaktan başlar).
Tarım Üst Sınırı: Tarım ürünlerinin yetişebildiği en yüksek sınırdır. Güney yamaçlar daha sıcak olduğu için tarım üst sınırı daha yüksektir.
Orman Üst Sınırı: Ağaçların yetişebildiği en yüksek sınırdır. Güney yamaçlar daha elverişli olduğu için orman üst sınırı daha yüksektir.
Yerleşme Üst Sınırı: İnsanların sürekli olarak yerleşebildiği en yüksek sınırdır. Güney yamaçlar daha sıcak olduğu için yerleşme üst sınırı daha yüksektir.
GÖLGE YÖNÜ: Güneş ışınları yıl boyunca güneyden geldiği için, Türkiye'de öğle vaktinde cisimlerin gölgesi HER ZAMAN KUZEYİ gösterir.
Bakı Etkisine Ters Durum (Özel Konum): Bazen özel konum şartları bakı etkisini bozar. Örneğin Karadeniz'de, dağların kuzey yamaçları denize dönük olduğu için daha nemli ve yağışlıdır, bu yüzden daha gür ormanlara sahiptir. Ancak bu durum sıcaklıkla değil, nem ve yağışla (özel konum) ilgilidir.
2. Türkiye'nin Orta Kuşak'ta Yer Almasının Sonuçları
Dünya, 3 ana iklim kuşağına ayrılır: Tropikal Kuşak (Sıcak), Kutup Kuşağı (Soğuk) ve ikisi arasındaki Orta Kuşak (Ilıman). Türkiye'nin enlem değerleri (36°-42° K) tam olarak Kuzey Yarım Küre'nin Orta Kuşağına denk gelir.
KPSS ÖNEMLİ: Orta Kuşak = Dört Mevsim (KPSS Tuzağı)
Orta Kuşak'ta bulunmanın en karakteristik sonucu, yıl içinde dört mevsimin (İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış) belirgin olarak yaşanmasıdır.
Nedeni: Bu durum, Dünya'nın eksen eğikliği ile Güneş etrafında dönmesinin (yıllık hareket) bir sonucudur. Yıl içinde Güneş ışınlarının geliş açısı belirgin şekilde değişir ve bu da mevsimleri oluşturur.
KPSS TUZAĞI:
Bu ifadeyi "Türkiye'de dört mevsim özelliklerinin aynı anda yaşanması" ile karıştırmayın! Aynı gün içinde farklı mevsim koşullarının görülmesi ÖZEL KONUM (yer şekilleri, yükselti, denizellik) sonucudur.
Matematik Konum: Yıl içinde İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış yaşanması.
Özel Konum: Aynı gün Antalya'da denize girilirken Erzurum'da kar olması.
Orta Kuşak'ta Olmanın Diğer Sonuçları (İklimsel Detay)
Türkiye'nin orta kuşakta yer alması, genel iklim karakterini belirleyen başka önemli unsurları da beraberinde getirir:
Batı Rüzgarları Kuşağı: 30° - 60° enlemleri arasında (Orta Kuşak'ta) etkili olan Batı Rüzgarları, Türkiye'nin iklimi üzerinde yıl boyunca etkili olur.
Cephesel (Frontal) Yağışlar: Orta Kuşak, kutuplardan gelen soğuk hava ile Ekvator'dan gelen sıcak havanın karşılaşma alanıdır. Bu karşılaşma (cephe) sonucu oluşan yağışlara cephesel yağış denir. Türkiye'de özellikle kış aylarında görülen yağışların büyük bir kısmı bu tiptedir.
Akdeniz İklim Kuşağı: Akdeniz iklimi, genel olarak 30°-40° enlemleri arasında görülür. Türkiye'nin enlem değerleri (36°-42° K) bu kuşağın içinde yer alır.
3. Türkiye'nin Yengeç Dönencesi'nin Kuzeyinde Yer Almasının Sonuçları
Güneş ışınlarının 90° (tam dik) açıyla düşebildiği en kuzeydeki sınır Yengeç Dönencesi'dir (23° 27' Kuzey). Türkiye'nin en güney noktası bile (Hatay, 36° Kuzey) bu dönencenin daha kuzeyinde yer alır.
UYARI: Asla Dik Gelmez, Gölge Asla Sıfır Olmaz!
Türkiye, Yengeç Dönencesi'nin kuzeyinde yer aldığı için:
Güneş ışınları HİÇBİR ZAMAN 90° (tam dik) açıyla gelmez.
Güneş ışınlarının en büyük açıyla geldiği tarih 21 Haziran'dır (Yaz Gündönümü). Bu tarihte bile en dik açıyla gelmez (Aşağıdaki grafiğe bakınız).
Güneş ışınları tam dik gelmediği için, Türkiye'de öğle vakti gölge boyu HİÇBİR ZAMAN sıfır (0) olmaz. Gölge boyunun en kısa olduğu an 21 Haziran öğle vaktidir.
Gölge yönü (Bakı konusunda gördüğümüz gibi) öğle vakti daima Kuzeyi gösterir.
Grafik: Yıl İçindeki Maksimum Güneş Işını Geliş Açısı (21 Haziran). Türkiye'nin en güneyinin (Hatay) bile 90°'ye (Tam Dik) ulaşamadığına dikkat ediniz.
4. Türkiye'nin Doğu Meridyenlerinde (Boylam) Yer Almasının Sonuçları
Türkiye, Başlangıç Meridyeni (0°) olan Greenwich'in doğusunda, 26° Doğu ile 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır. Meridyenlerin (Boylamların) temel etkisi yerel saat ve ulusal saat üzerinedir.
KPSS GÜNCEL BİLGİ: Türkiye'nin Ulusal Saat Uygulaması
Yerel Saat Farkı: Türkiye'nin en doğusu (45° D - Iğdır) ile en batısı (26° D - Gökçeada) arasında 19 meridyen fark vardır (45 - 26 = 19).
Toplam yerel saat farkı: 19 x 4 dakika = 76 dakika (yani 1 Saat 16 Dakika).
Ulusal (Ortak) Saat: Ülke içi karışıklığı önlemek için tüm ülkede kullanılan ortak saattir.
Türkiye topraklarından hem 2. saat dilimi merkezi (30° Doğu - İzmit) hem de 3. saat dilimi merkezi (45° Doğu - Iğdır) geçer.
GÜNCEL DURUM (2016 Sonrası): 2016 yılında alınan kararla Yaz Saati-Kış Saati uygulaması kaldırıldı.
Türkiye yıl boyunca sürekli olarak 45° DOĞU MERİDYENİ'NİN (IĞDIR) yerel saatini ulusal saat olarak kullanmaktadır.
Bu nedenle Türkiye'nin saati, Greenwich'ten (GMT veya UTC) her zaman 3 saat ileridedir (GMT+3 veya UTC+3).
Sonuç: Ulusal saatimiz ile en doğumuz (Iğdır) arasında yerel saat farkı yoktur (0 dakika). Ancak ulusal saatimiz ile en batımız (Gökçeada) arasında 76 dakika yerel saat farkı vardır (Batıdaki Gökçeada'nın yerel saati, ulusal saatten 76 dakika geridir).
İnteraktif Harita: Türkiye'nin Meridyenleri ve Güncel Ulusal Saat (45° Doğu).
KPSS Coğrafya | Coğrafi Konum - Bölüm 3 (Özel Konum - Detaylı)
Bölüm 3 - Özel (Göreceli) Konum
Bölüm 1 ve 2'de bir yerin Ekvator ve Greenwich'e göre konumu olan Matematik (Mutlak) Konumu inceledik. Şimdi ise bir yerin; kıtalara, denizlere, boğazlara, komşulara, yer şekillerine, yeraltı kaynaklarına ve ulaşım yollarına göre konumunu ifade eden Özel (Göreceli) Konumu ve bunun Türkiye'ye etkilerini detaylıca göreceğiz.
1. Türkiye'nin Denizlere ve Karalara Göre Konumu
Türkiye'nin özel konumunun en belirgin özellikleri, coğrafi olarak bulunduğu yer ve etrafındaki denizlerdir.
AÇIKLAMA: Üç Kıtanın ve Dört Denizin Ortasında Olmak
Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı "kilit" bir noktada yer alır. Bu durum, Türkiye'yi tarih boyunca bir köprü ve geçiş güzergahı yapmıştır.
Üç tarafı Akdeniz, Ege ve Karadeniz ile çevrili bir yarımada ülkesidir. Ayrıca Marmara Denizi gibi bir iç denize sahiptir.
Denizelliliğin Sonuçları:
Kıyı bölgelerimizin iklimi daha ılıman ve nemlidir. (Denizler geç ısınır, geç soğur).
Kıyı bölgelerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları iç kesimlere göre daha azdır.
Kıyı bölgeler daha fazla yağış alır.
Balıkçılık, deniz turizmi ve deniz ticareti (ulaşımı) gelişmiştir.
2. Türkiye'nin Yer Şekillerinin (Jeomorfoloji) Özel Konuma Etkisi
Türkiye'nin dağlık ve yüksek bir ülke olması, özel konumunun en önemli sonuçlarını doğurur. Bu durum, Matematik Konum (enlem) etkilerini bile değiştirebilir.
UYARI: KPSS'de Matematik Konum & Özel Konum Tuzağı
Bölüm 2'de gördüğümüz "Türkiye'de dört mevsimin belirgin yaşanması" Matematik Konum (Orta Kuşak) sonucudur.
Ancak; "Türkiye'de aynı anda farklı iklim özelliklerinin görülmesi" (Örneğin Mart ayında Antalya'da denize girilirken Erzurum'da kayak yapılması) ÖZEL KONUM sonucudur.
Yer Şekillerinin Temel Sonuçları:
Yükselti Batıdan Doğuya Artar: Bu durum, sıcaklıkların batıdan doğuya doğru azalmasına neden olur. (Bu, enlem etkisine [kuzey-güney] ters bir durumdur ve Özel Konum'dur).
Dağlar Kıyılara Paralel (Akdeniz-Karadeniz) veya Dik (Ege) Uzanır:
Paralel Uzanış (Akdeniz/Karadeniz): Denizel (ılıman) etki iç kesimlere giremez. Kıyı ile iç kesimler arası iklim, bitki örtüsü ve tarım ürünleri aniden değişir. Ulaşım (kuzey-güney) zordur, geçitlerle sağlanır.
Dik Uzanış (Ege): Denizel etki iç kesimlere (yaklaşık 200 km) kadar girebilir. Kıyı ile iç kesimler arası değişim daha yavaştır. Ulaşım (doğu-batı) kolaydır.
Dağlık ve Yüksek Olması:
Hidroelektrik (HES) potansiyelini artırmıştır.
Kısa mesafelerde iklim, bitki örtüsü ve tarım ürünü çeşitliliğini artırmıştır. (En önemli sonuç!)
Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark fazladır.
Tarım alanları dar ve parçalıdır.
3. Türkiye'nin Jeopolitik ve Stratejik Konumu
Türkiye'nin dünya üzerindeki konumu, ona siyasi, askeri ve ekonomik olarak büyük bir önem katmaktadır. Buna Jeopolitik Konum denir.
PÜF NOKTASI: Türkiye'nin Stratejik Önemi (Boğazlar ve Boru Hatları)
İstanbul ve Çanakkale Boğazları: Karadeniz'i Akdeniz'e (ve dünyaya) bağlayan tek su yoludur. Bu, Türkiye'ye uluslararası deniz ticaretinde ve siyasette (Montrö Boğazlar Sözleşmesi) büyük bir stratejik güç verir.
Enerji Koridoru Olması: Dünyanın en önemli petrol ve doğalgaz rezervlerine sahip Orta Doğu (Irak, İran) ve Hazar Bölgesi (Azerbaycan, Rusya) ile bu kaynaklara ihtiyaç duyan Avrupa ülkeleri arasında bir "enerji köprüsü" konumundadır.
Önemli Boru Hatları:
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC): Azeri petrolünü Akdeniz'e (Ceyhan) taşır.
TANAP (Trans-Anadolu Boru Hattı): Azeri doğalgazını (Şahdeniz) Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşır. (Güney Gaz Koridoru'nun bel kemiğidir).
TürkAkım: Rus doğalgazını Karadeniz altından Türkiye'ye ve Avrupa'ya taşır.
Kerkük-Yumurtalık (Irak-Türkiye): Irak petrolünü Yumurtalık'a taşır (sık sık kesintiye uğrasa da önemlidir).
Komşular: Zengin Avrupa ile kaynak zengini ama siyasi olarak istikrarsız Orta Doğu, Kafkasya ve Balkanlar arasında bir "tampon" ve "istikrar" bölgesi konumundadır.
4. Komşular ve Sınır Kapıları (2025 Güncel Tam Liste)
Türkiye'nin 8 adet sınır komşusu vardır. En uzun kara sınırımız Suriye ile (yaklaşık 911 km), en kısa kara sınırımız ise Nahçıvan iledir (yaklaşık 17 km). Bu sınırlar üzerindeki kapıların bilinmesi KPSS için kritiktir.
Aktif Karayolu Demiryolu Kapısı Kapalı / Kısıtlı
İnteraktif Harita: Türkiye'nin Komşuları ve 2025 Yılı İtibarıyla Tüm Sınır Kapıları.
KAVRAMA: Türkiye'nin Tüm Sınır Kapıları (Ülke Ülke Tam Liste)
1. BULGARİSTAN (Avrupa'ya açılan en işlek kapılar)
Kapıkule (Karayolu - Edirne):En işlek sınır kapımız.
Hamzabeyli (Karayolu - Edirne):TIR trafiği için Kapıkule'ye alternatif.
Dereköy (Karayolu - Kırklareli):Daha çok turistik geçişler için.
Kapıkule (Demiryolu - Edirne):Avrupa'ya bağlanan ana demiryolu hattı.
2. YUNANİSTAN
İpsala (Karayolu - Edirne):Ana karayolu kapısı.
Pazarkule (Karayolu - Edirne):Karaağaç'taki kapı.
Uzunköprü (Demiryolu - Edirne):Yunanistan'a bağlanan demiryolu hattı.
3. GÜRCİSTAN (Kafkaslara ve Orta Asya'ya açılan kapı)
Sarp (Karayolu - Artvin):En işlek doğu kapımız.
Türkgözü (Karayolu - Ardahan):Aktif.
Çıldır-Aktaş (Karayolu - Ardahan):Aktif.
Canbaz (Demiryolu - Kars):Bakü-Tiflis-Kars (Demir İpek Yolu) hattı üzerindedir.
4. ERMENİSTAN (Sınır KAPALIDIR)
Alican (Karayolu - Iğdır):KAPALI.
Akyaka (Demiryolu - Kars):KAPALI. (2025 itibarıyla siyasi nedenlerle kapalıdır).
5. NAHÇIVAN (AZERBAYCAN) (En kısa sınırımız)
Dilucu (Umut) (Karayolu - Iğdır):Türk dünyasıyla tek doğrudan kara bağlantımız.
6. İRAN (Asya'ya açılan önemli kapı)
Gürbulak (Karayolu - Ağrı):İran'a açılan en işlek kapı (Transit Ticaret).
Esendere (Karayolu - Hakkari):Aktif.
Kapıköy (Karayolu / Demiryolu - Van):İran ile demiryolu bağlantısı buradan sağlanır.
7. IRAK
Habur (Karayolu - Şırnak):Orta Doğu'ya açılan en önemli kapımız. (Resmi adı İbrahim Halil).
Üzümlü (Karayolu - Hakkari):Aktif.
Derecik (Karayolu - Hakkari):Aktif.
8. SURİYE (En uzun sınırımız - Durum: 2025)
Cilvegözü (Karayolu - Hatay):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Zeytindalı (Karayolu - Hatay):(Aktif - İnsani Yardım / Lojistik)
Öncüpınar (Karayolu - Kilis):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Çobanbey (Karayolu / Demiryolu - Kilis):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Karkamış (Karayolu - Gaziantep):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Akçakale (Karayolu - Şanlıurfa):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Ceylanpınar (Karayolu - Şanlıurfa):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
KPSS Coğrafya | Coğrafi Konum - Bölüm 1 (Tüm Düzeltmeler)
Bölüm 1 - Coğrafi Konumun Temelleri
Coğrafi Konum, KPSS Coğrafya'nın temel taşıdır. Bir yerin (Türkiye'nin) dünya üzerindeki yerini ifade eder. Bu bölümde, bir yerin adresini belirleyen koordinat sistemi olan Matematik (Mutlak) Konumu, yani Paralel (Enlem) ve Meridyen (Boylam) kavramlarını detaylıca inceleyeceğiz.
1. Paraleller (Enlem) ve Özellikleri
Dünya'yı yatay olarak kestiği varsayılan çemberlere paralel, bir noktanın Ekvator'a olan açısal uzaklığına (derece, dakika, saniye) enlem denir. Enlem, bir yerin iklimini ve doğal özelliklerini belirleyen en önemli faktördür.
AÇIKLAMA: Paralellerin Temel Özellikleri (Tam Liste)
Paralellerin tüm özellikleri, Dünya'nın küresel (ve geoit) şeklinin bir sonucudur.
Başlangıç Paraleli: En büyük paralel dairesi olan Ekvator'dur (0°). Dünya'yı Kuzey Yarım Küre (KYK) ve Güney Yarım Küre (GYK) olarak iki eşit parçaya böler.
Sayıları: 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım Küre'de olmak üzere toplam 180 adet paralel dairesi bulunur.
Çevre Uzunlukları: Ekvator'dan (en uzun, 40.076 km) kutuplara doğru gidildikçe paralellerin çevre uzunlukları kısalır. 90° Kuzey ve 90° Güney paralelleri birer daire değil, nokta halindedir (Kutup Noktaları).
Aralarındaki Mesafe: Ardışık iki paralel dairesi arasındaki (1 derecelik enlem farkı) kuş uçuşu mesafe, Dünya'nın her yerinde sabittir ve yaklaşık olarak 111 kilometre'dir. (Bu sabitlik, uzaklık hesaplamalarının temelidir).
Grafik: Paralel Dairelerinin Çevre Uzunlukları (Dünya'nın Küresel Şeklinin Kanıtı). Ekvator'dan kutuplara gidildikçe çevrenin nasıl kısaldığına dikkat ediniz.
PÜF NOKTASI: Özel Enlemler (Dönenceler ve Kutup Daireleri)
Bazı enlemler, Güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak özel isimler alır ve iklim kuşaklarının sınırını belirler:
0° (Ekvator): En uzun paralel. Yıl boyunca gece-gündüz süresi eşittir (Termik Alçak Basınç Kuşağı).
23° 27' (Kuzey ve Güney): Dönenceler
23° 27' Kuzey: Yengeç Dönencesi. Güneş ışınlarının Kuzey Yarım Küre'ye en son 90° (dik) açıyla geldiği sınırdır (21 Haziran).
23° 27' Güney: Oğlak Dönencesi. Güneş ışınlarının Güney Yarım Küre'ye en son 90° (dik) açıyla geldiği sınırdır (21 Aralık).
66° 33' (Kuzey ve Güney): Kutup Daireleri
Bu enlemler, 24 saat süren gündüz veya 24 saat süren gecenin yaşanmaya başladığı sınırı belirler.
90° (Kuzey ve Güney): Kutup Noktaları
Daire değil, noktadırlar. 6 ay gece, 6 ay gündüz yaşanır.
KPSS ÖNEMLİ: Enlemin Etkileri (Ekvator'dan Kutuplara Değişenler)
"Enlem Etkisi", KPSS Coğrafya'nın temel mantığıdır. Ekvator'dan Kutuplara doğru gidildikçe (yani enlem derecesi büyüdükçe) değişen özellikleri ifade eder. Bunların tamamı Matematik Konumun sonucudur.
Güneş Işınlarının Geliş Açısı:Daralır (Küçülür). Bu, diğer tüm maddelerin temel nedenidir.
Sıcaklık: Genel olarak azalır (Özel konum şartları hariç).
Buharlaşma ve Tuzluluk Oranı: Sıcaklık azaldığı için buharlaşma azalır, buna bağlı olarak denizlerin tuzluluk oranı azalır.
Gece-Gündüz Süre Farkı:Artar. Ekvator'da fark sıfıra yakınken (12/12), kutuplarda 6 aya kadar çıkar.
Çizgisel Hız (Dünya'nın Dönüş Hızı): Paralel dairesinin boyu kısaldığı için Dünya'nın eksen hareketi sırasındaki dönüş hızı azalır.
Grup ve Tan Süresi (Alacakaranlık): Çizgisel hız azaldığı için, Güneş'in doğuş ve batış anındaki alacakaranlık süresi uzar.
Kalıcı Kar, Tarım, Orman ve Yerleşme Sınırları: Sıcaklık düştüğü için, tüm bu faaliyetlerin yapılabileceği üst sınır alçalır (deniz seviyesine yaklaşır).
Yerçekimi: Dünya'nın kutuplardan basık (Geoit) olmasından dolayı, yerin merkezine daha yakın olan kutuplara gidildikçe yerçekimi artar.
2. Meridyenler (Boylam) ve Özellikleri
Bir kutup noktasından (Kuzey) diğer kutup noktasına (Güney) uzanan dikey yarım çemberlere meridyen denir. Bir noktanın Başlangıç Meridyeni'ne (Greenwich) olan açısal uzaklığına ise boylam denir. Boylamın tek etkisi SAAT FARKLILIKLARI üzerinedir.
AÇIKLAMA: Meridyenlerin Temel Özellikleri (Tam Liste)
Başlangıç Meridyeni: İngiltere'nin Londra kentindeki Greenwich gözlemevinden geçtiği varsayılan 0° meridyenidir. Dünya'yı Doğu Yarım Küre (DYK) ve Batı Yarım Küre (BYK) olarak ikiye böler.
Sayıları: 180 tane Doğu Yarım Küre'de, 180 tane Batı Yarım Küre'de olmak üzere toplam 360 adet meridyen yayı bulunur.
Boyları: Bütün meridyen yaylarının boyları birbirine eşittir. (Hepsi kutup noktalarında birleşen yarım çemberlerdir).
Aralarındaki Mesafe: Ardışık iki meridyen arasındaki mesafe sadece Ekvator üzerinde 111 km'dir. Bu mesafe, Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe daralır ve kutup noktalarında sıfırlanır.
Zaman Farkı: Aralarındaki mesafe daralsa bile, ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı Dünya'nın her yerinde sabittir ve 4 dakikadır. (Çünkü Dünya'nın açısal hızı sabittir).
Antimeridyen: Bir meridyeni tam bir çembere (360°) tamamlayan, onun tam karşısında (180° tersinde) yer alan meridyendir. (Örn: 10° Doğu'nun antimeridyeni 170° Batı'dır). 0° Greenwich'in antimeridyeni 180° Meridyeni'dir ve Tarih Değiştirme Çizgisi olarak bilinir.
UYARI: KPSS'de En Sık Karıştırılan İkili Zıtlık
Bu iki zıt özelliği bilmek birçok soruyu çözdürür:
Paraleller: Boyları Ekvator'dan kutuplara doğru kısalır, ancak aralarındaki mesafe (111 km) sabittir.
Meridyenler: Boyları eşittir, ancak aralarındaki mesafe Ekvator'dan kutuplara doğru daralır.
Meridyenler arası sadece zaman farkı (4 dk) sabittir!
3. Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu
Türkiye'nin matematik konumu, coğrafi özelliklerinin (iklim, tarım, saat dilimi) "Neden?" sorusunun ilk cevabıdır. Bu koordinatları ve sonuçlarını bilmek zorunludur.
KAVRAMA: Türkiye'nin Koordinatları (36-42 / 26-45)
Türkiye'nin mutlak adresi şudur:
36° - 42° Kuzey Paralelleri (Ekvator'un Kuzeyindeyiz)
26° - 45° Doğu Meridyenleri (Greenwich'in Doğusundayız)
Bu Adresin Yorumu:
En güneyimiz (Hatay - Topraktutan Köyü) 36° Kuzey paralelidir.
En kuzeyimiz (Sinop - İnceburun) 42° Kuzey paralelidir.
En batımız (Çanakkale - Gökçeada, Avlaka Burnu) 26° Doğu meridyenidir.
En doğumuz (Iğdır - Dilucu Sınır Kapısı) 45° Doğu meridyenidir.
İnteraktif Harita: Türkiye'nin Koordinat Sistemi ve Uç Noktaları
KPSS ÖNEMLİ: Koordinatlara Bakarak Hızlı Yorumlar
Sadece bu sayılara (36-42 K, 26-45 D) bakarak Türkiye hakkında şu kesin yorumları yapabiliriz (Bunlar Matematik Konumun doğrudan sonuçlarıdır):
Türkiye bütünüyle Kuzey Yarım Küre'dedir.
Türkiye bütünüyle Doğu Yarım Küre'dedir.
Türkiye, Yengeç Dönencesi'nin (23° 27' K) kuzeyinde yer alır.
Türkiye, Orta Kuşak'ta yer alır (30° - 60° enlemleri arası).
En kuzeyi (Sinop) ile en güneyi (Hatay) arasında 6 paralel fark vardır (42° - 36° = 6°).
Kuzey-güney kuş uçuşu uzaklığı: 6 x 111 km = 666 km'dir.
En doğusu (Iğdır) ile en batısı (Gökçeada) arasında 19 meridyen fark vardır (45° - 26° = 19°).
Doğu-batı yerel saat farkı: 19 x 4 dk = 76 dakika (yani 1 saat 16 dakika).
Bölüm 2'nin konusu: Bu dört maddenin (KYK'de, DYK'de, Dönence Dışında, Orta Kuşak'ta) sonuçlarını Bölüm 2'de detaylıca inceleyeceğiz.
KPSS Coğrafya | Coğrafi Konum - Bölüm 2 (Matematik Konumun Sonuçları)
Bölüm 2 - Matematik Konumun Sonuçları
Bölüm 1'de Türkiye'nin 36°-42° Kuzey Paralelleri ile 26°-45° Doğu Meridyenleri arasında yer aldığını öğrendik. Şimdi bu koordinatların ülkemizin doğal ve beşeri özelliklerini nasıl şekillendirdiğini 4 temel başlık altında, KPSS için gereken tüm ayrıntılarıyla inceleyeceğiz.
1. Türkiye'nin Kuzey Yarım Küre'de Yer Almasının Sonuçları
Bu başlık, Türkiye'nin Ekvator (0°) çizgisinin kuzeyinde yer almasının doğrudan sonuçlarını ele alır. Ekvator'dan uzaklaştıkça değişen temel coğrafi unsurlar ve bunların Türkiye üzerindeki etkileri KPSS'de sıklıkla sorulmaktadır.
Türkiye Kuzey Yarım Küre'de yer aldığı için, güneyden kuzeye doğru gidildikçe (yani Hatay'dan Sinop'a doğru) Ekvator'dan uzaklaşılır ve Kutup Noktası'na yaklaşılır. Bu durumun net sonuçları şunlardır:
Güneş Işınlarının Geliş Açısı Daralır: Dünya'nın küresel şekli nedeniyle, Ekvator'dan kutuplara gidildikçe güneş ışınları yere daha eğik açıyla düşer. Bu, birim alana düşen enerji miktarını azaltır. (Örnek: Öğle vakti Hatay'a gelen açı, Sinop'a gelen açıdan her zaman daha büyüktür).
Ortalama Sıcaklıklar Azalır: Geliş açısının daralması nedeniyle kuzeye gidildikçe sıcaklıklar düşer. (Örnek: Akdeniz kıyılarının yıllık ortalama sıcaklığı Karadeniz kıyılarından belirgin şekilde yüksektir).
Deniz Suyu Sıcaklığı ve Tuzluluğu Azalır: Sıcaklığın azalması deniz suyu sıcaklığını düşürür. Buharlaşma azaldığı için deniz suyunun tuzluluk oranı da kuzeye doğru azalır. (Sıralaması: En tuzlu denizimiz Akdeniz > Ege > Marmara > Karadeniz).
Gece-Gündüz Süre Farkı Artar: Ekvator'da fark azken (12 saat gündüz / 12 saat gece), kutuplara gidildikçe bu fark artar. (Örnek: 21 Haziran'da en uzun gündüzü Sinop yaşar. 21 Aralık'ta en uzun geceyi yine Sinop yaşar. Hatay'da fark her zaman daha azdır).
Çizgisel Hız Azalır: Dünya'nın dönüş hızı Ekvator'da en fazladır, kutuplara gidildikçe azalır. (Örnek: Hatay'daki bir noktanın dönüş hızı, Sinop'takinden daha fazladır).
Grup ve Tan (Alacakaranlık) Süresi Uzar: Çizgisel hız azaldığı için, Güneş'in doğuş ve batış anındaki alacakaranlık süresi kuzeye doğru gidildikçe uzar. (Örnek: Sinop'ta alacakaranlık süresi Hatay'dan daha uzundur).
Tarım Ürünlerinin Olgunlaşma Süresi Uzar: Sıcaklıklar düştüğü için kuzeydeki ürünler güneydekilere göre daha geç olgunlaşır.
Altın Kural: Türkiye'de "kuzeye doğru" veya "güneye doğru" değişen ve nedeni sadece Ekvator'a uzaklık olan her şey ENLEM ETKİSİ yani MATEMATİK KONUMDUR.
PÜF NOKTASI: Bakı Etkisi ve Gölge Yönü (Detaylı)
BAKI NEDİR? Kelime anlamı "bakmak" olan bakı, bir yamacın Güneş'e dönük olma durumudur. Güneşlenme süresini ve ısınma miktarını doğrudan etkiler.
Türkiye, Ekvator'un kuzeyinde ve Yengeç Dönencesi'nin de kuzeyinde yer aldığı için Güneş ışınlarını YIL BOYUNCA DAİMA GÜNEY SEKTÖRÜNDEN (Güneydoğu, Güney, Güneybatı) alır. Bu durumun sonuçları:
Sıcaklık Farkı: Türkiye'deki dağların güney yamaçları, aynı yükseltideki kuzey yamaçlarından her zamandaha sıcaktır.
Kalıcı Kar Sınırı: Dağlarda erimeyen karların başladığı sınırdır. Güney yamaçlar daha sıcak olduğu için kalıcı kar sınırı daha yüksektir. (Kar kuzeyde daha alçaktan başlar).
Tarım Üst Sınırı: Tarım ürünlerinin yetişebildiği en yüksek sınırdır. Güney yamaçlar daha sıcak olduğu için tarım üst sınırı daha yüksektir.
Orman Üst Sınırı: Ağaçların yetişebildiği en yüksek sınırdır. Güney yamaçlar daha elverişli olduğu için orman üst sınırı daha yüksektir.
Yerleşme Üst Sınırı: İnsanların sürekli olarak yerleşebildiği en yüksek sınırdır. Güney yamaçlar daha sıcak olduğu için yerleşme üst sınırı daha yüksektir.
GÖLGE YÖNÜ: Güneş ışınları yıl boyunca güneyden geldiği için, Türkiye'de öğle vaktinde cisimlerin gölgesi HER ZAMAN KUZEYİ gösterir.
Bakı Etkisine Ters Durum (Özel Konum): Bazen özel konum şartları bakı etkisini bozar. Örneğin Karadeniz'de, dağların kuzey yamaçları denize dönük olduğu için daha nemli ve yağışlıdır, bu yüzden daha gür ormanlara sahiptir. Ancak bu durum sıcaklıkla değil, nem ve yağışla (özel konum) ilgilidir.
2. Türkiye'nin Orta Kuşak'ta Yer Almasının Sonuçları
Dünya, 3 ana iklim kuşağına ayrılır: Tropikal Kuşak (Sıcak), Kutup Kuşağı (Soğuk) ve ikisi arasındaki Orta Kuşak (Ilıman). Türkiye'nin enlem değerleri (36°-42° K) tam olarak Kuzey Yarım Küre'nin Orta Kuşağına denk gelir.
KPSS ÖNEMLİ: Orta Kuşak = Dört Mevsim (KPSS Tuzağı)
Orta Kuşak'ta bulunmanın en karakteristik sonucu, yıl içinde dört mevsimin (İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış) belirgin olarak yaşanmasıdır.
Nedeni: Bu durum, Dünya'nın eksen eğikliği ile Güneş etrafında dönmesinin (yıllık hareket) bir sonucudur. Yıl içinde Güneş ışınlarının geliş açısı belirgin şekilde değişir ve bu da mevsimleri oluşturur.
KPSS TUZAĞI:
Bu ifadeyi "Türkiye'de dört mevsim özelliklerinin aynı anda yaşanması" ile karıştırmayın! Aynı gün içinde farklı mevsim koşullarının görülmesi ÖZEL KONUM (yer şekilleri, yükselti, denizellik) sonucudur.
Matematik Konum: Yıl içinde İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış yaşanması.
Özel Konum: Aynı gün Antalya'da denize girilirken Erzurum'da kar olması.
Orta Kuşak'ta Olmanın Diğer Sonuçları (İklimsel Detay)
Türkiye'nin orta kuşakta yer alması, genel iklim karakterini belirleyen başka önemli unsurları da beraberinde getirir:
Batı Rüzgarları Kuşağı: 30° - 60° enlemleri arasında (Orta Kuşak'ta) etkili olan Batı Rüzgarları, Türkiye'nin iklimi üzerinde yıl boyunca etkili olur.
Cephesel (Frontal) Yağışlar: Orta Kuşak, kutuplardan gelen soğuk hava ile Ekvator'dan gelen sıcak havanın karşılaşma alanıdır. Bu karşılaşma (cephe) sonucu oluşan yağışlara cephesel yağış denir. Türkiye'de özellikle kış aylarında görülen yağışların büyük bir kısmı bu tiptedir.
Akdeniz İklim Kuşağı: Akdeniz iklimi, genel olarak 30°-40° enlemleri arasında görülür. Türkiye'nin enlem değerleri (36°-42° K) bu kuşağın içinde yer alır.
3. Türkiye'nin Yengeç Dönencesi'nin Kuzeyinde Yer Almasının Sonuçları
Güneş ışınlarının 90° (tam dik) açıyla düşebildiği en kuzeydeki sınır Yengeç Dönencesi'dir (23° 27' Kuzey). Türkiye'nin en güney noktası bile (Hatay, 36° Kuzey) bu dönencenin daha kuzeyinde yer alır.
UYARI: Asla Dik Gelmez, Gölge Asla Sıfır Olmaz!
Türkiye, Yengeç Dönencesi'nin kuzeyinde yer aldığı için:
Güneş ışınları HİÇBİR ZAMAN 90° (tam dik) açıyla gelmez.
Güneş ışınlarının en büyük açıyla geldiği tarih 21 Haziran'dır (Yaz Gündönümü). Bu tarihte bile en dik açıyla gelmez (Aşağıdaki grafiğe bakınız).
Güneş ışınları tam dik gelmediği için, Türkiye'de öğle vakti gölge boyu HİÇBİR ZAMAN sıfır (0) olmaz. Gölge boyunun en kısa olduğu an 21 Haziran öğle vaktidir.
Gölge yönü (Bakı konusunda gördüğümüz gibi) öğle vakti daima Kuzeyi gösterir.
Grafik: Yıl İçindeki Maksimum Güneş Işını Geliş Açısı (21 Haziran). Türkiye'nin en güneyinin (Hatay) bile 90°'ye (Tam Dik) ulaşamadığına dikkat ediniz.
4. Türkiye'nin Doğu Meridyenlerinde (Boylam) Yer Almasının Sonuçları
Türkiye, Başlangıç Meridyeni (0°) olan Greenwich'in doğusunda, 26° Doğu ile 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır. Meridyenlerin (Boylamların) temel etkisi yerel saat ve ulusal saat üzerinedir.
KPSS GÜNCEL BİLGİ: Türkiye'nin Ulusal Saat Uygulaması
Yerel Saat Farkı: Türkiye'nin en doğusu (45° D - Iğdır) ile en batısı (26° D - Gökçeada) arasında 19 meridyen fark vardır (45 - 26 = 19).
Toplam yerel saat farkı: 19 x 4 dakika = 76 dakika (yani 1 Saat 16 Dakika).
Ulusal (Ortak) Saat: Ülke içi karışıklığı önlemek için tüm ülkede kullanılan ortak saattir.
Türkiye topraklarından hem 2. saat dilimi merkezi (30° Doğu - İzmit) hem de 3. saat dilimi merkezi (45° Doğu - Iğdır) geçer.
GÜNCEL DURUM (2016 Sonrası): 2016 yılında alınan kararla Yaz Saati-Kış Saati uygulaması kaldırıldı.
Türkiye yıl boyunca sürekli olarak 45° DOĞU MERİDYENİ'NİN (IĞDIR) yerel saatini ulusal saat olarak kullanmaktadır.
Bu nedenle Türkiye'nin saati, Greenwich'ten (GMT veya UTC) her zaman 3 saat ileridedir (GMT+3 veya UTC+3).
Sonuç: Ulusal saatimiz ile en doğumuz (Iğdır) arasında yerel saat farkı yoktur (0 dakika). Ancak ulusal saatimiz ile en batımız (Gökçeada) arasında 76 dakika yerel saat farkı vardır (Batıdaki Gökçeada'nın yerel saati, ulusal saatten 76 dakika geridir).
İnteraktif Harita: Türkiye'nin Meridyenleri ve Güncel Ulusal Saat (45° Doğu).
KPSS Coğrafya | Coğrafi Konum - Bölüm 3 (Özel Konum - Detaylı)
Bölüm 3 - Özel (Göreceli) Konum
Bölüm 1 ve 2'de bir yerin Ekvator ve Greenwich'e göre konumu olan Matematik (Mutlak) Konumu inceledik. Şimdi ise bir yerin; kıtalara, denizlere, boğazlara, komşulara, yer şekillerine, yeraltı kaynaklarına ve ulaşım yollarına göre konumunu ifade eden Özel (Göreceli) Konumu ve bunun Türkiye'ye etkilerini detaylıca göreceğiz.
1. Türkiye'nin Denizlere ve Karalara Göre Konumu
Türkiye'nin özel konumunun en belirgin özellikleri, coğrafi olarak bulunduğu yer ve etrafındaki denizlerdir.
AÇIKLAMA: Üç Kıtanın ve Dört Denizin Ortasında Olmak
Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı "kilit" bir noktada yer alır. Bu durum, Türkiye'yi tarih boyunca bir köprü ve geçiş güzergahı yapmıştır.
Üç tarafı Akdeniz, Ege ve Karadeniz ile çevrili bir yarımada ülkesidir. Ayrıca Marmara Denizi gibi bir iç denize sahiptir.
Denizelliliğin Sonuçları:
Kıyı bölgelerimizin iklimi daha ılıman ve nemlidir. (Denizler geç ısınır, geç soğur).
Kıyı bölgelerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları iç kesimlere göre daha azdır.
Kıyı bölgeler daha fazla yağış alır.
Balıkçılık, deniz turizmi ve deniz ticareti (ulaşımı) gelişmiştir.
2. Türkiye'nin Yer Şekillerinin (Jeomorfoloji) Özel Konuma Etkisi
Türkiye'nin dağlık ve yüksek bir ülke olması, özel konumunun en önemli sonuçlarını doğurur. Bu durum, Matematik Konum (enlem) etkilerini bile değiştirebilir.
UYARI: KPSS'de Matematik Konum & Özel Konum Tuzağı
Bölüm 2'de gördüğümüz "Türkiye'de dört mevsimin belirgin yaşanması" Matematik Konum (Orta Kuşak) sonucudur.
Ancak; "Türkiye'de aynı anda farklı iklim özelliklerinin görülmesi" (Örneğin Mart ayında Antalya'da denize girilirken Erzurum'da kayak yapılması) ÖZEL KONUM sonucudur.
Yer Şekillerinin Temel Sonuçları:
Yükselti Batıdan Doğuya Artar: Bu durum, sıcaklıkların batıdan doğuya doğru azalmasına neden olur. (Bu, enlem etkisine [kuzey-güney] ters bir durumdur ve Özel Konum'dur).
Dağlar Kıyılara Paralel (Akdeniz-Karadeniz) veya Dik (Ege) Uzanır:
Paralel Uzanış (Akdeniz/Karadeniz): Denizel (ılıman) etki iç kesimlere giremez. Kıyı ile iç kesimler arası iklim, bitki örtüsü ve tarım ürünleri aniden değişir. Ulaşım (kuzey-güney) zordur, geçitlerle sağlanır.
Dik Uzanış (Ege): Denizel etki iç kesimlere (yaklaşık 200 km) kadar girebilir. Kıyı ile iç kesimler arası değişim daha yavaştır. Ulaşım (doğu-batı) kolaydır.
Dağlık ve Yüksek Olması:
Hidroelektrik (HES) potansiyelini artırmıştır.
Kısa mesafelerde iklim, bitki örtüsü ve tarım ürünü çeşitliliğini artırmıştır. (En önemli sonuç!)
Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark fazladır.
Tarım alanları dar ve parçalıdır.
3. Türkiye'nin Jeopolitik ve Stratejik Konumu
Türkiye'nin dünya üzerindeki konumu, ona siyasi, askeri ve ekonomik olarak büyük bir önem katmaktadır. Buna Jeopolitik Konum denir.
PÜF NOKTASI: Türkiye'nin Stratejik Önemi (Boğazlar ve Boru Hatları)
İstanbul ve Çanakkale Boğazları: Karadeniz'i Akdeniz'e (ve dünyaya) bağlayan tek su yoludur. Bu, Türkiye'ye uluslararası deniz ticaretinde ve siyasette (Montrö Boğazlar Sözleşmesi) büyük bir stratejik güç verir.
Enerji Koridoru Olması: Dünyanın en önemli petrol ve doğalgaz rezervlerine sahip Orta Doğu (Irak, İran) ve Hazar Bölgesi (Azerbaycan, Rusya) ile bu kaynaklara ihtiyaç duyan Avrupa ülkeleri arasında bir "enerji köprüsü" konumundadır.
Önemli Boru Hatları:
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC): Azeri petrolünü Akdeniz'e (Ceyhan) taşır.
TANAP (Trans-Anadolu Boru Hattı): Azeri doğalgazını (Şahdeniz) Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşır. (Güney Gaz Koridoru'nun bel kemiğidir).
TürkAkım: Rus doğalgazını Karadeniz altından Türkiye'ye ve Avrupa'ya taşır.
Kerkük-Yumurtalık (Irak-Türkiye): Irak petrolünü Yumurtalık'a taşır (sık sık kesintiye uğrasa da önemlidir).
Komşular: Zengin Avrupa ile kaynak zengini ama siyasi olarak istikrarsız Orta Doğu, Kafkasya ve Balkanlar arasında bir "tampon" ve "istikrar" bölgesi konumundadır.
4. Komşular ve Sınır Kapıları (2025 Güncel Tam Liste)
Türkiye'nin 8 adet sınır komşusu vardır. En uzun kara sınırımız Suriye ile (yaklaşık 911 km), en kısa kara sınırımız ise Nahçıvan iledir (yaklaşık 17 km). Bu sınırlar üzerindeki kapıların bilinmesi KPSS için kritiktir.
Aktif Karayolu Demiryolu Kapısı Kapalı / Kısıtlı
İnteraktif Harita: Türkiye'nin Komşuları ve 2025 Yılı İtibarıyla Tüm Sınır Kapıları.
KAVRAMA: Türkiye'nin Tüm Sınır Kapıları (Ülke Ülke Tam Liste)
1. BULGARİSTAN (Avrupa'ya açılan en işlek kapılar)
Kapıkule (Karayolu - Edirne):En işlek sınır kapımız.
Hamzabeyli (Karayolu - Edirne):TIR trafiği için Kapıkule'ye alternatif.
Dereköy (Karayolu - Kırklareli):Daha çok turistik geçişler için.
Kapıkule (Demiryolu - Edirne):Avrupa'ya bağlanan ana demiryolu hattı.
2. YUNANİSTAN
İpsala (Karayolu - Edirne):Ana karayolu kapısı.
Pazarkule (Karayolu - Edirne):Karaağaç'taki kapı.
Uzunköprü (Demiryolu - Edirne):Yunanistan'a bağlanan demiryolu hattı.
3. GÜRCİSTAN (Kafkaslara ve Orta Asya'ya açılan kapı)
Sarp (Karayolu - Artvin):En işlek doğu kapımız.
Türkgözü (Karayolu - Ardahan):Aktif.
Çıldır-Aktaş (Karayolu - Ardahan):Aktif.
Canbaz (Demiryolu - Kars):Bakü-Tiflis-Kars (Demir İpek Yolu) hattı üzerindedir.
4. ERMENİSTAN (Sınır KAPALIDIR)
Alican (Karayolu - Iğdır):KAPALI.
Akyaka (Demiryolu - Kars):KAPALI. (2025 itibarıyla siyasi nedenlerle kapalıdır).
5. NAHÇIVAN (AZERBAYCAN) (En kısa sınırımız)
Dilucu (Umut) (Karayolu - Iğdır):Türk dünyasıyla tek doğrudan kara bağlantımız.
6. İRAN (Asya'ya açılan önemli kapı)
Gürbulak (Karayolu - Ağrı):İran'a açılan en işlek kapı (Transit Ticaret).
Esendere (Karayolu - Hakkari):Aktif.
Kapıköy (Karayolu / Demiryolu - Van):İran ile demiryolu bağlantısı buradan sağlanır.
7. IRAK
Habur (Karayolu - Şırnak):Orta Doğu'ya açılan en önemli kapımız. (Resmi adı İbrahim Halil).
Üzümlü (Karayolu - Hakkari):Aktif.
Derecik (Karayolu - Hakkari):Aktif.
8. SURİYE (En uzun sınırımız - Durum: 2025)
Cilvegözü (Karayolu - Hatay):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Zeytindalı (Karayolu - Hatay):(Aktif - İnsani Yardım / Lojistik)
Öncüpınar (Karayolu - Kilis):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Çobanbey (Karayolu / Demiryolu - Kilis):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Karkamış (Karayolu - Gaziantep):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Akçakale (Karayolu - Şanlıurfa):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)
Ceylanpınar (Karayolu - Şanlıurfa):(Aktif - İnsani Yardım / Ticaret)