Türkiye'nin İklimi ve Bitki Örtüsü

Güneşlenme süresi, bir yerin iklimi hakkında önemli ipuçları verir.

• Güneşlenme Süresi En Fazla: Yıl boyunca açık gökyüzü ve az bulutluluk nedeniyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'dir.
• Güneşlenme Süresi En Az: Yıl boyunca bulutluluğun ve nemin en fazla olduğu Doğu Karadeniz Bölümü'dür.

Donlu gün sayısı, bir bölgenin karasallık ve yükselti derecesini gösterir. Haritada görüldüğü gibi:

• Donlu Gün Sayısı En Fazla: Kışların en sert geçtiği, karasal ve yüksek Erzurum-Kars Bölümü'dür.
• Donlu Gün Sayısı En Az: Kış ılıklığının belirgin olduğu Akdeniz ve Ege kıyılarıdır.

Karın yerde kalma süresi, hem kış sıcaklıkları hem de yağış türü ile ilgilidir. Bu süre, yükselti ve karasallığa bağlı olarak batıdan doğuya doğru artar. Karın yerde kalma süresinin en uzun olduğu yer Doğu Anadolu iken, Ege ve Akdeniz kıyılarında bu süre yok denecek kadar azdır.

Bağıl nem (yağış ihtimali), sıcaklıkla ters orantılıdır. Yıl boyunca sıcaklık farkının az ve havanın genelde serin olduğu, deniz etkisindeki bölgelerde yüksektir.

• Yıllık Bağıl Nem En Yüksek: Karadeniz kıyı şeridi.
• Yıllık Bağıl Nem En Düşük: Yazın aşırı ısınan ve nemin az olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi.

Türkiye, zengin bitki çeşitliliğini üç farklı bitki coğrafyası bölgesinin kesişim noktasında olmasına borçludur:

• Avrupa-Sibirya: Karadeniz ve Marmara'yı kapsar. Nemli ormanlar karakteristiktir.
• Akdeniz: Akdeniz, Ege ve Güney Marmara'yı kapsar. Kızılçam ve maki toplulukları karakteristiktir.
• İran-Turan: İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'yu kapsar. Türkiye'nin en geniş alan kaplayan bitki bölgesidir. Bozkırlar ve kurakçıl bitkiler karakteristiktir.

Makilerin yetişebildiği en yüksek seviye olan maki üst sınırı, sıcaklığa yani enleme bağlıdır. Ekvator'a daha yakın ve daha sıcak olan güneyde makiler daha yükseğe tırmanabilirken, kuzeye gidildikçe bu sınır alçalır.

• Akdeniz'de: ~800-1000 metre
• Ege'de: ~500-700 metre
• Marmara'da: ~200-400 metre

Yükselti arttıkça sıcaklık düşer ve yağış belirli bir seviyeye kadar artar. Bu durum, bir dağ yamacı boyunca bitki örtüsünün kuşaklar oluşturmasına neden olur. Karadeniz'deki bir dağ yamacında aşağıdan yukarıya doğru:
Geniş Yapraklı Orman → Karışık Orman → İğne Yapraklı Orman → Alpin Çayırlar kuşağı görülür.

Bir iklim grafiğini hızlıca tanımak için şu adımları izleyin:

1. Yağış Rejimine Bak: Yıl boyu yağışlı mı? → Karadeniz. Yazlar kurak mı? → Diğerleri.
2. En Yağışlı Mevsimi Bul: Yaz kuraksa ve en çok yağış Kışın ise → Akdeniz. En çok yağış İlkbahar ise → Ilıman Karasal (Step).
3. Sıcaklıklara Bak: En çok yağış Yazın ve kışlar çok soğuksa (-10°C) → Sert Karasal.

Yamaç (orografik) yağışları, dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde etkilidir. Karadeniz ve Akdeniz bu duruma en tipik örneklerdir. Ancak Ege'de dağlar genelde kıyıya dik uzandığı için bu yağış türü az görülür. Menteşe Yöresi (Muğla) ise dağların kıyıya paralel uzanması nedeniyle Ege'de istisna oluşturur ve bol miktarda yamaç yağışı alır.

Özellikle ilkbahar ve yaz başlarında karasal bölgelerde, ısınan havanın hızla yükselip öğleden sonra aniden soğumasıyla oluşan kısa süreli, sağanak şeklindeki yağışlardır. Halk arasında "Kırkikindi Yağışları" olarak bilinir. En tipik görüldüğü yer İç Anadolu Bölgesi'dir.

Buharlaşma, sıcaklık ve kuraklıkla doğru orantılıdır. Bu nedenle;

• Buharlaşma Şiddeti En Fazla: Yaz sıcaklıklarının en yüksek olduğu, enlem ve karasallıktan dolayı en kurak olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'dir.
• Buharlaşma Şiddeti En Az: Yıl boyu nemli ve serin olan, bulutluluğun fazla olduğu Doğu Karadeniz Bölümü'dür.

Erzurum-Kars platosunda, sert karasal iklim koşulları altında, yazın yeşeren gür çayırların kışın donarak toprağa karışmasıyla Çernezyom toprakları oluşur. Humus bakımından dünyanın en verimli yerli topraklarıdır ("kara topraklar"). Ancak, iklim koşullarının elverişsizliği (kısa ve serin yazlar) nedeniyle bu topraklarda tarım yerine daha çok büyükbaş mera hayvancılığı yapılır.

Türkiye'de özellikle kış aylarında görülen cephesel (frontal) yağışların varlığı, doğrudan Türkiye'nin mutlak konumu ile ilgilidir. Türkiye'nin Orta Kuşak'ta yer alması, kuzeyden gelen soğuk polar hava kütleleri ile güneyden gelen sıcak tropikal hava kütlelerinin karşılaşma alanı olmasına neden olur. Bu karşılaşma, cephe sistemlerini ve yağışları oluşturur.

Orman yangınları için en büyük risk, yüksek yaz sıcaklıkları ve belirgin yaz kuraklığıdır. Bu koşullar en net şekilde Akdeniz ikliminde görülür. Bu nedenle orman yangını riskinin en yüksek olduğu bölgeler Akdeniz ve Ege'dir. Yağış rejiminin düzenli olduğu ve yazların serin geçtiği Karadeniz Bölgesi'nde ise orman yangını riski en düşüktür.

Karadeniz'in nemli iklimi, zengin ve katmanlı bir orman yapısı oluşturur. Kıyıdan yükseklere doğru:

• 0-1000 m: Geniş Yapraklı Ağaçlar (Kayın, Gürgen, Kestane)
• 1000-1500 m: Karışık Ormanlar (Geniş + İğne Yapraklı bir arada)
• 1500 m üzeri: İğne Yapraklı Ağaçlar (Ladin, Sarıçam, Köknar)

Bu katmanlı yapı, bölgenin zengin biyoçeşitliliğinin temelini oluşturur.

İklim koşulları, Türkiye'de ulaşımı önemli ölçüde etkiler.

• Doğu Anadolu: Kışın yoğun kar yağışı, don ve çığ olayları nedeniyle birçok köy ve karayolu sık sık ulaşıma kapanır.
• İç Anadolu: Kışın yaşanan tipi ve buzlanma, karayolu ve demiryolu ulaşımında aksamalara neden olur.
• Marmara: Özellikle kışın görülen yoğun sis, deniz ve hava ulaşımını (vapur seferleri, uçuşlar) olumsuz etkiler.

Ağaçlandırma çalışmaları, iklimin olumsuz etkilerini azaltmada kritik bir rol oynar.

• İç Bölgelerde: Yapılan ağaçlandırma, erozyonu ve çölleşmeyi önler, rüzgarın hızını keser ve nemi artırır.
• Dağlık Bölgelerde: Eğimli yamaçlara yapılan ağaçlandırma, kar kütlelerini tutarak çığ riskini azaltır.
• Kıyı Bölgelerde: Özellikle Akdeniz'de yapılan ağaçlandırma, yanan orman alanlarının yenilenmesine yardımcı olur.