İçereği Atla
Coğrafya Testi - Nüfus ve Nüfus Sayımları | Test 3 (Düzeltilmiş)

Türkiye’nin Nüfusu ve Nüfus Sayımları

Test 3

Soru 1

Aşağıdaki tabloda, fiziki ve beşerî coğrafya özellikleri birbirinden farklı olan iki ilin bazı verileri gösterilmiştir.

ÖzellikX İliY İli
Toplam Nüfus950.000950.000
Yüzölçümü (km²)15.00015.000
Tarım Alanları (km²)2.5007.500

Yalnızca bu tablodaki veriler göz önüne alındığında, X ve Y illeriyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşmak en mantıklı olur?

Açıklama: Fizyolojik nüfus yoğunluğu = Toplam Nüfus / Tarım Alanı formülüyle hesaplanır.
X ili için: 950.000 / 2.500 = 380
Y ili için: 950.000 / 7.500 = ~126.7
X ilinin fizyolojik yoğunluğunun daha yüksek olması, nüfusun daha dar bir tarım alanına baskı yaptığını gösterir. Bu durum genellikle arazinin engebeli olduğu yerlerde görülür. Diğer şıklar bu tablodan kesin olarak çıkarılamaz.

Soru 2

Aşağıdaki haritada Türkiye'nin ana fay hatları ve bu hatlar üzerinde yer alan bazı merkezler gösterilmiştir.

Nüfusun dağılışı üzerinde doğal faktörlerin etkisi düşünüldüğünde, haritadaki hangi merkezin nüfuslanmasında jeolojik yapının sağladığı jeotermal enerji potansiyeli dolaylı bir çekici unsur olmuştur?

Açıklama: Afyonkarahisar (II), Batı Anadolu Fay Hattı üzerinde yer alır ve bu durum zengin jeotermal kaynaklara sahip olmasını sağlamıştır. Bu kaynaklar hem termal turizmin gelişmesine hem de konut ve seraların ısıtılmasına olanak tanıyarak bölge için önemli bir ekonomik çekim gücü ve dolayısıyla nüfuslanma faktörü oluşturmuştur. Konya ve Zonguldak ise ana fay hatları üzerinde değildir.

Soru 3

Aşağıdaki grafik, Türkiye'nin ortanca yaş değerinin yıllar içindeki değişimini göstermektedir.

Bu grafikteki eğilim, Türkiye'nin demografik yapısıyla ilgili aşağıdaki süreçlerden hangisini en güçlü şekilde yansıtmaktadır?

Açıklama: Ortanca yaşın istikrarlı bir şekilde yükselmesi, nüfusu oluşturan bireylerin yaş ortalamasının arttığı, yani toplumun yaşlandığı anlamına gelir. Bu durumun iki temel nedeni vardır: Doğum oranlarının düşmesi (nüfusa daha az genç eklenmesi) ve sağlık koşullarının iyileşmesiyle ortalama yaşam süresinin uzaması (mevcut nüfusun daha uzun yaşaması).

Soru 4

Türkiye'de nüfusun seyrek olduğu Taşeli Platosu ile Tuz Gölü ve çevresi karşılaştırıldığında, bu alanlardaki nüfus azlığının altında yatan temel doğal faktörler arasındaki en belirgin fark aşağıdakilerden hangisidir?

Açıklama: Her iki alan da seyrek nüfusludur ancak temel nedenleri farklıdır. Taşeli Platosu'nda temel sınırlayıcı faktör, suyun yer altına sızmasına neden olan engebeli ve karstik arazi yapısıdır (litolojik yapı ve su dolaşımı). Tuz Gölü çevresinde ise temel faktör, yetersiz yağış ve yüksek buharlaşmaya bağlı kuraklık ve toprak tuzluluğudur. En temel fark, birinde suyun var ama yerin altına sızması, diğerinde ise suyun hiç olmamasıdır.

Soru 5

Aşağıda Türkiye'nin 2023 yılına ait nüfus piramidi gösterilmektedir.

Bu piramit, 1970'li yılların klasik üçgen şeklindeki piramidiyle karşılaştırıldığında, Türkiye'nin nüfus yapısındaki hangi değişimi en net şekilde ortaya koymaktadır?

Açıklama: Piramidin tabanının altındaki yaş gruplarına göre daralması (0-4 ve 5-9 yaş grupları), son yıllarda doğum oranlarının ve dolayısıyla nüfus artış hızının düştüğünü göstermektedir. Piramidin orta kısımlarının (çalışma çağı) geniş olması ise nüfusun olgun bir yapıya sahip olduğunu kanıtlar. Bu, klasik üçgen piramitten en belirgin farktır.

Soru 6

Türkiye'de nüfusun yoğun olduğu alanlar, sahip oldukları ekonomik fonksiyonlara göre farklılık gösterir. Haritada işaretli alanlardan hangisi, nüfus yoğunluğunu birincil derecede tarıma dayalı sanayi kollarına ve verimli tarım potansiyeline borçludur?

Açıklama: Adana ve çevresi (III), verimli Çukurova delta ovası sayesinde pamuk, mısır gibi tarım ürünlerinin yoğun olarak yetiştirildiği bir alandır. Bölgenin nüfus yoğunluğu, bu tarımsal üretime dayalı olarak gelişen tekstil ve gıda sanayisi ile yakından ilişkilidir. Diğer merkezlerde ise sanayi, hizmet, madencilik veya idari fonksiyonlar daha ön plandadır.

Soru 7

1960'lı yıllarda Türkiye'de toplam nüfus miktarı hızla artarken, kırsal nüfusun toplam nüfus içindeki oranının azalmaya başlaması, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle en yakından ilişkilidir?

Açıklama: 1950'ler ve 60'lar, tarımda makineleşmenin (traktörleşme) hızlandığı bir dönemdir. Bu durum, kırsal kesimde tarımsal iş gücüne olan ihtiyacı azaltmış ve milyonlarca insanı işsiz bırakmıştır. Aynı dönemde kentlerde gelişmekte olan sanayi sektörünün iş gücü talebi, bu nüfus için bir çekim merkezi oluşturmuş ve yoğun bir kırdan kente göç dalgasını başlatmıştır.

Soru 8

Aşağıdaki tabloda beş ilin doğal ve gerçek yıllık nüfus artış hızları (binde olarak) verilmiştir.

İlDoğal Artış Hızı (‰)Gerçek Artış Hızı (‰)
İstanbul12.16.7
Tekirdağ10.525.2
Ağrı18.5-15.3
Antalya11.014.5
Ankara11.811.2

Tablodaki verilere göre, hangi ilin belirgin bir şekilde dışarıya göç veren bir merkez olduğu söylenebilir?

Açıklama: Bir yerin gerçek artış hızı, doğal artış hızından düşükse o yer dışarıya göç veriyor demektir. Ağrı'da doğal artış (doğumlarla) binde 18.5 gibi yüksek bir oranda olmasına rağmen, gerçekte nüfusu binde 15.3 oranında azalmıştır. Bu durum, doğumlarla gelen nüfustan çok daha fazlasının göç yoluyla bölgeden ayrıldığını gösterir.

Soru 9

Yerleşme dokusunu, yerleşmeyi oluşturan meskenlerin birbirine olan uzaklığı belirler. Arazinin engebeli ve su kaynaklarının bol olduğu alanlarda, evler ve mahalleler birbirinden uzakta, dağınık bir doku sergiler.

Bu coğrafi koşullar ve yerleşme dokusu aşağıdaki alanların hangisinde en karakteristik şekilde görülür?

Açıklama: Doğu Karadeniz yaylaları ve kıyı ardı arazisi, hem yer şekillerinin son derece engebeli olması hem de su kaynaklarının her yerde bulunabilmesi nedeniyle dağınık yerleşme dokusunun Türkiye'de en tipik görüldüğü yerdir. Diğer şıklarda ise arazi daha düz ve su kaynakları daha sınırlı olduğu için toplu yerleşme dokusu yaygındır.

Soru 10

Aşağıdaki haritada Ege kıyı kuşağı ile Doğu Karadeniz kıyı kuşağı gösterilmiştir.

Her iki alan da dağlık olmasına rağmen, Ege kıyı kuşağının daha kesintisiz ve yoğun bir nüfus bandına sahip olmasında hangi faktör daha etkilidir?

Açıklama: Ege Bölgesi'nde dağların kıyıya dik uzanması, aralarında verimli ve geniş graben ovalarının (Bakırçay, Gediz vb.) oluşmasını sağlamıştır. Bu ovalar hem yoğun tarıma hem de yerleşime imkân tanımıştır. Ayrıca bu yapı, kıyı ile iç kesimler arasında ulaşımı kolaylaştırarak limanların hinterlandını genişletmiş ve ticareti geliştirmiştir. Bu durum, Ege'de daha sürekli bir nüfuslanmaya yol açmıştır.

Soru 11

Türkiye'de 2005 yılı sonrasında uygulanan nüfus politikaları, önceki dönemlerden farklı olarak nüfusun niceliğinden çok niteliğini artırmaya odaklanmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi bu "nitelik artırma" hedefi doğrultusunda atılan adımlardan biri olarak kabul edilemez?

Açıklama: Nüfusun niteliğini artırmak; daha sağlıklı, eğitimli ve üretken bir toplum yaratmayı hedefler. A, B, D ve E şıkları bu hedefe yöneliktir. Ancak doğum yapan annelere maddi teşvik vermek (üç çocuk politikası gibi), doğrudan nüfusun niceliğini, yani sayısını artırmaya yönelik bir politikadır ve nitelik hedefiyle doğrudan ilişkili değildir.

Soru 12

Bir araştırmacı, Türkiye'nin demografik yapısını incelerken aşağıdaki gözlemleri yapmıştır:

  • Doğum oranları düşmekte, toplum yaşlanmaktadır.
  • Nüfusun büyük bölümü sanayi ve hizmet sektörlerinde çalışmaktadır.
  • Kentsel nüfus oranı %90'ı aşmıştır.
  • Ortalama eğitim seviyesi ve yaşam süresi yükselmektedir.

Bu gözlemler, Türkiye'nin hangi demografik ve sosyal süreçten geçtiğini göstermektedir?

Açıklama: Demografik Geçiş Modeli'ne göre, yüksek doğum ve ölüm oranlarından (tarım toplumu) düşük doğum ve ölüm oranlarına (sanayi/hizmet toplumu) geçiş süreci vardır. Verilen özellikler (düşük doğum oranları, yaşlanan nüfus, hizmet sektörünün baskınlığı, yüksek kentleşme) Türkiye'nin bu süreci büyük ölçüde tamamladığını ve gelişmiş ülkelerin demografik yapısına benzediğini göstermektedir.