ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI

GİRİŞ: Türk İnkılabının Amacı ve İlkelerin Yeri

İnkılap (Devrim), mevcut düzenin kökten değiştirilerek yerine çağdaş ve ileri bir düzenin kurulmasıdır. Türk İnkılabının temel amacı, Türkiye'yi "muasır medeniyetler seviyesinin üzerine çıkarmak", tam bağımsız, modern ve ulusal egemenliğe dayalı bir devlet yaratmaktır.

Atatürk İlkeleri (6 Temel İlke), bu inkılapların dayandığı felsefeyi oluşturur. İlkeler teorik zemini, inkılaplar ise uygulamayı ifade eder. Bu ilkeler 1924 Anayasası'na 1937 yılında yapılan değişiklikle girmiştir.

BÖLÜM 1: ATATÜRK'ÜN TEMEL İLKELERİ

1. CUMHURİYETÇİLİK 🇹🇷

Devletin yönetim şeklinin (rejiminin) cumhuriyet olmasıdır. Temelinde Ulusal (Milli) Egemenlik yatar. Egemenliğin kaynağının bir kişi, zümre veya sınıfa değil, doğrudan millete ait olmasıdır. Atatürk'ün en temel ilkesidir.

2. MİLLİYETÇİLİK (ULUSÇULUK) 🐺

Milletini sevmek, yüceltmek ve milli menfaatleri her şeyin üstünde tutmaktır. Kurtuluş Savaşı'nın temel motivasyonudur. Temelinde Ulusal Bağımsızlık ve milli birlik yatar.

3. HALKÇILIK ⚖️

Toplum içindeki bireylerin kanun önünde eşit olması, hiçbir kişi veya zümreye ayrıcalık tanınmaması ve sosyal devlet anlayışının benimsenmesidir. Sınıf mücadelesini reddeder.

4. LAİKLİK 💡

Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır. Devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine değil, akla ve bilime dayandırılmasıdır. Aynı zamanda din ve vicdan özgürlüğünün güvence altına alınmasıdır.

5. DEVLETÇİLİK 🏭

Ülke kalkınması için gerekli olan büyük yatırımların devlet eliyle yapılmasıdır. Türkiye'nin o dönemki ihtiyaçlarından (sermaye yetersizliği, teknik bilgi eksikliği) doğmuş bir ekonomik modeldir. Özellikle 1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrası zorunlu olarak uygulanmıştır.

6. İNKILAPÇILIK (DEVRİMCİLİK) 🚀

Yapılan inkılapların korunması, geliştirilmesi ve sürekli olarak çağın gereklerine uydurulmasıdır. Durağanlığı reddeder, dinamizm ve sürekli çağdaşlaşmayı savunur.

BÖLÜM 2: ATATÜRK DÖNEMİ İNKILAP HAREKETLERİ

Bu bölümde inkılapları alanlarına göre detaylı inceleyeceğiz.

A. SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

1. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

Nedenleri: Ulusal egemenliğe ters düşmesi ve İtilaf Devletleri'nin Lozan Konferansı'na hem TBMM'yi hem de İstanbul Hükümeti'ni çağırarak ikilik çıkarma planı.

Sonuçları: Osmanlı Devleti resmen sona erdi. Laikliğin ilk aşaması gerçekleşti. Devlet başkanlığı ve rejim sorunu ortaya çıktı.

2. Ankara'nın Başkent Olması (13 Ekim 1923)

Milli Mücadele'nin merkezi olan Ankara, coğrafi ve stratejik konumu nedeniyle başkent ilan edildi.

3. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)

Nedenleri: Devlet başkanlığı ve rejim sorununu çözmek. Ekim 1923'te yaşanan "Hükümet Bunalımı" (Meclis Hükümeti sisteminin tıkanması) ilanı hızlandırdı.

Sonuçları: Devletin adı ve rejimi belirlendi. Meclis Hükümeti Sistemi'nden Kabine Sistemi'ne geçildi.

4. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)

Nedenleri: Halifeliğin laiklik ve cumhuriyet rejimiyle bağdaşmaması, inkılapların önündeki en büyük engel olması.

Sonuçları: Laikleşmenin en önemli adımı atıldı. Ümmetçilik anlayışı sona erdi, ulus devlet anlayışı güçlendi.

5. Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri

Demokrasiyi tam anlamıyla işletmek ve farklı görüşlerin temsilini sağlamak amaçlanmıştır.

B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Hukuk birliğini sağlamak, hukuku laikleştirerek çağdaşlaştırmak ve eşitliği sağlamak.

1. Anayasal Gelişmeler (1921 ve 1924 Anayasaları)

1924 Anayasası, Cumhuriyet döneminin temelini oluşturdu.

2. Türk Medeni Kanunu'nun Kabulü (17 Şubat 1926)

İsviçre Medeni Kanunu örnek alındı. Osmanlı'daki Mecelle yürürlükten kalktı.

Getirdikleri:

• Resmi nikah zorunluluğu ve tek eşle evlilik esası getirildi.
• Kadınlara boşanma, miras ve velayet konularında erkeklerle eşit haklar tanındı.
• Kadınlara istediği mesleği seçme hakkı verildi.
• Patrikhane'nin dünyevi yetkileri (mahkeme kurma vb.) elinden alındı.

İlgili İlkeler: Öncelikle Halkçılık (Eşitlik) ve Laiklik (Hukukun laikleşmesi).

3. Diğer Kanunlar

• Ceza Kanunu (İtalya), Borçlar Kanunu (İsviçre), Ticaret Kanunu (Almanya ve İtalya) alınmıştır.

C. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Eğitimi millileştirmek, laikleştirmek, çağdaşlaştırmak ve yaygınlaştırmak.

1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)

Eğitim-öğretimde birlik sağlandı. Tüm okullar MEB'e bağlandı. Medreseler kapatıldı.

2. Harf İnkılabı (1 Kasım 1928)

Arap alfabesi yerine Latin alfabesi kabul edildi. Amaç: Okuma-yazmayı kolaylaştırmak ve okur-yazar oranını artırmak.

3. Türk Tarih Kurumu (TTK) (1931) ve Türk Dil Kurumu (TDK) (1932)

TTK: Milli tarih bilincini oluşturmak, ümmetçi tarih anlayışını terk etmek.

TDK: Türk dilini sadeleştirmek, zenginleştirmek ve yabancı etkilerden arındırmak. Her ikisi de Milliyetçilik ilkesiyle doğrudan ilgilidir.

4. Üniversite Reformu (1933)

İsviçreli bilim insanı Albert Malche'ın raporu doğrultusunda yapıldı. Darülfünun kapatılarak yerine İstanbul Üniversitesi açıldı.

5. Halkevleri (1932)

İnkılapların halka anlatılması ve kültürel faaliyetlerin yaygınlaştırılması amacıyla kuruldu. (Halkçılık).

D. TOPLUMSAL (SOSYAL) ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Çağdaş bir toplum yaratmak, eşitliği sağlamak ve toplumsal yaşamı laik bir temele oturtmak.

1. Şapka ve Kılık Kıyafet İnkılabı (1925)

Çağdaş bir görünüm kazanmak amaçlandı. Mustafa Kemal şapkayı Kastamonu'da tanıttı.

2. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (1925)

Toplumsal hayatın laikleşmesi adına önemli bir adımdır. Şeyh, derviş, mürit gibi unvanların kullanılması yasaklandı. (Doğrudan Laiklik).

3. Takvim, Saat ve Ölçülerde Değişiklik (1925-1931)

Amaç: Batılı devletlerle ticari ve resmi ilişkilerdeki ikilikleri ortadan kaldırmak.

• Miladi Takvim, Uluslararası saat sistemi, Metre ve Kilogram kabul edildi.
• Hafta tatili Cuma'dan Pazar'a alındı (1935).

Bu inkılaplar ağırlıklı olarak İnkılapçılık ilkesiyle ilgilidir.

4. Soyadı Kanunu (1934)

Toplumsal eşitliği sağlamak ve resmi işlerdeki karışıklığı önlemek amaçlandı. Ayrıcalık belirten unvanlar (Ağa, Hacı, Paşa vb.) kaldırıldı. (Doğrudan Halkçılık).

5. Kadınlara Siyasi Hakların Verilmesi

Cumhuriyetçilik ve Halkçılık ilkelerinin gereği olarak kadınlara siyasi haklar tanınmıştır.

E. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Milli ekonomiyi kurmak (Misak-ı İktisadi) ve ekonomik bağımsızlığı sağlamak.

1. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)

Lozan görüşmelerinin kesintiye uğradığı dönemde toplandı. Misak-ı İktisadi kabul edildi. Başlangıçta Liberal (özel sektöre dayalı) bir ekonomi modeli benimsendi.

2. Tarım Alanındaki Gelişmeler

• Aşar (Öşür) Vergisi Kaldırıldı (1925): Köylü üzerindeki ağır vergi yükü kaldırıldı. (Halkçılık).
• Atatürk Orman Çiftliği kuruldu (Modern tarım için örnek).

3. Ticaret ve Sanayi Alanındaki Gelişmeler

• İş Bankası Kuruldu (1924): Cumhuriyetin ilk özel bankasıdır.
• Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927): Özel sektörü teşvik amaçlandı ancak başarısız oldu. Bu durum Devletçiliğe geçişi zorunlu kıldı.
• I. Beş Yıllık Sanayi Planı (1934): Devletçilik politikası doğrultusunda uygulandı. Başarılı oldu. Sümerbank, Etibank, MTA gibi kurumlar kuruldu.

4. Denizcilik Alanındaki Gelişmeler

• Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926): Türk karasularında yolcu ve yük taşıma hakkının sadece Türklere ait olmasıdır. (Doğrudan Milliyetçilik).

BÖLÜM 3: BÜTÜNLEYİCİ İLKELER

Temel ilkeleri tamamlayan ve Atatürkçü düşünce sisteminin dayanaklarını oluşturan kavramlardır.

• Ulusal Egemenlik: (Cumhuriyetçilik).
• Ulusal Bağımsızlık: (Milliyetçilik).
• Milli Birlik ve Beraberlik (Ülke Bütünlüğü): (Milliyetçilik ve Halkçılık).
• Yurtta Sulh, Cihanda Sulh: Dış politikanın temelidir.
• Akılcılık ve Bilimsellik: (Laiklik).
• Çağdaşlaşma ve Batılılaşma: (İnkılapçılık).
• İnsan ve İnsanlık Sevgisi.