Yeni Sayfa | SÖZEL KAFA

Coğrafya Testi - Türkiye’nin Nüfus Politikaları | Test 2 (Düzeltilmiş)

Soru 1

Aşağıdaki haritada, Türkiye'nin farklı demografik özelliklere sahip iki yöresi numaralandırılmıştır.

I numaralı alanda (Doğu Karadeniz) doğal nüfus artışı görece düşük ve bölge dışına göç yaygınken, II numaralı alanda (Güneydoğu Anadolu) doğal nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bu durum, Türkiye'nin nüfus politikaları açısından hangi temel zorluğa işaret etmektedir?

Açıklama: Türkiye'nin farklı bölgeleri, farklı demografik aşamalardadır. Batı ve bazı kıyı bölgeleri düşük doğum oranları ve yaşlanma eğilimi gösterirken, doğu ve güneydoğu bölgelerinde hala yüksek doğum oranları mevcuttur. Bu durum, örneğin "nüfusu artırmayı" hedefleyen tek tip bir ulusal politikanın, bazı bölgelerde istenen etkiyi yaratmazken, diğer bölgelerdeki mevcut sorunları (genç işsizliği vb.) artırma potansiyeli taşıması gibi bir zorluk ve çelişki yaratır.

Soru 2

Aşağıdaki tabloda Türkiye'de uygulanan nüfus politikası dönemlerinden ikisine ait özellikler verilmiştir.

Dönem	Politika Özellikleri
1965-1980	Nüfus artış hızını düşürme, aile planlaması, yurt dışına işçi göçü
2005-Günümüz	Nüfus artış hızını yükseltme, en az üç çocuk teşviki, doğum yardımları

Yaklaşık 40 yıl arayla benimsenen bu iki zıt politikanın temelinde yatan ortak kaygı aşağıdakilerden hangisidir?

Açıklama: Her iki dönemde de temel amaç, nüfus yapısının ekonomik kalkınma üzerindeki etkisini kontrol altına almaktır. 1965'te hızlı nüfus artışının kalkınmayı yavaşlattığı düşünülürken, 2005 sonrasında ise aşırı yavaşlayan nüfus artışının ve yaşlanmanın gelecekteki ekonomik yapı (iş gücü açığı, sosyal güvenlik) için bir tehdit olduğu düşünülmüştür. Dolayısıyla her iki zıt politika da temelde ekonomik kaygılardan beslenir.

Soru 3

Aşağıdaki grafikte, bir ülkenin nüfus piramidinin zaman içindeki değişimi şematik olarak gösterilmiştir.

Türkiye'nin demografik geçmişi düşünüldüğünde, nüfus yapısının I. durumdan II. duruma geçişi, hangi politika döneminin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır?

Açıklama: Grafik, tabanı geniş (yüksek doğum oranı) bir piramitten, tabanı daralan ve orta yaşları genişleyen (düşük doğum oranı, olgunlaşan nüfus) bir piramide geçişi göstermektedir. Bu demografik dönüşüm, 1965 yılında çıkarılan Nüfus Planlaması Kanunu ile başlayan ve aile planlaması, eğitim seviyesinin artması, kentleşme gibi faktörlerle desteklenen nüfus artış hızını düşürme ve niteliği artırma politikalarının uzun vadedeki bir sonucudur.

Soru 4

Türkiye'de 1980 sonrası dönemde benimsenen nüfus politikaları, nüfusun niceliksel artışından ziyade niteliksel gelişimine odaklanmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu "niteliksel gelişim" hedefinin demografik sonuçlarından biri olarak kabul edilebilir?

Açıklama: Nüfusun niteliğini artırma politikalarının en temel bileşenlerinden biri sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesidir. Anne-çocuk sağlığına verilen önem, bebek ölüm hızlarının düşmesi ve genel sağlık standartlarının yükselmesi, doğumda beklenen yaşam süresinin uzamasını doğrudan etkileyen bir faktördür. Bu, niteliksel gelişimin en önemli demografik sonuçlarından biridir.

Soru 5

Aşağıdaki tabloda, Türkiye’nin nüfus artış hızını etkileyen bazı olaylar ve politikalar verilmiştir.

Olay / Politika	Dönem
I. Hatay'ın anavatana katılması	1935-1940
II. Yurtdışına yoğun işçi göçü	1960-1975
III. Bebek ölüm hızlarının azalması	1985-2000
IV. Çok çocuklu ailelere vergi muafiyeti	1923-1965

Bu faktörlerden hangileri, uygulandığı dönemde Türkiye'nin nüfus artış hızını yükseltici yönde etki etmiştir?

Açıklama: Hatay'ın katılması nüfusa doğrudan bir ekleme yapmıştır (I). Bebek ölüm hızlarının azalması, doğan çocukların daha uzun yaşamasını sağlayarak nüfus artışını pozitif etkiler (III). Çok çocuklu ailelere vergi muafiyeti, doğumları teşvik eden pro-natalist bir politikadır (IV). Yurt dışına işçi göçü ise ülke nüfusunu azalttığı için nüfus artış hızını düşürücü bir etki yapar (II).

Soru 6

Türkiye'nin nüfus yapısı ve politikaları incelendiğinde, 1950'lerden itibaren hızlanan kırdan kente göç olgusunun, 1965'te nüfus artış hızını düşürmeye yönelik politikaların benimsenmesinde önemli bir rol oynadığı görülür. Bu durumun temel sebebi, kırdan kente göçün kentlerde hangi sorunu derinleştirmesidir?

Açıklama: Kırdan kente göç eden nüfus, genellikle tarım sektörü dışında deneyimi olmayan niteliksiz iş gücünden oluşuyordu. Bu nüfusun kentlerdeki sanayi ve hizmet sektörlerinin talebinden daha fazla olması, kentlerde büyük bir işsiz ve kayıt dışı çalışan kitlesi yarattı. Bu durum, hızlı nüfus artışının yarattığı ekonomik ve sosyal sorunların en somut göstergelerinden biri olarak politika değişikliğine zemin hazırlamıştır.

Soru 7

Aşağıdaki haritada, Türkiye'de çalışan nüfusun sektörel dağılımının oransal olarak gösterildiği bir merkez (I) ve bu merkeze göç veren bir yöre (II) şematik olarak gösterilmiştir.

Bu demografik hareketlilik, II numaralı yöredeki nüfus yapısını nasıl etkilerken, I numaralı merkezde hangi sorunun ortaya çıkmasına neden olmaktadır?

Açıklama: Göç, genellikle genç ve erkek nüfusun daha hareketli olduğu bir süreçtir. Bu nedenle göç veren II numaralı yörede geride kalanlar ağırlıklı olarak yaşlılar, kadınlar ve çocuklar olduğu için genç ve erkek nüfus oranı azalır. Göç alan I numaralı merkez ise aniden artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanır; bu da plansız kentleşme, konut sıkıntısı ve altyapı (yol, su, kanalizasyon) hizmetlerinin yetersiz kalması gibi sorunları beraberinde getirir.

Soru 8

Aşağıdaki grafik, Türkiye'de ortalama yaşam süresinin yıllara göre değişimini göstermektedir.

Bu grafikteki sürekli artış eğilimi, aşağıdaki nüfus politikası hedeflerinden hangisinin başarılı bir şekilde uygulandığının doğrudan bir kanıtıdır?

Açıklama: Ortalama yaşam süresinin uzaması, ülkedeki sağlık hizmetlerinin kalitesinin artması, beslenme koşullarının iyileşmesi ve genel refah seviyesinin yükselmesiyle mümkündür. Bu faktörler, 1980 sonrası dönemde benimsenen ve nüfusun sayısından çok, sağlık ve eğitim gibi kalitesini artırmaya odaklanan "niteliksel" nüfus politikalarının en önemli hedefleri ve sonuçları arasındadır.

Soru 9

Türkiye'de nüfusun yaş yapısı incelendiğinde, 1950'lerde yaklaşık %40 olan 0-14 yaş grubu nüfus oranının günümüzde %22'lere gerilediği görülmektedir. Bu önemli demografik değişim, aşağıdakilerden hangisi üzerinde azaltıcı bir etki yapmıştır?

Açıklama: Demografik yatırımlar, büyük ölçüde genç nüfusun ihtiyaçları olan okul, derslik, öğretmen, sağlık ocağı gibi hizmetlere yapılan harcamalardır. Genç nüfus oranının azalması, bu yatırımlara olan ihtiyacı ve baskıyı da azaltır. Diğer şıklardaki oranlar ve değerler ise bu değişimle birlikte artış gösterme eğilimindedir.

Soru 10

1923-1965 döneminde nüfus artışını teşvik eden politikalardan biri de yurt dışından (özellikle Balkanlar'dan) gelen Türklere yönelik uygulanan "mübadele ve göçmen kabulü" politikalarıdır. Bu politikanın temel amacı neydi?

Açıklama: Kurtuluş Savaşı ve öncesindeki savaşlar nedeniyle Anadolu'nun nüfusu önemli ölçüde azalmıştı. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki temel hedeflerden biri, hem bu nüfus açığını kapatmak hem de yeni kurulan ulus-devletin demografik yapısını homojenleştirerek güçlendirmekti. Balkanlar'dan gelen Türk kökenli göçmenlerin kabulü, bu iki amaca da hizmet eden önemli bir politika aracı olmuştur.

Soru 11

Türkiye'nin nüfus özellikleri ve politikalarıyla ilgili olarak aşağıda verilen neden-sonuç ilişkilerinden hangisi yanlıştır?

Açıklama: Sanayileşmenin artması, basit iş gücüne olan ihtiyacı azaltırken, daha karmaşık makineleri kullanacak, üretimi planlayacak ve yönetecek eğitimli ve "nitelikli iş gücü" ihtiyacını artırır. Dolayısıyla sanayileşme nitelikli iş gücü ihtiyacını azaltmaz, tam tersine artırır.

Soru 12

Aşağıdaki harita, Türkiye'nin farklı dönemlerdeki nüfus politikalarını ve bu politikaların mekânsal etkilerini anlamak için kullanılabilir.

Günümüzde Türkiye'nin nüfusunun büyük bölümünün I numaralı alanda (batı) toplanması, 1965 sonrası uygulanan nüfus politikalarının hangi hedefinde tam olarak başarılı olamadığının bir göstergesidir?

Açıklama: Nüfusun batıda aşırı yığılması, doğu (II) ve iç bölgelerin (III) ise sürekli göç vermesi, bu bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal gelişmişlik farklarının hala devam ettiğini gösterir. Bu durum, bölgesel kalkınma projeleri ve göçü önlemeye yönelik politikaların, nüfusun ülke geneline dengeli dağılmasını sağlama konusunda henüz tam hedefine ulaşamadığını göstermektedir.