Türkiye'de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık
Hap Notlar - Bölüm 1: Türkiye'de Tarım
Hap Not 1: Tarım Alanlarının Kullanımı
Türkiye'deki tarım arazilerinin büyük bir bölümü tahıl üretimine ayrılmıştır. Bunu sırasıyla nadasa bırakılan alanlar, baklagiller, sanayi bitkileri ve diğer ürünler takip eder. Bu durum, Türkiye'nin temel besin ihtiyacının tahıllara dayalı olduğunu gösterir.
Hap Not 2: Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler
- İklim: Ürün çeşitliliğini ve verimini belirleyen en temel faktördür. Bir yerde belirli bir ürünün yetişip yetişemeyeceği, o yerin sıcaklık ve yağış rejimine bağlıdır.
- Yer Şekilleri: Yükselti ve engebe, sıcaklığı düşürerek ürünlerin olgunlaşma süresini uzatır ve makine kullanımını zorlaştırır.
- Toprak Yapısı: Toprağın mineral zenginliği, türü ve verimliliği, ürün kalitesini doğrudan etkiler.
Hap Not 3: Tarımı Etkileyen Beşeri Faktörler
- Sulama: Türkiye tarımının en büyük sorunudur. Sulamanın yaygınlaşması, nadası azaltır, ürün çeşidini ve verimi artırır.
- Gübreleme: Topraktaki mineral eksikliğini gidermek ve verimi artırmak için kullanılır.
- Tohum Islahı: Yüksek verimli ve hastalıklara dayanıklı tohumlar kullanmak üretimi artırır.
- Makineleşme: Hasadı hızlandırır ve verimi yükseltir ancak kırsal işsizliği tetikler.
- Devlet Politikaları: Destekleme alımları ve teşvikler gibi politikalar, çiftçinin hangi ürünü ekeceğini etkiler.
Hap Not 4: Tarım Yöntemleri Tablosu
| Yöntem | Açıklama |
|---|---|
| İntansif (Modern) | Birim alandan yüksek verim hedeflenir. Sulama, gübreleme, makineleşme kullanılır. (Marmara, Ege, Akdeniz) |
| Ekstansif (Geleneksel) | Doğal koşullara bağlıdır. Verim düşüktür ve iklime göre dalgalanır. (İç ve Doğu Anadolu) |
| Nadas | Toprağın bir yıl boş bırakılmasıdır. Sulamanın yetersiz olduğu kurak bölgelerde uygulanır. |
| Nöbetleşe Ekim | Toprağa her yıl farklı bir ürün ekilmesidir. Nadasa en iyi alternatiftir. |
Hap Not 5: Buğday Tarımı
Türkiye'nin temel besin maddesi ve en çok üretilen tahılıdır. İlkbaharda yağış, yazın kurak bir dönem ister. Bu nedenle her mevsim yağışlı olan Doğu Karadeniz kıyıları hariç hemen her bölgede yetişir. Üretimde Konya lider konumdadır.
Hap Not 6: Arpa, Çavdar ve Yulaf Tarımı
Bu tahıllar genellikle buğdayın yetişme koşullarına paralel alanlarda yetiştirilir ancak soğuğa daha dayanıklıdırlar. Daha çok hayvan yemi ve gıda sanayisinde (bira, bisküvi vb.) kullanılırlar. Arpa üretiminde de Konya ilk sıradadır.
Hap Not 7: Mısır Tarımı
Doğal yetişme alanı bol nem isteyen Karadeniz Bölgesi'dir. Ancak sulama imkanlarının gelişmesiyle birlikte en çok üretildiği yer Konya Ovası olmuştur. Onu Adana takip eder. Hem insan besini hem de hayvan yemi olarak önemlidir.
Hap Not 8: Pirinç (Çeltik) Tarımı
Yetişme döneminde bol su ve bataklık alanlar istediği için genellikle akarsu boylarında tarımı yapılır. Sıtma hastalığına neden olabildiği için üretimi devlet kontrolündedir. En fazla üretim Edirne'de, Meriç Nehri çevresinde yapılır.
Hap Not 9: Pamuk Tarımı ve GAP
Tekstil sanayisinin en önemli hammaddesidir. Olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile sulama imkanlarının artması sayesinde Türkiye'de pamuk üretiminin lideri Şanlıurfa olmuştur.
Hap Not 10: Tütün ve Devlet Kontrolü
Kalitesini korumak ve kontrol altında tutmak amacıyla üretimi devlet denetiminde olan bir sanayi bitkisidir. İklim seçiciliği az olduğu için birçok bölgede yetişebilir. Güncel verilere göre en fazla üretim Adıyaman'da yapılmaktadır.
Hap Not 11: Şeker Pancarı ve Etkileri
Şeker sanayisinin hammaddesidir. Hasattan sonra çabuk bozulduğu için fabrikaları üretim alanlarına yakın kurulur. Küspesi hayvan yemi olarak kullanıldığı için çevresinde besi hayvancılığını geliştirir. Üretimde Konya liderdir.
Hap Not 12: Çay Tarımı ve Mikroiklim
Bol yağış, nemli ortam ve kireçsiz toprak isteyen bir bitkidir. Bu özel iklim koşulları Türkiye'de sadece Doğu Karadeniz'de mevcuttur. Bu nedenle tarımı sadece Rize ve çevresi ile sınırlıdır. Üretiminin tamamı bu dar alanda yapılır.
Hap Not 13: Devlet Kontrolündeki Diğer Ürünler
- Haşhaş: Uyuşturucu yapımında kullanılabildiği için devlet kontrolündedir. İlaç sanayisi için önemlidir. Lider il Afyonkarahisar'dır.
- Kenevir: Yine uyuşturucu riski nedeniyle devlet kontrolündedir. Lifleri sanayide kullanılır. Lider il Samsun'dur.
Hap Not 14: Baklagiller (Nohut, Mercimek)
Kuraklığa dayanıklı oldukları için genellikle İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da yetiştirilirler.
- Kırmızı Mercimek: Yaz kuraklığına en dayanıklı üründür. Lider il Şanlıurfa'dır.
- Yeşil Mercimek: Lider il Yozgat'tır.
- Nohut: Lider il Ankara'dır.
Hap Not 15: Yağ Bitkileri (Ayçiçeği ve Zeytin)
- Ayçiçeği: Türkiye'nin en önemli yağ bitkisidir. En fazla Trakya (Edirne)'da yetiştirilir.
- Zeytin: Akdeniz ikliminin karakteristik ürünüdür. Sofralık zeytinde Manisa, yağlık zeytinde ise İzmir ve Aydın öne çıkar.
Hap Not 16: Sebzecilik
Sebze üretimi, iklim koşulları ve sulama imkanlarına bağlıdır. Kış ılıklığı isteyen sebzeler için Akdeniz ve Ege bölgeleri öne çıkar. En çok üretilen sebzeler arasında domates, biber, patlıcan ve salatalık yer alır. Antalya, hem açıkta hem de seracılıkta sebze üretiminin merkezidir.
Hap Not 17: Meyvecilik (Üzüm ve Elma)
Soğuğa karşı dayanıklı olmaları nedeniyle Türkiye'de yetişme alanı en geniş olan meyvelerdir.
- Üzüm: İklim seçiciliği en az olan meyvelerdendir. En fazla üretim Manisa'dadır.
- Elma: Üzüm gibi geniş bir alanda yetişebilir. En fazla üretim Isparta'dadır.
Hap Not 18: Meyvecilik (Turunçgiller ve Muz)
Bu meyveler kış ılıklığı istediği için üretimleri Akdeniz kıyı kuşağı ile sınırlıdır.
- Turunçgiller (Portakal, Mandalina vb.): En fazla üretim Adana ve çevresindedir. Rize'deki mikroiklim alanında da yetişir.
- Muz: Tropikal bir meyve olup, Türkiye'de sadece Mersin (Anamur) ve Antalya (Gazipaşa) arasında doğal olarak yetişir.
Hap Not 19: Sert Kabuklu Meyveler (Fındık ve Antep Fıstığı)
Her ikisi de Türkiye için önemli ihraç ürünleridir.
- Fındık: Bol nem ve yıkanmış toprak ister. Dünya üretiminde Türkiye liderdir. En fazla üretim Ordu'dadır.
- Antep Fıstığı: Yaz kuraklığına dayanıklıdır. İsmini aldığı Gaziantep'te yaygın olsa da en fazla üretim Şanlıurfa'dadır.
Hap Not 20: Seracılık Faaliyetleri
Kışların ılık geçtiği, güneşli gün sayısının fazla olduğu yerlerde cam veya plastikle kaplı alanlarda tarım yapılmasıdır. Bu yöntem sayesinde ürünler normalden daha erken olgunlaşır. Türkiye'de seracılığın en gelişmiş olduğu bölge Akdeniz Bölgesi'dir. Özellikle Antalya, Mersin ve Adana öne çıkar.
Türkiye'de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık
Hap Notlar - Bölüm 1: Türkiye'de Tarım
Hap Not 1: Tarım Alanlarının Kullanımı
Türkiye'deki tarım arazilerinin büyük bir bölümü tahıl üretimine ayrılmıştır. Bunu sırasıyla nadasa bırakılan alanlar, baklagiller, sanayi bitkileri ve diğer ürünler takip eder. Bu durum, Türkiye'nin temel besin ihtiyacının tahıllara dayalı olduğunu gösterir.
Hap Not 2: Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler
- İklim: Ürün çeşitliliğini ve verimini belirleyen en temel faktördür. Bir yerde belirli bir ürünün yetişip yetişemeyeceği, o yerin sıcaklık ve yağış rejimine bağlıdır.
- Yer Şekilleri: Yükselti ve engebe, sıcaklığı düşürerek ürünlerin olgunlaşma süresini uzatır ve makine kullanımını zorlaştırır.
- Toprak Yapısı: Toprağın mineral zenginliği, türü ve verimliliği, ürün kalitesini doğrudan etkiler.
Hap Not 3: Tarımı Etkileyen Beşeri Faktörler
- Sulama: Türkiye tarımının en büyük sorunudur. Sulamanın yaygınlaşması, nadası azaltır, ürün çeşidini ve verimi artırır.
- Gübreleme: Topraktaki mineral eksikliğini gidermek ve verimi artırmak için kullanılır.
- Tohum Islahı: Yüksek verimli ve hastalıklara dayanıklı tohumlar kullanmak üretimi artırır.
- Makineleşme: Hasadı hızlandırır ve verimi yükseltir ancak kırsal işsizliği tetikler.
- Devlet Politikaları: Destekleme alımları ve teşvikler gibi politikalar, çiftçinin hangi ürünü ekeceğini etkiler.
Hap Not 4: Tarım Yöntemleri Tablosu
| Yöntem | Açıklama |
|---|---|
| İntansif (Modern) | Birim alandan yüksek verim hedeflenir. Sulama, gübreleme, makineleşme kullanılır. (Marmara, Ege, Akdeniz) |
| Ekstansif (Geleneksel) | Doğal koşullara bağlıdır. Verim düşüktür ve iklime göre dalgalanır. (İç ve Doğu Anadolu) |
| Nadas | Toprağın bir yıl boş bırakılmasıdır. Sulamanın yetersiz olduğu kurak bölgelerde uygulanır. |
| Nöbetleşe Ekim | Toprağa her yıl farklı bir ürün ekilmesidir. Nadasa en iyi alternatiftir. |
Hap Not 5: Buğday Tarımı
Türkiye'nin temel besin maddesi ve en çok üretilen tahılıdır. İlkbaharda yağış, yazın kurak bir dönem ister. Bu nedenle her mevsim yağışlı olan Doğu Karadeniz kıyıları hariç hemen her bölgede yetişir. Üretimde Konya lider konumdadır.
Hap Not 6: Arpa, Çavdar ve Yulaf Tarımı
Bu tahıllar genellikle buğdayın yetişme koşullarına paralel alanlarda yetiştirilir ancak soğuğa daha dayanıklıdırlar. Daha çok hayvan yemi ve gıda sanayisinde (bira, bisküvi vb.) kullanılırlar. Arpa üretiminde de Konya ilk sıradadır.
Hap Not 7: Mısır Tarımı
Doğal yetişme alanı bol nem isteyen Karadeniz Bölgesi'dir. Ancak sulama imkanlarının gelişmesiyle birlikte en çok üretildiği yer Konya Ovası olmuştur. Onu Adana takip eder. Hem insan besini hem de hayvan yemi olarak önemlidir.
Hap Not 8: Pirinç (Çeltik) Tarımı
Yetişme döneminde bol su ve bataklık alanlar istediği için genellikle akarsu boylarında tarımı yapılır. Sıtma hastalığına neden olabildiği için üretimi devlet kontrolündedir. En fazla üretim Edirne'de, Meriç Nehri çevresinde yapılır.
Hap Not 9: Pamuk Tarımı ve GAP
Tekstil sanayisinin en önemli hammaddesidir. Olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile sulama imkanlarının artması sayesinde Türkiye'de pamuk üretiminin lideri Şanlıurfa olmuştur.
Hap Not 10: Tütün ve Devlet Kontrolü
Kalitesini korumak ve kontrol altında tutmak amacıyla üretimi devlet denetiminde olan bir sanayi bitkisidir. İklim seçiciliği az olduğu için birçok bölgede yetişebilir. Güncel verilere göre en fazla üretim Adıyaman'da yapılmaktadır.
Hap Not 11: Şeker Pancarı ve Etkileri
Şeker sanayisinin hammaddesidir. Hasattan sonra çabuk bozulduğu için fabrikaları üretim alanlarına yakın kurulur. Küspesi hayvan yemi olarak kullanıldığı için çevresinde besi hayvancılığını geliştirir. Üretimde Konya liderdir.
Hap Not 12: Çay Tarımı ve Mikroiklim
Bol yağış, nemli ortam ve kireçsiz toprak isteyen bir bitkidir. Bu özel iklim koşulları Türkiye'de sadece Doğu Karadeniz'de mevcuttur. Bu nedenle tarımı sadece Rize ve çevresi ile sınırlıdır. Üretiminin tamamı bu dar alanda yapılır.
Hap Not 13: Devlet Kontrolündeki Diğer Ürünler
- Haşhaş: Uyuşturucu yapımında kullanılabildiği için devlet kontrolündedir. İlaç sanayisi için önemlidir. Lider il Afyonkarahisar'dır.
- Kenevir: Yine uyuşturucu riski nedeniyle devlet kontrolündedir. Lifleri sanayide kullanılır. Lider il Samsun'dur.
Hap Not 14: Baklagiller (Nohut, Mercimek)
Kuraklığa dayanıklı oldukları için genellikle İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da yetiştirilirler.
- Kırmızı Mercimek: Yaz kuraklığına en dayanıklı üründür. Lider il Şanlıurfa'dır.
- Yeşil Mercimek: Lider il Yozgat'tır.
- Nohut: Lider il Ankara'dır.
Hap Not 15: Yağ Bitkileri (Ayçiçeği ve Zeytin)
- Ayçiçeği: Türkiye'nin en önemli yağ bitkisidir. En fazla Trakya (Edirne)'da yetiştirilir.
- Zeytin: Akdeniz ikliminin karakteristik ürünüdür. Sofralık zeytinde Manisa, yağlık zeytinde ise İzmir ve Aydın öne çıkar.
Hap Not 16: Sebzecilik
Sebze üretimi, iklim koşulları ve sulama imkanlarına bağlıdır. Kış ılıklığı isteyen sebzeler için Akdeniz ve Ege bölgeleri öne çıkar. En çok üretilen sebzeler arasında domates, biber, patlıcan ve salatalık yer alır. Antalya, hem açıkta hem de seracılıkta sebze üretiminin merkezidir.
Hap Not 17: Meyvecilik (Üzüm ve Elma)
Soğuğa karşı dayanıklı olmaları nedeniyle Türkiye'de yetişme alanı en geniş olan meyvelerdir.
- Üzüm: İklim seçiciliği en az olan meyvelerdendir. En fazla üretim Manisa'dadır.
- Elma: Üzüm gibi geniş bir alanda yetişebilir. En fazla üretim Isparta'dadır.
Hap Not 18: Meyvecilik (Turunçgiller ve Muz)
Bu meyveler kış ılıklığı istediği için üretimleri Akdeniz kıyı kuşağı ile sınırlıdır.
- Turunçgiller (Portakal, Mandalina vb.): En fazla üretim Adana ve çevresindedir. Rize'deki mikroiklim alanında da yetişir.
- Muz: Tropikal bir meyve olup, Türkiye'de sadece Mersin (Anamur) ve Antalya (Gazipaşa) arasında doğal olarak yetişir.
Hap Not 19: Sert Kabuklu Meyveler (Fındık ve Antep Fıstığı)
Her ikisi de Türkiye için önemli ihraç ürünleridir.
- Fındık: Bol nem ve yıkanmış toprak ister. Dünya üretiminde Türkiye liderdir. En fazla üretim Ordu'dadır.
- Antep Fıstığı: Yaz kuraklığına dayanıklıdır. İsmini aldığı Gaziantep'te yaygın olsa da en fazla üretim Şanlıurfa'dadır.
Hap Not 20: Seracılık Faaliyetleri
Kışların ılık geçtiği, güneşli gün sayısının fazla olduğu yerlerde cam veya plastikle kaplı alanlarda tarım yapılmasıdır. Bu yöntem sayesinde ürünler normalden daha erken olgunlaşır. Türkiye'de seracılığın en gelişmiş olduğu bölge Akdeniz Bölgesi'dir. Özellikle Antalya, Mersin ve Adana öne çıkar.