GİRİŞ: Atatürkçü Düşünce Sistemi ve İlkelerin Önemi

Atatürkçülük (Kemalizm), Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş felsefesidir. Temel amacı, Türkiye'yi tam bağımsız, milli egemenliğe dayalı ve muasır medeniyetler seviyesinin üzerinde bir devlet haline getirmektir.

İlke, bu amaca ulaşmak için izlenen yolun teorik temelidir. İnkılap ise bu ilkelerin eyleme dökülmüş halidir.

I. CUMHURİYETÇİLİK 🏛️

Atatürk'ün en temel ilkesidir ve devletin yönetim şeklini belirler. Cumhuriyetçiliğin özü, Milli (Ulusal) Egemenliktir. Egemenliğin kaynağının bir şahsa (Monarşi) veya zümreye (Oligarşi) değil, kayıtsız şartsız millete ait olmasıdır.

"Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir."

II. MİLLİYETÇİLİK (ULUSÇULUK) 🇹🇷

Milli Mücadele'nin başarıya ulaşmasını sağlayan temel ruhtur. Milletini sevmek, milli menfaatleri ön planda tutmak, milli birlik ve beraberliği sağlamak ve tam bağımsızlığı hedeflemektir.

III. HALKÇILIK ⚖️

Toplumdaki tüm bireylerin kanun önünde eşit olmasıdır. Hiçbir kişi, aile, zümre veya sınıfa ayrıcalık tanınamaz. Sınıf mücadelesini reddeder, toplumsal dayanışmayı ve Sosyal Devlet anlayışını benimser.

IV. LAİKLİK 💡

Devlet düzeninin, hukuk kurallarının, eğitimin ve toplumsal yaşamın dine değil, akla ve bilime dayandırılmasıdır. Aynı zamanda bireylerin din ve vicdan özgürlüğünün devlet güvencesine alınmasıdır.

"Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir."

V. DEVLETÇİLİK 🏭

Devletçilik, bir ekonomik modeldir. Ülkenin kalkınması için gerekli olan büyük yatırımların, özel sektörün yetersiz kaldığı durumlarda (sermaye eksikliği, teknik bilgi yetersizliği) devlet eliyle yapılmasıdır.

VI. İNKILAPÇILIK (DEVRİMCİLİK) 🚀

Yapılan reformların korunması, geliştirilmesi ve sürekli olarak çağın gereklerine uydurulmasıdır. Atatürkçü Düşünce Sistemine dinamizm kazandırır. Durağanlığı reddeder, sürekli ilerlemeyi ve çağdaşlaşmayı savunur.

BÜTÜNLEYİCİ İLKELER

6 Temel İlkeyi tamamlayan ve Atatürkçü Düşünce Sisteminin dayanaklarını oluşturan kavramlardır.

A. SİYASİ (YÖNETİM) ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Ulusal egemenliği tam olarak tesis etmek, laik bir devlet yapısı kurmak ve demokrasiyi yerleştirmek.

1. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

Nedenleri:

• Ulusal egemenlik anlayışına ters düşmesi (Tek kişi egemenliği).
• Anadolu'da iki başlı yönetimin (TBMM ve İstanbul Hükümeti) bulunması.
• Hızlandıran Gelişme: İtilaf Devletleri'nin Lozan Barış Konferansı'na her iki hükümeti de davet ederek ikilik çıkarma planı.

Sonuçları:

• Osmanlı Devleti resmen sona erdi.
• Ulusal egemenlik yolunda en büyük engel kaldırıldı.
• Laikleşmenin İLK adımı atıldı (Siyasi güç dinden ayrıldı).
• Devlet başkanlığı ve rejim sorunu ortaya çıktı (Cumhuriyetin ilanıyla çözüldü).

İlgili İlkeler: Cumhuriyetçilik, Laiklik.

2. Ankara'nın Başkent Olması (13 Ekim 1923)

Milli Mücadele'nin idari merkezi olan Ankara, jeopolitik ve stratejik konumu nedeniyle yeni devletin başkenti olarak ilan edildi.

3. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)

Nedenleri:

• Saltanatın kaldırılmasıyla ortaya çıkan devlet başkanlığı ve rejim sorununu çözmek.
• Ulusal egemenliği tam olarak gerçekleştirmek.
• Hızlandıran Gelişme: Ekim 1923'te yaşanan "Hükümet Bunalımı" (Ekim Bunalımı/Güz Bunalımı).

Sonuçları:

• Devletin adı (Türkiye Cumhuriyeti) ve yönetim şekli (Cumhuriyet) belirlendi.
• Devlet başkanlığı sorunu çözüldü (M. Kemal ilk Cumhurbaşkanı oldu).

İlgili İlke: Cumhuriyetçilik.

4. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)

Nedenleri:

• Halifeliğin laiklik ve cumhuriyet rejimiyle bağdaşmaması.
• Yapılacak inkılapların önündeki en büyük engel olması.
• Halifenin bir devlet başkanı gibi hareket etmesi (İki başlılık).
• Ümmetçi anlayıştan ulus devlet anlayışına geçme isteği.

Sonuçları:

• Laikleşmenin EN ÖNEMLİ adımı atıldı.
• İnkılapların önü açıldı.
• Ümmetçilik sona erdi, ulusçuluk güçlendi.

İlgili İlkeler: Laiklik, Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik.

5. Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri

Amaç: Demokrasiyi tam olarak işletmek, farklı görüşlerin mecliste temsilini sağlamak ve hükümetin denetlenmesini sağlamak.

İlgili İlke: Cumhuriyetçilik.

B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Hukuk sistemini laikleştirmek, çağdaşlaştırmak, hukuk birliğini sağlamak (Osmanlı'da farklı cemaatlerin farklı hukukları vardı) ve eşitliği tesis etmek.

1. Anayasal Gelişmeler

1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye) savaş döneminde hazırlanmıştı. 1924 Anayasası ise Cumhuriyet döneminin temelini oluşturdu ve en uzun süre yürürlükte kalan anayasa oldu (1961'e kadar).

2. Türk Medeni Kanunu'nun Kabulü (17 Şubat 1926)

Toplumsal hayatı düzenleyen en temel kanundur. Osmanlı dönemindeki Mecelle (Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlanan İslami medeni hukuk) yürürlükten kaldırıldı. İsviçre Medeni Kanunu örnek alındı.

Medeni Kanun'un Getirdikleri:

• Resmi nikah zorunluluğu getirildi (Devlet kontrolü sağlandı).
• Tek eşle evlilik (Monogami) esası getirildi.
• Kadınlara boşanma, miras ve velayet konularında erkeklerle eşit haklar tanındı.
• Kadınlara istediği mesleği seçme hakkı verildi.
• Hukuk birliği sağlandı. Patrikhane'nin mahkeme kurma gibi dünyevi yetkileri elinden alındı.

İlgili İlkeler: Halkçılık (Eşitlik), Laiklik (Hukukun laikleşmesi).

3. Diğer Kanunların Alınması

Hukuk sisteminin diğer alanları da Avrupa'dan alınan kanunlarla modernleştirildi:

• Borçlar Kanunu (İsviçre - 1926)
• Ceza Kanunu (İtalya - 1926)
• Ticaret Kanunu (Almanya ve İtalya - 1926)
• İcra ve İflas Kanunu (İsviçre - 1932)

C. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Eğitimi millileştirmek (ulusal), laikleştirmek (bilimsel), çağdaşlaştırmak ve yaygınlaştırmak (halkçı).

1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)

Eğitim-öğretimde birlik sağlandı. Osmanlı'daki farklı eğitim kurumları (medrese, azınlık okulları, yabancı okullar, modern okullar) arasındaki karmaşa sona erdi. Tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığı'na (MEB) bağlandı. Bu kanunla medreselerin kapatılmasına zemin hazırlandı.

İlgili İlkeler: Laiklik, Milliyetçilik, Halkçılık.

2. Harf İnkılabı (1 Kasım 1928)

Arap alfabesi yerine Latin alfabesi (Yeni Türk Harfleri) kabul edildi.

Amaç: Okuma-yazmayı kolaylaştırmak, okur-yazar oranını artırmak ve Batı kültürüyle entegrasyonu hızlandırmak.

İlgili İlkeler: İnkılapçılık, Halkçılık, Milliyetçilik.

3. Türk Tarih Kurumu (TTK) Kurulması (1931)

Amaç: Milli tarih bilincini oluşturmak, ümmetçi tarih anlayışını terk etmek, Türklerin dünya medeniyetine katkısını araştırmak ve Türklerin sarı ırktan geldiği iddialarını çürütmek.

İlgili İlke: Milliyetçilik.

4. Türk Dil Kurumu (TDK) Kurulması (1932)

Amaç: Türk dilini sadeleştirmek, zenginleştirmek, yabancı kelimelerden (Arapça, Farsça) arındırmak, bilim dili haline getirmek ve konuşma dili ile yazı dili arasındaki farkı gidermek.

İlgili İlke: Milliyetçilik.

5. Üniversite Reformu (1933)

İsviçreli bilim insanı Albert Malche'ın hazırladığı rapor doğrultusunda yapıldı. Osmanlı'dan kalan Darülfünun kapatılarak yerine modern İstanbul Üniversitesi açıldı.

6. Halkevleri (1932)

İnkılapların halka anlatılması, benimsetilmesi ve kültürel faaliyetlerin (sanat, spor, dil kursları vb.) yaygınlaştırılması amacıyla kuruldu.

İlgili İlke: Halkçılık.

D. TOPLUMSAL (SOSYAL) ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Çağdaş bir toplum yaratmak, toplumsal eşitliği sağlamak ve toplumsal yaşamı laik bir temele oturtmak.

1. Şapka ve Kılık Kıyafet İnkılabı (1925)

Toplumda çağdaş bir görünüm kazanmak ve kıyafet birliğini sağlamak amaçlandı. Mustafa Kemal şapkayı ilk kez Kastamonu gezisinde tanıttı. Dini kıyafetlerin ibadethane dışında giyilmesi yasaklandı (1934).

İlgili İlkeler: İnkılapçılık, Halkçılık.

2. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (1925)

Toplumsal hayatın laikleşmesi adına çok önemli bir adımdır. Halkın dini duygularının istismar edilmesini önlemek amaçlanmıştır. Şeyh, derviş, mürit, dede gibi unvanların kullanılması yasaklandı.

İlgili İlkeler: Laiklik, Halkçılık.

3. Takvim, Saat, Ölçü ve Tatil Günlerinde Değişiklik

Temel Amaç: Batılı devletlerle olan ticari ve resmi ilişkilerdeki ikilikleri ortadan kaldırmak ve uluslararası entegrasyonu sağlamak.

• Miladi Takvim kabul edildi (Hicri ve Rumi yerine) (1926).
• Uluslararası saat sistemi kabul edildi (Alaturka saat yerine) (1925).
• Uluslararası rakamlar kabul edildi (1928).
• Ölçü birimleri değiştirildi (Arşın, endaze yerine Metre; okka yerine Kilogram) (1931).
• Hafta tatili Cuma'dan Pazar'a alındı (1935).

İlgili İlke: İnkılapçılık (Batılılaşma).

4. Soyadı Kanunu (1934)

Amaç: Toplumsal eşitliği sağlamak ve resmi işlerdeki (askerlik, miras, tapu vb.) karışıklığı önlemek. Aynı yıl çıkarılan bir kanunla Ağa, Hacı, Molla, Paşa gibi ayrıcalık belirten unvanlar kaldırıldı.

İlgili İlke: Halkçılık (Eşitlik).

5. Kadınlara Siyasi Hakların Verilmesi

Türk kadınına sosyal ve ekonomik haklar Medeni Kanun ile verilmişti. Siyasi haklar ise aşamalı olarak verildi.

İlgili İlkeler: Cumhuriyetçilik (Katılım), Halkçılık (Eşitlik).

E. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Temel Amaç: Milli ekonomiyi kurmak (Misak-ı İktisadi), ekonomik bağımsızlığı sağlamak (Kapitülasyonları reddetmek) ve ülkeyi kalkındırmak.

1. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)

Lozan görüşmelerinin kesintiye uğradığı dönemde toplandı. Yeni devletin ekonomi politikaları belirlendi. Misak-ı İktisadi (Ekonomi Andı) kabul edildi. Başlangıçta Liberal (özel sektöre dayalı) bir ekonomi modeli benimsendi.

2. Tarım Alanındaki Gelişmeler

• Aşar (Öşür) Vergisinin Kaldırılması (1925): Köylü üzerindeki çok ağır vergi yükü kaldırıldı. Üretimin artması amaçlandı. (Halkçılık).
• Ziraat Bankası'nın kredileri artırıldı.
• Atatürk Orman Çiftliği kuruldu (Modern tarım için örnek teşkil etti).

3. Ticaret ve Sanayi Alanındaki Gelişmeler

• İş Bankası Kuruldu (1924): Cumhuriyetin ilk özel bankasıdır. Özel sektöre kredi sağlamak amaçlandı.
• Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927): Özel sektörü yatırıma teşvik etmek amaçlandı. Ancak sermaye yetersizliği, bilgi eksikliği ve 1929 Dünya Ekonomik Krizi nedeniyle başarısız oldu.

• I. Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1938): Devletçilik politikası doğrultusunda uygulandı. Sovyet Rusya'dan teknik destek alındı. Başarılı oldu. (II. Plan, II. Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamadı).
• Bu dönemde Sümerbank (Sanayi), Etibank (Madencilik ve Enerji), MTA gibi kurumlar kuruldu. Birçok fabrika açıldı (Şeker, Kağıt-SEKA, Nazilli Basma, Karabük Demir-Çelik).
• Merkez Bankası kuruldu (1930) (Para politikalarını belirlemek için - Milliyetçilik).

İlgili İlkeler: Devletçilik, Milliyetçilik.

4. Denizcilik ve Ulaştırma Alanındaki Gelişmeler

• Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926): Türk karasularında ve limanlarında yolcu ve yük taşıma hakkının sadece Türklere ait olmasıdır. Denizlerdeki ekonomik bağımsızlık sağlandı. (Doğrudan Milliyetçilik).
• Demiryolları yabancı şirketlerden satın alınarak millileştirildi. Yeni demiryolları yapıldı.