Türkiye'de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi

Türkiye, farklı jeolojik zamanlara ait arazilerin ve volkanik faaliyetlerin etkisiyle maden çeşitliliği bakımından zengin bir ülkedir. Maden çeşitliliğinin en fazla olduğu bölüm Doğu Anadolu'daki Yukarı Fırat Bölümü, il ise Elazığ'dır.

Türkiye'de çıkarılan madenler temel olarak iki ana gruba ayrılır. Bu sınıflandırma, madenlerin kimyasal ve endüstriyel özelliklerine göre yapılır.

Maden Grubu	Örnekler
Metalik Madenler	Demir, Krom, Bakır, Boksit, Kurşun, Çinko, Manganez, Volfram
Metal Dışı Madenler	Bor, Fosfat, Tuz, Kükürt, Mermer, Barit, Lületaşı, Oltutaşı

Demir-çelik sanayisinin temel hammaddesidir. En önemli yataklar Sivas (Divriği) ve Malatya (Hekimhan)'dadır. Çıkarılan demir; Zonguldak (Ereğli) ve Karabük'teki fabrikalara enerji kaynağına (taş kömürü) yakınlık, İskenderun'a ise ulaşım kolaylığı nedeniyle kurulmuş tesislerde işlenir.

Elektrik-elektronik sanayisinde iletkenliği nedeniyle yaygın olarak kullanılır. Başlıca çıkarım alanları Artvin (Murgul), Kastamonu (Küre) ve Elazığ (Maden)'dir. Küre'den çıkarılan bakır, liman kenti olan Samsun'daki tesiste işlenir.

Demire sertlik vererek paslanmaz çelik üretiminde kullanılır ve önemli bir ihraç madenidir. En zengin yataklar Elazığ (Guleman) ve Muğla (Köyceğiz-Fethiye) çevresindedir. Elazığ ve Antalya'da ferrokrom tesislerinde işlenir.

Hafif bir metal olan alüminyumun hammaddesidir. Otomotiv ve uçak sanayisinde kullanılır. En önemli yataklar Konya (Seydişehir) ve Antalya (Akseki)'dedir. Türkiye'nin tek alüminyum tesisi Konya-Seydişehir'de bulunur.

Jet yakıtından deterjana, cam sanayisinden nükleer reaktörlere kadar çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Türkiye, dünya bor rezervlerinin %70'inden fazlasına sahiptir. Başlıca yataklar Güney Marmara'da Balıkesir (Bigadiç), Bursa (Kestelek) ile Eskişehir (Kırka) ve Kütahya (Emet)'tedir.

Türkiye, zengin ve çeşitli mermer yataklarına sahiptir. Mermer, maden ihracatımızda ilk sırada yer alır. En önemli yataklar Marmara Adası (Balıkesir), Afyonkarahisar, Muğla, Burdur ve Elazığ'dadır.

Türkiye, bazı madenlerin dünya rezervlerinde ezici bir üstünlüğe sahiptir. Özellikle Bor mineralleri ve Trondiyum (Toryum'un bir minerali) rezervlerinde dünya lideridir. Bu stratejik madenler, ülkemizin jeopolitik önemini artırmaktadır.

Genellikle aynı yataklarda birlikte bulunurlar. Akü imalatı, kaplamacılık ve paslanmaya karşı koruma gibi alanlarda kullanılırlar. En önemli yataklar Elazığ (Keban) ve Yozgat (Akdağmadeni) çevresindedir.

Suni gübre üretiminin temel hammaddesidir. En önemli yataklar Mardin (Mazıdağı)'nda bulunur. Ancak Türkiye'deki rezervler ülke ihtiyacını karşılamadığı için fosfat, ithal edilen önemli madenlerden biridir.

Kükürt; tarım ilacı, suni gübre ve kimya sanayisinde kullanılır. En önemli yatağı Isparta (Keçiborlu)'dadır. Volfram (Tungsten) ise ısıya çok dayanıklı olduğu için uzay ve savaş sanayisinde kullanılır. Başlıca yatağı Bursa (Uludağ)'dadır. Her iki madenin de rezervi azalmıştır.

Yoğunluğu yüksek bir maden olan barit, en çok petrol ve doğalgaz sondaj kuyularında çamuru ağırlaştırmak için kullanılır. Başlıca çıkarım alanları Antalya (Alanya), Kahramanmaraş ve Muş'tur.

Altın, değerli bir metal olup son yıllarda Türkiye'de üretimi artmıştır. Önemli altın madenleri İzmir (Bergama), Uşak (Kışladağ), Gümüşhane ve Artvin (Cerattepe) gibi bölgelerde bulunmaktadır.

Türkiye'de tuz üç farklı kaynaktan elde edilir:

• Göl Tuzu: En büyük üretim Tuz Gölü'nden sağlanır (%60'tan fazla).
• Deniz Tuzu: En önemli üretim alanı İzmir (Çamaltı Tuzlası)'dır.
• Kaya Tuzu: Üçüncü jeolojik zamana ait yataklardan elde edilir. Önemli merkezler Çankırı, Kars, Iğdır'dır.

Ekonomik değeri yüksek olan ve süs eşyası (pip, tespih vb.) yapımında kullanılan iki önemli madenimiz vardır. Lületaşı sadece Eskişehir'de, Oltutaşı ise sadece Erzurum'da çıkarılır.

Türkiye, maden ihracatından önemli gelir elde eder. İşlenmiş ve ham olarak ihraç ettiğimiz madenlerin başında şunlar gelir:

Maden	Başlıca Kullanım Alanı
Mermer	İnşaat, dekorasyon
Bor	Cam, deterjan, nükleer sanayi
Krom	Paslanmaz çelik üretimi
Bakır	Elektrik-elektronik sanayisi
Feldspat	Cam, seramik, boya sanayisi

Türkiye, bazı madenlerde ve enerji kaynaklarında kendi kendine yeterli değildir ve ithalata bağımlıdır. Bunların en önemlileri:

• Taş Kömürü: Demir-çelik sanayisindeki yüksek kalori ihtiyacı nedeniyle ithal edilir.
• Fosfat: Gübre sanayisindeki talebi karşılamak için ithal edilir.
• Demir: Artan sanayi talebini karşılamak için yerli üretime ek olarak ithal edilir.

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Türkiye'nin yer altı kaynaklarını bilimsel metotlarla araştırmak, maden potansiyelini ortaya çıkarmak ve ülke ekonomisine kazandırmak amacıyla 1935 yılında kurulmuş olan resmi kurumdur.

Madencilik sektörü, sanayiye hammadde sağlaması, doğrudan ve dolaylı olarak istihdam yaratması ve ihracat gelirleri ile ülke ekonomisine önemli katkılar sağlar. Stratejik madenler (Bor, Toryum vb.) sayesinde Türkiye'nin jeopolitik önemini de artırır.