Türkiye'de Ulaşım, Ticaret ve Turizm

Türkiye'de ulaşım ağlarının gelişimini ve yönünü belirleyen faktörler şunlardır:

• Doğal Faktörler: En başta yer şekilleri (dağların uzanışı, engebe), sonra da iklim (kar, sis, don) gelir.
• Beşeri Faktörler: Sermaye, teknoloji, nüfus ve ekonomik faaliyetlerin dağılışı.

Türkiye'de ulaşımı en çok etkileyen faktör yer şekilleridir.

Türkiye'de hem yolcu hem de yük taşımacılığında en çok kullanılan ulaşım sistemi karayoludur. Bunun temel nedeni, ülkenin en ücra köşelerine kadar ulaşabilmesi ve esnek bir yapıya sahip olmasıdır. Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren en fazla yatırım bu alana yapılmıştır.

Dağların kıyıya paralel uzandığı Karadeniz ve Akdeniz'de, kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşım zorunlu olarak geçitler ve tünellerle sağlanır.

• Karadeniz'i İç Bölgelere Bağlayanlar: Zigana, Ovit, Kop, Ilgaz, Bolu, Ecevit.
• Akdeniz'i İç Anadolu'ya Bağlayanlar: Çubuk, Sertavul, Gülek, Belen.

Son yıllarda yapılan büyük yatırımlarla Türkiye'nin otoyol ağı genişlemiştir. Özellikle Marmara Bölgesi'ndeki ulaşımı rahatlatan büyük köprüler ve tüneller inşa edilmiştir. Bunların en önemlileri:

• 1915 Çanakkale Köprüsü: Dünyanın en uzun orta açıklıklı asma köprüsü.
• Osmangazi Köprüsü: İzmit Körfezi'ni geçer.
• Yavuz Sultan Selim Köprüsü: İstanbul Boğazı'ndaki üçüncü köprü.
• Avrasya Tüneli: İstanbul Boğazı'nın altından karayolu geçişi sağlar.

Türkiye'de demiryolu ağının seyrek olmasının ve yolların genellikle doğu-batı yönlü uzanmasının temel nedeni yer şekilleridir. Kuzey ve güneydeki sıradağlar, kuzey-güney yönlü hatların yapımını zorlaştırmış ve maliyetini artırmıştır.

Türkiye, Yüksek Hızlı Tren teknolojisine yatırım yaparak büyük şehirler arası ulaşımı hızlandırmıştır. Mevcut ana hatlar, genellikle düz arazilerin bulunduğu Ankara merkezli olarak gelişmiştir:

• Ankara ↔ İstanbul
• Ankara ↔ Konya
• Ankara ↔ Sivas
• Konya ↔ İstanbul

Yer şekillerinin engebeli olması veya ana hatlara sapa kalması nedeniyle bazı bölgelere ve illere demiryolu ulaşımı yoktur.

• Bölüm Olarak: Doğu Karadeniz, Hakkari Bölümü, Menteşe Yöresi, Yıldız Dağları.
• İl Olarak: Bursa (YHT hattı yapılıyor), Antalya, Çanakkale, Muğla, Sinop, Trabzon gibi birçok il.

Türkiye'nin komşu ülkelerle demiryolu bağlantısı sağlayan aktif sınır kapıları şunlardır:

Üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımada olan Türkiye için denizyolu, özellikle dış ticarette hayati öneme sahiptir. Yük taşımacılığında en ucuz yöntem olması, tek seferde çok büyük miktarda yük taşınabilmesi en büyük avantajlarıdır. İthalat ve ihracatın yarıdan fazlası denizyolu ile yapılır.

Türkiye'nin limanları, hem ithalat hem de ihracat için kritik kapılardır.

• En Büyük Konteyner Limanı: Mersin Limanı.
• En Büyük İthalat/İhracat Limanları: İstanbul (Ambarlı), Kocaeli, İzmir ve Mersin.
• Kruvaziyer Limanları: İstanbul (Galataport), Kuşadası, Marmaris, Bodrum.

Bir limanın hinterlandı (art bölgesi), o limanın beslendiği, hizmet verdiği ve ekonomik olarak etkileşimde olduğu iç bölgedir. Hinterlandın genişliği, limanın iç bölgelere karayolu ve demiryolu gibi sistemlerle ne kadar iyi bağlandığına bağlıdır.

• Hinterlandı Geniş Limanlar: İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun.
• Hinterlandı Dar Limanlar: Sinop, Trabzon (Dağlar nedeniyle).

En hızlı, en konforlu ancak en pahalı ulaşım türüdür. Özellikle yolcu taşımacılığında kullanılır. Türkiye'de son yıllarda hızla gelişmiş, havalimanı sayısı ve yolcu kapasitesi büyük artış göstermiştir. Bu durum, iç ve dış turizmin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.

Türkiye'nin hava trafiği, büyük metropoller ve turizm merkezlerinde yoğunlaşmıştır. En işlek havalimanları şunlardır:

1. İstanbul Havalimanı (IST): Türkiye'nin ve Avrupa'nın en işlek havalimanı.
2. Sabiha Gökçen Havalimanı (SAW): İstanbul'un ikinci büyük havalimanı.
3. Antalya Havalimanı (AYT): Turizm sezonunda yoğunluğu çok artar.
4. Ankara Esenboğa Havalimanı (ESB): Başkent olması nedeniyle önemlidir.
5. İzmir Adnan Menderes Havalimanı (ADB): Ege'nin en büyük havalimanı.

Türkiye, coğrafi zorlukları aşmak için mühendislik harikası projelere imza atmıştır. Karadeniz Bölgesi'nde arazi yetersizliği nedeniyle deniz doldurularak inşa edilen iki havalimanı bulunmaktadır:

• Ordu-Giresun Havalimanı: Türkiye'nin ve Avrupa'nın deniz üzerine kurulan ilk havalimanı.
• Rize-Artvin Havalimanı: Türkiye'nin deniz üzerine kurulan ikinci havalimanı.

Türkiye'de ton-kilometre bazında yük taşımacılığı incelendiğinde, esnekliği ve yaygınlığı nedeniyle karayolu ezici bir üstünlüğe sahiptir. İkinci sırada ise özellikle dış ticaretteki rolüyle denizyolu yer alır. Demiryolunun payı ise maalesef oldukça düşüktür.

Yolcu taşımacılığında karayolu, Türkiye'deki en baskın ulaşım türüdür. Neredeyse her yerleşim birimine otobüs ve minibüslerle ulaşım imkânı olması, bu durumu ortaya çıkarmıştır. Son yıllarda havayolu ve Yüksek Hızlı Tren'in payı artsa da, karayolunun liderliği devam etmektedir.

Sıvı (petrol) ve gaz (doğal gaz) ürünlerin taşınmasında en güvenli ve en ekonomik yöntemdir. Türkiye, jeopolitik konumu nedeniyle uluslararası petrol ve doğal gaz boru hatları için önemli bir enerji koridorudur. Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve TANAP en önemli projelerdir.

Gelişmiş bir ulaşım ağı, bir ülkenin kalkınmasının temel taşlarından biridir.

• Ekonomik faaliyetler canlanır, üretim artar.
• Bölgeler arası gelişmişlik farkları azalır.
• Tarım ürünleri ve sanayi mamulleri pazarlara daha kolay ulaşır.
• Turizm ve ticaret gelişir.
• Devletin otoritesi ülkenin her noktasına daha kolay ulaşır.

Türkiye'nin gelecekteki ulaşım stratejisi, dengeli ve sürdürülebilir bir yapı hedeflemektedir. Bu plana göre temel hedefler şunlardır:

• Yük taşımacılığında demiryolu ve denizyolunun payını artırmak, karayolunun yükünü hafifletmek.
• Yüksek Hızlı Tren ağını genişletmek.
• Limanların kapasitesini ve demiryolu bağlantılarını güçlendirmek.
• Lojistik merkezler kurarak ulaşım türleri arasında entegrasyonu sağlamak.