Türkiye'de Ulaşım, Ticaret ve Turizm

Kâr amacıyla mal ve hizmetlerin alınıp satılması faaliyetine ticaret denir. Ticaret, yapıldığı alana göre ikiye ayrılır:

Türkiye'de iç ticaretin canlı olmasının temel nedenleri:

• Nüfusun Dengesiz Dağılışı: Tüketimin belirli merkezlerde toplanması.
• İklim Çeşitliliği: Her bölgede farklı tarım ürünlerinin yetişmesi.
• Sanayi Tesislerinin Farklılaşması: Sanayinin belirli bölgelerde yoğunlaşması.
• Gelişmiş Ulaşım Ağı: Ürünlerin ülkenin her yerine taşınabilmesi.
• Turizm Faaliyetleri: Turistik bölgelerde mal ve hizmetlere talebin artması.

Türkiye'de iç ticaret akışı genellikle şu şekildedir:

• Hammadde Akışı: Tarım, hayvancılık ve maden ürünleri gibi hammaddeler, az gelişmiş bölgelerden sanayinin geliştiği Marmara ve Ege gibi bölgelere doğru taşınır.
• Sanayi Ürünü Akışı: İşlenmiş sanayi ürünleri ise sanayi bölgelerinden ülkenin diğer tüm bölgelerine doğru dağıtılır.

Türkiye'nin dış ticaret hacmi (ihracat ve ithalatın toplamı) yıllar içinde genel olarak bir artış eğilimi göstermektedir. Bu durum, Türkiye ekonomisinin dünya ekonomisiyle olan entegrasyonunun arttığını gösterir. Ancak ithalat, genellikle ihracattan daha yüksek seyretmektedir.

Türkiye ekonomisinin en önemli sorunlarından biri, ithalat harcamalarının ihracat gelirlerinden sürekli olarak daha yüksek olmasıdır. Bu dış ticaret açığının temel nedenleri:

• Enerji İthalatı: Petrol ve doğal gaz gibi kaynaklarda dışa bağımlılık.
• Sanayi Hammadde İthalatı: Sanayi üretimi için gerekli olan bazı ara malların ithal edilmesi.
• Teknolojik Ürün İthalatı: Yüksek teknoloji gerektiren makine ve elektronik cihazların ithalatı.

Türkiye'nin ihracatında sanayi ürünleri başı çekmektedir.

Türkiye'nin ithalatında enerji kaynakları ve yüksek teknolojili ürünler ilk sıralarda yer alır.

Türkiye'nin ihracat gelirlerinin ezici çoğunluğu sanayi ürünlerinden elde edilir (%90'dan fazla). Bu, Türkiye ekonomisinin tarıma dayalı bir yapıdan sanayiye dayalı bir yapıya dönüştüğünün en önemli göstergesidir. Tarım ve madenciliğin ihracattaki payı ise daha düşüktür.

Türkiye'nin dış ticaretinde Avrupa Birliği (AB) ülkeleri hem ihracat hem de ithalatta en büyük paya sahiptir.

• İhracatta İlk Sıralar: Almanya, ABD, Irak, İngiltere, İtalya.
• İthalatta İlk Sıralar: Rusya, Çin, Almanya, İsviçre.

Rusya ve Çin'in ithalattaki yüksek payı, enerji ve sanayi ürünleri alımından kaynaklanmaktadır.

Komşularla ticaret, coğrafi yakınlık nedeniyle önemlidir.

• En işlek sınır kapımız Avrupa'ya açılan Kapıkule (Bulgaristan)'dir.
• İkinci en işlek kapımız ise Orta Doğu'ya açılan Habur (Irak)'dur.
• İran ile transit ticarette Gürbulak (kara) ve Kapıköy (demir) önemlidir.

Ülke içinde ancak gümrük hattı dışında kabul edilen, vergi ve gümrük avantajları sunarak ihracatı ve yabancı yatırımı teşvik etmeyi amaçlayan özel alanlardır. Türkiye'nin ilk serbest ticaret bölgesi Mersin'de kurulmuştur. Bu bölgeler, dış ticaretin gelişmesinde önemli bir rol oynar.

Türkiye'nin Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bir köprü konumunda olması, onu doğal bir transit ticaret merkezi yapmıştır. Başka ülkelerin malları, Türkiye'nin kara, deniz ve demir yollarını kullanarak diğer ülkelere taşınır. Özellikle İran'ın Avrupa ile olan ticaretinde Trabzon Limanı, Orta Asya ve Kafkasya için ise Mersin Limanı önemli bir transit kapısıdır.

Düşük maliyeti ve tek seferde çok büyük miktarda yük taşıma kapasitesi nedeniyle Türkiye'nin dış ticaretinde en çok kullanılan ulaşım yolu denizyoludur. İthalat ve ihracatın değer ve miktar olarak %60'tan fazlası limanlar aracılığıyla gerçekleştirilir.

Türkiye, bazı geleneksel tarım ürünlerinin ihracatında dünya lideridir. Bu ürünler, önemli bir döviz girdisi sağlar. Başlıcaları:

• Fındık
• Kuru İncir
• Kuru Kayısı
• Kuru Üzüm
• Antep Fıstığı

Türkiye birçok tarım ürününde kendine yeterli olsa da, bazı ürünleri yetersiz üretim veya tropikal iklim gereksinimi nedeniyle ithal eder. Başlıcaları:

• Muz
• Pirinç
• Kahve, Kakao, Ananas gibi tropikal ürünler
• Bazı yıllarda buğday ve ayçiçeği gibi ürünlerde de ithalat yapılır.

İnternet kullanımının artmasıyla birlikte e-ticaret, hem iç hem de dış ticarette hızla büyüyen bir alan haline gelmiştir. Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) e-ihracat platformları aracılığıyla yurt dışı pazarlara ulaşması kolaylaşmıştır. Bu durum, ticaretin tabana yayılmasına ve hacminin artmasına katkı sağlamaktadır.

Türkiye'nin 1996 yılında Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği'ne girmesi, dış ticaretinde bir dönüm noktası olmuştur. Bu anlaşma ile sanayi ürünlerinde AB ülkeleriyle aramızdaki gümrük vergileri kaldırılmış, bu da AB ile olan ticaret hacmini büyük ölçüde artırmıştır. Bugün AB, Türkiye'nin en büyük ticaret ortağıdır.

Bir ülkenin ticaret yapısı, sanayileşme seviyesini yansıtır.

• Gelişmiş Ülkeler: Genellikle sanayi ürünleri (otomobil, elektronik) ve teknoloji ihraç eder; hammadde (petrol, maden) ithal ederler.
• Türkiye'nin Durumu: Türkiye, hem sanayi ürünü ihraç edip hem de enerji ve hammadde ithal ederek gelişmekte olan bir ülke profili çizmektedir.

Türkiye'nin dış ticaretteki temel hedefleri şunlardır:

• İhracatı artırıp ithalatı azaltarak dış ticaret açığını kapatmak.
• İhracatta katma değeri yüksek, yüksek teknolojili ürünlerin payını artırmak.
• Ticaret yapılan ülke sayısını artırarak pazar çeşitliliği sağlamak.
• Uluslararası alanda tanınan Türk markaları yaratmak.