Türkiye'nin Coğrafi Bölgeleri

Doğu Anadolu, coğrafi olarak Türkiye'nin en uç noktalarını ve rekorlarını barındırır:

• Yüz ölçümü en büyük bölgedir.
• Ortalama yükseltisi en fazla olan bölgedir ("Türkiye'nin Çatısı").
• Yıllık sıcaklık farkı en fazla, kışları en soğuk olan bölgedir.
• Nüfusu ve nüfus yoğunluğu en az olan bölgedir.
• Maden çeşitliliği en fazla olan bölgedir.

Bölge, kendi içinde büyük farklılıklar gösteren dört bölüme ayrılır:

1. Yukarı Fırat Bölümü: Bölgenin en alçak ve sanayisi en gelişmiş bölümüdür. Maden zenginliğiyle (Elazığ) öne çıkar.
2. Erzurum-Kars Bölümü: Geniş ve yüksek platolarıyla bilinir. Sert karasal iklim ve büyükbaş hayvancılık hakimdir.
3. Yukarı Murat-Van Bölümü: Volkanik dağlar ve Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü bu bölümdedir.
4. Hakkari Bölümü: Bölgenin en dağlık, en sarp ve ulaşımı en zor bölümüdür. Buzul şekilleri yaygındır.

Türkiye'nin en dağlık ve engebeli bölgesidir. Yer şekilleri oldukça çeşitlidir:

• Dağlar: Türkiye'nin en yüksek noktası olan Ağrı Dağı (5137 m) buradadır. Cilo ve Sat dağları gibi buzul dağları da bulunur.
• Platolar: Özellikle Erzurum-Kars Platosu çok geniş yer kaplar.
• Ovalar: Nüfusun ve tarımın toplandığı Malatya, Elazığ, Muş, Iğdır gibi tektonik kökenli çöküntü ovaları bulunur.

Türkiye'deki volkanik arazilerin en geniş yer kapladığı bölgedir. Bir hat boyunca uzanan Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut dağları en önemli sönmüş volkanlardır. Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü, Nemrut volkanından çıkan lavların bir vadiyi tıkamasıyla oluşmuş bir volkanik set gölüdür.

Bölgenin genelinde yükselti ve denizden uzaklık nedeniyle sert karasal iklim hakimdir. Bu iklimin özellikleri:

• Kışlar çok uzun, çok soğuk ve kar yağışlıdır.
• Yazlar kısa, sıcak ve kuraktır (Erzurum-Kars'ta serin ve yağışlı).
• Donlu gün sayısının ve karın yerde kalma süresinin en uzun olduğu yerdir.

Yükseltisi fazla olduğu için İç Anadolu'dan daha fazla yağış alır. Bölgenin genelinde en çok yağış ilkbaharda düşerken, Erzurum-Kars Bölümü'nde ısınmanın gecikmesi ve konveksiyonel yağışlar nedeniyle en fazla yağış Yaz aylarında görülür. Bu durum, gür çayırların oluşmasını sağlar.

Bölgenin doğal bitki örtüsü, iklim ve yükseltiye göre değişir.

• Erzurum-Kars Platosu: Yaz yağışlarıyla yeşeren, uzun boylu ve gür otlaklar olan alpin çayırlar ile kaplıdır.
• Yüksek Dağlar: Sarıçam ormanları görülür.
• Daha Alçak Ovalar: Bozkır (step) bitki örtüsü hakimdir.

Zorlu iklim koşulları ve engebeli arazi nedeniyle Türkiye'nin nüfusu ve nüfus yoğunluğu en az olan bölgesidir. Nüfus, iklimin daha elverişli olduğu ve tarım yapılabilen Malatya, Elazığ, Muş, Iğdır gibi alçak ve korunaklı tektonik ovalarda toplanmıştır.

Bölge ekonomisinin temel direği hayvancılıktır. Erzurum-Kars Platosu'ndaki gür yaz çayırları sayesinde, Türkiye'de büyükbaş mera hayvancılığının en yaygın yapıldığı bölgedir. Bu durum et ve süt ürünleri sanayisinin gelişmesini sağlamıştır.

Sert iklim (kısa tarım sezonu, don riski) ve engebeli arazi (tarım alanlarının darlığı) nedeniyle tarımsal üretim kısıtlıdır. Tarım daha çok buğday, arpa gibi tahıllar ile şeker pancarı üzerine yoğunlaşmıştır ve genellikle alçak ovalarda yapılır.

Bölgenin en önemli ve dünyaya ihraç edilen tarım ürünü kayısıdır. Türkiye ve dünya kuru kayısı üretiminin merkezi, iklim koşullarının daha elverişli olduğu Malatya Ovası'dır.

Ağrı Dağı'nın eteklerinde, çevresine göre bir çöküntü ovası olduğu için alçakta kalan Iğdır Ovası, kışları daha ılıman geçen bir mikroklima alanıdır. Bu sayede, bölgede normalde yetişmesi imkansız olan pamuk gibi sıcaklık isteği yüksek ürünler burada yetiştirilebilmektedir.

Farklı jeolojik yapıların bir arada bulunması sayesinde Türkiye'de maden çeşitliliğinin en fazla olduğu bölgedir. Maden yatakları özellikle bölgenin batısındaki Yukarı Fırat Bölümü'nde, Elazığ ve çevresinde yoğunlaşmıştır.

Bölge, birçok metalik madenin çıkarıldığı önemli bir merkezdir:

• Demir: Malatya (Hekimhan, Hasançelebi), Sivas (Divriği-bölge sınırında).
• Krom: Elazığ (Guleman).
• Bakır: Elazığ (Maden).
• Kurşun-Çinko: Elazığ (Keban).
• Oltutaşı: Erzurum (Değerli süs taşı).

Yüksek ve engebeli arazi yapısı, akarsulara yüksek bir akış hızı ve yatak eğimi kazandırır. Bu nedenle Doğu Anadolu, Türkiye'nin hidroelektrik potansiyeli en yüksek olan bölgesidir. Fırat ve Dicle gibi Türkiye'nin en büyük nehirleri bu bölgeden doğar.

Bölgenin yüksek hidroelektrik potansiyeli, Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde Türkiye'nin en büyük barajlarının inşa edilmesini sağlamıştır. Bölge sınırları içinde yer alan en önemli barajlar Keban ve Karakaya (Fırat Nehri üzerinde) barajlarıdır.

Bölgede ulaşım, yer şekillerinin engebeli ve iklimin sert olması nedeniyle gelişmemiştir.

• Yol yapım maliyetleri çok yüksektir.
• Karayolları ve demiryolları genellikle dağlar arasındaki vadileri ve geçitleri takip eder.
• Kış aylarında yoğun kar yağışı ve çığ tehlikesi nedeniyle birçok köy ve şehir yolu sık sık ulaşıma kapanır.

Bölge, gelişmekte olan bir turizm potansiyeline sahiptir:

• Kış Turizmi: Palandöken (Erzurum) ve Sarıkamış (Kars) önemli kayak merkezleridir.
• Kültür ve Doğa Turizmi: Van Gölü ve üzerindeki Akdamar Adası (Kilisesi), Ağrı-Doğubayazıt'taki İshak Paşa Sarayı ve Bitlis'teki Nemrut Krater Gölü en önemli turistik değerlerdir.

Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü, birçok özelliğe sahiptir: