Türkiye'nin Coğrafi Bölgeleri

Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan bölge, birçok "en"i barındırır:

• Yüz ölçümü bakımından en küçük ikinci bölgedir.
• Yer şekilleri en sade olan bölgedir.
• Yazları en sıcak ve en kurak bölgedir.
• Buharlaşma şiddeti en fazladır.
• Orman varlığı oranı en azdır.
• GAP'ın uygulandığı bölgedir.

Bölge, Karacadağ volkanik kütlesiyle ikiye ayrılır:

1. Orta Fırat Bölümü: Gaziantep ve Şanlıurfa'yı kapsar. Bölgenin batısında yer alır. Sanayisi ve tarımı daha gelişmiştir.
2. Dicle Bölümü: Diyarbakır, Mardin, Batman ve Siirt'i kapsar. Bölgenin doğusunda yer alır. Petrol yatakları bu bölümde yoğundur.

Bölge, Türkiye'nin en sade yer şekillerine sahiptir. Geniş platolar (Gaziantep, Şanlıurfa) ve tektonik kökenli ovalar (Harran, Suruç, Ceylanpınar, Altınbaşak) en yaygın yeryüzü şekilleridir. Bölgedeki tek volkanik dağ, yayvan yapısıyla bir kalkan volkanı olan Karacadağ'dır.

Bölgede karasal iklimin şiddetli bir türü görülür. En belirgin özellikleri:

• Yazların en sıcak ve en kurak geçtiği yerdir. Sıcaklıklar 45°C'yi aşabilir.
• Buharlaşma şiddeti çok yüksektir.
• Yıllık sıcaklık farkı fazladır.
• En fazla yağışı kış, en az yağışı ise yaz aylarında alır (yazın neredeyse hiç yağış olmaz).

Bölge nüfusu, su kaynaklarının bulunduğu Fırat ve Dicle nehirleri çevresi ile Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır gibi büyük şehirlerde toplanmıştır. Kırsal kesimde su kaynaklarının azlığı ve arazinin düz olması nedeniyle evlerin birbirine yakın olduğu toplu yerleşmeler yaygındır.

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde kurulan barajlarla sulama ve enerji üretimini amaçlayan entegre bir bölgesel kalkınma projesidir. Bölgenin tarımsal yapısını, ekonomisini ve sosyal hayatını kökten değiştirmiştir. Atatürk Barajı bu projenin en önemli ve en büyük parçasıdır.

GAP ile birlikte bölgedeki geniş ve verimli ovaların sulanmaya başlamasıyla:

• Nadasa bırakılan alanlar azaldı.
• Endüstri bitkilerinin (pamuk, mısır, ayçiçeği) üretimi rekor düzeyde arttı.
• Sebze ve meyve tarımı gelişti.
• Yılda birden fazla ürün alma imkânı doğdu.
• Tarımsal verim ve ürün çeşitliliği arttı.

Bölge, geleneksel olarak kuraklığa dayanıklı bir ürün olan kırmızı mercimek üretiminde Türkiye lideridir. GAP öncesi bölgenin en önemli tarım ürünü konumundaydı.

Adını Gaziantep'ten alan bu ürünün anavatanı bu bölgedir. Türkiye üretiminde liderdir. Özellikle Şanlıurfa ve Gaziantep illerinde yoğunlaşmıştır ve önemli bir ihraç ürünüdür.

GAP'ın sulama imkanları sağlamasıyla birlikte pamuk tarımı bölgede adeta patlama yapmıştır. Eskiden Ege Bölgesi liderken, günümüzde Şanlıurfa liderliğindeki Güneydoğu Anadolu Bölgesi pamuk üretiminde Türkiye birincisidir.

GAP sonrası ürün çeşitliliği artmıştır. Buğday, arpa, mısır gibi ürünlerin yanı sıra, Diyarbakır karpuzu gibi yöreye özgü ürünler ve sebze üretimi de yaygındır.

Bozkır bitki örtüsünün hakim olması nedeniyle bölgede daha çok küçükbaş hayvancılık (koyun, kıl keçisi) yapılır. Karacadağ çevresi hayvancılık için önemli bir alandır.

Bölge sanayisi, özellikle Gaziantep'te yoğunlaşmıştır. Tarıma dayalı sanayi kollarının (makarna, un, yağ, pamuklu dokuma) yanı sıra, halı, ayakkabı, çimento gibi sektörlerde Gaziantep, Türkiye'nin en önemli sanayi merkezlerinden biri haline gelmiştir.

Türkiye'de çıkarılan petrolün tamamına yakını bu bölgededir. Batman, Adıyaman ve Diyarbakır en önemli üretim alanlarıdır. Türkiye'nin hammaddeye yakın tek petrol rafinerisi Batman Rafinerisi'dir.

Türkiye'nin en önemli ve tek işlenen fosfat yatakları Mardin (Mazıdağı)'nda bulunur. Fosfat, suni gübre sanayisinin temel hammaddesidir. Ancak üretim, Türkiye'nin ihtiyacını karşılamadığı için ithal edilir.

Yer şekilleri genel olarak sade olduğu için ulaşım kolaydır. Bölge, Orta Doğu'ya açılan önemli karayollarına ve sınır kapılarına sahiptir. Suriye ve Irak'a açılan Habur, Cilvegözü, Akçakale, Nusaybin gibi sınır kapıları ticari açıdan önemlidir.

"Medeniyetlerin Beşiği" olarak anılan bölge, çok zengin bir tarihi ve kültürel mirasa sahiptir.

• Göbeklitepe (Şanlıurfa): UNESCO, "tarihin sıfır noktası".
• Nemrut Dağı (Adıyaman): UNESCO, dev heykeller.
• Zeugma Mozaik Müzesi (Gaziantep): Dünyanın en büyük mozaik müzelerinden biri.
• Balıklıgöl (Şanlıurfa): İnanç turizmi.
• Mardin: Eşsiz taş mimarisi ve tarihi dokusu.

Bölge, zengin ve kendine has mutfak kültürüyle öne çıkar. Gaziantep mutfağı, 2015 yılında UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı'na dahil edilerek tescillenmiştir. Kebapları, baklavası ve yöresel yemekleri ile önemli bir turizm çekim merkezidir.

GAP sadece bir sulama projesi değil, bölgesel bir kalkınma projesidir.