KPSS Türkçe - Anlatım Bozuklukları (Detaylı Konu Anlatımı)

⚠️ ANLATIM BOZUKLUKLARI ⚠️

💡 Terminoloji Bilgisi:
➡️ Anlamsal Bozukluklar = Bağdaşıklık Hataları (Anlam Düzeyi)
➡️ Yapısal Bozukluklar = Bağlaşıklık Hataları (Dil Bilgisi Düzeyi)

A. ANLAMSAL (BAĞDAŞIKLIK) BOZUKLUKLAR 🧠

Cümlenin anlam düzeyindeki hatalarıdır. Genellikle sözcüklerin anlam inceliklerine dikkat edilmemesinden kaynaklanır.

1. Gereksiz Sözcük Kullanımı (Duruluk İlkesine Aykırılık)

Bir cümlede aynı anlamı karşılayan birden fazla sözcüğün veya ekin bulunmasıdır.

a. Eş Anlamlı Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

❌ Toplumun sorun ve meselelerine değindi.

✅ Toplumun sorunlarına değindi.

"Sorun" ve "mesele" eş anlamlıdır.

b. Anlamca Birbirini Kapsayan Sözcüklerin Kullanılması

❌ Kardeşiyle birlikte sinemaya gitti.

✅ Kardeşiyle sinemaya gitti.

"-le" (ile) edatı zaten "birliktelik" anlamı katmaktadır.

❌ Soruları hemen çözüverdi.

✅ Soruları çözüverdi. / Soruları hemen çözdü.

"-ivermek" (Tezlik fiili) zaten "hemen, çabucak" anlamı taşır.

❌ Aldığı hediyeyi geri iade etti.

✅ Aldığı hediyeyi iade etti.

"İade etmek" zaten geri vermek demektir.

2. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanımı

Cümlede anlam olarak birbirinin zıttı olan (genellikle kesinlik ve olasılık bildiren) ifadelerin bir arada kullanılmasıdır.

❌ Eminim ki bu saatlerde eve gelmiş olmalı.

✅ Bu saatlerde eve gelmiş olmalı. / Eminim ki bu saatlerde eve gelmiştir.

"Eminim" (kesinlik) ve "olmalı" (olasılık/tahmin) çelişir.

❌ Aşağı yukarı tam beş yıldır görüşmüyoruz.

✅ Aşağı yukarı beş yıldır görüşmüyoruz. / Tam beş yıldır görüşmüyoruz.

"Aşağı yukarı" (yaklaşık) ve "tam" (kesinlik) çelişir.

3. Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanımı

Birbiriyle karıştırılan (genellikle yazılışları veya anlamları yakın olan) sözcüklerin, birbirinin yerine kullanılmasıdır.

⚠️ Sık Karıştırılan Sözcükler ve Kavramlar:
➡️ Neden Olmak/Yol Açmak (Olumsuz) vs Sağlamak/Katkıda Bulunmak (Olumlu).
➡️ Ücret (Hizmet karşılığı - örn: ders ücreti) vs Fiyat (Mal karşılığı - örn: kitap fiyatı).
➡️ Azımsamak (Miktar olarak az bulmak) vs Küçümsemek (Değer olarak az bulmak, hor görmek).
➡️ Ekmek (Tohum) vs Dikmek (Fidan).

❌ Düzenli çalışması sınavı kazanmasına neden oldu.

✅ Düzenli çalışması sınavı kazanmasını sağladı.

Kazanmak olumlu bir durumdur, "neden oldu" kullanılmaz.

❌ Aldığı parayı küçümsedi.

✅ Aldığı parayı azımsadı.

Para miktar olarak az bulunmuştur (azımsamak).

❌ Saçları bir hayli büyümüş.

✅ Saçları bir hayli uzamış.

Saç, tırnak uzar; insan, bitki büyür.

4. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanımı

Sözcüklerin (genellikle zarf veya sıfatların) cümlede bulunması gereken yerden farklı bir yerde kullanılması, anlam karışıklığına yol açar.

❌ İzinsiz inşaata girmek yasaktır.

✅ İnşaata izinsiz girmek yasaktır.

Yanlış cümlede sanki "inşaatın kendisi izinsizmiş" gibi bir anlam çıkıyor (İzinsiz inşaat). Oysa yasak olan "girme eyleminin izinsiz olmasıdır".

❌ Çok başım ağrıyor.

✅ Başım çok ağrıyor.

Yanlış cümlede sanki birden fazla baş varmış gibi ("çok baş") anlaşılıyor.

5. Deyim ve Atasözü Yanlışlıkları

Deyimlerin veya atasözlerinin kalıplaşmış sözcüklerinin değiştirilmesi (Kalıbın bozulması) veya anlamlarına uygun olmayan bir bağlamda kullanılmasıdır (Anlamın uyuşmaması).

❌ O kadar mutluydu ki etekleri tutuşmuştu.

✅ O kadar mutluydu ki etekleri zil çalıyordu.

"Etekleri tutuşmak" telaşlanmak anlamındadır, mutluluk için kullanılmaz. (Anlam uyuşmazlığı)

❌ Ona yardım etti, elinden geleni ardına koymadı.

✅ Ona yardım etti, elinden geleni yaptı.

"Elinden geleni ardına koymamak" kötülük yapmak anlamındadır. (Anlam uyuşmazlığı)

❌ Ayağını yatağına göre uzat.

✅ Ayağını yorganına göre uzat.

Atasözünün kelimeleri değiştirilemez. (Kalıbın bozulması)

6. Anlam Belirsizliği (Açıklık İlkesine Aykırılık)

Cümleden birden fazla anlamın çıkması durumudur.

a. Zamir Eksikliği

❌ Geldiğini duymadım.

✅ Senin geldiğini duymadım. / Onun geldiğini duymadım.

Kimin geldiği belli değil (Senin mi? Onun mu?). Bu duruma "Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlam Belirsizliği" denir.

b. Noktalama (Virgül) Eksikliği

❌ Genç doktora soru sordu.

✅ Genç, doktora soru sordu.

Virgül olmazsa "Genç doktor" (Sıfat tamlaması) mı, yoksa "Genç birisi, doktora" mı olduğu belirsizdir.

c. Karşılaştırma Hataları

❌ Balık tutmayı babamdan çok severim.

Bu cümleden iki anlam çıkar: 1. Balık tutmayı, babamı sevdiğimden daha çok severim. 2. Balık tutmayı, babamın (balık tutmayı) sevdiğinden daha çok severim. Cümle açık değildir.

7. Mantık ve Sıralama Hataları

Cümlede verilen kavramların önem sırasının karıştırılması veya cümlenin mantıksal olarak tutarsız olmasıdır.

❌ Bu hastalık ölüme, hatta felce neden olabilir.

✅ Bu hastalık felce, hatta ölüme neden olabilir.

Ölüm, felçten daha ciddi bir durumdur. Sıralama ters yapılmıştır.

❌ Bırakın yumurta kırmayı, yemek bile yapamaz.

✅ Bırakın yemek yapmayı, yumurta bile kıramaz.

Yemek yapmak, yumurta kırmaktan daha zor bir eylemdir. Sıralama hatası vardır.

B. YAPISAL (BAĞLAŞIKLIK) BOZUKLUKLAR 🏗️

Cümlenin dil bilgisi kurallarına (ekler, ögeler, tamlamalar, çatı vb.) uymamasından kaynaklanan bozukluklardır. Bu hataları bulmak genellikle daha tekniktir.

1. Özne-Yüklem Uyuşmazlığı

Özne ile yüklemin kişi, sayı ve olumluluk-olumsuzluk bakımından uyuşması gerekir.

a. Tekillik-Çoğulluk Bakımından Uyum (Sayı Bakımından)

➡️ Kural (TUZAK!): Özne insan dışı bir varlık (hayvan, bitki, nesne, soyut kavram) ise ve çoğulsa (-ler), yüklem DAİMA TEKİL olur.

❌ Fikirler baskıyla ölmezler.

✅ Fikirler baskıyla ölmez.

❌ Kuşlar ne güzel uçuşuyorlar.

✅ Kuşlar ne güzel uçuşuyor.

İstisna: Eğer kişileştirme sanatı varsa yüklem çoğul olabilir. (Örn: Martılar bize selam verdiler.)

b. Olumluluk-Olumsuzluk Bakımından Uyum

Olumlu özneler (herkes, hepsi) olumlu yüklem; olumsuz özneler (hiçbiri, kimse) olumsuz yüklem alır.

❌ Hiçbiri onu sevmiyor, ondan nefret ediyordu.

✅ Hiçbiri onu sevmiyor, (herkes) ondan nefret ediyordu.

"Hiçbiri" öznesi olumsuz yüklem (sevmiyor) alır ancak ikinci cümlenin yüklemi (ediyordu) olumludur. "Hiçbiri nefret ediyordu" olmaz. Olumlu yükleme uygun bir özne (herkes) getirilmelidir.

c. Kişi Uyuşmazlığı

❌ Ben ve Ali dün sinemaya gitti.

✅ Ben ve Ali (Biz) dün sinemaya gittik.

2. Öge Eksiklikleri

Genellikle sıralı ve bağlı cümlelerde, ortak kullanılması mümkün olmayan bir ögenin eksik bırakılmasıdır.

a. Nesne Eksikliği

❌ Sana her zaman güvendim ve (...) çok sevdim.

✅ Sana her zaman güvendim ve seni çok sevdim.

Kimi sevdim? -> Seni (Nesne eksik). "Sana sevdim" olmaz.

b. Dolaylı Tümleç Eksikliği

❌ Öğrencilerini çok sever ve (...) sürekli yardım ederdi.

✅ Öğrencilerini çok sever ve onlara sürekli yardım ederdi.

Kime yardım ederdi? -> Onlara (Dolaylı Tümleç eksik). "Öğrencilerini yardım ederdi" olmaz.

c. Zarf Tümleci / Edat Tümleci Eksikliği

❌ Her zaman yanındayım, (...) seni yalnız bırakmayacağım.

✅ Her zaman yanındayım, hiçbir zaman seni yalnız bırakmayacağım.

Olumsuz yüklem (bırakmayacağım) için olumsuz zaman zarfı (hiçbir zaman) gereklidir. "Her zaman bırakmayacağım" olmaz.

d. Özne Eksikliği

❌ Kitaptaki hatalar düzeltilecek ve (...) yeniden basılacak.

✅ Kitaptaki hatalar düzeltilecek ve kitap yeniden basılacak.

Düzeltilecek olan ne? Hatalar. Basılacak olan ne? Kitap. Özne eksik.

3. Yüklem ve Ek Fiil Eksikliği

a. Yüklem Eksikliği

❌ Kahveyi az, çayı hiç içmem.

✅ Kahveyi az içerim, çayı hiç içmem.

"Kahveyi az içmem" gibi bir anlam çıkıyor. İlk cümleye ayrı bir yüklem gereklidir.

b. Ek-Fiil Eksikliği

Sıralı isim cümlelerinde ek-fiilin (-idi, -imiş) kullanılmamasıdır.

❌ Yemek lezzetli ancak yeterince sıcak değildi.

✅ Yemek lezzetliydi ancak yeterince sıcak değildi.

"Yemek lezzetli değildi" anlamı çıkmaması için ilk cümleye ek-fiil (idi/-ydi) getirilmelidir.

4. Tamlama Yanlışlıkları

İsim ve sıfat tamlamalarının yanlış kurulması veya eklerinin eksik kullanılmasıdır.

a. Ortak Tamlanan Hatası (Çok Sık Sorulur!)

Bir sıfat ile bir ismin aynı tamlanana bağlanması sonucu oluşan hatadır.

❌ Ekonomik ve sağlık sorunları tartışıldı.

✅ Ekonomik sorunlar ve sağlık sorunları tartışıldı.

"Ekonomik" sıfattır (Sıfat Tamlaması: Ekonomik sorunlar), "sağlık" isimdir (İsim Tamlaması: Sağlık sorunları). İkisi de "sorunları" tamlananına bağlanamaz çünkü "Ekonomik sorunları" diye bir yapı dil bilgisi açısından hatalıdır.

b. Tamlayan Eki Eksikliği (-ın, -in)

❌ Bu yasa, öğrenciler geleceğini doğrudan etkiliyor.

✅ Bu yasa, öğrencilerin geleceğini doğrudan etkiliyor.

"Öğrencilerin geleceği" bir isim tamlamasıdır. Tamlayan eki (-in) eksiktir.

5. Eklerle İlgili Yanlışlar

a. İyelik Ekinin Gereksiz Kullanımı

❌ Araba kullanmasını bilmiyor.

✅ Araba kullanmayı bilmiyor.

Burada "-sı" (3. tekil iyelik) eki gereksizdir.

6. Çatı Uyuşmazlığı

Birleşik veya sıralı cümlelerde, temel cümlenin yüklemi ile yan cümleciğin (fiilimsilerin) çatı bakımından (Etken-Edilgen) uyumlu olmamasıdır.

❌ Bütün hazırlıklar yapıp (Etken) yola çıkıldı (Edilgen).

✅ Bütün hazırlıklar yapılıp (Edilgen) yola çıkıldı (Edilgen).
✅ Bütün hazırlıkları yapıp (Etken) yola çıktık (Etken).

Cümledeki fiilimsiler ve ana yüklem ya hep etken ya da hep edilgen olmalıdır.

7. Bağlaç Yanlışları

Cümlenin anlamına uygun olmayan bir bağlacın kullanılmasıdır.

❌ Dün çok yorgundum ama erken yattım.

✅ Dün çok yorgundum bu yüzden (veya çünkü) erken yattım.

"Ama" bağlacı karşıtlık bildirir. Oysa yorgun olmakla erken yatmak arasında neden-sonuç ilişkisi vardır.