Paragrafta Anlam Testi - 4

Toplumsal hafıza, olayları bir tarih kitabının nesnelliğiyle kaydetmez; aksine, onları anlatanların duyguları, çıkarları ve dünya görüşleriyle yeniden şekillendirir. Bu hafıza, belirli olayları parlatıp yüceltirken, bazılarını ise kasıtlı olarak gölgede bırakır veya tamamen siler. Bu seçici süreç, bir toplumun kendine nasıl bir kimlik inşa ettiğinin de en net göstergesidir. Unutulanlar, çoğu zaman hatırlananlardan daha fazla şey anlatır. Çünkü bir toplumun neyi unutmayı seçtiği, onun kolektif korkularını, utançlarını ve üstesinden gelemediği travmalarını açığa vurur. Dolayısıyla tarih, sadece zaferlerin ve kahramanlıkların anlatıldığı parlak bir albüm değil, aynı zamanda unutulmuşların ve susturulmuşların izini sürmeyi gerektiren karanlık bir arazidir.

Epigenetik, genetik mirasımızın kaderimiz olmadığı fikrini bilimsel olarak ortaya koyan devrimci bir alandır. Klasik genetik, DNA dizilimimizin değişmez olduğunu ve özelliklerimizi belirlediğini söylerken; epigenetik, genlerimizin "ifadesinin" yani hangi genin aktif veya pasif olacağının yaşam tarzı ve çevresel faktörlerle değişebileceğini göstermektedir. Beslenme alışkanlıklarımız, maruz kaldığımız stres, yaptığımız egzersiz ve hatta düşüncelerimiz, genlerimizin üzerine eklenen kimyasal etiketler aracılığıyla onların çalışma biçimini etkileyebilir. Bu, aynı DNA'ya sahip tek yumurta ikizlerinin neden ilerleyen yaşlarda farklı hastalıklara yakalanabildiğini de açıklar. Dolayısıyla genetik bir yatkınlığa sahip olmak, o hastalığa kesinlikle yakalanacağımız anlamına gelmez. Yaşam biçimimizle genlerimizin davranışını yönetebilir, bir anlamda kendi biyolojik senaryomuza müdahale edebiliriz.

Bir romanı veya filmi değerli kılan şeylerden biri de "gri karakterler" yaratabilme becerisidir. Tamamen iyi veya tamamen kötü karakterler, gerçek hayattan uzaktır ve okurda/izleyicide derin bir etki bırakmazlar. Onlar tahmin edilebilirdir. Oysa gri karakterler, adından da anlaşılacağı gibi, siyah ile beyaz arasında bir yerdedir. İyi niyetlerle yola çıkıp korkunç hatalar yapabilirler, bencil eylemlerinin ardında savunmasız bir yanları olabilir veya en erdemli anlarında bile içlerinde bir karanlık taşıyabilirler. ----. Bu karakterler, bize insan doğasının karmaşıklığını, içsel çatışmalarımızı ve ahlaki seçimlerin basit birer doğru/yanlış denkleminden ibaret olmadığını hatırlatır.

(I) Ekolojik okuryazarlık, doğanın temel işleyiş prensiplerini anlama ve insan eylemlerinin bu sistemler üzerindeki etkilerini kavrama becerisidir. (II) Sadece bitki ve hayvan türlerini tanımak değil, aynı zamanda enerji akışı, madde döngüleri ve canlılar arası karşılıklı bağımlılık gibi temel kavramları içselleştirmektir. (III) Bu beceriye sahip bir birey, tükettiği bir ürünün ekolojik ayak izini, yani üretiminden atık haline gelene kadarki süreçte doğaya olan etkisini hesaplayabilir. (IV) Modern eğitim sistemleri, öğrencilere bu tür pratik ve hayati becerileri kazandırmada ne yazık ki yetersiz kalmaktadır. (V) Örneğin, bir nehir havzasındaki kirliliğin, yüzlerce kilometre ötedeki bir tarım alanını ve o alandaki biyoçeşitliliği nasıl etkileyebileceğini öngörebilir. (VI) Kısacası ekolojik okuryazarlık, dünyayı birbiriyle bağlantılı sistemler bütünü olarak görmemizi sağlayan kritik bir zihinsel modeldir.

Antik Yunan'dan beri süregelen bir tartışmadır: Sanat, ahlaki bir işlev üstlenmeli midir, yoksa tek amacı estetik haz vermek midir? Bir yanda Platon gibi, sanatı toplumu eğitmek ve daha iyiye yönlendirmek için bir araç olarak görenler vardır. Bu görüşe göre, ahlaki olmayan bir sanat eseri, ne kadar estetik olursa olsun, tehlikeli ve değersizdir. Diğer yanda ise Oscar Wilde gibi "sanat sanat içindir" ilkesini savunanlar bulunur. Onlara göre sanatın tek yargıcı güzelliktir ve ahlaki bir mesaj kaygısı taşıması, onun özgür ruhunu zedeler. Bir eseri ahlaki veya ahlak dışı olarak nitelemek anlamsızdır; bir eser ya iyi yazılmıştır ya da kötü. Bu iki kutup arasında gidip gelen tartışma, günümüz sanat eleştirisinin de temel dinamiklerinden birini oluşturmaya devam etmektedir.

İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte enformasyon ve dezenformasyon arasındaki çizgi giderek belirsizleşti. Özellikle sosyal medyada, doğruluğu teyit edilmemiş bir bilgi, bir uzman görüşüyle aynı hızda, hatta bazen daha da hızlı yayılabilir. Çünkü dezenformasyon, genellikle insanların korku, öfke veya merak gibi temel duygularını hedef alacak şekilde tasarlanır ve bu duygusal kancalar, bilginin mantıksal süzgeçten geçirilmeden hızla paylaşılmasına neden olur. Bu ortamda bireye düşen en önemli görev, bir "medya okuryazarı" olmaktır. Yani, karşılaştığı bilginin kaynağını sorgulamak, farklı kaynaklardan teyit etmek, yazarın niyetini anlamaya çalışmak ve sunulan kanıtların niteliğini değerlendirmek... Aksi takdirde, iyi niyetli birer birey olsak bile, farkında olmadan yanlış bilginin yayılmasına hizmet eden birer aracıya dönüşebiliriz.

Bir yazarın üslubunu, parmak izine benzetebiliriz. Nasıl ki her insanın parmak izi kendine özgü ve taklit edilemezse, büyük bir yazarın da kelimeleri kullanma biçimi, cümleleri kuruş tarzı ve metne kattığı ritim o kadar benzersizdir. Bu, sadece süslü kelimeler seçmek veya karmaşık cümleler kurmak demek değildir. Aksine, en yalın dilde bile bir yazarın kendine has sesi duyulabilir. Bu ses; kelime seçimlerindeki tutarlılıktan, cümlelerin uzunluk ve kısalığındaki ahenkten, kullandığı benzetmelerin orijinalliğinden ve düşüncelerini aktarışındaki o ince mizaçtan oluşur. Bu yüzden, bir metnin kime ait olduğunu ismini görmeden anlayabiliyorsak, o yazar üslup sahibi olmayı başarmış demektir.

Elbette bir faydası var ama bu, sanıldığı gibi değil. Genellikle zekâ oyunları ve bulmacaların beyni "güçlendirdiği" veya zihinsel yetileri genel olarak artırdığına dair yaygın bir kanı bulunur. Sudoku çözen birinin matematiksel dehasının artacağı veya satranç oynayanın stratejik düşünme becerisinin hayatın her alanına yayılacağı varsayılır. Oysa bilimsel araştırmalar, bu tür aktivitelerin faydasının oldukça "dar bir alanda" sınırlı kaldığını gösteriyor. Yani, çok fazla sudoku çözerseniz, daha iyi ve daha hızlı sudoku çözen biri olursunuz, daha iyi bir matematikçi değil. Benzer şekilde, satrançta ustalaşmak sizi daha iyi bir satranç oyuncusu yapar, daha iyi bir iş insanı veya komutan değil. Bu becerilerin gerçek hayattaki karmaşık ve belirsiz durumlara transferi oldukça zayıftır. Zihinsel egzersizler, kas antrenmanı gibi işlemez; belirli bir kası çalıştırmak bütün vücudu güçlendirmez.