⚖️ Hukukun Temel Kavramları - Hap Notlar ⚖️
Hukukun Tanımı
1. Hukuk Nedir?: Toplum hayatını düzenleyen ve devlet yaptırımı ile güçlendirilmiş olan kurallar bütünüdür.
2. Hukukun Amacı: Toplumsal barışı, adaleti, güvenliği ve düzeni sağlamaktır.
3. Hukuk Kurallarının Özelliği: Diğer sosyal düzen kurallarından (din, ahlak, görgü) temel farkı, maddi (devlet) yaptırımlı olmasıdır.
4. Genel ve Soyut Olma: Hukuk kuralları, belirli bir kişiye değil, aynı durumdaki herkese uygulanır (genellik) ve tek bir olayı değil, benzer nitelikteki tüm olayları kapsar (soyutluk).
5. Süreklilik: Hukuk kuralları, yürürlükten kaldırılana kadar sürekli olarak uygulanır.
6. Yaptırım (Müeyyide): Hukuk kurallarına uyulmadığında karşılaşılan ve devlet gücüyle uygulanan tepkidir.
7. Pozitif Hukuk (Müspet Hukuk): Bir ülkede, belirli bir zamanda yürürlükte olan yazılı ve yazısız hukuk kurallarının tümüdür.
8. Mevzu Hukuk: Bir ülkede, yetkili bir makam tarafından konulmuş ve yürürlükte olan yazılı hukuk kurallarının tümüdür. (Örf ve adet hariç)
9. Tabii Hukuk (İdeal Hukuk): Olması gereken, akla ve adalete dayanan hukuk kurallarını ifade eder.
10. Tarihi Hukuk: Günümüzde yürürlükte olmayan, geçmişte uygulanmış hukuk kurallarıdır.
Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar
11. Hukukun Kaynakları: Hukuk kurallarının doğduğu, ortaya çıktığı yerlerdir. Asli ve yardımcı kaynaklar olarak ikiye ayrılır.
12. Asli Kaynaklar: Hâkimin bir uyuşmazlığı çözerken mutlaka başvurmak zorunda olduğu kaynaklardır. (Yazılı ve Yazısız)
13. Yazılı Kaynaklar (Mevzuat): Yetkili organlarca konulmuş ve yazılı olan kurallardır.
14. Normlar Hiyerarşisi: Yazılı hukuk kurallarının Anayasa'dan başlayarak aşağı doğru sıralandığı ast-üst ilişkisidir. Alttaki norm, üsttekine aykırı olamaz.
15. Hiyerarşi Sıralaması: 1. Anayasa, 2. Kanun/Milletlerarası Ant./OHAL Cb. K., 3. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, 4. Yönetmelik.
16. Anayasa: Devletin temel yapısını, organlarını, işleyişini ve temel hak ve özgürlükleri düzenleyen en üst hukuk normudur.
17. Kanun (Yasa): Yasama organı (TBMM) tarafından, Anayasa'ya uygun olarak çıkarılan genel, soyut ve sürekli hukuk kurallarıdır.
18. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi: Yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yazılı hukuk kuralıdır.
19. Milletlerarası Antlaşmalar: Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalar kanun hükmündedir.
20. Yönetmelik: Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanun ve kararnamelerin uygulanmasını sağlamak için çıkardıkları yazılı kurallardır.
Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku)
21. Örf ve Adet Hukuku: Toplumda uzun süreden beri tekrarlanan ve uyulması zorunlu olduğuna inanılan, devlet tarafından da desteklenen yazısız kurallardır.
22. Maddi Unsur (Süreklilik): Bir davranışın toplumda uzun süredir, kesintisiz ve tutarlı bir şekilde tekrarlanmasıdır.
23. Manevi Unsur (Genel İnanç): Toplumda, o davranışa uymanın zorunlu olduğuna dair ortak bir inancın (opinio juris) yerleşmiş olmasıdır.
24. Hukuki Unsur (Devlet Desteği): Örf ve adet kuralının, bir uyuşmazlık durumunda devlet organları (özellikle mahkemeler) tarafından yaptırıma bağlanmasıdır.
25. Uygulama Alanı: Hâkim, bir konuda yazılı hukuk kuralı bulamazsa, örf ve adet hukukuna başvurur.
26. Emredici Kurallara Aykırılık: Örf ve adet kuralları, Anayasa'ya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı olamaz.
Yardımcı Kaynaklar
27. Yardımcı Kaynaklar: Hâkimin başvurmak zorunda olmadığı ancak karar verirken yararlanabileceği kaynaklardır.
28. Yargısal Kararlar (İçtihatlar): Mahkemelerin, özellikle üst mahkemelerin (Yargıtay, Danıştay) belirli bir hukuki soruna ilişkin verdikleri kararlardır.
29. İçtihadı Birleştirme Kararı: Yargıtay ve Danıştay'ın farklı daireleri arasındaki görüş ayrılıklarını gidermek için verdikleri kararlardır. Bu kararlar, benzer konularda tüm mahkemeler için bağlayıcıdır ve bir asli kaynak gibi işlev görür.
30. Bilimsel Görüşler (Doktrin): Hukuk bilim insanlarının, hukuki konular hakkında ileri sürdükleri görüşler, yorumlar ve düşüncelerdir.
31. Doktrinin Rolü: Doktrin, hukukun yorumlanmasına, geliştirilmesine ve kanun koyucuya yol göstermeye yardımcı olur.
Hukuk Kurallarının Yaptırımları
32. Ceza: Suç sayılan bir fiili işleyen kişiye uygulanan yaptırımdır. (Hapis, adli para cezası vb.)
33. Cebri İcra: Borcunu kendi rızasıyla yerine getirmeyen kişinin, devlet gücüyle (haciz yoluyla) borcunu ödemeye zorlanmasıdır.
34. Tazminat: Hukuka aykırı bir eylemle başkasına zarar veren kişinin, bu zararı ödemeye mahkum edilmesidir. Maddi ve manevi tazminat olarak ikiye ayrılır.
35. Hükümsüzlük (Geçersizlik): Bir hukuki işlemin, kanunun aradığı şartları taşımaması nedeniyle hukuki sonuç doğurmamasıdır.
36. Yokluk: Hukuki işlemin kurucu unsurlarının hiç bulunmaması halidir. İşlem, hukuk dünyasında hiç doğmamış sayılır. (Örn: Resmi memur önünde yapılmayan evlilik)
37. Butlan: Hukuki işlem var olmakla birlikte, kanunun emredici hükümlerine aykırılık nedeniyle baştan itibaren geçersiz sayılmasıdır. Mutlak ve nispi butlan olarak ikiye ayrılır.
38. Mutlak Butlan: Kamu düzenini ilgilendiren, kesin geçersizlik halidir. (Örn: Ayırt etme gücü olmayanın yaptığı sözleşme)
39. Nispi Butlan (İptal Edilebilirlik): İrade sakatlığı (hata, hile, korkutma) hallerinde, sadece tarafın istemiyle işlemin geçersiz kılınmasıdır.
40. Tek Taraflı Bağlamazlık: Sınırlı ehliyetsizin (küçük veya kısıtlı) yasal temsilcisinin onayı olmadan yaptığı işlemin, temsilci onay verene kadar askıda kalmasıdır.
41. İptal: Hukuka aykırı bir idari işlemin, mahkeme kararıyla ortadan kaldırılmasıdır.
Kamu Hukuku Dalları
42. Kamu Hukuku: Devlet ile kişiler veya devletin kendi kurumları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Eşitlik değil, astlık-üstlük ilişkisi esastır.
43. Anayasa Hukuku: Devletin şeklini, temel organlarını, yasama, yürütme ve yargı güçlerini, temel hak ve özgürlükleri inceler.
44. İdare Hukuku: Devlet idaresinin teşkilatını, işleyişini, idarenin eylem ve işlemlerini ve bunlara karşı gidilebilecek hukuki yolları düzenler.
45. Ceza Hukuku: Suç sayılan eylemleri ve bu eylemlere uygulanacak yaptırımları (cezaları) düzenler.
46. Yargılama Hukuku (Usul Hukuku): Mahkemelerin bir davayı nasıl yürüteceğini, yargılama sürecini düzenler. (Medeni Usul, Ceza Muhakemesi Hukuku)
47. Vergi Hukuku: Devletin vergi toplama yetkisini, vergi türlerini, mükellefin ödevlerini düzenler.
48. İcra ve İflas Hukuku: Borçların devlet gücüyle nasıl tahsil edileceğini (icra) ve tacirlerin iflas süreçlerini düzenler.
49. Devletler Genel Hukuku: Devletler, uluslararası örgütler arasındaki ilişkileri ve uluslararası toplumun kurallarını düzenler.
50. İdari İşlem: İdarenin, kamu gücünü kullanarak tek taraflı iradesiyle hukuki sonuç doğuran işlemleridir. (Örn: Atama, kamulaştırma kararı)
51. Kanunilik İlkesi (Vergi): "Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır." (Anayasa m. 73)
52. Kanunilik İlkesi (Ceza): "Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez." (TCK m. 2)
Ceza ve Ehliyet
53. Suçun Unsurları: Bir fiilin suç sayılabilmesi için kanunilik (tipiklik), maddi unsur (hareket, netice), manevi unsur (kast, taksir) ve hukuka aykırılık unsurlarını taşıması gerekir.
54. Kast: Suçun kanuni tanımındaki unsurları bilerek ve isteyerek hareket etmektir.
55. Olası Kast: Kişinin, neticenin gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen "olursa olsun" diyerek fiili işlemesidir. Cezada indirim yapılır.
56. Taksir: Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak, istenmeyen ancak öngörülebilir bir neticeye sebep olmaktır.
57. Bilinçli Taksir: Kişinin neticeyi öngörmesine rağmen, ustalığına veya şansına güvenerek "nasılsa olmaz" düşüncesiyle hareket etmesidir.
58. Hak Ehliyeti: Her insanın sağ ve tam doğmak koşuluyla sahip olduğu, hak ve borçlara sahip olabilme yeteneğidir. Pasiftir ve herkes için eşittir.
59. Fiil Ehliyeti: Kişinin, kendi eylemleriyle hak kazanabilmesi ve borç altına girebilmesidir. Aktiftir.
60. Fiil Ehliyetinin Şartları: 1. Ayırt etme gücüne sahip olmak, 2. Ergin olmak, 3. Kısıtlı olmamak.
61. Ayırt Etme Gücü (Temyiz Kudreti): Kişinin, eylemlerinin anlam ve sonuçlarını anlayabilme yeteneğidir.
62. Erginlik (Reşit Olma): Kural olarak 18 yaşın doldurulmasıyla kazanılır. Evlenme veya mahkeme kararı (kazai rüşt) ile de ergin olunabilir.
63. Kısıtlı Olma: Kanunda sayılan sebeplerle (akıl hastalığı, savurganlık vb.) fiil ehliyetinin mahkeme kararıyla sınırlandırılmasıdır.
64. Tam Ehliyetliler: Fiil ehliyetinin üç şartını da taşıyan kişilerdir. Tüm hukuki işlemleri tek başlarına yapabilirler.
65. Sınırlı Ehliyetliler: Tam ehliyetli olup da, yasal danışman atanmış veya evli olan kişilerdir. Bazı işlemleri yasal danışmanın onayıyla yapabilirler.
66. Sınırlı Ehliyetsizler: Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılardır. Kural olarak işlemleri yasal temsilcilerinin onayıyla geçerli olur.
67. Tam Ehliyetsizler: Ayırt etme gücü hiç olmayan kişilerdir. (Örn: Akıl hastaları, 0-6 yaş arası çocuklar). Hukuki işlem yapamazlar, yaptıkları işlemler kesin hükümsüzdür.
Özel Hukuk Dalları
68. Özel Hukuk: Eşit hak ve yetkilere sahip kişiler arasındaki ilişkileri düzenler. Tarafların serbest iradesi ve eşitliği esastır.
69. Medeni Hukuk: Özel hukukun en geniş dalıdır. Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, Miras Hukuku ve Eşya Hukuku'nu kapsar.
70. Kişiler Hukuku: Kişiliğin başlangıcı, sona ermesi, ehliyetler, yerleşim yeri gibi temel konuları düzenler.
71. Aile Hukuku: Nişanlanma, evlenme, boşanma, velayet, soybağı gibi aile ilişkilerini düzenler.
72. Miras Hukuku: Bir kişinin ölümünden sonra malvarlığının (tereke) kimlere, nasıl geçeceğini düzenler.
73. Eşya Hukuku: Kişilerin eşyalar (mallar) üzerindeki ayni haklarını (mülkiyet, irtifak, rehin vb.) düzenler.
74. Borçlar Hukuku: Kişiler arasındaki borç ilişkilerini, borcun kaynaklarını (sözleşme, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme) ve sona ermesini düzenler.
75. Ticaret Hukuku: Ticari işletmeyi, tacirleri, ticari şirketleri ve ticari hayatı düzenleyen kuralları içerir.
76. Devletler Özel Hukuku: Farklı ülke vatandaşları arasındaki özel hukuk ilişkilerinde hangi devletin kanununun uygulanacağını ve hangi mahkemenin yetkili olduğunu düzenler.
77. Medeni Usul Hukuku: Özel hukuk uyuşmazlıklarının mahkemelerde nasıl çözüleceğini düzenleyen yargılama hukukudur.
78. Sözleşme Serbestisi: Kişilerin, kanuna aykırı olmamak kaydıyla, diledikleri konuda ve diledikleri kişiyle sözleşme yapabilme özgürlüğüdür. Borçlar hukukunun temel ilkesidir.
79. Dürüstlük Kuralı: Herkesin haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüst, makul ve namuslu bir insan gibi davranması gerekliliğidir. (MK m. 2)
80. İyiniyet: Bir hakkın kazanılmasındaki veya bir hukuki durumun doğumundaki engeli bilmemek veya bilebilecek durumda olmamaktır. Subjektiftir. (MK m. 3)
Hakkın Tanımı ve Türleri
81. Hak: Hukuk düzeni tarafından kişilere tanınan ve korunması istenebilen yetkidir.
82. Kamu Hakları: Kişilerin devletle olan ilişkilerinden doğan haklardır. (Örn: Seçme ve seçilme hakkı, dilekçe hakkı)
83. Özel Haklar: Kişilerin kendi aralarındaki ilişkilerden doğan haklardır. (Örn: Alacak hakkı, mülkiyet hakkı)
84. Mutlak Haklar: Sahibine, herkese karşı ileri sürebileceği geniş yetkiler veren haklardır. (Örn: Mülkiyet hakkı, telif hakkı, kişilik hakları)
85. Nispi Haklar: Sadece belirli bir kişiye veya kişilere (borçluya) karşı ileri sürülebilen haklardır. (Örn: Alacak hakkı)
86. Malvarlığı Hakları: Para ile ölçülebilen, ekonomik değeri olan ve genellikle devredilebilen haklardır. (Örn: Mülkiyet, alacak, rehin hakkı)
87. Şahısvarlığı Hakları: Kişinin manevi varlığına ilişkin, parayla ölçülemeyen ve devredilemeyen haklardır. (Örn: Şeref ve haysiyet, isim, resim üzerindeki haklar)
88. Ayni Hak: Kişilere eşya üzerinde doğrudan egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen mutlak bir haktır. (Mülkiyet, irtifak vb.)
89. Alacak Hakkı: Bir borç ilişkisi gereğince, alacaklının borçludan belirli bir davranışı (edimi) isteme yetkisi veren nispi bir haktır.
90. Yenilik Doğuran Haklar (İnşai Haklar): Tek taraflı irade beyanıyla yeni bir hukuki durum yaratan, mevcut durumu değiştiren veya sona erdiren haklardır.
91. Kurucu Yenilik Doğuran Hak: Kullanılmasıyla yeni bir hukuki ilişki kurar. (Örn: Alım hakkı, önalım hakkı)
92. Değiştirici Yenilik Doğuran Hak: Mevcut bir hukuki ilişkinin içeriğini değiştirir. (Örn: Ayıplı malda seçimlik haklar)
93. Bozucu Yenilik Doğuran Hak: Mevcut bir hukuki ilişkiyi sona erdirir. (Örn: Sözleşmeyi fesih hakkı, istifa, azil)
94. Hakkın Kazanılması: Bir hakkın bir kişiye bağlanmasıdır. Aslen (ilk elden) veya devren (bir başkasından) kazanılabilir.
95. Hakkın Kaybedilmesi: Bir hakkın sahibinden ayrılmasıdır. Feragat, ölüm veya zaman aşımı gibi sebeplerle olabilir.
96. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı: Bir hakkın, dürüstlük kuralına aykırı olarak, başkasına zarar vermek amacıyla kullanılmasıdır. Hukuk düzeni bunu korumaz. (MK m. 2)
97. Hakkın Korunması: Haklar kural olarak devlet (mahkemeler) eliyle korunur. Buna "talep hakkı" veya "dava hakkı" denir.
98. Meşru Müdafaa: Bir kişinin, kendisine veya başkasına yönelmiş haksız bir saldırıyı orantılı bir güçle defetmesidir.
99. Iztırar Hali (Zorunluluk Hali): Bir kişinin, kendisini veya başkasını bir tehlikeden korumak için, tehlikeyle ilgisi olmayan üçüncü bir kişinin malına zarar vermesidir.
100. Kuvvet Kullanma: Hâkimin müdahalesi zamanında sağlanamayacaksa, hakkın kaybolmasını önlemek için kişinin orantılı güç kullanmasıdır.
⚖️ Hukukun Temel Kavramları - Hap Notlar ⚖️
Hukukun Tanımı
1. Hukuk Nedir?: Toplum hayatını düzenleyen ve devlet yaptırımı ile güçlendirilmiş olan kurallar bütünüdür.
2. Hukukun Amacı: Toplumsal barışı, adaleti, güvenliği ve düzeni sağlamaktır.
3. Hukuk Kurallarının Özelliği: Diğer sosyal düzen kurallarından (din, ahlak, görgü) temel farkı, maddi (devlet) yaptırımlı olmasıdır.
4. Genel ve Soyut Olma: Hukuk kuralları, belirli bir kişiye değil, aynı durumdaki herkese uygulanır (genellik) ve tek bir olayı değil, benzer nitelikteki tüm olayları kapsar (soyutluk).
5. Süreklilik: Hukuk kuralları, yürürlükten kaldırılana kadar sürekli olarak uygulanır.
6. Yaptırım (Müeyyide): Hukuk kurallarına uyulmadığında karşılaşılan ve devlet gücüyle uygulanan tepkidir.
7. Pozitif Hukuk (Müspet Hukuk): Bir ülkede, belirli bir zamanda yürürlükte olan yazılı ve yazısız hukuk kurallarının tümüdür.
8. Mevzu Hukuk: Bir ülkede, yetkili bir makam tarafından konulmuş ve yürürlükte olan yazılı hukuk kurallarının tümüdür. (Örf ve adet hariç)
9. Tabii Hukuk (İdeal Hukuk): Olması gereken, akla ve adalete dayanan hukuk kurallarını ifade eder.
10. Tarihi Hukuk: Günümüzde yürürlükte olmayan, geçmişte uygulanmış hukuk kurallarıdır.
Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar
11. Hukukun Kaynakları: Hukuk kurallarının doğduğu, ortaya çıktığı yerlerdir. Asli ve yardımcı kaynaklar olarak ikiye ayrılır.
12. Asli Kaynaklar: Hâkimin bir uyuşmazlığı çözerken mutlaka başvurmak zorunda olduğu kaynaklardır. (Yazılı ve Yazısız)
13. Yazılı Kaynaklar (Mevzuat): Yetkili organlarca konulmuş ve yazılı olan kurallardır.
14. Normlar Hiyerarşisi: Yazılı hukuk kurallarının Anayasa'dan başlayarak aşağı doğru sıralandığı ast-üst ilişkisidir. Alttaki norm, üsttekine aykırı olamaz.
15. Hiyerarşi Sıralaması: 1. Anayasa, 2. Kanun/Milletlerarası Ant./OHAL Cb. K., 3. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, 4. Yönetmelik.
16. Anayasa: Devletin temel yapısını, organlarını, işleyişini ve temel hak ve özgürlükleri düzenleyen en üst hukuk normudur.
17. Kanun (Yasa): Yasama organı (TBMM) tarafından, Anayasa'ya uygun olarak çıkarılan genel, soyut ve sürekli hukuk kurallarıdır.
18. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi: Yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yazılı hukuk kuralıdır.
19. Milletlerarası Antlaşmalar: Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalar kanun hükmündedir.
20. Yönetmelik: Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanun ve kararnamelerin uygulanmasını sağlamak için çıkardıkları yazılı kurallardır.
Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku)
21. Örf ve Adet Hukuku: Toplumda uzun süreden beri tekrarlanan ve uyulması zorunlu olduğuna inanılan, devlet tarafından da desteklenen yazısız kurallardır.
22. Maddi Unsur (Süreklilik): Bir davranışın toplumda uzun süredir, kesintisiz ve tutarlı bir şekilde tekrarlanmasıdır.
23. Manevi Unsur (Genel İnanç): Toplumda, o davranışa uymanın zorunlu olduğuna dair ortak bir inancın (opinio juris) yerleşmiş olmasıdır.
24. Hukuki Unsur (Devlet Desteği): Örf ve adet kuralının, bir uyuşmazlık durumunda devlet organları (özellikle mahkemeler) tarafından yaptırıma bağlanmasıdır.
25. Uygulama Alanı: Hâkim, bir konuda yazılı hukuk kuralı bulamazsa, örf ve adet hukukuna başvurur.
26. Emredici Kurallara Aykırılık: Örf ve adet kuralları, Anayasa'ya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı olamaz.
Yardımcı Kaynaklar
27. Yardımcı Kaynaklar: Hâkimin başvurmak zorunda olmadığı ancak karar verirken yararlanabileceği kaynaklardır.
28. Yargısal Kararlar (İçtihatlar): Mahkemelerin, özellikle üst mahkemelerin (Yargıtay, Danıştay) belirli bir hukuki soruna ilişkin verdikleri kararlardır.
29. İçtihadı Birleştirme Kararı: Yargıtay ve Danıştay'ın farklı daireleri arasındaki görüş ayrılıklarını gidermek için verdikleri kararlardır. Bu kararlar, benzer konularda tüm mahkemeler için bağlayıcıdır ve bir asli kaynak gibi işlev görür.
30. Bilimsel Görüşler (Doktrin): Hukuk bilim insanlarının, hukuki konular hakkında ileri sürdükleri görüşler, yorumlar ve düşüncelerdir.
31. Doktrinin Rolü: Doktrin, hukukun yorumlanmasına, geliştirilmesine ve kanun koyucuya yol göstermeye yardımcı olur.
Hukuk Kurallarının Yaptırımları
32. Ceza: Suç sayılan bir fiili işleyen kişiye uygulanan yaptırımdır. (Hapis, adli para cezası vb.)
33. Cebri İcra: Borcunu kendi rızasıyla yerine getirmeyen kişinin, devlet gücüyle (haciz yoluyla) borcunu ödemeye zorlanmasıdır.
34. Tazminat: Hukuka aykırı bir eylemle başkasına zarar veren kişinin, bu zararı ödemeye mahkum edilmesidir. Maddi ve manevi tazminat olarak ikiye ayrılır.
35. Hükümsüzlük (Geçersizlik): Bir hukuki işlemin, kanunun aradığı şartları taşımaması nedeniyle hukuki sonuç doğurmamasıdır.
36. Yokluk: Hukuki işlemin kurucu unsurlarının hiç bulunmaması halidir. İşlem, hukuk dünyasında hiç doğmamış sayılır. (Örn: Resmi memur önünde yapılmayan evlilik)
37. Butlan: Hukuki işlem var olmakla birlikte, kanunun emredici hükümlerine aykırılık nedeniyle baştan itibaren geçersiz sayılmasıdır. Mutlak ve nispi butlan olarak ikiye ayrılır.
38. Mutlak Butlan: Kamu düzenini ilgilendiren, kesin geçersizlik halidir. (Örn: Ayırt etme gücü olmayanın yaptığı sözleşme)
39. Nispi Butlan (İptal Edilebilirlik): İrade sakatlığı (hata, hile, korkutma) hallerinde, sadece tarafın istemiyle işlemin geçersiz kılınmasıdır.
40. Tek Taraflı Bağlamazlık: Sınırlı ehliyetsizin (küçük veya kısıtlı) yasal temsilcisinin onayı olmadan yaptığı işlemin, temsilci onay verene kadar askıda kalmasıdır.
41. İptal: Hukuka aykırı bir idari işlemin, mahkeme kararıyla ortadan kaldırılmasıdır.
Kamu Hukuku Dalları
42. Kamu Hukuku: Devlet ile kişiler veya devletin kendi kurumları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Eşitlik değil, astlık-üstlük ilişkisi esastır.
43. Anayasa Hukuku: Devletin şeklini, temel organlarını, yasama, yürütme ve yargı güçlerini, temel hak ve özgürlükleri inceler.
44. İdare Hukuku: Devlet idaresinin teşkilatını, işleyişini, idarenin eylem ve işlemlerini ve bunlara karşı gidilebilecek hukuki yolları düzenler.
45. Ceza Hukuku: Suç sayılan eylemleri ve bu eylemlere uygulanacak yaptırımları (cezaları) düzenler.
46. Yargılama Hukuku (Usul Hukuku): Mahkemelerin bir davayı nasıl yürüteceğini, yargılama sürecini düzenler. (Medeni Usul, Ceza Muhakemesi Hukuku)
47. Vergi Hukuku: Devletin vergi toplama yetkisini, vergi türlerini, mükellefin ödevlerini düzenler.
48. İcra ve İflas Hukuku: Borçların devlet gücüyle nasıl tahsil edileceğini (icra) ve tacirlerin iflas süreçlerini düzenler.
49. Devletler Genel Hukuku: Devletler, uluslararası örgütler arasındaki ilişkileri ve uluslararası toplumun kurallarını düzenler.
50. İdari İşlem: İdarenin, kamu gücünü kullanarak tek taraflı iradesiyle hukuki sonuç doğuran işlemleridir. (Örn: Atama, kamulaştırma kararı)
51. Kanunilik İlkesi (Vergi): "Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır." (Anayasa m. 73)
52. Kanunilik İlkesi (Ceza): "Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez." (TCK m. 2)
Ceza ve Ehliyet
53. Suçun Unsurları: Bir fiilin suç sayılabilmesi için kanunilik (tipiklik), maddi unsur (hareket, netice), manevi unsur (kast, taksir) ve hukuka aykırılık unsurlarını taşıması gerekir.
54. Kast: Suçun kanuni tanımındaki unsurları bilerek ve isteyerek hareket etmektir.
55. Olası Kast: Kişinin, neticenin gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen "olursa olsun" diyerek fiili işlemesidir. Cezada indirim yapılır.
56. Taksir: Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak, istenmeyen ancak öngörülebilir bir neticeye sebep olmaktır.
57. Bilinçli Taksir: Kişinin neticeyi öngörmesine rağmen, ustalığına veya şansına güvenerek "nasılsa olmaz" düşüncesiyle hareket etmesidir.
58. Hak Ehliyeti: Her insanın sağ ve tam doğmak koşuluyla sahip olduğu, hak ve borçlara sahip olabilme yeteneğidir. Pasiftir ve herkes için eşittir.
59. Fiil Ehliyeti: Kişinin, kendi eylemleriyle hak kazanabilmesi ve borç altına girebilmesidir. Aktiftir.
60. Fiil Ehliyetinin Şartları: 1. Ayırt etme gücüne sahip olmak, 2. Ergin olmak, 3. Kısıtlı olmamak.
61. Ayırt Etme Gücü (Temyiz Kudreti): Kişinin, eylemlerinin anlam ve sonuçlarını anlayabilme yeteneğidir.
62. Erginlik (Reşit Olma): Kural olarak 18 yaşın doldurulmasıyla kazanılır. Evlenme veya mahkeme kararı (kazai rüşt) ile de ergin olunabilir.
63. Kısıtlı Olma: Kanunda sayılan sebeplerle (akıl hastalığı, savurganlık vb.) fiil ehliyetinin mahkeme kararıyla sınırlandırılmasıdır.
64. Tam Ehliyetliler: Fiil ehliyetinin üç şartını da taşıyan kişilerdir. Tüm hukuki işlemleri tek başlarına yapabilirler.
65. Sınırlı Ehliyetliler: Tam ehliyetli olup da, yasal danışman atanmış veya evli olan kişilerdir. Bazı işlemleri yasal danışmanın onayıyla yapabilirler.
66. Sınırlı Ehliyetsizler: Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılardır. Kural olarak işlemleri yasal temsilcilerinin onayıyla geçerli olur.
67. Tam Ehliyetsizler: Ayırt etme gücü hiç olmayan kişilerdir. (Örn: Akıl hastaları, 0-6 yaş arası çocuklar). Hukuki işlem yapamazlar, yaptıkları işlemler kesin hükümsüzdür.
Özel Hukuk Dalları
68. Özel Hukuk: Eşit hak ve yetkilere sahip kişiler arasındaki ilişkileri düzenler. Tarafların serbest iradesi ve eşitliği esastır.
69. Medeni Hukuk: Özel hukukun en geniş dalıdır. Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, Miras Hukuku ve Eşya Hukuku'nu kapsar.
70. Kişiler Hukuku: Kişiliğin başlangıcı, sona ermesi, ehliyetler, yerleşim yeri gibi temel konuları düzenler.
71. Aile Hukuku: Nişanlanma, evlenme, boşanma, velayet, soybağı gibi aile ilişkilerini düzenler.
72. Miras Hukuku: Bir kişinin ölümünden sonra malvarlığının (tereke) kimlere, nasıl geçeceğini düzenler.
73. Eşya Hukuku: Kişilerin eşyalar (mallar) üzerindeki ayni haklarını (mülkiyet, irtifak, rehin vb.) düzenler.
74. Borçlar Hukuku: Kişiler arasındaki borç ilişkilerini, borcun kaynaklarını (sözleşme, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme) ve sona ermesini düzenler.
75. Ticaret Hukuku: Ticari işletmeyi, tacirleri, ticari şirketleri ve ticari hayatı düzenleyen kuralları içerir.
76. Devletler Özel Hukuku: Farklı ülke vatandaşları arasındaki özel hukuk ilişkilerinde hangi devletin kanununun uygulanacağını ve hangi mahkemenin yetkili olduğunu düzenler.
77. Medeni Usul Hukuku: Özel hukuk uyuşmazlıklarının mahkemelerde nasıl çözüleceğini düzenleyen yargılama hukukudur.
78. Sözleşme Serbestisi: Kişilerin, kanuna aykırı olmamak kaydıyla, diledikleri konuda ve diledikleri kişiyle sözleşme yapabilme özgürlüğüdür. Borçlar hukukunun temel ilkesidir.
79. Dürüstlük Kuralı: Herkesin haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüst, makul ve namuslu bir insan gibi davranması gerekliliğidir. (MK m. 2)
80. İyiniyet: Bir hakkın kazanılmasındaki veya bir hukuki durumun doğumundaki engeli bilmemek veya bilebilecek durumda olmamaktır. Subjektiftir. (MK m. 3)
Hakkın Tanımı ve Türleri
81. Hak: Hukuk düzeni tarafından kişilere tanınan ve korunması istenebilen yetkidir.
82. Kamu Hakları: Kişilerin devletle olan ilişkilerinden doğan haklardır. (Örn: Seçme ve seçilme hakkı, dilekçe hakkı)
83. Özel Haklar: Kişilerin kendi aralarındaki ilişkilerden doğan haklardır. (Örn: Alacak hakkı, mülkiyet hakkı)
84. Mutlak Haklar: Sahibine, herkese karşı ileri sürebileceği geniş yetkiler veren haklardır. (Örn: Mülkiyet hakkı, telif hakkı, kişilik hakları)
85. Nispi Haklar: Sadece belirli bir kişiye veya kişilere (borçluya) karşı ileri sürülebilen haklardır. (Örn: Alacak hakkı)
86. Malvarlığı Hakları: Para ile ölçülebilen, ekonomik değeri olan ve genellikle devredilebilen haklardır. (Örn: Mülkiyet, alacak, rehin hakkı)
87. Şahısvarlığı Hakları: Kişinin manevi varlığına ilişkin, parayla ölçülemeyen ve devredilemeyen haklardır. (Örn: Şeref ve haysiyet, isim, resim üzerindeki haklar)
88. Ayni Hak: Kişilere eşya üzerinde doğrudan egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen mutlak bir haktır. (Mülkiyet, irtifak vb.)
89. Alacak Hakkı: Bir borç ilişkisi gereğince, alacaklının borçludan belirli bir davranışı (edimi) isteme yetkisi veren nispi bir haktır.
90. Yenilik Doğuran Haklar (İnşai Haklar): Tek taraflı irade beyanıyla yeni bir hukuki durum yaratan, mevcut durumu değiştiren veya sona erdiren haklardır.
91. Kurucu Yenilik Doğuran Hak: Kullanılmasıyla yeni bir hukuki ilişki kurar. (Örn: Alım hakkı, önalım hakkı)
92. Değiştirici Yenilik Doğuran Hak: Mevcut bir hukuki ilişkinin içeriğini değiştirir. (Örn: Ayıplı malda seçimlik haklar)
93. Bozucu Yenilik Doğuran Hak: Mevcut bir hukuki ilişkiyi sona erdirir. (Örn: Sözleşmeyi fesih hakkı, istifa, azil)
94. Hakkın Kazanılması: Bir hakkın bir kişiye bağlanmasıdır. Aslen (ilk elden) veya devren (bir başkasından) kazanılabilir.
95. Hakkın Kaybedilmesi: Bir hakkın sahibinden ayrılmasıdır. Feragat, ölüm veya zaman aşımı gibi sebeplerle olabilir.
96. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı: Bir hakkın, dürüstlük kuralına aykırı olarak, başkasına zarar vermek amacıyla kullanılmasıdır. Hukuk düzeni bunu korumaz. (MK m. 2)
97. Hakkın Korunması: Haklar kural olarak devlet (mahkemeler) eliyle korunur. Buna "talep hakkı" veya "dava hakkı" denir.
98. Meşru Müdafaa: Bir kişinin, kendisine veya başkasına yönelmiş haksız bir saldırıyı orantılı bir güçle defetmesidir.
99. Iztırar Hali (Zorunluluk Hali): Bir kişinin, kendisini veya başkasını bir tehlikeden korumak için, tehlikeyle ilgisi olmayan üçüncü bir kişinin malına zarar vermesidir.
100. Kuvvet Kullanma: Hâkimin müdahalesi zamanında sağlanamayacaksa, hakkın kaybolmasını önlemek için kişinin orantılı güç kullanmasıdır.