🏛️ Devlet Biçimleri ve Hükümet Sistemleri 🏛️
Devlet Kavramı
1. Devlet Nedir?: Belirli bir toprak parçası (ülke) üzerinde yaşayan insan topluluğunun (millet), egemen bir iktidar altında örgütlenmesiyle oluşan siyasi ve hukuki varlıktır.
2. Modern Devlet: Feodal yapının dağılmasıyla, egemenliğin merkezileştiği, bürokrasinin ve düzenli ordunun ortaya çıktığı devlet modelidir.
3. Devletin Amacı: İç ve dış güvenliği sağlamak, adaleti tesis etmek, toplumsal düzeni korumak ve vatandaşların refahını artırmaktır.
4. Hukuk Devleti: Faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlayan ve yargı denetimine açık olan devlettir.
5. Sosyal Devlet: Ekonomik ve sosyal hayata müdahale ederek, sosyal adaleti ve fırsat eşitliğini sağlamayı amaçlayan devlettir.
6. Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrıldığı, devletin tüm din ve inançlara karşı tarafsız olduğu ve din özgürlüğünü güvence altına aldığı devlettir.
7. Egemenlik: Devletin, kendi ülkesi içinde en üstün buyurma gücüne (iç egemenlik) ve uluslararası alanda diğer devletlerle eşit olma hakkına (dış egemenlik) sahip olmasıdır.
8. Meşruiyet: İktidarın, yönetilenler tarafından hukuka uygun ve adil olarak kabul edilmesi, rızaya dayanmasıdır.
Devletin Kurucu Unsurları
9. Üç Unsur Teorisi: Devletin var olabilmesi için üç temel unsurun bir araya gelmesi gerekir: Millet, Ülke, Egemenlik.
10. Millet (Ulus / Halk): Bir devletin sınırları içinde yaşayan, maddi ve manevi bağlarla birbirine bağlı insan topluluğudur.
11. Objektif Millet Anlayışı: Milleti, ırk, dil, din gibi somut ve objektif bağlara dayandıran görüştür.
12. Subjektif Millet Anlayışı: Milleti, ortak bir geçmiş, birlikte yaşama arzusu ve ortak bir gelecek ideali gibi manevi ve soyut bağlara dayandıran görüştür.
13. Ülke (Vatan): Devletin egemenlik yetkisini kullandığı, sınırları belirlenmiş coğrafi alandır. Kara, su ve hava sahasını kapsar.
14. Kara Ülkesi: Devletin egemen olduğu yeryüzü parçasıdır.
15. Su Ülkesi (Karasuları): Kıyıdan itibaren belirli bir mesafeye kadar uzanan deniz şerididir.
16. Hava Ülkesi (Hava Sahası): Kara ve su ülkesinin üzerindeki atmosfer tabakasıdır.
17. Egemenlik (İktidar): Devletin insan ve ülke unsurları üzerinde sahip olduğu üstün buyurma ve zorlama gücüdür.
18. İç Egemenlik: Devletin kendi sınırları içinde en üstün güç olması, başka bir otoriteye tabi olmamasıdır.
19. Dış Egemenlik: Devletin uluslararası alanda bağımsız olması ve diğer devletlerle eşit statüde bulunmasıdır.
Devlet Kavramına İlişkin Ayrımlar
20. Devlet vs. Hükümet: Devlet, kalıcı ve soyut bir varlıktır. Hükümet ise devleti yöneten, geçici ve somut siyasi organdır.
21. Devlet Başkanı vs. Hükümet Başkanı: Devlet başkanı (Cumhurbaşkanı, Kral) devleti temsil eder. Hükümet başkanı (Başbakan) ise yürütme organının başıdır. Başkanlık sisteminde bu iki makam birleşir.
22. Rejim (Yönetim Biçimi): Bir devlette siyasi iktidarın nasıl oluştuğunu ve kullanıldığını belirleyen kurallar bütünüdür. (Monarşi, Cumhuriyet vb.)
23. İktidar: Başkalarının davranışlarını etkileme ve yönlendirme gücüdür. Siyasi iktidar ise tüm toplumu kapsar.
24. Yasama Yetkisi: Kanun yapma, değiştirme ve kaldırma yetkisidir. Genellikle parlamentolara aittir.
25. Yürütme Yetkisi: Kanunları uygulama ve kamu hizmetlerini yürütme yetkisidir. Hükümet tarafından kullanılır.
26. Yargı Yetkisi: Hukuki uyuşmazlıkları çözme ve hukuka aykırı davranışları cezalandırma yetkisidir. Bağımsız mahkemelere aittir.
Yapılarına Göre Devlet Şekilleri
27. Devletin Yapısı: Devletin ülke ve egemenlik unsurlarının hukuki niteliğine göre yapılan ayrımdır.
28. Tek (Basit) Yapılı Devletler: Ülke ve millet unsurlarının bölünmez bir bütün olduğu, egemenliğin tek merkezde toplandığı devletlerdir.
29. Üniter Devlet: Devletin ülke, millet ve egemenlik unsurlarının tek ve bölünmez olduğu modeldir. Yasama birliği vardır, tüm ülkede aynı kanunlar uygulanır. (Örn: Türkiye, Fransa, Japonya)
30. Yetki Genişliği (Tevsi-i Mezuniyet): Üniter devlette, merkezi idarenin taşradaki yöneticilerine (örn: Vali), merkeze danışmadan karar alma yetkisi vermesidir. Bu, üniter yapıyı bozmaz.
31. Yerinden Yönetim (Adem-i Merkeziyet): Belirli kamu hizmetlerinin merkezi idare dışındaki kamu tüzel kişileri (belediyeler, il özel idareleri) tarafından yürütülmesidir.
32. Bölgeli Devlet: Üniter devlet ile federal devlet arasında yer alan, bazı idari bölgelere yasama yetkisi olmaksızın geniş özerklikler tanıyan modeldir. (Örn: İspanya, İtalya)
33. Birleşik (Karma) Yapılı Devletler: Birden fazla devletin bir araya gelmesiyle oluşan devlet modelleridir.
34. Federasyon (Federal Devlet): Bir anayasa ile birleşen, federe devlet (eyalet, kanton) adı verilen birden çok devletin oluşturduğu yapıdır. (Örn: ABD, Almanya, İsviçre)
35. Federal Devletin Özellikleri: Hem federal devletin hem de federe devletlerin kendi yasama, yürütme ve yargı organları vardır. Egemenlik, anayasa ile federal ve federe devletler arasında paylaşılmıştır.
36. Katılma Prensibi: Federe devletler, federal düzeyde (genellikle çift meclisli parlamentonun ikinci meclisinde) temsil edilirler.
37. Özerklik Prensibi: Federe devletler, kendi iç işlerinde anayasal sınırlar içinde serbesttirler.
38. Konfederasyon: Bağımsız ve egemen devletlerin, uluslararası bir antlaşma ile belirli ve sınırlı amaçlar (savunma, ekonomi vb.) için bir araya geldiği, gevşek bir devlet topluluğudur. Üye devletler istedikleri zaman ayrılabilir. Günümüzde örneği yoktur.
Egemenliğin Kaynağına Göre Devlet Şekilleri
39. Egemenliğin Kaynağı: Devlet iktidarının kökeninin neye veya kime dayandığına ilişkin ayrımdır.
40. Monarşi: Egemenliğin tek bir kişiye (kral, padişah, imparator) ait olduğu ve genellikle soy (veraset) yoluyla geçtiği yönetim biçimidir.
41. Mutlak Monarşi: Hükümdarın yetkilerinin hiçbir anayasa veya kanunla sınırlandırılmadığı sistemdir. Tüm güç hükümdardadır.
42. Meşruti Monarşi (Anayasal Monarşi): Hükümdarın yetkilerinin bir anayasa ile sınırlandırıldığı ve halkın seçtiği bir parlamentonun da yönetimde yer aldığı sistemdir.
43. Oligarşi: Egemenliğin küçük ve ayrıcalıklı bir grubun (zümrenin) elinde olduğu yönetim biçimidir. (Aristokrasi, Plütokrasi vb.)
44. Aristokrasi: Yönetimin soylular sınıfının elinde olmasıdır.
45. Plütokrasi: Yönetimin en zenginler grubunun elinde olmasıdır.
46. Teokrasi: Egemenliğin kaynağının Tanrı'ya dayandırıldığı ve devleti din adamlarının yönettiği sistemdir. (Örn: Vatikan, İran)
47. Cumhuriyet: Egemenliğin millete ait olduğu, yöneticilerin seçimle ve belirli bir süre için iş başına geldiği yönetim biçimidir.
48. Demokratik Devlet: Halkın, egemenliği doğrudan veya seçtiği temsilcileri aracılığıyla kullandığı, temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alındığı devlet şeklidir.
49. Milli Egemenlik: Egemenliğin, soyut bir kavram olan millete ait olmasıdır. Temsili demokrasiyi gerektirir.
50. Halk Egemenliği: Egemenliğin, somut olarak halka (seçmenlere) ait olmasıdır. Yarı-doğrudan demokrasi araçlarını (referandum, halk vetosu) içerir.
Hükümet Sistemleri
51. Hükümet Sistemi: Devletin temel organları olan yasama ve yürütme güçleri arasındaki ilişkilere göre yapılan sınıflandırmadır.
52. Kuvvetler Birliği: Yasama ve yürütme güçlerinin tek bir organda toplanmasıdır.
53. Yürütmede Birlik: Yasama ve yürütmenin tek bir kişinin (mutlak monarşi) elinde toplanmasıdır.
54. Yasamada Birlik (Meclis Hükümeti): Yürütme gücünün de yasama organının (meclisin) içinde eridiği sistemdir. Meclis üstündür. (Örn: 1921 Anayasası dönemi)
55. Meclis Hükümetinin Özellikleri: Devlet başkanı ve hükümet başkanı aynı kişidir (Meclis Başkanı). Bakanlar meclis tarafından tek tek seçilir ve meclise karşı sorumludur.
56. Kuvvetler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin farklı organlara verilmesi ve birbirini dengelemesidir. Sert ve yumuşak olarak ikiye ayrılır.
57. Sert Kuvvetler Ayrılığı (Başkanlık Sistemi): Yasama ve yürütme organlarının birbirinden kesin çizgilerle ayrıldığı sistemdir. (Örn: ABD)
58. Başkanlık Sisteminin Özellikleri: Yürütme tek kişiden (Başkan) oluşur. Başkan doğrudan halk tarafından seçilir. Başkan, yasama organına karşı sorumlu değildir ve yasama organı başkanı güvensizlik oyuyla düşüremez. Başkan da meclisi feshedemez.
59. Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı (Parlamenter Sistem): Yasama ve yürütme organlarının birbirinden ayrıldığı ancak sürekli iş birliği ve etkileşim içinde olduğu sistemdir. (Örn: Almanya, İngiltere)
60. Parlamenter Sistemin Özellikleri: Yürütme iki başlıdır: Sorumsuz Devlet Başkanı (Cumhurbaşkanı/Kral) ve sorumlu Hükümet (Bakanlar Kurulu). Hükümet, yasama organının (parlamento) içinden çıkar ve ona karşı sorumludur. Parlamento, güvensizlik oyuyla hükümeti düşürebilir.
61. Güvensizlik Oyu: Parlamenter sistemde, meclisin hükümetten desteğini çektiğini belirterek onu düşürmesidir.
62. Yarı-Başkanlık Sistemi: Başkanlık ve parlamenter sistemin bazı özelliklerini bir arada barındıran karma bir modeldir. (Örn: Fransa, Rusya)
63. Yarı-Başkanlık Sisteminin Özellikleri: Yürütme iki başlıdır. Devlet Başkanı halk tarafından seçilir ve önemli yetkilere sahiptir. Bakanlar Kurulu ise parlamentoya karşı sorumludur.
64. Türkiye'nin Sistemi (2017 Değişikliği Sonrası): "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi" olarak adlandırılan, yürütmenin tek başlı (Cumhurbaşkanı) olduğu, sert kuvvetler ayrılığına dayalı, başkanlık sistemine özgü bir modeldir.
🏛️ Devlet Biçimleri ve Hükümet Sistemleri 🏛️
Devlet Kavramı
1. Devlet Nedir?: Belirli bir toprak parçası (ülke) üzerinde yaşayan insan topluluğunun (millet), egemen bir iktidar altında örgütlenmesiyle oluşan siyasi ve hukuki varlıktır.
2. Modern Devlet: Feodal yapının dağılmasıyla, egemenliğin merkezileştiği, bürokrasinin ve düzenli ordunun ortaya çıktığı devlet modelidir.
3. Devletin Amacı: İç ve dış güvenliği sağlamak, adaleti tesis etmek, toplumsal düzeni korumak ve vatandaşların refahını artırmaktır.
4. Hukuk Devleti: Faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlayan ve yargı denetimine açık olan devlettir.
5. Sosyal Devlet: Ekonomik ve sosyal hayata müdahale ederek, sosyal adaleti ve fırsat eşitliğini sağlamayı amaçlayan devlettir.
6. Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrıldığı, devletin tüm din ve inançlara karşı tarafsız olduğu ve din özgürlüğünü güvence altına aldığı devlettir.
7. Egemenlik: Devletin, kendi ülkesi içinde en üstün buyurma gücüne (iç egemenlik) ve uluslararası alanda diğer devletlerle eşit olma hakkına (dış egemenlik) sahip olmasıdır.
8. Meşruiyet: İktidarın, yönetilenler tarafından hukuka uygun ve adil olarak kabul edilmesi, rızaya dayanmasıdır.
Devletin Kurucu Unsurları
9. Üç Unsur Teorisi: Devletin var olabilmesi için üç temel unsurun bir araya gelmesi gerekir: Millet, Ülke, Egemenlik.
10. Millet (Ulus / Halk): Bir devletin sınırları içinde yaşayan, maddi ve manevi bağlarla birbirine bağlı insan topluluğudur.
11. Objektif Millet Anlayışı: Milleti, ırk, dil, din gibi somut ve objektif bağlara dayandıran görüştür.
12. Subjektif Millet Anlayışı: Milleti, ortak bir geçmiş, birlikte yaşama arzusu ve ortak bir gelecek ideali gibi manevi ve soyut bağlara dayandıran görüştür.
13. Ülke (Vatan): Devletin egemenlik yetkisini kullandığı, sınırları belirlenmiş coğrafi alandır. Kara, su ve hava sahasını kapsar.
14. Kara Ülkesi: Devletin egemen olduğu yeryüzü parçasıdır.
15. Su Ülkesi (Karasuları): Kıyıdan itibaren belirli bir mesafeye kadar uzanan deniz şerididir.
16. Hava Ülkesi (Hava Sahası): Kara ve su ülkesinin üzerindeki atmosfer tabakasıdır.
17. Egemenlik (İktidar): Devletin insan ve ülke unsurları üzerinde sahip olduğu üstün buyurma ve zorlama gücüdür.
18. İç Egemenlik: Devletin kendi sınırları içinde en üstün güç olması, başka bir otoriteye tabi olmamasıdır.
19. Dış Egemenlik: Devletin uluslararası alanda bağımsız olması ve diğer devletlerle eşit statüde bulunmasıdır.
Devlet Kavramına İlişkin Ayrımlar
20. Devlet vs. Hükümet: Devlet, kalıcı ve soyut bir varlıktır. Hükümet ise devleti yöneten, geçici ve somut siyasi organdır.
21. Devlet Başkanı vs. Hükümet Başkanı: Devlet başkanı (Cumhurbaşkanı, Kral) devleti temsil eder. Hükümet başkanı (Başbakan) ise yürütme organının başıdır. Başkanlık sisteminde bu iki makam birleşir.
22. Rejim (Yönetim Biçimi): Bir devlette siyasi iktidarın nasıl oluştuğunu ve kullanıldığını belirleyen kurallar bütünüdür. (Monarşi, Cumhuriyet vb.)
23. İktidar: Başkalarının davranışlarını etkileme ve yönlendirme gücüdür. Siyasi iktidar ise tüm toplumu kapsar.
24. Yasama Yetkisi: Kanun yapma, değiştirme ve kaldırma yetkisidir. Genellikle parlamentolara aittir.
25. Yürütme Yetkisi: Kanunları uygulama ve kamu hizmetlerini yürütme yetkisidir. Hükümet tarafından kullanılır.
26. Yargı Yetkisi: Hukuki uyuşmazlıkları çözme ve hukuka aykırı davranışları cezalandırma yetkisidir. Bağımsız mahkemelere aittir.
Yapılarına Göre Devlet Şekilleri
27. Devletin Yapısı: Devletin ülke ve egemenlik unsurlarının hukuki niteliğine göre yapılan ayrımdır.
28. Tek (Basit) Yapılı Devletler: Ülke ve millet unsurlarının bölünmez bir bütün olduğu, egemenliğin tek merkezde toplandığı devletlerdir.
29. Üniter Devlet: Devletin ülke, millet ve egemenlik unsurlarının tek ve bölünmez olduğu modeldir. Yasama birliği vardır, tüm ülkede aynı kanunlar uygulanır. (Örn: Türkiye, Fransa, Japonya)
30. Yetki Genişliği (Tevsi-i Mezuniyet): Üniter devlette, merkezi idarenin taşradaki yöneticilerine (örn: Vali), merkeze danışmadan karar alma yetkisi vermesidir. Bu, üniter yapıyı bozmaz.
31. Yerinden Yönetim (Adem-i Merkeziyet): Belirli kamu hizmetlerinin merkezi idare dışındaki kamu tüzel kişileri (belediyeler, il özel idareleri) tarafından yürütülmesidir.
32. Bölgeli Devlet: Üniter devlet ile federal devlet arasında yer alan, bazı idari bölgelere yasama yetkisi olmaksızın geniş özerklikler tanıyan modeldir. (Örn: İspanya, İtalya)
33. Birleşik (Karma) Yapılı Devletler: Birden fazla devletin bir araya gelmesiyle oluşan devlet modelleridir.
34. Federasyon (Federal Devlet): Bir anayasa ile birleşen, federe devlet (eyalet, kanton) adı verilen birden çok devletin oluşturduğu yapıdır. (Örn: ABD, Almanya, İsviçre)
35. Federal Devletin Özellikleri: Hem federal devletin hem de federe devletlerin kendi yasama, yürütme ve yargı organları vardır. Egemenlik, anayasa ile federal ve federe devletler arasında paylaşılmıştır.
36. Katılma Prensibi: Federe devletler, federal düzeyde (genellikle çift meclisli parlamentonun ikinci meclisinde) temsil edilirler.
37. Özerklik Prensibi: Federe devletler, kendi iç işlerinde anayasal sınırlar içinde serbesttirler.
38. Konfederasyon: Bağımsız ve egemen devletlerin, uluslararası bir antlaşma ile belirli ve sınırlı amaçlar (savunma, ekonomi vb.) için bir araya geldiği, gevşek bir devlet topluluğudur. Üye devletler istedikleri zaman ayrılabilir. Günümüzde örneği yoktur.
Egemenliğin Kaynağına Göre Devlet Şekilleri
39. Egemenliğin Kaynağı: Devlet iktidarının kökeninin neye veya kime dayandığına ilişkin ayrımdır.
40. Monarşi: Egemenliğin tek bir kişiye (kral, padişah, imparator) ait olduğu ve genellikle soy (veraset) yoluyla geçtiği yönetim biçimidir.
41. Mutlak Monarşi: Hükümdarın yetkilerinin hiçbir anayasa veya kanunla sınırlandırılmadığı sistemdir. Tüm güç hükümdardadır.
42. Meşruti Monarşi (Anayasal Monarşi): Hükümdarın yetkilerinin bir anayasa ile sınırlandırıldığı ve halkın seçtiği bir parlamentonun da yönetimde yer aldığı sistemdir.
43. Oligarşi: Egemenliğin küçük ve ayrıcalıklı bir grubun (zümrenin) elinde olduğu yönetim biçimidir. (Aristokrasi, Plütokrasi vb.)
44. Aristokrasi: Yönetimin soylular sınıfının elinde olmasıdır.
45. Plütokrasi: Yönetimin en zenginler grubunun elinde olmasıdır.
46. Teokrasi: Egemenliğin kaynağının Tanrı'ya dayandırıldığı ve devleti din adamlarının yönettiği sistemdir. (Örn: Vatikan, İran)
47. Cumhuriyet: Egemenliğin millete ait olduğu, yöneticilerin seçimle ve belirli bir süre için iş başına geldiği yönetim biçimidir.
48. Demokratik Devlet: Halkın, egemenliği doğrudan veya seçtiği temsilcileri aracılığıyla kullandığı, temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alındığı devlet şeklidir.
49. Milli Egemenlik: Egemenliğin, soyut bir kavram olan millete ait olmasıdır. Temsili demokrasiyi gerektirir.
50. Halk Egemenliği: Egemenliğin, somut olarak halka (seçmenlere) ait olmasıdır. Yarı-doğrudan demokrasi araçlarını (referandum, halk vetosu) içerir.
Hükümet Sistemleri
51. Hükümet Sistemi: Devletin temel organları olan yasama ve yürütme güçleri arasındaki ilişkilere göre yapılan sınıflandırmadır.
52. Kuvvetler Birliği: Yasama ve yürütme güçlerinin tek bir organda toplanmasıdır.
53. Yürütmede Birlik: Yasama ve yürütmenin tek bir kişinin (mutlak monarşi) elinde toplanmasıdır.
54. Yasamada Birlik (Meclis Hükümeti): Yürütme gücünün de yasama organının (meclisin) içinde eridiği sistemdir. Meclis üstündür. (Örn: 1921 Anayasası dönemi)
55. Meclis Hükümetinin Özellikleri: Devlet başkanı ve hükümet başkanı aynı kişidir (Meclis Başkanı). Bakanlar meclis tarafından tek tek seçilir ve meclise karşı sorumludur.
56. Kuvvetler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin farklı organlara verilmesi ve birbirini dengelemesidir. Sert ve yumuşak olarak ikiye ayrılır.
57. Sert Kuvvetler Ayrılığı (Başkanlık Sistemi): Yasama ve yürütme organlarının birbirinden kesin çizgilerle ayrıldığı sistemdir. (Örn: ABD)
58. Başkanlık Sisteminin Özellikleri: Yürütme tek kişiden (Başkan) oluşur. Başkan doğrudan halk tarafından seçilir. Başkan, yasama organına karşı sorumlu değildir ve yasama organı başkanı güvensizlik oyuyla düşüremez. Başkan da meclisi feshedemez.
59. Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı (Parlamenter Sistem): Yasama ve yürütme organlarının birbirinden ayrıldığı ancak sürekli iş birliği ve etkileşim içinde olduğu sistemdir. (Örn: Almanya, İngiltere)
60. Parlamenter Sistemin Özellikleri: Yürütme iki başlıdır: Sorumsuz Devlet Başkanı (Cumhurbaşkanı/Kral) ve sorumlu Hükümet (Bakanlar Kurulu). Hükümet, yasama organının (parlamento) içinden çıkar ve ona karşı sorumludur. Parlamento, güvensizlik oyuyla hükümeti düşürebilir.
61. Güvensizlik Oyu: Parlamenter sistemde, meclisin hükümetten desteğini çektiğini belirterek onu düşürmesidir.
62. Yarı-Başkanlık Sistemi: Başkanlık ve parlamenter sistemin bazı özelliklerini bir arada barındıran karma bir modeldir. (Örn: Fransa, Rusya)
63. Yarı-Başkanlık Sisteminin Özellikleri: Yürütme iki başlıdır. Devlet Başkanı halk tarafından seçilir ve önemli yetkilere sahiptir. Bakanlar Kurulu ise parlamentoya karşı sorumludur.
64. Türkiye'nin Sistemi (2017 Değişikliği Sonrası): "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi" olarak adlandırılan, yürütmenin tek başlı (Cumhurbaşkanı) olduğu, sert kuvvetler ayrılığına dayalı, başkanlık sistemine özgü bir modeldir.