Devlet Biçimleri ve Hükümet Sistemleri Testi - 4
1. Parlamenter sistemlerde, hükümetin kurulabilmesi veya görevde kalabilmesi için parlamentodan alması gereken onaya ne ad verilir?
Güvenoyu, parlamenter sistemin temel taşıdır. Hükümetin (bakanlar kurulu), yasama organının desteğine sahip olduğunu gösterir. Hükümet, güvenoyu alamazsa veya mevcut bir hükümet hakkında verilen gensoru sonucunda güvensizlik oyu çıkarsa istifa etmek zorundadır.
2. Federal bir devlette, hem federal devletin hem de federe devletlerin yetkili olduğu alanlarda ortaya çıkan bir kanun çatışmasında, kural olarak hangisinin önceliği vardır?
Federal sistemlerde, yetki paylaşımı anayasa ile belirlenir. Ancak her iki birimin de yetkili olduğu "yarışan yetki" alanlarında bir uyuşmazlık çıkarsa, "federal hukukun üstünlüğü" (supremacy clause) ilkesi gereği federal kanunlar esas alınır. Bu, federasyonun bütünlüğünü koruyan bir mekanizmadır.
3. Aşağıdakilerden hangisi, totaliter bir rejimin özelliklerinden biri olarak sayılamaz?
Totaliter rejimler, monist (tekçi) bir yapıya sahiptir ve toplumdaki tüm farklılıkları ortadan kaldırmayı hedefler. Siyasi, sosyal ve ekonomik hayat tamamen devletin ve iktidardaki tek partinin kontrolü altındadır. Çoğulculuk (plüralizm) ise demokrasilerin temel bir özelliğidir ve farklı görüşlerin, grupların varlığını ve siyasete katılımını güvence altına alır.
4. Devlet başkanının hem devletin hem de hükümetin başı olduğu, yasama-yürütme ilişkisinin yumuşak bir ayrılığa dayandığı ve yürütmenin yasamaya karşı sorumlu olduğu bir hükümet sistemi var mıdır?
Soruda verilen tanım çelişkilidir. "Devlet başkanının aynı zamanda hükümetin başı olması" başkanlık sisteminin; "yürütmenin yasamaya karşı sorumlu olması" ise parlamenter sistemin temel özelliğidir. Bu iki özellik aynı anda bir hükümet sisteminde bulunamaz, çünkü biri sert kuvvetler ayrılığını, diğeri ise yumuşak kuvvetler ayrılığını ifade eder.
5. Tarihsel olarak, egemenliğin soylu bir sınıfa veya "en iyiler" olarak kabul edilen bir zümreye ait olduğu yönetim biçimi hangisidir?
Aristokrasi, kelime anlamı olarak "en iyilerin yönetimi" demektir. İktidarın, bilgelik, erdem ve soyluluk gibi özelliklere sahip olduğu düşünülen bir azınlık tarafından kullanıldığı yönetim şeklidir. Oligarşi ise daha genel bir kavram olup herhangi bir küçük grubun (zenginler, askerler vb.) yönetimini ifade eder. Plütokrasi ise doğrudan zenginlerin yönetimidir.
6. Aşağıdakilerden hangisi, üniter devlet yapısının federal devlet yapısına göre sahip olduğu bir avantaj olarak görülebilir?
Üniter devletin en temel avantajı, ülke çapında hukuk birliği sağlamasıdır. Herkes aynı kanunlara tabi olduğu için idari ve adli uygulamalarda tutarlılık ve yeknesaklık sağlanır. Bu durum, devletin işleyişini basitleştirir ve merkezi otoritenin gücünü pekiştirir. Diğer seçenekler genellikle federalizmin avantajları olarak kabul edilir.
7. "Egemenlik bölünemez bir bütündür ve kökeni itibarıyla tek bir iradeye dayanır." şeklindeki klasik egemenlik anlayışını ilk defa sistemli bir şekilde ortaya koyan düşünür aşağıdakilerden hangisidir?
Fransız düşünür Jean Bodin, 16. yüzyılda yazdığı "Devletin Altı Kitabı" adlı eserinde, egemenliği devletin "mutlak, sürekli, bölünemez ve devredilemez" gücü olarak tanımlayarak modern egemenlik teorisinin temelini atmıştır. Bu teori, feodal parçalanmışlığa karşı monarşilerin merkezi otoritesini güçlendirmeyi amaçlamıştır.
8. Başkanlık sisteminde, başkanın yasama organının çıkardığı bir kanunu onaylamayarak tekrar görüşülmek üzere meclise geri gönderme yetkisine ne denir?
Veto yetkisi, başkanlık sistemindeki fren ve denge mekanizmalarının en önemlilerinden biridir. Bu yetki, yürütmenin başı olan başkana, yasama organının faaliyetlerini denetleme imkânı tanır. Meclis, veto edilen bir kanunu genellikle daha yüksek bir çoğunlukla tekrar kabul ederek vetoyu aşabilir.
9. Siyasi gücün meşruiyetini halkın iradesinden aldığı, ancak seçilen yöneticilerin hukuk kurallarını ve azınlık haklarını hiçe sayarak hareket ettiği bir yönetim, anayasal demokrasi açısından nasıl tanımlanabilir?
Bu durum, demokrasinin sadece sandıktan ibaret olmadığını gösterir. İktidarın seçimle gelmesi onu demokratik yapsa da, hukuk devletinin gereklerini (kuvvetler ayrılığı, temel haklara saygı, yargı bağımsızlığı) yerine getirmiyorsa bu, "illiberal" veya "çoğunlukçu" bir demokrasi olarak nitelendirilir. Anayasal demokrasi ise hem seçim ilkesini hem de hukuk devleti ilkesini bir arada barındırır.
10. Bir devletin "insan haklarına saygılı devlet" olmasının temel göstergesi nedir?
İnsan haklarına saygı, hakların sadece kâğıt üzerinde tanınmasıyla değil, bu haklar ihlal edildiğinde bireylerin başvurabileceği etkili hukuki mekanizmaların ve bu başvuruları karara bağlayacak bağımsız mahkemelerin varlığıyla ölçülür. Hakların teoride var olması ile pratikte korunması (fiili koruma) arasındaki fark, bu kavramın özünü oluşturur.
11. Yarı-başkanlık sisteminin, istikrarsızlık potansiyeli taşıyan en riskli durumu (cohabitation) aşağıdakilerden hangisidir?
"Cohabitation" (birlikte yaşama), yarı-başkanlık sisteminde halk tarafından seçilen devlet başkanı ile meclis seçimleri sonucu oluşan hükümetin (ve başbakanın) ayrı siyasi kamplardan olması durumudur. Bu durum, yürütmenin iki kanadı arasında ciddi siyasi krizlere ve kilitlenmelere yol açma potansiyeli taşır.
12. Egemenliğin kaynağı açısından "monarşi" ile "cumhuriyet" arasındaki temel ayrım nedir?
Bir rejimin monarşi mi cumhuriyet mi olduğunu belirleyen yegâne ölçüt, devlet başkanlığı makamının nasıl el değiştirdiğidir. Eğer bu makam kan bağı ve veraset yoluyla intikal ediyorsa rejim monarşidir. Eğer seçim, atanma gibi veraset dışı bir yöntemle el değiştiriyorsa rejim cumhuriyettir.
Devlet Biçimleri ve Hükümet Sistemleri Testi - 4
1. Parlamenter sistemlerde, hükümetin kurulabilmesi veya görevde kalabilmesi için parlamentodan alması gereken onaya ne ad verilir?
Güvenoyu, parlamenter sistemin temel taşıdır. Hükümetin (bakanlar kurulu), yasama organının desteğine sahip olduğunu gösterir. Hükümet, güvenoyu alamazsa veya mevcut bir hükümet hakkında verilen gensoru sonucunda güvensizlik oyu çıkarsa istifa etmek zorundadır.
2. Federal bir devlette, hem federal devletin hem de federe devletlerin yetkili olduğu alanlarda ortaya çıkan bir kanun çatışmasında, kural olarak hangisinin önceliği vardır?
Federal sistemlerde, yetki paylaşımı anayasa ile belirlenir. Ancak her iki birimin de yetkili olduğu "yarışan yetki" alanlarında bir uyuşmazlık çıkarsa, "federal hukukun üstünlüğü" (supremacy clause) ilkesi gereği federal kanunlar esas alınır. Bu, federasyonun bütünlüğünü koruyan bir mekanizmadır.
3. Aşağıdakilerden hangisi, totaliter bir rejimin özelliklerinden biri olarak sayılamaz?
Totaliter rejimler, monist (tekçi) bir yapıya sahiptir ve toplumdaki tüm farklılıkları ortadan kaldırmayı hedefler. Siyasi, sosyal ve ekonomik hayat tamamen devletin ve iktidardaki tek partinin kontrolü altındadır. Çoğulculuk (plüralizm) ise demokrasilerin temel bir özelliğidir ve farklı görüşlerin, grupların varlığını ve siyasete katılımını güvence altına alır.
4. Devlet başkanının hem devletin hem de hükümetin başı olduğu, yasama-yürütme ilişkisinin yumuşak bir ayrılığa dayandığı ve yürütmenin yasamaya karşı sorumlu olduğu bir hükümet sistemi var mıdır?
Soruda verilen tanım çelişkilidir. "Devlet başkanının aynı zamanda hükümetin başı olması" başkanlık sisteminin; "yürütmenin yasamaya karşı sorumlu olması" ise parlamenter sistemin temel özelliğidir. Bu iki özellik aynı anda bir hükümet sisteminde bulunamaz, çünkü biri sert kuvvetler ayrılığını, diğeri ise yumuşak kuvvetler ayrılığını ifade eder.
5. Tarihsel olarak, egemenliğin soylu bir sınıfa veya "en iyiler" olarak kabul edilen bir zümreye ait olduğu yönetim biçimi hangisidir?
Aristokrasi, kelime anlamı olarak "en iyilerin yönetimi" demektir. İktidarın, bilgelik, erdem ve soyluluk gibi özelliklere sahip olduğu düşünülen bir azınlık tarafından kullanıldığı yönetim şeklidir. Oligarşi ise daha genel bir kavram olup herhangi bir küçük grubun (zenginler, askerler vb.) yönetimini ifade eder. Plütokrasi ise doğrudan zenginlerin yönetimidir.
6. Aşağıdakilerden hangisi, üniter devlet yapısının federal devlet yapısına göre sahip olduğu bir avantaj olarak görülebilir?
Üniter devletin en temel avantajı, ülke çapında hukuk birliği sağlamasıdır. Herkes aynı kanunlara tabi olduğu için idari ve adli uygulamalarda tutarlılık ve yeknesaklık sağlanır. Bu durum, devletin işleyişini basitleştirir ve merkezi otoritenin gücünü pekiştirir. Diğer seçenekler genellikle federalizmin avantajları olarak kabul edilir.
7. "Egemenlik bölünemez bir bütündür ve kökeni itibarıyla tek bir iradeye dayanır." şeklindeki klasik egemenlik anlayışını ilk defa sistemli bir şekilde ortaya koyan düşünür aşağıdakilerden hangisidir?
Fransız düşünür Jean Bodin, 16. yüzyılda yazdığı "Devletin Altı Kitabı" adlı eserinde, egemenliği devletin "mutlak, sürekli, bölünemez ve devredilemez" gücü olarak tanımlayarak modern egemenlik teorisinin temelini atmıştır. Bu teori, feodal parçalanmışlığa karşı monarşilerin merkezi otoritesini güçlendirmeyi amaçlamıştır.
8. Başkanlık sisteminde, başkanın yasama organının çıkardığı bir kanunu onaylamayarak tekrar görüşülmek üzere meclise geri gönderme yetkisine ne denir?
Veto yetkisi, başkanlık sistemindeki fren ve denge mekanizmalarının en önemlilerinden biridir. Bu yetki, yürütmenin başı olan başkana, yasama organının faaliyetlerini denetleme imkânı tanır. Meclis, veto edilen bir kanunu genellikle daha yüksek bir çoğunlukla tekrar kabul ederek vetoyu aşabilir.
9. Siyasi gücün meşruiyetini halkın iradesinden aldığı, ancak seçilen yöneticilerin hukuk kurallarını ve azınlık haklarını hiçe sayarak hareket ettiği bir yönetim, anayasal demokrasi açısından nasıl tanımlanabilir?
Bu durum, demokrasinin sadece sandıktan ibaret olmadığını gösterir. İktidarın seçimle gelmesi onu demokratik yapsa da, hukuk devletinin gereklerini (kuvvetler ayrılığı, temel haklara saygı, yargı bağımsızlığı) yerine getirmiyorsa bu, "illiberal" veya "çoğunlukçu" bir demokrasi olarak nitelendirilir. Anayasal demokrasi ise hem seçim ilkesini hem de hukuk devleti ilkesini bir arada barındırır.
10. Bir devletin "insan haklarına saygılı devlet" olmasının temel göstergesi nedir?
İnsan haklarına saygı, hakların sadece kâğıt üzerinde tanınmasıyla değil, bu haklar ihlal edildiğinde bireylerin başvurabileceği etkili hukuki mekanizmaların ve bu başvuruları karara bağlayacak bağımsız mahkemelerin varlığıyla ölçülür. Hakların teoride var olması ile pratikte korunması (fiili koruma) arasındaki fark, bu kavramın özünü oluşturur.
11. Yarı-başkanlık sisteminin, istikrarsızlık potansiyeli taşıyan en riskli durumu (cohabitation) aşağıdakilerden hangisidir?
"Cohabitation" (birlikte yaşama), yarı-başkanlık sisteminde halk tarafından seçilen devlet başkanı ile meclis seçimleri sonucu oluşan hükümetin (ve başbakanın) ayrı siyasi kamplardan olması durumudur. Bu durum, yürütmenin iki kanadı arasında ciddi siyasi krizlere ve kilitlenmelere yol açma potansiyeli taşır.
12. Egemenliğin kaynağı açısından "monarşi" ile "cumhuriyet" arasındaki temel ayrım nedir?
Bir rejimin monarşi mi cumhuriyet mi olduğunu belirleyen yegâne ölçüt, devlet başkanlığı makamının nasıl el değiştirdiğidir. Eğer bu makam kan bağı ve veraset yoluyla intikal ediyorsa rejim monarşidir. Eğer seçim, atanma gibi veraset dışı bir yöntemle el değiştiriyorsa rejim cumhuriyettir.