Anayasa Hukuku ve Türk Anayasa Tarihi Testi - 5 (Genel Tekrar)
1. Türk anayasa tarihinde, hem yasama organını (Meclis-i Mebusan) hem de temel hak ve özgürlükleri (Vatandaşlık Hakkı) ilk kez düzenleyen anayasal belge aşağıdakilerden hangisidir?
Sened-i İttifak ve Tanzimat Fermanı anayasal belge niteliğinde olsalar da, ilk tam teşekküllü, sistematik ve yazılı anayasa 1876 Kanun-i Esasi'dir. Bu anayasa, bir parlamento kurulmasını ve temel vatandaşlık haklarını ilk kez bir anayasa metninde bir araya getirmiştir.
2. 1921 Anayasası'nın "Milli Egemenlik" ilkesi ile 1961 Anayasası'nın "Milli Egemenlik" ilkesi arasındaki temel felsefi fark nedir?
1921 Anayasası, meclisin üstünlüğüne dayanan ve egemenliğin kullanımını denetleyecek bir mekanizma öngörmeyen bir anlayışa sahiptir. 1961 Anayasası ise milli egemenliğin "Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle" kullanılacağını belirterek, egemenliğin kullanımını Anayasa Mahkemesi, özerk kurumlar ve hukuk devleti ilkeleriyle sınırlayan çoğulcu bir anlayış getirmiştir.
3. 1982 Anayasası'nın ilk hali, yürütme organını güçlendirmek amacıyla aşağıdaki mekanizmalardan hangisini içermekteydi?
1982 Anayasası, 1961'in aksine, istikrarlı bir yönetim sağlamak amacıyla yürütme organını yasama karşısında oldukça güçlendirmiştir. Soruda sayılan tüm mekanizmalar (güçleştirilmiş güvensizlik oyu, geniş veto yetkisi, KHK çıkarma, OHAL yetkileri) bu amacın birer yansıması olarak anayasanın ilk halinde yer almaktaydı.
4. Türk anayasa tarihinde, anayasanın üstünlüğünü ve bağlayıcılığını sağlamak amacıyla kurulan ilk yüksek mahkeme hangisidir?
Kanunların anayasaya uygunluğunu yargısal olarak denetleme görevi, ilk kez 1961 Anayasası ile kurulan Anayasa Mahkemesi'ne verilmiştir. Bu kurum, anayasanın normlar hiyerarşisindeki en üstün yerini fiilen koruyan temel mekanizmadır.
5. 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarının üçünde de ortak olan ve değiştirilemez nitelikteki temel hüküm aşağıdakilerden hangisidir?
"Türkiye Devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir." hükmü, hem 1924, hem 1961 hem de 1982 anayasalarının ilk maddesi olarak yer almış ve her üç anayasada da değiştirilemez veya değiştirilmesi teklif edilemez olarak kabul edilmiştir. Bu, Türkiye Cumhuriyeti'nin temel taşıdır.
6. 1982 Anayasası'nın "laiklik" ilkesi yorumlandığında aşağıdakilerden hangisi bu ilkenin bir gereği olarak kabul edilemez?
Laiklik ilkesi, devletin din karşısında tarafsızlığını gerektirir. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın anayasal bir kurum olarak devlet bünyesinde yer alması ve sadece belirli bir dinin hizmetlerini yürütmesi, laikliğin katı yorumuyla çeliştiği yönünde tartışmalara neden olmaktadır. Bu durum, Türkiye'ye özgü laiklik anlayışının bir parçası olarak kabul edilse de, ilkenin teorik bir gereği değildir.
7. "1971-73 Anayasa Değişiklikleri" ile "2017 Anayasa Değişikliği"nin ortak amacı aşağıdakilerden hangisidir?
Her iki değişiklik dönemi de, farklı siyasi konjonktürlerde ve farklı hükümet sistemleri içinde olsalar da, temel olarak yürütme organının yetkilerini artırma ve daha istikrarlı ve güçlü bir yönetim modeli oluşturma amacı gütmüştür. 1971-73 değişiklikleri parlamenter sistem içinde yürütmeyi (Bakanlar Kurulu), 2017 değişikliği ise Cumhurbaşkanını güçlendirmiştir.
8. Aşağıdaki anayasalardan hangisi, hazırlandığı dönem itibarıyla bir "kurucu meclis" tarafından değil, mevcut yasama organı tarafından yapılmıştır?
1921 Anayasası Kurtuluş Savaşı'nı yürüten Birinci Meclis (asli kurucu iktidar), 1961 Anayasası Temsilciler Meclisi ve Milli Birlik Komitesi (asli kurucu iktidar), 1982 Anayasası ise Danışma Meclisi ve Milli Güvenlik Konseyi (asli kurucu iktidar) tarafından yapılmıştır. 1924 Anayasası ise, Lozan'ı onayladıktan sonra yeni seçimlerle oluşan İkinci TBMM tarafından, yani mevcut bir yasama organı tarafından hazırlanmıştır.
9. 1982 Anayasası'na göre, temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
1982 Anayasası'nın 13. maddesine göre, temel hak ve hürriyetlere yönelik sınırlamalar "hakkın özüne dokunamaz". Hakkın özü, o hakkı anlamsız kılan, kullanılmasını aşırı derecede zorlaştıran veya ortadan kaldıran müdahalelerdir. Bu, temel hakların korunmasında en önemli güvencelerden biridir.
10. 1961 Anayasası'nda yer alan "Milli Birlik Komitesi Üyeleri" ve "Eski Cumhurbaşkanlarının" Cumhuriyet Senatosu'nun doğal üyesi sayılması, hangi anayasal ilkenin bir istisnasını oluşturur?
Eşit oy ilkesi, her seçmenin bir oya sahip olmasını ve her oyun eşit değerde olmasını ifade eder. Ancak bazı kişilerin statüleri gereği (darbeyi yapan komite üyesi, eski cumhurbaşkanı olmak gibi) parlamento üyesi sıfatını kazanmaları, seçime girmeden yasama sürecine katılmalarına olanak tanıdığı için bu ilkeyle çelişen bir durum yaratır.
11. Türk tarihinde padişahın mutlak otoritesini, hukuk kuralları ile (kanun gücüyle) ilk kez sınırlayan ve "kanun üstünlüğü" ilkesine geçişin ilk adımı olan belge hangisidir?
Sened-i İttifak bir sözleşme niteliğindeyken, 1839 Tanzimat Fermanı doğrudan padişahın kendi iradesiyle, "kendisinin de bu kanunlara uyacağını" ilan ettiği bir belgedir. Bu, keyfi yönetimden hukuka bağlı yönetime, yani "kanun üstünlüğü" fikrine geçişin başlangıcı olduğu için anayasal tarihte çok önemli bir dönüm noktasıdır.
12. 2017 Anayasa değişikliği ile getirilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin, klasik Başkanlık sisteminden ayrılan en belirgin özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
Klasik başkanlık sisteminde, sert kuvvetler ayrılığı gereği başkanın meclisi feshetme, meclisin de başkanı güvensizlik oyuyla görevden alma yetkisi yoktur. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde ise Cumhurbaşkanına, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verme yetkisi tanınmıştır. Ancak bu yetkiyi kullanması halinde kendi seçimi de yenilenir. Bu "karşılıklı fesih" olarak yorumlanabilecek mekanizma, sistemi klasik başkanlık modelinden ayıran en önemli özelliktir.
Anayasa Hukuku ve Türk Anayasa Tarihi Testi - 5 (Genel Tekrar)
1. Türk anayasa tarihinde, hem yasama organını (Meclis-i Mebusan) hem de temel hak ve özgürlükleri (Vatandaşlık Hakkı) ilk kez düzenleyen anayasal belge aşağıdakilerden hangisidir?
Sened-i İttifak ve Tanzimat Fermanı anayasal belge niteliğinde olsalar da, ilk tam teşekküllü, sistematik ve yazılı anayasa 1876 Kanun-i Esasi'dir. Bu anayasa, bir parlamento kurulmasını ve temel vatandaşlık haklarını ilk kez bir anayasa metninde bir araya getirmiştir.
2. 1921 Anayasası'nın "Milli Egemenlik" ilkesi ile 1961 Anayasası'nın "Milli Egemenlik" ilkesi arasındaki temel felsefi fark nedir?
1921 Anayasası, meclisin üstünlüğüne dayanan ve egemenliğin kullanımını denetleyecek bir mekanizma öngörmeyen bir anlayışa sahiptir. 1961 Anayasası ise milli egemenliğin "Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle" kullanılacağını belirterek, egemenliğin kullanımını Anayasa Mahkemesi, özerk kurumlar ve hukuk devleti ilkeleriyle sınırlayan çoğulcu bir anlayış getirmiştir.
3. 1982 Anayasası'nın ilk hali, yürütme organını güçlendirmek amacıyla aşağıdaki mekanizmalardan hangisini içermekteydi?
1982 Anayasası, 1961'in aksine, istikrarlı bir yönetim sağlamak amacıyla yürütme organını yasama karşısında oldukça güçlendirmiştir. Soruda sayılan tüm mekanizmalar (güçleştirilmiş güvensizlik oyu, geniş veto yetkisi, KHK çıkarma, OHAL yetkileri) bu amacın birer yansıması olarak anayasanın ilk halinde yer almaktaydı.
4. Türk anayasa tarihinde, anayasanın üstünlüğünü ve bağlayıcılığını sağlamak amacıyla kurulan ilk yüksek mahkeme hangisidir?
Kanunların anayasaya uygunluğunu yargısal olarak denetleme görevi, ilk kez 1961 Anayasası ile kurulan Anayasa Mahkemesi'ne verilmiştir. Bu kurum, anayasanın normlar hiyerarşisindeki en üstün yerini fiilen koruyan temel mekanizmadır.
5. 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarının üçünde de ortak olan ve değiştirilemez nitelikteki temel hüküm aşağıdakilerden hangisidir?
"Türkiye Devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir." hükmü, hem 1924, hem 1961 hem de 1982 anayasalarının ilk maddesi olarak yer almış ve her üç anayasada da değiştirilemez veya değiştirilmesi teklif edilemez olarak kabul edilmiştir. Bu, Türkiye Cumhuriyeti'nin temel taşıdır.
6. 1982 Anayasası'nın "laiklik" ilkesi yorumlandığında aşağıdakilerden hangisi bu ilkenin bir gereği olarak kabul edilemez?
Laiklik ilkesi, devletin din karşısında tarafsızlığını gerektirir. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın anayasal bir kurum olarak devlet bünyesinde yer alması ve sadece belirli bir dinin hizmetlerini yürütmesi, laikliğin katı yorumuyla çeliştiği yönünde tartışmalara neden olmaktadır. Bu durum, Türkiye'ye özgü laiklik anlayışının bir parçası olarak kabul edilse de, ilkenin teorik bir gereği değildir.
7. "1971-73 Anayasa Değişiklikleri" ile "2017 Anayasa Değişikliği"nin ortak amacı aşağıdakilerden hangisidir?
Her iki değişiklik dönemi de, farklı siyasi konjonktürlerde ve farklı hükümet sistemleri içinde olsalar da, temel olarak yürütme organının yetkilerini artırma ve daha istikrarlı ve güçlü bir yönetim modeli oluşturma amacı gütmüştür. 1971-73 değişiklikleri parlamenter sistem içinde yürütmeyi (Bakanlar Kurulu), 2017 değişikliği ise Cumhurbaşkanını güçlendirmiştir.
8. Aşağıdaki anayasalardan hangisi, hazırlandığı dönem itibarıyla bir "kurucu meclis" tarafından değil, mevcut yasama organı tarafından yapılmıştır?
1921 Anayasası Kurtuluş Savaşı'nı yürüten Birinci Meclis (asli kurucu iktidar), 1961 Anayasası Temsilciler Meclisi ve Milli Birlik Komitesi (asli kurucu iktidar), 1982 Anayasası ise Danışma Meclisi ve Milli Güvenlik Konseyi (asli kurucu iktidar) tarafından yapılmıştır. 1924 Anayasası ise, Lozan'ı onayladıktan sonra yeni seçimlerle oluşan İkinci TBMM tarafından, yani mevcut bir yasama organı tarafından hazırlanmıştır.
9. 1982 Anayasası'na göre, temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
1982 Anayasası'nın 13. maddesine göre, temel hak ve hürriyetlere yönelik sınırlamalar "hakkın özüne dokunamaz". Hakkın özü, o hakkı anlamsız kılan, kullanılmasını aşırı derecede zorlaştıran veya ortadan kaldıran müdahalelerdir. Bu, temel hakların korunmasında en önemli güvencelerden biridir.
10. 1961 Anayasası'nda yer alan "Milli Birlik Komitesi Üyeleri" ve "Eski Cumhurbaşkanlarının" Cumhuriyet Senatosu'nun doğal üyesi sayılması, hangi anayasal ilkenin bir istisnasını oluşturur?
Eşit oy ilkesi, her seçmenin bir oya sahip olmasını ve her oyun eşit değerde olmasını ifade eder. Ancak bazı kişilerin statüleri gereği (darbeyi yapan komite üyesi, eski cumhurbaşkanı olmak gibi) parlamento üyesi sıfatını kazanmaları, seçime girmeden yasama sürecine katılmalarına olanak tanıdığı için bu ilkeyle çelişen bir durum yaratır.
11. Türk tarihinde padişahın mutlak otoritesini, hukuk kuralları ile (kanun gücüyle) ilk kez sınırlayan ve "kanun üstünlüğü" ilkesine geçişin ilk adımı olan belge hangisidir?
Sened-i İttifak bir sözleşme niteliğindeyken, 1839 Tanzimat Fermanı doğrudan padişahın kendi iradesiyle, "kendisinin de bu kanunlara uyacağını" ilan ettiği bir belgedir. Bu, keyfi yönetimden hukuka bağlı yönetime, yani "kanun üstünlüğü" fikrine geçişin başlangıcı olduğu için anayasal tarihte çok önemli bir dönüm noktasıdır.
12. 2017 Anayasa değişikliği ile getirilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin, klasik Başkanlık sisteminden ayrılan en belirgin özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
Klasik başkanlık sisteminde, sert kuvvetler ayrılığı gereği başkanın meclisi feshetme, meclisin de başkanı güvensizlik oyuyla görevden alma yetkisi yoktur. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde ise Cumhurbaşkanına, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verme yetkisi tanınmıştır. Ancak bu yetkiyi kullanması halinde kendi seçimi de yenilenir. Bu "karşılıklı fesih" olarak yorumlanabilecek mekanizma, sistemi klasik başkanlık modelinden ayıran en önemli özelliktir.