🕊️ Temel Hak ve Hürriyetler 🕊️
Temel Hak ve Hürriyetler
1. Temel Hak Nedir?: Anayasa tarafından güvence altına alınmış, insanın doğuştan sahip olduğu, devredilemez ve vazgeçilemez nitelikteki haklardır.
2. Hakların Niteliği: Temel haklar, dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmezdir. Devletin temel amacı, bu hakları korumak ve geliştirmektir.
3. Herkesin Hak Sahibi Olması: Anayasa'ya göre, herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. (AY m.12)
4. Sınırlama Rejimi (Genel İlke): Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın, yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir.
5. Sınırlamanın Sınırları: Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz. (AY m.13)
6. Ölçülülük İlkesi: Sınırlamanın, amacı gerçekleştirmek için "elverişli", "gerekli" ve "orantılı" olmasıdır. Hakka en az müdahale eden araç seçilmelidir.
7. Hakkın Özü Kavramı: Bir haktan geriye, o hakkın anlamsız kalacağı veya kullanılamaz hale geleceği kadar bir kısıtlama yapılamamasıdır. Öz'e dokunma yasağı vardır.
8. Kanunla Sınırlama Zorunluluğu: Temel haklar, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, yönetmelik gibi düzenleyici işlemlerle değil, sadece TBMM'nin çıkaracağı bir kanun ile sınırlanabilir.
9. Kötüye Kullanma Yasağı: Anayasa'da yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz. (AY m.14)
10. Hakların Durdurulması (Olağanüstü Hal Rejimi): Savaş, seferberlik veya olağanüstü hâllerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir. (AY m.15)
11. Sert Çekirdek Haklar: Olağanüstü hallerde bile dokunulamayacak olan mutlak haklardır.
12. Sert Çekirdek Haklar Nelerdir?: Yaşama hakkı (savaş hukuku istisnasıyla), maddi ve manevi varlığın bütünlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, suç ve cezaların geçmişe yürümezliği, masumiyet karinesi.
13. Yabancıların Durumu: Yabancıların temel hakları, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
Temel Hakların Türleri
14. Jellinek'in Tasnifi: Haklar, devlete karşı konumlarına göre Negatif, Pozitif ve Aktif Statü Hakları olarak üçe ayrılır. Anayasamız da bu tasnifi esas almıştır.
15. Negatif Statü Hakları (Koruyucu Haklar): Kişinin, devletin ve başkalarının dokunmaması, müdahale etmemesi gereken özel alanını koruyan haklardır. "Devletten gölge etme başka ihsan istemem" anlayışını yansıtır.
16. Anayasadaki Yeri: Anayasamızda "Kişinin Hakları ve Ödevleri" başlığı altında düzenlenmiştir.
17. Kişi Dokunulmazlığı (AY m.17): Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
18. Zorla Çalıştırma Yasağı (AY m.18): Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
19. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği (AY m.19): Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
20. Özel Hayatın Gizliliği (AY m.20): Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.
21. Konut Dokunulmazlığı (AY m.21): Kimsenin konutuna dokunulamaz.
22. Haberleşme Hürriyeti (AY m.22): Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
23. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti (AY m.23): Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
24. Din ve Vicdan Hürriyeti (AY m.24): Herkes, vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.
25. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti (AY m.25): Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
26. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti (AY m.26): Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir.
27. Bilim ve Sanat Hürriyeti (AY m.27): Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
28. Basın Hürriyeti (AY m.28): Basın hürdür, sansür edilemez.
29. Dernek Kurma Hürriyeti (AY m.33): Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.
30. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AY m.34): Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
31. Mülkiyet Hakkı (AY m.35): Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
32. Hak Arama Hürriyeti (AY m.36): Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
33. İspat Hakkı (AY m.39): Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir.
34. Pozitif Statü Hakları (İsteme Hakları): Kişilerin devletten, kendileri için olumlu bir eylemde bulunmasını, hizmet ve yardım sağlamasını isteyebildikleri haklardır. "Sosyal Devlet" ilkesinin bir gereğidir.
35. Anayasadaki Yeri: Anayasamızda "Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler" başlığı altında düzenlenmiştir.
36. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları (AY m.41): Aile, Türk toplumunun temelidir. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması için gerekli tedbirleri alır.
37. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi (AY m.42): Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.
38. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti (AY m.48): Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir.
39. Çalışma Hakkı ve Ödevi (AY m.49): Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek için tedbirler alır.
40. Sendika Kurma Hakkı (AY m.51): Çalışanlar ve işverenler, önceden izin almaksızın sendikalar kurma hakkına sahiptir.
41. Toplu İş Sözleşmesi ve Grev Hakkı (AY m.53, 54): İşçiler, toplu iş sözleşmesi yapma ve uyuşmazlık halinde grev hakkına sahiptirler.
42. Sosyal Güvenlik Hakkı (AY m.60): Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır.
43. Sağlık Hakkı ve Çevrenin Korunması (AY m.56): Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamakla görevlidir.
44. Konut Hakkı (AY m.57): Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır.
45. Aktif Statü Hakları (Katılma Hakları): Kişilerin, devlet yönetimine ve siyasal karar alma süreçlerine katılmalarını sağlayan haklardır. "Demokratik Devlet" ilkesinin gereğidir.
46. Anayasadaki Yeri: Anayasamızda "Siyasi Haklar ve Ödevler" başlığı altında düzenlenmiştir.
47. Türk Vatandaşlığı (AY m.66): Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk'tür.
48. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (AY m.67): Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma hakkına sahiptir.
49. Siyasi Parti Kurma Hakkı (AY m.68): Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir.
50. Kamu Hizmetine Girme ve Dilekçe Hakkı (AY m.70, 74): Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Vatandaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında yetkili makamlara ve TBMM'ye yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
🕊️ Temel Hak ve Hürriyetler 🕊️
Temel Hak ve Hürriyetler
1. Temel Hak Nedir?: Anayasa tarafından güvence altına alınmış, insanın doğuştan sahip olduğu, devredilemez ve vazgeçilemez nitelikteki haklardır.
2. Hakların Niteliği: Temel haklar, dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmezdir. Devletin temel amacı, bu hakları korumak ve geliştirmektir.
3. Herkesin Hak Sahibi Olması: Anayasa'ya göre, herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. (AY m.12)
4. Sınırlama Rejimi (Genel İlke): Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın, yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir.
5. Sınırlamanın Sınırları: Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz. (AY m.13)
6. Ölçülülük İlkesi: Sınırlamanın, amacı gerçekleştirmek için "elverişli", "gerekli" ve "orantılı" olmasıdır. Hakka en az müdahale eden araç seçilmelidir.
7. Hakkın Özü Kavramı: Bir haktan geriye, o hakkın anlamsız kalacağı veya kullanılamaz hale geleceği kadar bir kısıtlama yapılamamasıdır. Öz'e dokunma yasağı vardır.
8. Kanunla Sınırlama Zorunluluğu: Temel haklar, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, yönetmelik gibi düzenleyici işlemlerle değil, sadece TBMM'nin çıkaracağı bir kanun ile sınırlanabilir.
9. Kötüye Kullanma Yasağı: Anayasa'da yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz. (AY m.14)
10. Hakların Durdurulması (Olağanüstü Hal Rejimi): Savaş, seferberlik veya olağanüstü hâllerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir. (AY m.15)
11. Sert Çekirdek Haklar: Olağanüstü hallerde bile dokunulamayacak olan mutlak haklardır.
12. Sert Çekirdek Haklar Nelerdir?: Yaşama hakkı (savaş hukuku istisnasıyla), maddi ve manevi varlığın bütünlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, suç ve cezaların geçmişe yürümezliği, masumiyet karinesi.
13. Yabancıların Durumu: Yabancıların temel hakları, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
Temel Hakların Türleri
14. Jellinek'in Tasnifi: Haklar, devlete karşı konumlarına göre Negatif, Pozitif ve Aktif Statü Hakları olarak üçe ayrılır. Anayasamız da bu tasnifi esas almıştır.
15. Negatif Statü Hakları (Koruyucu Haklar): Kişinin, devletin ve başkalarının dokunmaması, müdahale etmemesi gereken özel alanını koruyan haklardır. "Devletten gölge etme başka ihsan istemem" anlayışını yansıtır.
16. Anayasadaki Yeri: Anayasamızda "Kişinin Hakları ve Ödevleri" başlığı altında düzenlenmiştir.
17. Kişi Dokunulmazlığı (AY m.17): Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
18. Zorla Çalıştırma Yasağı (AY m.18): Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
19. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği (AY m.19): Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
20. Özel Hayatın Gizliliği (AY m.20): Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.
21. Konut Dokunulmazlığı (AY m.21): Kimsenin konutuna dokunulamaz.
22. Haberleşme Hürriyeti (AY m.22): Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
23. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti (AY m.23): Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
24. Din ve Vicdan Hürriyeti (AY m.24): Herkes, vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.
25. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti (AY m.25): Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
26. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti (AY m.26): Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir.
27. Bilim ve Sanat Hürriyeti (AY m.27): Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
28. Basın Hürriyeti (AY m.28): Basın hürdür, sansür edilemez.
29. Dernek Kurma Hürriyeti (AY m.33): Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.
30. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AY m.34): Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
31. Mülkiyet Hakkı (AY m.35): Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
32. Hak Arama Hürriyeti (AY m.36): Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
33. İspat Hakkı (AY m.39): Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir.
34. Pozitif Statü Hakları (İsteme Hakları): Kişilerin devletten, kendileri için olumlu bir eylemde bulunmasını, hizmet ve yardım sağlamasını isteyebildikleri haklardır. "Sosyal Devlet" ilkesinin bir gereğidir.
35. Anayasadaki Yeri: Anayasamızda "Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler" başlığı altında düzenlenmiştir.
36. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları (AY m.41): Aile, Türk toplumunun temelidir. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması için gerekli tedbirleri alır.
37. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi (AY m.42): Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.
38. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti (AY m.48): Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir.
39. Çalışma Hakkı ve Ödevi (AY m.49): Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek için tedbirler alır.
40. Sendika Kurma Hakkı (AY m.51): Çalışanlar ve işverenler, önceden izin almaksızın sendikalar kurma hakkına sahiptir.
41. Toplu İş Sözleşmesi ve Grev Hakkı (AY m.53, 54): İşçiler, toplu iş sözleşmesi yapma ve uyuşmazlık halinde grev hakkına sahiptirler.
42. Sosyal Güvenlik Hakkı (AY m.60): Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır.
43. Sağlık Hakkı ve Çevrenin Korunması (AY m.56): Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamakla görevlidir.
44. Konut Hakkı (AY m.57): Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır.
45. Aktif Statü Hakları (Katılma Hakları): Kişilerin, devlet yönetimine ve siyasal karar alma süreçlerine katılmalarını sağlayan haklardır. "Demokratik Devlet" ilkesinin gereğidir.
46. Anayasadaki Yeri: Anayasamızda "Siyasi Haklar ve Ödevler" başlığı altında düzenlenmiştir.
47. Türk Vatandaşlığı (AY m.66): Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk'tür.
48. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (AY m.67): Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma hakkına sahiptir.
49. Siyasi Parti Kurma Hakkı (AY m.68): Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir.
50. Kamu Hizmetine Girme ve Dilekçe Hakkı (AY m.70, 74): Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Vatandaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında yetkili makamlara ve TBMM'ye yazı ile başvurma hakkına sahiptir.