Temel Hak ve Hürriyetler Testi - 3
1. Anayasa'ya göre, temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması durumunda dahi, Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilebilir mi?
Anayasa'nın 15. maddesi, hakların durdurulması rejiminde dahi "milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla" durumun gerektirdiği ölçüde tedbir alınabileceğini belirtir. Bu, uluslararası insan hakları hukukunun iç hukuk üzerindeki üstünlüğünü gösteren önemli bir güvencedir.
2. Aşağıdakilerden hangisi Anayasa'da "Sosyal ve Ekonomik Haklar" bölümünde düzenlenmesine rağmen, niteliği itibarıyla devletin pozitif bir eylemde bulunmasını gerektirmeyen, daha çok "negatif statü" özelliği taşıyan bir haktır?
Sendika kurma hakkı, çalışanların bir araya gelerek örgütlenmesini ifade eder ve bu yönüyle devletin karışmaması gereken, dernek kurma hakkı gibi negatif bir özellik taşır. Ancak sendikaların faaliyetleri (toplu sözleşme vb.) ekonomik ve sosyal sonuçlar doğurduğu için Anayasa'da bu bölümde düzenlenmiştir.
3. "Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler ... konulur, değiştirilir veya kaldırılır." Anayasa'daki boşluğa aşağıdaki ifadelerden hangisi gelmelidir?
Anayasa'nın 73. maddesinde yer alan "Vergi Ödevi" başlığı altında, vergilerin kanuniliği ilkesi gereği, her türlü mali yükümlülüğün ancak yasama organı olan TBMM tarafından çıkarılacak bir kanunla düzenlenebileceği belirtilmiştir. Bu, yürütmenin keyfi vergilendirme yapmasını engelleyen temel bir güvencedir.
4. Vatandaşın, kendisiyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, tek başına veya başkaları ile birlikte kime başvurma hakkı vardır?
Anayasa'nın 74. maddesi, dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkını düzenler. Bu maddeye göre vatandaşlar, kendileriyle veya kamuyla ilgili konularda "yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine" yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
5. Aşağıdaki haklardan hangisinden sadece "vatandaşlar" yararlanabilir?
Anayasa'nın 67. maddesi, "Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma... hakkına sahiptir." diyerek bu hakları doğrudan vatandaşlık statüsüne bağlamıştır. Diğer haklar ise "herkes" için geçerli olan temel insan haklarıdır.
6. Basın hürriyeti ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Anayasa'nın 29. maddesi, "Süreli veya süresiz yayın çıkarmak, önceden izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz." diyerek basın özgürlüğünü güvence altına almıştır. Bu, hakkın kullanımını baştan engelleyecek idari prosedürleri yasaklar.
7. Anayasa'ya göre, kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli kural olarak nasıl ödenir?
Anayasa'nın 46. maddesi, mülkiyet hakkının korunması gereği kamulaştırma bedelinin kural olarak peşin ödenmesini öngörür. Ancak tarım reformu, büyük enerji ve sulama projeleri gibi büyük projeler için bedelin kanunla taksitlendirilmesine imkan tanımıştır. Bu taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz.
8. Bir hakkın Anayasa metninde hiç düzenlenmemiş olması, o hakkın temel bir hak olarak kabul edilmeyeceği anlamına gelir mi?
Anayasa'nın 12. maddesi, "Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir." der. Bu ifade, hakların Anayasa'da sayılanlarla sınırlı olmadığını, insan onurundan kaynaklanan ve metinde yer almasa bile korunması gereken başka hakların da (örneğin çevre hakkı ilk başta) olabileceğini kabul eden bir anlayışı yansıtır.
9. Aşağıdaki haklardan hangisi, "sosyal devlet" ilkesinin doğrudan bir yansımasıdır?
Sosyal devlet, vatandaşlarına asgari bir yaşam standardı sağlamakla yükümlüdür. Sosyal güvenlik hakkı (emeklilik, sağlık sigortası vb.), bu yükümlülüğün en somut ve temel göstergesidir. Bu hak, devletin pozitif bir eylemde bulunmasını gerektirir.
10. Anayasa'ya göre, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
Anayasa'nın 90. maddesine göre, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bu antlaşmalar aleyhine Anayasa Mahkemesi'ne gidilemez. Aynı maddenin son fıkrası ise temel hak ve özgürlüklere ilişkin antlaşmalar ile kanunlar arasında uyuşmazlık çıkması halinde antlaşma hükümlerinin esas alınacağını belirtir.
11. Aşağıdakilerden hangisi, hem "Kişisel Hak" hem de "Siyasi Hak" boyutu taşıyan bir haktır?
Dernek kurma hürriyeti, bireylerin bir araya gelme özgürlüğünü güvence altına aldığı için temel bir kişisel haktır. Ancak dernekler, kamuoyu oluşturma, siyasi süreçlere etki etme gibi işlevler gördükleri için aynı zamanda demokratik katılımın bir aracıdır ve bu yönüyle siyasi bir boyut da taşır. Siyasi partiler de derneklerin özel bir türüdür.
12. "Hiç kimse, kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulguları delil olarak kullanamaz." hükmü hangi temel hakkın güvencesidir?
Bu ilke, "hukuka aykırı delil yasağı" olarak bilinir ve adil yargılanma hakkının en önemli unsurlarından biridir. Devletin, bir suçu aydınlatmak için dahi olsa, hukuk dışı yollara başvurmasını engellemeyi amaçlar. Örneğin, yasa dışı dinleme kayıtları mahkemede delil olarak kullanılamaz.
Temel Hak ve Hürriyetler Testi - 3
1. Anayasa'ya göre, temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması durumunda dahi, Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilebilir mi?
Anayasa'nın 15. maddesi, hakların durdurulması rejiminde dahi "milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla" durumun gerektirdiği ölçüde tedbir alınabileceğini belirtir. Bu, uluslararası insan hakları hukukunun iç hukuk üzerindeki üstünlüğünü gösteren önemli bir güvencedir.
2. Aşağıdakilerden hangisi Anayasa'da "Sosyal ve Ekonomik Haklar" bölümünde düzenlenmesine rağmen, niteliği itibarıyla devletin pozitif bir eylemde bulunmasını gerektirmeyen, daha çok "negatif statü" özelliği taşıyan bir haktır?
Sendika kurma hakkı, çalışanların bir araya gelerek örgütlenmesini ifade eder ve bu yönüyle devletin karışmaması gereken, dernek kurma hakkı gibi negatif bir özellik taşır. Ancak sendikaların faaliyetleri (toplu sözleşme vb.) ekonomik ve sosyal sonuçlar doğurduğu için Anayasa'da bu bölümde düzenlenmiştir.
3. "Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler ... konulur, değiştirilir veya kaldırılır." Anayasa'daki boşluğa aşağıdaki ifadelerden hangisi gelmelidir?
Anayasa'nın 73. maddesinde yer alan "Vergi Ödevi" başlığı altında, vergilerin kanuniliği ilkesi gereği, her türlü mali yükümlülüğün ancak yasama organı olan TBMM tarafından çıkarılacak bir kanunla düzenlenebileceği belirtilmiştir. Bu, yürütmenin keyfi vergilendirme yapmasını engelleyen temel bir güvencedir.
4. Vatandaşın, kendisiyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, tek başına veya başkaları ile birlikte kime başvurma hakkı vardır?
Anayasa'nın 74. maddesi, dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkını düzenler. Bu maddeye göre vatandaşlar, kendileriyle veya kamuyla ilgili konularda "yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine" yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
5. Aşağıdaki haklardan hangisinden sadece "vatandaşlar" yararlanabilir?
Anayasa'nın 67. maddesi, "Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma... hakkına sahiptir." diyerek bu hakları doğrudan vatandaşlık statüsüne bağlamıştır. Diğer haklar ise "herkes" için geçerli olan temel insan haklarıdır.
6. Basın hürriyeti ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Anayasa'nın 29. maddesi, "Süreli veya süresiz yayın çıkarmak, önceden izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz." diyerek basın özgürlüğünü güvence altına almıştır. Bu, hakkın kullanımını baştan engelleyecek idari prosedürleri yasaklar.
7. Anayasa'ya göre, kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli kural olarak nasıl ödenir?
Anayasa'nın 46. maddesi, mülkiyet hakkının korunması gereği kamulaştırma bedelinin kural olarak peşin ödenmesini öngörür. Ancak tarım reformu, büyük enerji ve sulama projeleri gibi büyük projeler için bedelin kanunla taksitlendirilmesine imkan tanımıştır. Bu taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz.
8. Bir hakkın Anayasa metninde hiç düzenlenmemiş olması, o hakkın temel bir hak olarak kabul edilmeyeceği anlamına gelir mi?
Anayasa'nın 12. maddesi, "Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir." der. Bu ifade, hakların Anayasa'da sayılanlarla sınırlı olmadığını, insan onurundan kaynaklanan ve metinde yer almasa bile korunması gereken başka hakların da (örneğin çevre hakkı ilk başta) olabileceğini kabul eden bir anlayışı yansıtır.
9. Aşağıdaki haklardan hangisi, "sosyal devlet" ilkesinin doğrudan bir yansımasıdır?
Sosyal devlet, vatandaşlarına asgari bir yaşam standardı sağlamakla yükümlüdür. Sosyal güvenlik hakkı (emeklilik, sağlık sigortası vb.), bu yükümlülüğün en somut ve temel göstergesidir. Bu hak, devletin pozitif bir eylemde bulunmasını gerektirir.
10. Anayasa'ya göre, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
Anayasa'nın 90. maddesine göre, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bu antlaşmalar aleyhine Anayasa Mahkemesi'ne gidilemez. Aynı maddenin son fıkrası ise temel hak ve özgürlüklere ilişkin antlaşmalar ile kanunlar arasında uyuşmazlık çıkması halinde antlaşma hükümlerinin esas alınacağını belirtir.
11. Aşağıdakilerden hangisi, hem "Kişisel Hak" hem de "Siyasi Hak" boyutu taşıyan bir haktır?
Dernek kurma hürriyeti, bireylerin bir araya gelme özgürlüğünü güvence altına aldığı için temel bir kişisel haktır. Ancak dernekler, kamuoyu oluşturma, siyasi süreçlere etki etme gibi işlevler gördükleri için aynı zamanda demokratik katılımın bir aracıdır ve bu yönüyle siyasi bir boyut da taşır. Siyasi partiler de derneklerin özel bir türüdür.
12. "Hiç kimse, kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulguları delil olarak kullanamaz." hükmü hangi temel hakkın güvencesidir?
Bu ilke, "hukuka aykırı delil yasağı" olarak bilinir ve adil yargılanma hakkının en önemli unsurlarından biridir. Devletin, bir suçu aydınlatmak için dahi olsa, hukuk dışı yollara başvurmasını engellemeyi amaçlar. Örneğin, yasa dışı dinleme kayıtları mahkemede delil olarak kullanılamaz.