- Tanım: Belirlenen bir veya birkaç kritere (doğal veya beşerî) göre kendi içinde benzerlik (homojenlik) gösteren alanlardır.
- Kriterler:
- Doğal Özelliklere Göre: İklim bölgeleri (Akdeniz iklim bölgesi), yer şekilleri bölgeleri (Dağlık bölge, Ova bölgesi), bitki örtüsü bölgeleri (Maki bölgesi, Orman bölgesi), toprak tipi bölgeleri, su özellikleri bölgeleri.
- Beşerî Özelliklere Göre: Nüfus yoğunluğu bölgeleri (Yoğun nüfuslu bölge), yerleşme dokusu bölgeleri (Dağınık yerleşme bölgesi), tarım bölgeleri (Tahıl tarım bölgesi, Sanayi bitkileri bölgesi), sanayi bölgeleri, maden bölgeleri, dil veya din bölgeleri.
- Özellikleri: Genellikle sınırları daha belirgindir (ancak geçiş alanları bulunur) ve istatistiksel verilerle tanımlanabilirler.
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 1: Türkiye’de Bölge Sınıflandırması
Coğrafya biliminde "Bölge", belirli doğal (fiziki), beşerî veya ekonomik özellikler açısından kendi içinde benzerlik gösteren, çevresinden ise farklılıklarla ayrılan yeryüzü parçasıdır. Dünya üzerindeki karmaşık yapıyı daha iyi anlamak, analiz etmek ve açıklamak için yeryüzü bölgelere ayrılır. Bu sınıflandırma, coğrafi olayların dağılışını, nedenlerini ve sonuçlarını incelemeyi kolaylaştırır.
1. Bölge Türleri
Bölgeler, oluşturulma kriterlerine göre farklı türlere ayrılır:
1. Şekilsel (Formal/Homojen) Bölgeler
2. İşlevsel (Fonksiyonel/Nodal) Bölgeler
- Tanım: Bir merkez (düğüm noktası/nod) etrafında, çeşitli işlevsel ilişkilerle (etkileşimlerle) birbirine bağlanmış alanlardır. Merkezden uzaklaştıkça etkileşim genellikle azalır.
- Kriterler (Etkileşim Türleri): Ulaşım ağları (bir şehrin etki alanı), ticaret (bir pazarın etki alanı), iletişim (bir gazetenin dağıtım alanı, bir TV kanalının yayın alanı), yönetim (bir metropoliten alanın hizmet bölgesi).
- Özellikleri: Merkez noktası belirgindir ancak sınırları şekilsel bölgelere göre daha az kesindir ve zamanla değişebilir. Etkileşimin yoğunluğu önemlidir.
- Örnekler: Ankara ve çevresindeki banliyölerin oluşturduğu metropoliten etki alanı, bir ticaret merkezinin hinterlandı, Kocaeli sanayi bölgesi ve çevresindeki yerleşimler.
3. Algısal (Vernaküler/Beşerî) Bölgeler
- Tanım: İnsanların zihninde var olan, ortak kültürel kimlik, aidiyet duygusu veya paylaşılan algılarla tanımlanan bölgelerdir.
- Özellikleri: Sınırları belirsizdir ve kişiden kişiye değişebilir. Genellikle kültürel özellikler, lehçeler veya ortak tarihsel geçmişe dayanır.
- Örnekler: "Karadenizli" algısı, "Güneydoğu", "Trakya", "Ege'nin İncisi İzmir", "Doğu" algısı.
2. Türkiye'nin Coğrafi Bölgeleri Sınıflandırması (1941)
Türkiye'de günümüzde eğitimde ve genel coğrafi anlatımlarda en yaygın kullanılan bölge sınıflandırması, 1941 yılında Ankara'da toplanan Birinci Türk Coğrafya Kongresi'nde belirlenen 7 coğrafi bölgedir.
1941 Coğrafya Kongresi ve 7 Bölge
- Temel Amaç: Türkiye coğrafyasını daha anlaşılır kılmak, okullarda öğretimi kolaylaştırmak ve coğrafi araştırmalara bir çerçeve sunmak.
- Ana Kriterler: Bölgelerin belirlenmesinde öncelikle doğal (fiziki) özellikler dikkate alınmıştır:
- İklim şartları (en önemli faktörlerden biri)
- Doğal bitki örtüsü
- Yer şekilleri (dağların uzanışı, yükselti vb.)
- Denize göre konum (denizellik, karasallık)
- Belirlenen 7 Coğrafi Bölge:
- Karadeniz Bölgesi
- Marmara Bölgesi
- Ege Bölgesi
- Akdeniz Bölgesi
- İç Anadolu Bölgesi
- Doğu Anadolu Bölgesi
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi
- Bölge Türü: Bu sınıflandırma, ağırlıklı olarak doğal kriterlere dayandığı için şekilsel (formal) bölge sınıflandırmasına örnektir.
- Sınırlılıklar:
- Bölge sınırları kesin çizgilerle ayrılamaz, genellikle geçiş alanları bulunur.
- Bazı iller (örn: Afyonkarahisar, Bilecik, Sivas, K.Maraş) birden fazla coğrafi bölgenin sınırları içinde yer alır.
- Bu sınırlar, idari sınırlar (il sınırları) ile tam olarak örtüşmez.
3. Diğer Bölge Sınıflandırmaları
İstatistiki ve Kalkınma Bölgeleri
- İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS / NUTS): Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından, Avrupa Birliği (AB) ile uyum çerçevesinde oluşturulmuştur. İdari sınırlara (il bazlı) dayanır ve sosyo-ekonomik verilerin toplanması, analiz edilmesi ve bölgesel politikaların geliştirilmesi amacıyla kullanılır. Düzey 1 (12 Bölge), Düzey 2 (26 Bölge) ve Düzey 3 (81 İl) olmak üzere üç seviyeden oluşur. Coğrafi bölgelerle tam olarak örtüşmez.
- Kalkınma Ajansları Bölgeleri: Bölgesel kalkınmayı desteklemek amacıyla kurulan Kalkınma Ajansları'nın sorumlu olduğu, genellikle İBBS Düzey 2 bölgelerine dayanan sınıflandırmadır.
Ancak KPSS Coğrafya derslerinde ve genel coğrafi anlatımlarda temel alınan sınıflandırma hala 1941'de belirlenen 7 Coğrafi Bölge'dir. Sonraki bölümlerde bu 7 bölgeyi detaylı olarak inceleyeceğiz.
Bölüm 1 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 2: Türkiye’nin Bölgesel Kalkınma Projeleri
Türkiye'de coğrafi koşullar, tarihsel süreçler ve ekonomik faktörler nedeniyle bölgeler arasında önemli gelişmişlik farkları bulunmaktadır. Sanayi, ticaret, ulaşım gibi ekonomik faaliyetler genellikle Marmara, Ege ve Akdeniz'in kıyı kesimlerinde yoğunlaşırken, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu'nun bazı kesimleri ve Karadeniz'in iç kesimleri sosyo-ekonomik açıdan daha geri kalmıştır.
Bu dengesizlikleri gidermek, geri kalmış bölgelerin potansiyellerini (tarım, hayvancılık, maden, turizm vb.) harekete geçirmek, kaynakları daha etkin kullanmak ve ülke genelinde sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak amacıyla devlet tarafından Bölgesel Kalkınma Projeleri hazırlanmış ve uygulanmaya konulmuştur.
1. Başlıca Bölgesel Kalkınma Projeleri
1. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
- Kapsamındaki İller: Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Adıyaman, Siirt, Batman, Kilis, Şırnak.
- Temel Amaçlar:
- Fırat ve Dicle nehirlerinin sularından yararlanarak sulama olanaklarını geliştirmek ve tarımsal verimliliği artırmak.
- Hidroelektrik enerji üretmek.
- Bölgenin sosyo-ekonomik yapısını (sanayi, ulaşım, eğitim, sağlık, turizm) iyileştirerek kalkınmayı sağlamak ve bölge dışına göçü azaltmak.
- Önemli Unsurlar: Atatürk, Karakaya, Birecik, Karkamış, Ilısu gibi büyük barajlar ve hidroelektrik santralleri; Şanlıurfa Tünelleri gibi dev sulama kanalları.
- Sonuçlar (Kısmi): Sulama ile birlikte özellikle pamuk, mısır, ayçiçeği, sebze gibi ürünlerin üretimi arttı. Enerji üretimi ülke ihtiyacına önemli katkı sağladı. Bölgede sanayi ve ticaret canlandı. Ancak projenin tam olarak bitirilmesi ve etkilerinin tüm bölgeye yayılması zaman almaktadır.
- Not: Türkiye'nin en büyük ve en kapsamlı bölgesel kalkınma projesidir.
2. Doğu Anadolu Projesi (DAP)
- Kapsamındaki İller: Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Sivas, Tunceli, Van.
- Temel Amaçlar:
- Bölgenin temel geçim kaynağı olan hayvancılığı geliştirmek (mera ıslahı, hayvan soylarının iyileştirilmesi, yem bitkisi üretimi, et ve süt işleme tesisleri).
- Tarımsal potansiyeli (sulama imkanlarını artırarak) değerlendirmek.
- Ulaşım ve altyapı hizmetlerini iyileştirmek (zorlu coğrafya ve iklim koşulları nedeniyle).
- Sanayi ve madenciliği geliştirmek.
- Sosyal ve kültürel kalkınmayı sağlamak, göçü azaltmak.
- Zorluklar: Sert iklim, engebeli arazi, ulaşım güçlüğü, sermaye yetersizliği.
3. Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP)
- Kapsamındaki İller: Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Samsun, Tokat, Trabzon. (Sonradan Amasya ve Çorum da eklendi).
- Temel Amaçlar:
- Başta yayla turizmi olmak üzere turizmi çeşitlendirmek ve geliştirmek ("Yeşil Yol" projesi).
- Ulaşım altyapısını iyileştirmek (dağlık arazi nedeniyle).
- Tarımsal ürün çeşitliliğini artırmak (çay ve fındığa alternatifler).
- Hayvancılığı ve su ürünlerini (balıkçılık) geliştirmek.
- Kırsal kalkınmayı sağlamak, göçü önlemek.
- Zorluklar: Çok engebeli arazi, heyelan riski, dağınık yerleşme.
4. Konya Ovası Projesi (KOP)
- Kapsamındaki İller: Konya, Karaman, Niğde, Aksaray. (Sonradan Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Yozgat da eklendi).
- Temel Amaç: Bölgenin en büyük sorunu olan sulama suyu yetersizliğini gidermek.
- Mavi Tünel Projesi: Göksu Nehri'nin sularını tünellerle Konya Ovası'na aktarmak.
- Diğer Amaçlar: Tarımsal yapıyı değiştirmek ve sürdürülebilirliği sağlamak, sanayi, ticaret, ulaşım ve enerjiyi geliştirmek, eğitim ve sağlık altyapısını iyileştirmek.
5. Zonguldak, Bartın, Karabük Projesi (ZBK)
- Kapsamındaki İller: Zonguldak, Bartın, Karabük.
- Temel Amaçlar:
- Bölge ekonomisinin temelini oluşturan ancak önemi azalan taş kömürü madenciliği ve demir-çelik sanayisine bağımlılığı azaltmak.
- Yeni yatırım alanları oluşturmak, özel sektörü teşvik etmek.
- Ulaşım altyapısını geliştirmek (Filyos Limanı Projesi ve Endüstri Bölgesi).
- Tarım ve ormancılığı geliştirmek.
- Çevre kirliliği ile mücadele etmek.
6. Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi (YHGP)
- Kapsamındaki İller: Samsun, Amasya, Tokat, Çorum.
- Temel Amaçlar:
- Yeşilırmak ve kollarının oluşturduğu havzada çevre kirliliğini (su kirliliği) önlemek.
- Erozyonla mücadele etmek, sel ve taşkın riskini azaltmak.
- Su kaynaklarını verimli kullanmak.
- Bölgenin tarım, sanayi ve turizm potansiyelini sürdürülebilir bir şekilde geliştirmek.
- Not: Bu proje, diğerlerinden farklı olarak belirli bir idari bölgeyi değil, bir nehir havzasını esas alır.
2. Bölgesel Kalkınma Projeleri Haritası (İnteraktif)
Haritanın sağ üst köşesinden görmek istediğiniz kalkınma projesinin kapsadığı illeri seçebilirsiniz.
Bölüm 2 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 3: Coğrafi Bölgelere Genel Bakış
İlk bölümde bölge kavramını ve Türkiye'deki farklı bölge sınıflandırmalarını ele almıştık. Bu bölümde, ülkemizde en yaygın olarak kullanılan 7 Coğrafi Bölge ayrımına genel bir giriş yapacağız. 1941 Birinci Türk Coğrafya Kongresi'nde belirlenen bu bölgeler, Türkiye'nin coğrafi yapısını anlamak ve anlatmak için temel bir çerçeve sunmaktadır.
1. Coğrafi Bölgelerin Belirlenmesi ve Özellikleri (Hatırlatma)
7 Coğrafi Bölge ve Ana Kriterler
- 1941 Coğrafya Kongresi'nde belirlenen 7 Coğrafi Bölge, Türkiye'yi doğal (fiziki) ve beşerî özellikler bakımından benzerlik gösteren alanlara ayırmayı amaçlamıştır.
- Ana Kriterler (Tekrar): İklim, bitki örtüsü, yer şekilleri, denize göre konum gibi doğal faktörler öncelikli olmuş, nüfus ve ekonomik faaliyetler gibi beşerî faktörler de dikkate alınmıştır.
- Bu bölgeler şekilsel (formal) bölge özelliğindedir ve sınırları kesin çizgilerle değil, geçiş alanlarıyla ayrılır.
- Bölgeler, kendi içlerinde de farklılıklar gösterebildiği için daha küçük alt birimlere ayrılırlar: Bölümler (Örn: Doğu Karadeniz Bölümü, Konya Bölümü) ve Yöreler (Örn: Menteşe Yöresi, Yukarı Fırat Yöresi).
- Bölümlerin Ayrılmasındaki Temel Kriterler: Yer şekilleri, iklim farklılıkları, ekonomik faaliyetler ve nüfus yoğunluğu gibi faktörlerdir.
Türkiye'nin 7 Coğrafi Bölgesi:
- Karadeniz Bölgesi
- Marmara Bölgesi
- Ege Bölgesi
- Akdeniz Bölgesi
- İç Anadolu Bölgesi
- Doğu Anadolu Bölgesi
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi
2. Coğrafi Bölgelerin Harita Üzerindeki Konumları
Aşağıdaki harita, Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesinin genel konumlarını ve yaklaşık sınırlarını göstermektedir. Haritadaki renkli noktalar, bölgelerin merkezi veya karakteristik konumlarını temsil etmektedir. Sonraki bölümlerde her bir bölgeyi bu renklerle eşleştirerek daha detaylı inceleyeceğiz.
Karadeniz Bölgesi
Marmara Bölgesi
Ege Bölgesi
Akdeniz Bölgesi
İç Anadolu Bölgesi
Doğu Anadolu Bölgesi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Bu genel bakışın ardından, sonraki bölümden itibaren Karadeniz Bölgesi ile başlayarak her bir coğrafi bölgenin fiziki özelliklerini (iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü), beşerî özelliklerini (nüfus, yerleşme) ve ekonomik özelliklerini (tarım, hayvancılık, sanayi, madenler, ulaşım, turizm) detaylı olarak ele alacağız.
Bölüm 3 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 4: Karadeniz Bölgesi
Türkiye'nin kuzeyinde, Karadeniz kıyısı boyunca doğu-batı yönünde uzanan Karadeniz Bölgesi, adını kıyısında bulunduğu denizden alır. Bölge, kendine özgü iklimi, gür bitki örtüsü, dağlık yer şekilleri, dağınık yerleşmeleri ve belirli tarım ürünleri (çay, fındık) ile diğer bölgelerden ayrılır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin üçüncü büyük bölgesidir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Karadeniz Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin kuzeyi, Gürcistan'dan Sakarya Ovası'na kadar.
- Sınırlar: K: Karadeniz, G: İç Anadolu/Doğu Anadolu, D: Gürcistan, B: Marmara.
- Yüzölçümü: ~%18 (3. Büyük).
- Bölümler: Batı (Zonguldak, Kastamonu...), Orta (Samsun, Ordu...), Doğu (Trabzon, Rize...).
- Orta Karadeniz'de dağlar daha geride ve alçaktır, deltalar (Bafra, Çarşamba) bulunur, iç kesimle ulaşım daha kolaydır. Doğu Karadeniz en dağlık ve yağışlıdır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri
- Dağlar: Kıyıya paralel (Küre, Ilgaz, Canik, Giresun, Rize, Kaçkar).
- Sonuçları: Kıyı-iç ulaşım zor, falezler yaygın, kıta sahanlığı dar, deniz etkisi içerilere giremez.
- Platolar: Perşembe Platosu (Ordu). Yaylacılık.
- Ovalar: Kıyıda Bafra, Çarşamba deltaları. İçeride Bolu, Düzce, Merzifon...
- Akarsular: Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Çoruh, Fırtına, Bartın Çayı (taşımacılık). Yüksek potansiyel.
- Göller: Heyelan set (Abant, Yedigöller, Tortum, Uzungöl...).
- Kıyı Tipi: Boyuna Kıyı. Falezli. Doğal liman az (Sinop).
- Heyelan: Doğu Karadeniz'de risk yüksek (eğim, yağış, kil).
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Kıyıda Karadeniz İklimi (Her mevsim yağışlı, yaz serin, kış ılık, nemli, bulutlu). En çok yağış D. Karadeniz (Rize), en az O. Karadeniz. İç kesimler karasal.
- Mikroklima: Rize (Turunçgil, Kivi).
- Bitki Örtüsü: Gür Ormanlar (Geniş Yapraklı -> Karma -> İğne Yapraklı). Orman üstü Alpin Çayırlar. Tahrip alanları Psödomaki (Fındık).
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Nüfus ve Yerleşme
- Nüfus kıyıda yoğundur. Çok göç verir.
- Kırsal yerleşme dağınıktır. Ahşap mesken yaygındır.
Tarım, Hayvancılık ve Balıkçılık
- Tarım: Çay (D.Kdz), Fındık (Tüm kıyı), Mısır, Tütün (O.Kdz, B.Kdz), Pirinç (O.Kdz, B.Kdz), Kenevir (B.Kdz), Kivi. Alanlar dar, makineleşme zor.
- Hayvancılık: Büyükbaş (mera - D.Kdz yaylaları), Arıcılık, Mandacılık (Samsun).
- Balıkçılık: Türkiye'de birinci sırada (%80+). Hamsi.
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik: Taş Kömürü (Zonguldak), Bakır (Murgul, Küre).
- Sanayi: Demir-Çelik (Karabük, Ereğli), Bakır (Samsun, Murgul), Çay (Rize), Fındık (Ordu, Giresun), Şeker, Sigara, Orman Ürünleri, Gübre (Samsun). Batı ve Orta Karadeniz daha gelişmiş.
Ulaşım
- Zor ve maliyetli (engebe). Karadeniz Sahil Yolu ana akstır.
- Geçitler/Tüneller önemli: Zigana, Kop, Ovit, Ilgaz, Ecevit.
- Demiryolu seyrek (Samsun-Sivas, Zonguldak-Ankara). Doğu Karadeniz'de yok.
- Limanlar: Samsun (en büyük hinterland), Trabzon, Zonguldak, Hopa, Rize, Ordu, Giresun.
- Havalimanları: Trabzon, Samsun, Ordu-Giresun (ORGİ).
- Bartın Çayı'nda taşımacılık.
Turizm
- Yayla Turizmi (Ayder, Uzungöl...), Doğa Turizmi (Milli Parklar, Rafting-Çoruh), Kültür/Tarih (Sümela, Safranbolu...), Kış Turizmi (Kartalkaya, Ilgaz...).
Bölüm 4 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 5: Marmara Bölgesi
Türkiye'nin kuzeybatısında yer alan Marmara Bölgesi, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan stratejik konumu, önemli su yolları (İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Marmara Denizi) ve gelişmiş ekonomisi ile ülkenin en dinamik bölgesidir. Yüzölçümü bakımından en küçük bölgemiz olmasına rağmen, nüfus yoğunluğu, sanayi üretimi, ticaret hacmi ve ulaşım olanakları bakımından en gelişmiş bölgedir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Marmara Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin kuzeybatısı. Asya (Anadolu) ve Avrupa (Trakya) kıtalarında toprağı bulunur.
- Sınırlar: Kuzeyde Karadeniz, güneyde Ege, doğuda Karadeniz ve İç Anadolu, batıda Ege Denizi ve Yunanistan/Bulgaristan ile çevrilidir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 67.300 km² ile Türkiye yüzölçümünün %8.5'ini kaplar (En küçük 2. bölge Güneydoğu Anadolu'dur).
- Önem: İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi'ne sahiptir. Türkiye'nin en işlek ulaşım yolları üzerindedir. Sanayi, ticaret, finans ve kültür merkezidir.
- Bölümler: Dört bölüme ayrılır:
- Yıldız (Istranca) Dağları Bölümü: Bölgenin Karadeniz kıyısındaki dağlık bölümü (Kırklareli). Engebeli, seyrek nüfuslu, ormancılık yaygın.
- Ergene Bölümü: Trakya'nın iç kesimindeki alçak ve düz bölüm (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli'nin iç kısımları). Karasal iklim etkili, tarım (ayçiçeği, pirinç, buğday) ve sanayi gelişmiştir.
- Güney Marmara Bölümü: Marmara Denizi'nin güneyi (Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Bilecik). Yükselti artar (Uludağ), Akdeniz iklimi etkisi görülür, tarım (zeytin, meyve, sebze) ve sanayi (otomotiv, tekstil) gelişmiştir.
- Çatalca-Kocaeli Bölümü: İstanbul ve Kocaeli illerini kapsayan, alçak plato görünümündeki bölüm. Türkiye'nin en yoğun nüfuslu ve en gelişmiş sanayi alanıdır. İstanbul Boğazı bu bölümde yer alır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri
- Genel Özellik: Türkiye'nin ortalama yükseltisi en az olan bölgesidir. Genellikle alçak platolar ve ovalardan oluşur.
- Dağlar: Yıldız (Istranca) Dağları (Kırklareli), Koru Dağları (Tekirdağ), Samanlı Dağları (Kocaeli-Yalova), Uludağ (Bursa - bölgenin en yüksek noktası), Biga Dağları (Çanakkale). Genellikle alçak ve aşınmış dağlardır.
- Platolar: Çatalca-Kocaeli Platosu (İstanbul-Kocaeli) aşınım platosudur ve sanayinin en yoğun olduğu alandır.
- Ovalar: Ergene Ovası (Trakya'nın büyük bölümü - tektonik), Adapazarı Ovası, Bursa Ovası, Balıkesir Ovası, Susurluk Ovası. Verimli tarım alanlarıdır.
- Akarsular: Meriç Nehri (Yunanistan sınırı), Ergene Nehri (Meriç'in kolu), Susurluk Irmağı (G. Marmara'dan denize dökülür), Sakarya Nehri (aşağı çığırı), Gönen Çayı. Akış hızları genellikle düşüktür, enerji potansiyelleri azdır, ancak taşkın riski olabilirler.
- Göller: Tektonik kökenli göller yaygındır: İznik Gölü, Ulubat Gölü, Manyas (Kuş) Gölü, Sapanca Gölü. Kıyı set gölleri de bulunur: Terkos (Durusu), Küçükçekmece, Büyükçekmece.
- Deniz ve Boğazlar: Marmara Denizi (iç deniz), İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı bölgenin en önemli coğrafi unsurlarıdır. Ulaşım ve stratejik açıdan kritiktirler.
- Kıyı Tipi: Güneybatı Marmara'da (Kapıdağ Yarımadası, Çanakkale Boğazı çevresi) Ria Kıyı Tipi (eski akarsu vadilerinin sular altında kalması) görülür. Çatalca-Kocaeli kıyılarında Limanlı Kıyılar (Büyükçekmece, Küçükçekmece), Trakya Karadeniz kıyılarında Falezli Kıyılar bulunur.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Marmara Bölgesi, üç farklı iklim tipi arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Bu durum tarım ürünü çeşitliliğini artırır.
- Güney Marmara ve Ege'ye bakan kıyılar: Akdeniz iklimi etkilidir (Yazlar sıcak-kurak, kışlar ılık-yağışlı). Zeytin, incir gibi Akdeniz bitkileri yetişir.
- Karadeniz Kıyıları (Yıldız Dağları Bölümü): Karadeniz iklimi etkilidir (Her mevsim yağışlı, ılıman). Nemli ormanlar görülür.
- İç Kesimler (Ergene Bölümü, Bursa-Bilecik çevresi): Karasal iklim özellikleri görülür (Kışlar daha soğuk ve kar yağışlı, yazlar sıcak ve kurak, yağış miktarı daha az). Buğday, ayçiçeği gibi karasal iklim ürünleri yetişir.
- Bitki Örtüsü: İklim çeşitliliğine bağlı olarak değişir.
- Güney Marmara'da Akdeniz iklimi etkisiyle maki ve yer yer kızılçam ormanları.
- Karadeniz kıyılarında nemcil ormanlar (kayın, gürgen).
- İç kesimlerde bozkır (step) ve antropojen bozkırlar (orman tahribiyle oluşmuş), yer yer meşe ormanları görülür.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Nüfus, Yerleşme ve Sanayi
- Nüfus: Türkiye'nin en kalabalık bölgesidir. Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Özellikle Çatalca-Kocaeli Bölümü aşırı yoğundur. Bölge, sürekli göç almaktadır.
- Yerleşme: Kentleşme oranı çok yüksektir. Kırsal nüfus oranı en düşük bölgedir. İstanbul, Bursa, Kocaeli, Tekirdağ, Sakarya önemli şehirlerdir.
- Sanayi: Türkiye'nin en sanayileşmiş bölgesidir. Ülke sanayi üretiminin yarıdan fazlası bu bölgede yapılır. Başlıca Sanayi Kolları:
- Otomotiv: Bursa, Kocaeli, Sakarya.
- Tekstil ve Hazır Giyim: İstanbul, Bursa, Tekirdağ.
- Gıda Sanayi: Yaygın (hammadde ve pazar).
- Kimya ve Petrokimya: Kocaeli (İzmit Körfezi), İstanbul, Tekirdağ.
- Demir-Çelik ve Metal Eşya: İstanbul, Kocaeli, Bursa.
- Makine Sanayi: İstanbul, Kocaeli, Bursa.
- Konserve: Güney Marmara (Bursa, Balıkesir, Çanakkale).
- Toprak Sanayi (Seramik, Fayans): Bilecik (Bozüyük), Çanakkale (Çan).
Tarım, Hayvancılık ve Madencilik
- Tarım: İklim çeşitliliği nedeniyle ürün çeşitliliği fazladır. Yüzölçümü küçük olmasına rağmen tarımsal üretim değeri yüksektir (modern yöntemler kullanılır).
- Ayçiçeği: Türkiye üretiminde birinci (Ergene Bölümü - Tekirdağ, Edirne).
- Pirinç (Çeltik): Türkiye üretiminde birinci (Meriç Havzası - Edirne).
- Zeytin: Güney Marmara (Bursa-Gemlik, Balıkesir-Edremit).
- Şeker Pancarı, Buğday: Ergene ve Güney Marmara'nın iç kesimleri.
- Mısır: Adapazarı Ovası.
- Meyve ve Sebzeler: Güney Marmara (Şeftali-Bursa, Elma-Bilecik, Domates, Biber...).
- Hayvancılık:
- Besi ve Ahır Hayvancılığı (Büyükbaş): Tüketim merkezlerine yakınlık nedeniyle gelişmiştir (Tekirdağ, Balıkesir).
- Kümes Hayvancılığı: En fazla geliştiği bölgedir (Balıkesir, Sakarya, Bolu).
- İpek Böcekçiliği: Bursa, Bilecik çevresi (geleneksel önemi).
- Mandacılık: İstanbul çevresi.
- Madencilik:
- Bor Mineralleri: Balıkesir (Bigadiç, Susurluk), Bursa (Kestelek).
- Mermer: Marmara Adası (Balıkesir), Bilecik.
- Linyit: Edirne, Tekirdağ, Çanakkale.
- Doğal Gaz: Kırklareli (Hamitabat), Tekirdağ.
- Volfram: Bursa (Uludağ).
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Türkiye'nin en gelişmiş ulaşım ağına sahiptir.
- Karayolu: Otoyollar (İstanbul-Ankara, İstanbul-İzmir, Kuzey Marmara), bölünmüş yollar ve köprüler (Boğaz Köprüleri, Osmangazi, Çanakkale) çok yoğundur.
- Demiryolu: Yüksek Hızlı Tren (Ankara-Eskişehir-İstanbul), Marmaray, konvansiyonel hatlar.
- Denizyolu: En önemli limanlar (İstanbul-Ambarlı, Kocaeli-Derince, Tekirdağ-Asyaport, Bandırma, Gemlik). Boğazlar ve Marmara Denizi'nde yoğun trafik.
- Havayolu: En büyük havalimanları (İstanbul Havalimanı, Sabiha Gökçen), Bursa-Yenişehir, Kocaeli-Cengiz Topel, Tekirdağ-Çorlu, Balıkesir Koca Seyit.
- Turizm: Özellikle kültür ve tarih turizmi açısından Türkiye'nin merkezidir.
- İstanbul: Tarihi Yarımada (Topkapı, Ayasofya, Sultanahmet), Boğaziçi, müzeler, kongre ve iş turizmi.
- Edirne: Selimiye Camii (UNESCO), tarihi köprüler, Kırkpınar güreşleri.
- Bursa: Osmanlı eserleri (Ulu Camii, Yeşil Türbe), Uludağ (Kış turizmi), kaplıcalar.
- Çanakkale: Truva Antik Kenti (UNESCO), Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı (Şehitlikler).
- Diğer: İznik (Çini), Güney Marmara kıyıları (deniz), Manyas Kuş Gölü.
Bölüm 5 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 6: Ege Bölgesi
Türkiye'nin batısında yer alan Ege Bölgesi, adını kıyısında bulunduğu Ege Denizi'nden alır. Girintili çıkıntılı kıyıları, kıyıya dik uzanan dağları ve aralarındaki verimli graben ovaları, Akdeniz iklimi, zeytin-üzüm-incir-tütün gibi karakteristik tarım ürünleri, gelişmiş sanayisi, önemli limanları ve yoğun turizm faaliyetleri ile dikkat çeker. Yüzölçümü bakımından orta büyüklükte bir bölgedir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Ege Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin batısı, Ege Denizi kıyısı.
- Sınırlar: Kuzeyde Marmara, doğuda İç Anadolu, güneyde Akdeniz, batıda Ege Denizi ile çevrilidir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 85.000 km² ile Türkiye yüzölçümünün %11'ini kaplar.
- Bölümler: İklim, yer şekilleri ve ekonomik faaliyetlerdeki farklılıklara göre iki bölüme ayrılır:
- Ege Bölümü (Kıyı Ege): İzmir, Aydın, Manisa, Muğla, Denizli'nin batısı, Balıkesir'in güneyi gibi kıyı ve yakın çevresindeki illeri kapsar. Akdeniz iklimi belirgindir. Dağlar kıyıya dik uzanır, graben ovaları geniştir. Tarım, sanayi, ticaret, turizm çok gelişmiştir. Nüfus yoğundur.
- İç Batı Anadolu Bölümü: Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak illerini ve Denizli'nin doğusunu kapsar. Deniz etkisinden uzaklaştıkça iklim karasallaşır. Yükselti artar. Ekonomik faaliyetler daha çok tarım (tahıl, haşhaş), hayvancılık ve madenciliğe dayanır. Kıyı Ege'ye göre daha az gelişmiştir ve nüfus daha seyrektir.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Horst-Graben Sistemi)
- Dağlar: Bölgenin en karakteristik özelliğidir. Kıyı Ege'de dağlar kıyıya genellikle dik uzanır. Bu dağlar Kırıklı Dağlar (Horst) özelliğindedir. Başlıcaları (Kuzeyden Güneye):
- Kaz Dağları, Madra Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar, Aydın Dağları, Menteşe Dağları (Kıyıya paralel uzanır - istisna!).
- İç Batı Anadolu'da Murat Dağı, Emir Dağı gibi İç Anadolu'ya geçişi sağlayan dağlar bulunur.
- Ovalar (Grabenler): Dağların (Horst) arasında uzanan, tektonik çöküntü alanlarıdır (Graben). Akarsular tarafından alüvyonlarla doldurulmuş çok verimli ovalardır. Başlıcaları (Kuzeyden Güneye):
- Bakırçay Ovası (Bakırçay Nehri)
- Gediz Ovası (Gediz Nehri - En büyüğü)
- Küçük Menderes Ovası (K. Menderes Nehri)
- Büyük Menderes Ovası (B. Menderes Nehri)
- Akarsular: Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes. Genellikle graben ovalarında akarlar, yatak eğimleri azdır, menderesler (büklümler) çizerek akarlar ve delta ovaları oluştururlar. Enerji potansiyelleri düşüktür.
- Göller: Bafa (Çamiçi) Gölü (Alüvyal set gölü - eski bir körfez), Marmara Gölü (Manisa), Işıklı Gölü (Denizli). İç Batı Anadolu'da Acıgöl gibi tektonik göller de bulunur.
- Kıyı Tipi: Dağların kıyıya dik uzanması nedeniyle Enine Kıyı Tipi yaygındır. Güneybatıda Menteşe Yöresi'nde Ria Kıyı Tipi ve Dalmaçya Kıyı Tipi (Fethiye-Kaş arası, aslında Akdeniz'e taşar) görülür.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Kıyı kesimlerde (Ege Bölümü) Akdeniz İklimi hakimdir (Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı). Denizel etki dağların kıyıya dik uzanması nedeniyle iç kesimlere kadar (yaklaşık 200 km) sokulabilir. İç Batı Anadolu Bölümü'nde ise yükselti ve denizden uzaklık nedeniyle karasal iklim özellikleri görülür (kışlar daha soğuk ve kar yağışlı, yazlar sıcak ve kurak, sıcaklık farkları daha belirgin).
- Bitki Örtüsü: Kıyı kesimlerde Akdeniz iklimine bağlı olarak maki bitki örtüsü ve kızılçam ormanları yaygındır. İç Batı Anadolu'da ise karasal iklim nedeniyle bozkır bitki örtüsü ve yer yer meşe ormanları görülür.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım ve Hayvancılık
- Tarım: Bölge ekonomisinde çok önemlidir. Verimli graben ovaları ve Akdeniz iklimi sayesinde ticari değeri yüksek endüstri ve ihraç ürünleri yetiştirilir. Sulama olanakları gelişmiştir. Polikültür (çoklu ürün) tarımı yaygındır.
- Zeytin: Türkiye üretiminde birinci (Aydın, İzmir, Manisa, Muğla).
- Üzüm: Türkiye üretiminde birinci (Manisa - Sultani üzüm, İzmir, Denizli).
- İncir: Türkiye üretiminde ve ihracatında birinci (Aydın, İzmir).
- Tütün: Türkiye üretiminde birinci (Manisa, Denizli, İzmir, Uşak).
- Pamuk: GAP'tan sonra ikinci sırada (Aydın, İzmir, Manisa).
- Haşhaş: İç Batı Anadolu (Afyonkarahisar - Devlet kontrolünde).
- Turunçgiller: Kıyı kesimde (Aydın, Muğla, İzmir).
- Sebzeler: Kıyı ovalarında yoğun olarak (Domates, Biber...). Seracılık da gelişmiştir.
- Tahıllar: İç Batı Anadolu'da (Buğday, Arpa).
- Hayvancılık:
- Küçükbaş Hayvancılık (Koyun): İç Batı Anadolu'da yaygındır.
- Büyükbaş Hayvancılık (Besi/Ahır): Büyük şehirlere yakın yerlerde (İzmir, Manisa) gelişmiştir.
- Kümes Hayvancılığı: Manisa, İzmir çevresinde yoğundur.
- Arıcılık: Muğla çevresi (Çam balı).
- Kültür Balıkçılığı: Kıyılardaki koylarda (Muğla, İzmir) çok gelişmiştir.
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik:
- Linyit: Soma (Manisa), Tunçbilek, Seyitömer, Tavşanlı (Kütahya), Yatağan (Muğla). Termik santrallerde kullanılır.
- Mermer: Afyonkarahisar başta olmak üzere bölgede yaygındır.
- Bor: Kütahya (Emet) - Marmara sınırına yakın.
- Demir: Edremit, Simav.
- Krom: Muğla, Kütahya.
- Zımpara Taşı: İzmir, Aydın, Muğla, Denizli.
- Feldspat: Manisa, Kütahya, Aydın, Muğla.
- Civa: İzmir (Ödemiş).
- Sanayi: Marmara'dan sonra en gelişmiş ikinci sanayi bölgesidir.
- Petrol Rafinerileri ve Petrokimya: İzmir (Aliağa - Tüpraş, Star, Petkim).
- Dokuma ve Tekstil: İzmir, Denizli, Aydın, Uşak (battaniye).
- Gıda Sanayi: Zeytinyağı (Ayvalık, Edremit), Şarap (İzmir, Manisa), Konserve, Şeker (Afyon, Uşak).
- Otomotiv: İzmir (BMC).
- Seramik/Porselen: Kütahya.
- Termik Santraller: Soma, Yatağan, Tunçbilek, Seyitömer (Linyitle çalışanlar). Doğal gaz santralleri de vardır.
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Kıyı Ege'de gelişmiştir.
- Karayolu: İzmir merkezli otoyol ve bölünmüş yol ağı (İzmir-Aydın, İzmir-Çeşme, İzmir-İstanbul).
- Demiryolu: İzmir-Ankara (YHT yapımı sürüyor), İzmir-Bandırma, İzmir-Denizli hatları. İzban (şehir içi).
- Denizyolu: İzmir Limanı Türkiye'nin en önemli ihracat limanlarından biridir. Aliağa'da da önemli limanlar bulunur. Kuşadası, Bodrum, Marmaris kruvaziyer turizmi için önemlidir.
- Havayolu: İzmir Adnan Menderes, Dalaman, Bodrum-Milas önemli havalimanlarıdır.
- Turizm: Türkiye'nin en önemli turizm bölgelerinden biridir.
- Deniz Turizmi: Bodrum, Marmaris, Fethiye (Muğla), Kuşadası, Didim (Aydın), Çeşme, Alaçatı (İzmir), Ayvalık (Balıkesir).
- Kültür ve Tarih Turizmi: Efes, Bergama (İzmir), Milet, Didim (Aydın), Hierapolis (Denizli), Sardes (Manisa).
- Sağlık ve Termal Turizm: Pamukkale-Karahayıt (Denizli), Balçova (İzmir), Sandıklı (Afyon), Gönen (Balıkesir).
- Yat Turizmi: Kıyılarda (Mavi Yolculuk).
- Doğa Turizmi: Milli parklar (Kazdağları, Dilek Yarımadası, Spil Dağı).
Bölüm 6 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 7: Akdeniz Bölgesi
Türkiye'nin güney kıyı şeridini oluşturan Akdeniz Bölgesi, adını kıyısında bulunduğu denizden alır. Bölge, kıyıya paralel uzanan Toros Dağları, bu dağların gerisindeki platolar ve Göller Yöresi, kıyıdaki verimli ovalar (özellikle Çukurova), belirgin Akdeniz iklimi, karakteristik maki bitki örtüsü ve kızılçam ormanları ile tanınır. Özellikle turizm (yaz turizmi), tarım (turunçgiller, seracılık) ve ticaret (Mersin Limanı) açısından Türkiye'nin önemli bölgelerindendir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Akdeniz Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin güneyinde, Ege Bölgesi sınırından Suriye sınırına kadar Akdeniz kıyısı boyunca uzanır.
- Sınırlar: Kuzeyde Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu, doğuda Güneydoğu Anadolu, güneyde Akdeniz, batıda Ege Bölgesi ile çevrilidir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 122.100 km² ile Türkiye yüzölçümünün %15'ini kaplar.
- Bölümler: Belirgin yer şekli ve iklim farklılıkları nedeniyle iki bölüme ayrılır:
- Antalya Bölümü: Batı kısmını oluşturur (Antalya, Isparta, Burdur, Muğla'nın doğusu). Toros Dağları kıyıya çok yakındır. Karstik arazi çok yaygındır (Teke ve Taşeli Platoları). Kıyı ovaları dardır (Antalya Ovası hariç). Turizm çok gelişmiştir. Göller Yöresi bu bölümde yer alır.
- Adana Bölümü: Doğu kısmını oluşturur (Adana, Mersin, Hatay, Osmaniye, K.Maraş). Toros Dağları kıyıdan biraz daha içeridedir. Türkiye'nin en büyük delta ovası olan Çukurova bu bölümdedir. Tarım ve sanayi çok gelişmiştir. Mersin ve İskenderun gibi önemli limanlar bulunur.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Toroslar ve Karstik Yapı)
- Dağlar: Bölgenin en belirgin özelliğidir. Kıyıya paralel uzanan Toros Dağları (Batı, Orta ve Güneydoğu Toroslar) hakimdir. Yüksek ve engebelidirler.
- Batı Toroslar (Bey Dağları, Akdağlar), Orta Toroslar (Bolkar Dağları, Aladağlar, Tahtalı Dağları), Güneydoğu Toroslar (Nur (Amanos) Dağları).
- Karstik Şekiller: Özellikle Antalya Bölümü'nde (Teke ve Taşeli Platoları) kalker (kireçtaşı) arazinin yaygın olması nedeniyle karstik şekiller (lapya, dolin, uvala, polye, obruk, mağara, düden, traverten) çok gelişmiştir. Bu platolar tarıma elverişsiz ve seyrek nüfusludur.
- Ovalar: Kıyıda dar şerit halinde bulunurlar (Antalya Ovası). En önemli ve en büyük ova, Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin oluşturduğu Çukurova Delta Ovası'dır (Adana Bölümü). Ayrıca Silifke (Göksu Deltası) ve Amik Ovası (Hatay - tektonik/graben) diğer önemli ovalardır.
- Akarsular: Seyhan, Ceyhan, Göksu, Manavgat, Aksu, Köprüçay, Dalaman Çayı, Asi Nehri (Suriye'den doğar). Rejimleri genellikle düzensizdir (kışın kabarır, yazın azalır). Enerji potansiyelleri vardır.
- Göller (Göller Yöresi): Bölgenin iç-batı kısmında tektonik ve karstik kökenli göller bulunur (Isparta-Burdur çevresi): Beyşehir Gölü (bir kısmı İç Anadolu'da), Eğirdir Gölü (Türkiye'nin 2. büyük tatlı su gölü), Burdur Gölü (tuzlu), Acıgöl (tuzlu), Salda Gölü (karstik).
- Kıyı Tipi: Dağlar kıyıya paralel uzandığı için genellikle Boyuna Kıyı Tipi görülür. Falezler yaygındır (Antalya). Teke Yarımadası'nın güneyinde (Finike-Kaş arası) Dalmaçya Kıyı Tipi görülür (kıyıya paralel adacıklar).
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Bölgenin kıyı kesiminde ve ovalarında belirgin Akdeniz İklimi görülür.
- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
- En fazla yağış kışın, en az yağış yazın düşer. Yıllık yağış miktarı batıdan doğuya doğru artar (Antalya > Adana > Hatay). Dağların yüksek kesimleri daha fazla yağış alır.
- Don olayları ve kar yağışı kıyıda nadiren görülür.
- Güneşlenme süresi uzundur.
- İç kesimlere (Göller Yöresi, K.Maraş'ın kuzeyi) gidildikçe iklim karasallaşır, kışlar soğur, yağış azalır.
- Bitki Örtüsü: Doğal bitki örtüsü kızılçam ormanlarıdır. Bu ormanların tahrip edildiği yerlerde ise kuraklığa dayanıklı, bodur ağaç ve çalılardan oluşan maki toplulukları (zeytin, defne, mersin, keçiboynuzu, sandal, kermez meşesi vb.) görülür. Makilerin tahrip edildiği yerlerde daha cılız garig (frigana) oluşumları bulunur. Torosların yüksek kesimlerinde karaçam, sedir, köknar gibi iğne yapraklı ağaçlar yer alır.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım
- İklim koşulları ve verimli ovalar sayesinde tarım çok gelişmiştir. Yılda birden fazla ürün alınabilir (özellikle Çukurova). Sulama önemlidir.
- Turunçgiller (Narenciye): Türkiye üretiminin %85-90'ı bu bölgededir (Antalya, Mersin, Adana, Hatay).
- Seracılık: Kış ılıklığı ve güneşlenme nedeniyle Türkiye'de en fazla geliştiği bölgedir (Antalya, Mersin). Kışın sebze ve turfanda meyve üretimi yapılır.
- Muz: Türkiye üretiminin tamamına yakını Anamur-Alanya arasında (mikroklima).
- Pamuk: Çukurova ve Antalya ovaları (GAP'tan sonra GDA birinci).
- Gül: Göller Yöresi (Isparta).
- Mısır: Çukurova (sulama ile - 1. sırada).
- Soya Fasulyesi ve Yer Fıstığı: Adana Bölümü (1. sırada).
- Zeytin: Kıyı boyunca (Ege'den sonra 2. sırada).
- Sebzeler: Domates, biber, patlıcan vb. (seracılıkla birlikte çok yaygın).
- Buğday: İç kesimler (Göller Yöresi, K.Maraş).
- Anason: Göller Yöresi.
Hayvancılık, Madencilik ve Sanayi
- Hayvancılık:
- Kıl Keçisi: Torosların engebeli ve makilik arazilerinde yaygındır (Türkiye'de en fazla).
- Büyükbaş ve koyun hayvancılığı daha azdır. Yaylacılık faaliyeti vardır.
- Madencilik:
- Krom: Fethiye, Köyceğiz, Adana çevresi. Antalya'da ferrokrom tesisi bulunur.
- Boksit (Alüminyum): Akseki (Antalya), Saimbeyli (Adana). Seydişehir tesisi yakındır.
- Barit: Antalya (Alanya, Gazipaşa).
- Demir: Adana (Feke, Saimbeyli).
- Sanayi: Adana Bölümü, Antalya Bölümü'ne göre daha sanayileşmiştir.
- Tarıma Dayalı Sanayi: Çok gelişmiştir (Yağ, un, konserve, tekstil - Adana, Mersin, Antalya, Hatay).
- Petrokimya: Mersin (Ataş - depolama), Adana.
- Demir-Çelik: İskenderun (İsdemir).
- Gübre Sanayi: Mersin, Adana, İskenderun.
- Dokuma/Tekstil: Adana, K.Maraş, Antalya.
- Orman Ürünleri: Batı Toroslar çevresi.
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Toros Dağları nedeniyle kıyı ile iç kesimler arası ulaşım zordur ve geçitlerle (Sertavul, Gülek, Belen) sağlanır. Kıyı boyunca ulaşım daha gelişmiştir.
- Denizyolu: Mersin Limanı (Türkiye'nin en büyüklerinden, serbest bölge), İskenderun Limanı (Demir-Çelik, maden), Antalya Limanı (Turizm, kruvaziyer).
- Havayolu: Antalya Havalimanı (Turizmde en işlek), Adana Şakirpaşa, Hatay, Gazipaşa (Alanya).
- Karayolu: Kıyı boyunca ve iç kesimlere bağlantı sağlayan otoyollar ve devlet yolları.
- Boru Hatları: BTC (Ceyhan), Kerkük-Yumurtalık.
- Turizm: Türkiye'nin en önemli turizm bölgesidir.
- Deniz (Yaz) Turizmi: Antalya (Alanya'dan Kaş'a kadar tüm kıyı şeridi), Mersin (Kızkalesi), Hatay (Arsuz).
- Kültür ve Tarih Turizmi: Antalya (Perge, Aspendos, Side, Myra), Mersin (Cennet-Cehennem, Kanlıdivane), Hatay (Antakya Mozaik Müzesi, St. Pierre Kilisesi).
- Doğa Turizmi: Milli Parklar (Köprülü Kanyon, Beydağları), Manavgat Şelalesi, Damlataş Mağarası, Karstik Göller (Göller Yöresi).
- Yayla Turizmi: Toroslar üzerindeki yaylalar.
- İnanç Turizmi: Hatay (St. Pierre), Tarsus (St. Paul Kuyusu, Ashab-ı Kehf).
- Kış Turizmi: Saklıkent (Antalya), Davraz (Isparta).
Bölüm 7 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 8: İç Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin merkezinde yer alan İç Anadolu Bölgesi, etrafının yüksek dağlarla çevrili olması nedeniyle deniz etkilerine kapalıdır. Bu durum, bölgenin iklimini, bitki örtüsünü ve ekonomik faaliyetlerini belirleyen temel faktördür. Geniş platoları ve ovaları, karasal iklimi, bozkır bitki örtüsü ve Türkiye'nin tahıl ambarı olması ile karakterizedir. Yüzölçümü bakımından Doğu Anadolu'dan sonra ikinci büyük bölgemizdir. Başkent Ankara bu bölgede yer alır.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde İç Anadolu Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin orta kısmı. Dört yandan diğer bölgelerle çevrilidir, denize kıyısı yoktur.
- Sınırlar: Kuzeyde Karadeniz, güneyde Akdeniz, doğuda Doğu Anadolu, batıda Ege ve Marmara Bölgeleri.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 151.000 km² ile Türkiye yüzölçümünün %19'unu kaplar (2. Büyük).
- Bölümler: Yer şekilleri, iklim ve ekonomik faaliyetlerdeki farklılıklara göre dört bölüme ayrılır:
- Konya Bölümü: Bölgenin en büyük ve en düz bölümü (Konya, Karaman, Aksaray). Türkiye'nin tahıl ambarıdır. Tuz Gölü bu bölümdedir. Sulama (KOP) önemlidir.
- Yukarı Sakarya Bölümü: Kuzeybatıda yer alır (Ankara, Eskişehir). Porsuk Çayı ve Sakarya Nehri çevresinde gelişmiştir. Başkent Ankara burada bulunur. Sanayi ve hizmet sektörü gelişmiştir.
- Orta Kızılırmak Bölümü: Kızılırmak'ın orta havzasını kapsar (Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Yozgat). Volkanik araziler (Kapadokya) ve platolar bulunur. Tarım ve sanayi önemlidir.
- Yukarı Kızılırmak Bölümü: Bölgenin en doğusunda ve en yüksek bölümüdür (Sivas ve çevresi). Doğu Anadolu'ya geçiş özelliği gösterir. İklim daha serttir, tarım ve hayvancılık yapılır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Platolar ve Volkanik Dağlar)
- Genel Özellik: Geniş platolar ve platoları yaran akarsu vadileri ile kaplıdır. Ortalama yükselti 1000 m civarındadır.
- Platolar: Türkiye'nin en geniş platoları buradadır: Haymana Platosu (Ankara), Cihanbeyli Platosu (Konya), Obruk Platosu (Konya - Karstik şekiller de bulunur), Bozok Platosu (Yozgat), Uzunyayla Platosu (Sivas - en yüksek). Bu platolar genellikle aşınım düzlükleridir.
- Dağlar: Bölgenin kenarlarında sıra dağlar (Sündiken, Sivrihisar, Sultan Dağları, Tahtalı Dağları) bulunur. Bölge içinde ise sönmüş volkanik dağlar önemli yer tutar: Erciyes Dağı (Kayseri - en yüksek), Hasan Dağı (Aksaray), Melendiz Dağı (Niğde), Karacadağ, Karadağ.
- Ovalar: Genellikle platolar arasındaki çukur alanlarda veya akarsu boylarında yer alan tektonik kökenli ovalardır: Konya Ovası (Türkiye'nin en büyüğü), Eskişehir Ovası, Ankara (Mürted) Ovası, Kayseri (Develi) Ovası, Aksaray Ovası.
- Akarsular: Kızılırmak (Türkiye'nin en uzun nehri), Sakarya Nehri (Bölgeden doğar, Karadeniz'e dökülür), Porsuk Çayı (Sakarya'nın kolu), Delice Irmağı (Kızılırmak'ın kolu). Rejimleri düzensizdir (İlkbaharda kabarır, yazın azalır). Sulamada kullanılırlar.
- Göller: Tuz Gölü (Türkiye'nin ikinci büyük gölü, çok sığ, tuzluluk oranı çok yüksek, tuz üretim alanı), Akşehir Gölü, Eber Gölü. Ayrıca Obruk Platosu'nda karstik oluşumlu obruk gölleri (Kızören Obruğu vb.) bulunur. Volkanik set gölü olan Meke Gölü (Konya-Karapınar - Nazar boncuğu) de buradadır.
- Doğal Afetler: Kuraklık, erozyon (rüzgar ve sel), don olayları bölgede etkili olan doğal afetlerdir. Konya-Karapınar çevresi rüzgar erozyonunun en şiddetli olduğu yerlerdendir. Obruk oluşumları da (çökme) görülebilir.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Etrafının dağlarla çevrili ve denizden uzak olması nedeniyle karasal iklim özellikleri çok belirgindir.
- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
- Yıllık ve günlük sıcaklık farkları fazladır.
- Yıllık yağış miktarı azdır (Türkiye ortalamasının altında, 300-500 mm civarı). En az yağış alan yer Tuz Gölü çevresidir.
- En fazla yağış ilkbaharda (Konveksiyonel - Kırkikindi yağışları), en az yağış yazın düşer.
- Bitki Örtüsü: Düşük yağış miktarı ve karasal iklim nedeniyle doğal bitki örtüsü bozkırdır (step). İlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığıyla sararan kısa boylu ot toplulukları (Geven, Çoban Yastığı, Kekik vb.) ve yer yer tek ağaçlardan (meşe) oluşur. Ormanların tahrip edilmesiyle oluşan antropojen bozkırlar da yaygındır.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım ve Hayvancılık ("Tahıl Ambarı")
- Nüfus ve Yerleşme: Yüzölçümü geniş olmasına rağmen nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altındadır. Nüfus daha çok ovalarda ve akarsu kenarlarında toplanmıştır. Ankara, Konya, Kayseri, Eskişehir gibi büyük şehirler dışında nüfus seyrektir. Su kaynakları az olduğu için toplu yerleşmeler yaygındır. Geleneksel mesken tipi kerpiçtir. Göç veren bir bölgedir (büyük şehirleri hariç).
- Tarım: Türkiye'nin tahıl ambarıdır. Geniş düzlükler tarıma elverişlidir ancak en büyük sorun sulama yetersizliğidir. Nadas tarımı yaygındır. KOP projesi sulamayı geliştirmeyi hedefler.
- Buğday: Türkiye üretiminde birinci (Konya başta).
- Arpa: Türkiye üretiminde birinci (Konya başta).
- Şeker Pancarı: Türkiye üretiminde birinci (Konya, Eskişehir).
- Patates: Niğde, Nevşehir, Konya (önemli üretim alanı).
- Nohut, Yeşil Mercimek (Yozgat 1.), Fasulye (Konya 1.): Önemli baklagil üretim alanı.
- Elma: Isparta ile komşu Niğde, Karaman, Konya.
- Üzüm: Nevşehir, Kırşehir (Şaraplık).
- Kayısı, Haşhaş (Afyon'a komşu alanlar).
- Ayçiçeği: Konya (sulama ile).
- Hayvancılık: Bozkır bitki örtüsü nedeniyle küçükbaş hayvancılık (özellikle koyun) çok yaygındır.
- Koyun: Türkiye'de en fazla koyun varlığına sahip bölgedir (Konya başta).
- Tiftik Keçisi (Ankara Keçisi): Ankara ve Eskişehir çevresi.
- Büyükbaş Hayvancılık: Şeker fabrikaları çevresinde (küspe) ve büyük şehirlere yakın yerlerde besi hayvancılığı şeklinde gelişmektedir.
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik:
- Tuz: Tuz Gölü (Türkiye üretiminin yarısından fazlası). Kaya tuzu (Çankırı).
- Bor Mineralleri: Eskişehir (Kırka).
- Lületaşı: Eskişehir (Dünyada tek).
- Trona (Doğal Soda Külü): Ankara (Beypazarı, Kazan).
- Linyit: Ankara (Çayırhan), Sivas (Kangal), Konya (Seyitömer yakını).
- Boksit: Konya (Seydişehir).
- Kurşun-Çinko: Kayseri (Zamantı), Yozgat (Akdağmadeni).
- Mermer: Kırşehir.
- Sanayi: Genellikle tarıma dayalı sanayi ve makine sanayi gelişmiştir. Büyük şehirlerde yoğunlaşır.
- Gıda Sanayi: Un, makarna, bisküvi (Konya, Ankara, Kayseri), Şeker (Konya, Eskişehir, Ankara), Et ve Süt (Konya).
- Makine Sanayi: Tarım makineleri (Konya), Lokomotif/Vagon (Eskişehir-TÜLOMSAŞ, Sivas-TÜDEMSAŞ), Savunma Sanayi (Ankara, Kırıkkale), Otomotiv Yan Sanayi (Konya, Aksaray).
- Çimento: Birçok ilde.
- Mobilya: Kayseri.
- Seramik/Porselen: Eskişehir.
- Alüminyum: Konya (Seydişehir).
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Merkezi konumu ve düz yer şekilleri nedeniyle Türkiye'nin ulaşım ağlarının kavşak noktasıdır.
- Karayolu: Doğuyu batıya, kuzeyi güneye bağlayan ana yollar buradan geçer. Bölünmüş yol ağı gelişmiştir (Ankara-Konya, Ankara-Samsun, Ankara-İzmir vb.).
- Demiryolu: Hem konvansiyonel hatlar hem de Yüksek Hızlı Tren (YHT) hatları (Ankara merkezli İstanbul, Konya, Sivas bağlantıları) çok önemlidir. Ankara-İzmir YHT yapımı devam etmektedir.
- Havayolu: Ankara Esenboğa Havalimanı ülkenin en işlek havalimanlarından biridir. Konya, Kayseri, Nevşehir, Eskişehir, Sivas havalimanları da önemlidir.
- Turizm: Özellikle kültür ve tarih turizmi gelişmiştir.
- Nevşehir (Kapadokya): Peri Bacaları, yeraltı şehirleri, vadiler (Göreme Tarihi Milli Parkı - UNESCO). Balon turizmi.
- Ankara: Anıtkabir, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Kalesi, Hacı Bayram Veli Camii.
- Konya: Mevlana Müzesi ve Türbesi (İnanç turizmi), Çatalhöyük Neolitik Kenti (UNESCO).
- Çorum: Hattuşaş (Hitit Başkenti - UNESCO), Alacahöyük.
- Sivas: Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (UNESCO).
- Kayseri: Erciyes Dağı (Kış turizmi), Kültepe (Kaniş).
- Kırşehir, Ankara (Kızılcahamam): Termal turizm.
Bölüm 8 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 9: Doğu Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin doğusunda yer alan Doğu Anadolu Bölgesi, ülkenin en büyük yüzölçümüne (%21) sahip bölgesidir. Ortalama yükseltinin en fazla (yaklaşık 2000 m), iklimin en sert ve nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölgedir. Geniş platoları, yüksek dağları, volkanik arazileri ve sert karasal iklimi bölgenin temel coğrafi karakterini oluşturur. Ekonomisi büyük ölçüde hayvancılığa (özellikle büyükbaş mera hayvancılığı) ve madenciliğe dayanır.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Doğu Anadolu Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin en doğusu.
- Sınırlar: Kuzeyde Karadeniz, batıda İç Anadolu ve Akdeniz, güneyde Güneydoğu Anadolu ve Irak, doğuda İran, Nahçıvan, Ermenistan ve Gürcistan ile çevrilidir. En fazla ülke ile sınırı olan bölgemizdir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 163.000 km² ile Türkiye yüzölçümünün %21'ini kaplar (En Büyük).
- Bölümler: Yükselti, iklim ve ekonomik farklılıklara göre dört bölüme ayrılır:
- Yukarı Fırat Bölümü: Bölgenin batısı (Malatya, Elazığ, Erzincan, Tunceli, Bingöl). Fırat Nehri'nin yukarı havzasıdır. Yükseltisi diğer bölümlere göre daha azdır. Madencilik (Krom, Bakır, Kurşun-Çinko, Demir) ve tarım (Kayısı-Malatya) önemlidir.
- Erzurum-Kars Bölümü: Kuzeydoğuda yer alır (Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır). Geniş ve yüksek platolardan (ortalama 2000 m) oluşur. Yaz yağışları ve gür çayırlar sayesinde büyükbaş mera hayvancılığının merkezidir. İklim çok serttir. Iğdır Ovası (mikroklima) önemli bir tarım alanıdır.
- Yukarı Murat-Van Bölümü: Bölgenin orta-doğu kısmını kapsar (Van, Muş, Bitlis, Ağrı). Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü buradadır. Volkanik dağlar (Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı) yoğundur. Geniş platolar ve tektonik ovalar (Muş Ovası) bulunur. Hayvancılık önemlidir.
- Hakkari Bölümü: Bölgenin en güneydoğusunda, en dağlık ve en sapa bölümüdür (Hakkari, Şırnak'ın doğusu). Buzul şekilleri (Cilo Dağı) görülür. İklim çok serttir, ulaşım zordur. Küçükbaş hayvancılık ve arıcılık yapılır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Yüksek Dağlar, Volkanizma, Platolar)
- Genel Özellik: Türkiye'nin ortalama yükseltisi en fazla olan bölgesidir. Çok dağlık ve engebelidir.
- Dağlar: Doğu Torosların uzantıları ve Kuzey Anadolu Dağları'nın iç sıraları bölgede yer alır. Bölgenin en belirgin özelliği sönmüş volkanik dağların (Ağrı - Türkiye'nin en yüksek zirvesi 5137m, Tendürek, Süphan, Nemrut) varlığıdır. Ayrıca Hakkari bölümünde Buzul (Cilo) Dağları bulunur.
- Platolar: Türkiye'nin en yüksek platoları buradadır: Erzurum-Kars Platosu, Ardahan Platosu (Volkanik lav platoları). Bu platolar hayvancılık için çok önemlidir.
- Ovalar: Genellikle tektonik kökenli çöküntü ovalarıdır ve fay hatları boyunca uzanırlar. Tarımın ve nüfusun toplandığı alanlardır: Malatya, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Pasinler, Iğdır, Muş, Yüksekova ovaları.
- Akarsular: Türkiye'nin en önemli akarsularının kaynak alanıdır: Fırat (Karasu ve Murat kollarının birleşimi), Dicle, Aras, Kura. Akarsular dar ve derin vadilerde (boğaz vadi) akar, akış hızları ve aşındırma güçleri yüksektir, hidroelektrik potansiyelleri çok yüksektir (Keban, Karakaya, Atatürk barajları Fırat üzerindedir).
- Göller: Van Gölü (Türkiye'nin en büyük gölü, tektonik oluşumlu, suları sodalı, üzerinde ulaşım yapılır - Van Gölü Feribotu), Çıldır Gölü (volkanik set), Hazar Gölü (tektonik), Nemrut Krater Gölü (Türkiye'nin en büyük krater gölü), Balık Gölü, Haçlı Gölü.
- Jeolojik Yapı ve Depremsellik: Genç oluşumlu araziler yaygındır. Türkiye'nin en önemli fay hatları olan Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) ve Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF) bölgeden geçer. Bu nedenle deprem riski çok yüksektir.
- Buzul Şekilleri: Yüksek dağlarda (Ağrı, Süphan, Buzul Dağları) buzullar ve buzul aşındırma/biriktirme şekilleri (sirk gölleri, morenler) görülür.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Türkiye'nin en belirgin Sert Karasal İklim bölgesidir.
- Kışlar çok uzun, çok soğuk ve kar yağışlıdır. Donlu gün sayısı ve karın yerde kalma süresi en uzundur.
- Yazlar kısa ve serindir (yüksek platolar) veya sıcaktır (alçak ovalar).
- Yıllık ve günlük sıcaklık farkları en fazladır.
- Yıllık yağış miktarı genellikle azdır (400-600 mm), ancak platolarda biraz daha fazladır. En az yağış Iğdır Ovası'na düşer (çölleşme riski).
- En fazla yağış ilkbahar sonu ve yaz başında (konveksiyonel) düşer. Bu durum, yazın yeşil kalan çayırların oluşmasını sağlar.
- Mikroklima: Iğdır Ovası, çevresine göre alçakta kaldığı ve fön rüzgarlarının etkisiyle daha ılıman bir iklime sahiptir. Bu sayede burada pamuk gibi sıcaklık isteği yüksek ürünler yetiştirilebilir.
- Bitki Örtüsü: Yüksek platolarda yaz yağışlarıyla yeşeren Alpin Çayırlar (Dağ Çayırları) en yaygın bitki örtüsüdür. Bu çayırlar büyükbaş hayvancılık için temel besin kaynağıdır. Daha alçak ve kurak yerlerde bozkırlar görülür. Ormanlar seyrektir ve genellikle Sarıçam ormanları şeklindedir (Sarıkamış).
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Hayvancılık (Temel Geçim Kaynağı) ve Tarım
- Nüfus ve Yerleşme: Türkiye'nin en seyrek nüfuslu bölgesidir. Nüfus daha çok tektonik ovalarda ve vadi tabanlarında toplanmıştır. Kırsal yerleşmeler genellikle topludur. Şiddetli iklim ve ekonomik zorluklar nedeniyle bölge dışına yoğun göç verir.
- Hayvancılık: Bölge ekonomisinin temel direğidir.
- Büyükbaş Hayvancılık (Mera): Özellikle Erzurum-Kars Bölümü'ndeki gür alpin çayırlar nedeniyle Türkiye'de mera hayvancılığının en yoğun yapıldığı yerdir. Et ve süt verimi düşüktür ancak son yıllarda ıslah çalışmaları yapılmaktadır.
- Küçükbaş Hayvancılık (Koyun): Van Gölü çevresi ve diğer bozkır alanlarında yaygındır.
- Kıl Keçisi: Hakkari Bölümü ve dağlık alanlar.
- Arıcılık: Bitki çeşitliliği nedeniyle Kars, Hakkari, Bitlis çevresinde önemlidir.
- Tarım: İklimin sertliği, yazların kısa sürmesi ve arazinin engebeli olması nedeniyle tarım alanları dar ve sınırlıdır. Tarım daha çok ovalarda yapılır.
- Tahıllar: Buğday ve arpa (düşük sıcaklığa dayanıklı).
- Kayısı: Malatya Ovası (Türkiye ve dünya üretiminde birinci).
- Şeker Pancarı: Muş, Erzincan, Erzurum.
- Pamuk: Sadece Iğdır Ovası'nda (mikroklima).
- Endemik Bitkiler: Ters Lale (Hakkari).
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik: Maden çeşitliliği ve rezervleri bakımından Türkiye'nin en zengin bölgesidir.
- Demir: Divriği (Sivas sınırı), Hekimhan/Hasançelebi (Malatya).
- Krom: Guleman (Elazığ).
- Bakır: Maden (Elazığ).
- Kurşun-Çinko: Keban (Elazığ).
- Kayatuzu: Kars, Iğdır, Erzurum.
- Oltu Taşı: Erzurum (Oltu).
- Linyit: Erzurum (Aşkale), Malatya.
- Mermer: Elazığ (Vişne Mermeri).
- Sanayi: Bölgenin en az gelişmiş ekonomik faaliyetidir. Genellikle madenciliğe, tarıma ve hayvancılığa dayalıdır.
- Ferrokrom Tesisleri: Elazığ.
- Bakır İşletmeleri: Elazığ (Maden).
- Et ve Süt Ürünleri Tesisleri: Erzurum, Kars, Van.
- Şeker Fabrikaları: Erzurum, Erzincan, Muş, Kars, Ağrı.
- Çimento Fabrikaları: Birçok ilde.
- Kayısı İşleme Tesisleri: Malatya.
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Yer şekilleri ve sert iklim koşulları nedeniyle zor ve maliyetlidir. Kışın yollar sık sık kapanabilir. Geçitler ve tüneller önemlidir.
- Demiryolu: Ankara-Kars (Doğu Ekspresi), Elazığ-Tatvan (Van Gölü Feribotu ile İran bağlantısı) önemli hatlardır.
- Havayolu: Bölge için hayati önem taşır. Erzurum, Van, Malatya, Elazığ, Kars, Ağrı, Iğdır, Muş, Erzincan havalimanları önemlidir.
- Karayolu: Doğu-batı ve kuzey-güney bağlantıları sağlanmıştır ancak standartları her yerde yüksek değildir.
- Turizm: Zengin doğal ve tarihi potansiyele sahiptir ancak yeterince gelişmemiştir.
- Kış Turizmi: Palandöken (Erzurum), Sarıkamış (Kars).
- Kültür ve Tarih Turizmi: Ani Harabeleri (Kars - UNESCO), İshak Paşa Sarayı (Ağrı), Van Kalesi, Akdamar Adası ve Kilisesi (Van), Harput (Elazığ), Divriği Ulu Camii (Sivas sınırı - UNESCO).
- Doğa Turizmi: Ağrı Dağı (Türkiye'nin en yüksek dağı), Nemrut Krater Gölü (Bitlis), Van Gölü, Munzur Vadisi Millî Parkı (Tunceli), şelaleler (Tortum), Buzul Dağları (Hakkari).
Bölüm 9 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 10: Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yüzölçümü bakımından en küçük bölgemizdir (%7.5). Ortalama yükseltisi İç Anadolu'dan daha az olup, geniş düzlükler (platolar ve ovalar) hakimdir. Bölgenin en belirleyici özelliği şiddetli yaz kuraklığı ve yüksek sıcaklıklardır. Türkiye'nin en önemli petrol ve fosfat yatakları bu bölgededir. Bölge, Fırat ve Dicle nehirleri sayesinde büyük bir tarım potansiyeline sahiptir ve bu potansiyel Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile harekete geçirilmiştir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin güneydoğusu.
- Sınırlar: K: Doğu Anadolu, B: Akdeniz, G: Suriye, D: Irak/Doğu Anadolu.
- Yüzölçümü: En küçük bölgemiz (%7.5).
- Bölümler: Orta Fırat (Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman - Platolar, GAP), Dicle (Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Şırnak - Daha engebeli, Petrol).
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Platolar, Ovalar ve Volkanizma)
- Genel Özellik: Ortalama yükseltisi az, geniş platolar (Gaziantep, Şanlıurfa) ve ovalar hakim.
- Dağlar: Karacadağ (Sönmüş Kalkan Volkan), Mardin Eşiği, Raman Dağı, Garzan Dağı.
- Ovalar: Harran, Suruç, Ceylanpınar (GAP ile sulanır), Diyarbakır Havzası.
- Akarsular: Fırat ve Dicle. Rejimleri düzensiz. GAP barajları (Atatürk, Birecik, Ilısu) bu nehirler üzerindedir.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Şiddetli yaz kuraklığı ve çok yüksek sıcaklıklar. Türkiye'nin en sıcak yeri.
- Buharlaşma en fazla. En fazla yağış kışın, en az yazın.
- Bitki Örtüsü: Bozkır (step). Orman varlığı en az olan bölge.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım ve GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi)
- Nüfus/Yerleşme: Yoğunluk ortalamanın altı. Nüfus GAP çevresinde (Gaziantep, Ş.Urfa, Diyarbakır, Mardin) yoğun. Yüksek doğum oranı. Toplu yerleşme. Kerpiç ve taş evler.
- Tarım: GAP ile devrim yaşandı. Sulama arttı, nadas azaldı, ürün çeşitliliği ve verim arttı.
- Pamuk (1. Sırada - Şanlıurfa), Kırmızı Mercimek (1. Sırada - Mardin), Antep Fıstığı (1. Sırada - Gaziantep, Ş.Urfa), Buğday, Arpa, Mısır (sulama ile arttı).
Hayvancılık, Madencilik ve Sanayi
- Hayvancılık: Küçükbaş (koyun, kıl keçisi) yaygın.
- Madencilik: Petrol (Batman, Adıyaman, Diyarbakır - Türkiye üretiminin tamamına yakını), Fosfat (Mardin-Mazıdağı).
- Sanayi: GAP ile gelişiyor. Gaziantep çok önemli bir sanayi merkezi. Tarıma dayalı (Tekstil-Halı, Gıda), Petrol Rafinerisi (Batman), Gübre (Mardin).
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Arazi düz olduğu için kolay. Gaziantep kavşak noktasında (otoyol). Habur Sınır Kapısı (Irak) en işlek kapı. Havayolu (Gaziantep, Diyarbakır, Ş.Urfa GAP).
- Turizm: Kültür, tarih ve gastronomi potansiyeli çok yüksek. Göbeklitepe (Şanlıurfa), Balıklıgöl (Şanlıurfa), Nemrut Dağı (Adıyaman), Zeugma (Gaziantep), Mardin Evleri, Diyarbakır Surları, Halfeti.
Bölüm 10 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 11: Bölgelerin Özelliklerinin Karşılaştırılması
Karadeniz
Marmara
Ege
Akdeniz
İç Anadolu
Doğu Anadolu
G.Doğu Anadolu
1. Coğrafi Bölgelerin Karşılaştırmalı Tablosu
Özet Karşılaştırma Tablosu
| Özellik | Karadeniz | Marmara | Ege | Akdeniz | İç Anadolu | Doğu Anadolu | G.Doğu Anadolu |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yer Şekilleri | Kıyıya paralel yüksek dağlar. Engebeli. Deltalar (Bafra, Çarşamba). | En alçak bölge. Platolar, ovalar ve alçak dağlar. Boğazlar. | Dağlar kıyıya dik (Ege Böl.), paralel (Menteşe). Horst-Graben sistemi. | Kıyıya paralel Toroslar. Karstik arazi. Çukurova deltası. | Geniş platolar/ovalar. Sönmüş volkanlar. | En yüksek ve en engebeli. Yüksek platolar (Erzurum-Kars). Volkanik dağlar. | En küçük ve sade. Geniş platolar/ovalar (GAP). Karacadağ (volkan). |
| İklim | Kıyıda Karadeniz (4 mevsim yağış). İçte karasal. | Geçiş iklimi. | Kıyıda Akdeniz, içte karasal. | Kıyıda Akdeniz, içte (Göller) karasal. | Karasal; yağış az (en çok ilkbahar), sıcaklık farkı fazla. | Sert karasal; kışlar en soğuk/uzun. En çok yağış yaz. | Karasal; yazlar en sıcak ve kurak. En çok yağış kış. |
| Bitki Örtüsü | Gür orman; yükseklerde alpin çayır; psödomaki. | Güneyde maki, kuzeyde orman, içte bozkır. | Kıyıda maki-kızılçam; içte bozkır. | Kıyıda kızılçam-maki; yükseklerde orman. | Bozkır (step), orman fakir. | Alpin çayır + bozkır; sarıçam. | Bozkır; en ormansız. |
| Nüfus & Yerleşme | Kıyıda yoğun; göç verir; dağınık köy. | En kalabalık; yoğunluk en fazla; çok göç alır; kentleşme yüksek. | Kıyıda yoğun; göç alır; kırsalda toplu. | Kıyı ovaları ve turizmde yoğun; platolar seyrek. | Göç verir; toplu yerleşme baskın. | En seyrek; göç verir; toplu yerleşme. | Doğum oranı yüksek; nüfus GAP çevresinde; toplu yerleşme. |
| Tarım Ürünleri | Çay(1), Fındık(1), Mısır, Tütün, Pirinç, Kivi. | Ayçiçeği(1), Pirinç(1), Zeytin, Buğday, Şeker pancarı. | Zeytin(1), Üzüm(1), İncir(1), Tütün(1), Pamuk, Turunçgil, Haşhaş. | Turunçgil(1), Muz(1), Seracılık(1), Mısır, Yer fıstığı, Soya, Pamuk, Gül. | Buğday(1), Arpa(1), Şeker pancarı(1), Patates, Yeşil mercimek, Nohut, Üzüm. | Kayısı(1), Buğday, Arpa, Şeker pancarı; Pamuk (Iğdır). | Pamuk(1), Kırmızı mercimek(1), Antep fıstığı(1), Buğday, Arpa, Mısır. |
| Hayvancılık | Büyükbaş (mera-yayla), balıkçılık(1), arıcılık. | Besi/ahır(1), kümes(1), ipekböcekçiliği. | Kümes önemli, besi, arıcılık (Muğla), kültür balıkçılığı(1). | Kıl keçisi(1), yaylacılık. | Koyun(1), tiftik keçisi(1), besi. | Büyükbaş(1 Erzurum-Kars), koyun, arıcılık. | Koyun, kıl keçisi. |
| Maden / Sanayi | Taş kömürü(1), bakır; Karabük/Ereğli D-Ç; Samsun bakır; çay-fındık san. | Bor(1), mermer, linyit, doğalgaz; sanayi en gelişmiş. | Linyit(1), mermer, zımpara, feldspat; petrokimya (Aliağa). | Krom, boksit, barit; tarıma dayalı san., petrokimya (Mersin), D-Ç (İskenderun). | Tuz(1), bor, lületaşı(1), trona(1), linyit; tarıma dayalı san., savunma/raylı. | Demir(1), krom, bakır, kurşun-çinko; sanayi en az gelişmiş. | Petrol(1), fosfat(1); GAP ile sanayi gelişiyor (Gaziantep, Batman). |
2. Bölgelerin “EN”leri (KPSS için Özet)
Bölgelerin “En”leri Tablosu
- Yüzölçümü En Büyük: Doğu Anadolu
- Yüzölçümü En Küçük: Güneydoğu Anadolu
- Nüfusu En Fazla: Marmara
- Nüfusu En Az: Doğu Anadolu
- Nüfus Yoğunluğu En Fazla: Marmara
- Nüfus Yoğunluğu En Az: Doğu Anadolu
- Ortalama Yükselti En Fazla: Doğu Anadolu
- Ortalama Yükselti En Az: Marmara
- En Fazla Yağış: Karadeniz (Doğu Karadeniz)
- En Az Yağış: İç Anadolu (Konya Bölümü)
- Yıllık Sıcaklık Farkı En Fazla: Doğu Anadolu
- Yıllık Sıcaklık Farkı En Az: Karadeniz
- En Yüksek Sıcaklıklar: Güneydoğu Anadolu
- En Düşük Sıcaklıklar: Doğu Anadolu
- En Fazla Orman: Karadeniz
- En Az Orman: Güneydoğu Anadolu
- Güneşlenme Süresi En Fazla: Güneydoğu Anadolu
- Güneşlenme Süresi En Az: Karadeniz
- En Fazla Göç Alan: Marmara
- En Fazla Göç Veren: Karadeniz & Doğu Anadolu
- Sanayi En Gelişmiş: Marmara
- Sanayi En Az Gelişmiş: Doğu Anadolu
- Hidroelektrik Potansiyeli En Yüksek: Doğu Anadolu
- Jeotermal Potansiyeli En Yüksek: Ege
- Güneş Enerjisi Potansiyeli En Yüksek: Güneydoğu Anadolu
- En Fazla Bölüm: Karadeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu (4’er)
- En Az Bölüm: Ege, Akdeniz, G.Doğu Anadolu (2’şer)
Bölüm 11 / 11 (SON)
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 1: Türkiye’de Bölge Sınıflandırması
Coğrafya biliminde "Bölge", belirli doğal (fiziki), beşerî veya ekonomik özellikler açısından kendi içinde benzerlik gösteren, çevresinden ise farklılıklarla ayrılan yeryüzü parçasıdır. Dünya üzerindeki karmaşık yapıyı daha iyi anlamak, analiz etmek ve açıklamak için yeryüzü bölgelere ayrılır. Bu sınıflandırma, coğrafi olayların dağılışını, nedenlerini ve sonuçlarını incelemeyi kolaylaştırır.
1. Bölge Türleri
Bölgeler, oluşturulma kriterlerine göre farklı türlere ayrılır:
1. Şekilsel (Formal/Homojen) Bölgeler
- Tanım: Belirlenen bir veya birkaç kritere (doğal veya beşerî) göre kendi içinde benzerlik (homojenlik) gösteren alanlardır.
- Kriterler:
- Doğal Özelliklere Göre: İklim bölgeleri (Akdeniz iklim bölgesi), yer şekilleri bölgeleri (Dağlık bölge, Ova bölgesi), bitki örtüsü bölgeleri (Maki bölgesi, Orman bölgesi), toprak tipi bölgeleri, su özellikleri bölgeleri.
- Beşerî Özelliklere Göre: Nüfus yoğunluğu bölgeleri (Yoğun nüfuslu bölge), yerleşme dokusu bölgeleri (Dağınık yerleşme bölgesi), tarım bölgeleri (Tahıl tarım bölgesi, Sanayi bitkileri bölgesi), sanayi bölgeleri, maden bölgeleri, dil veya din bölgeleri.
- Özellikleri: Genellikle sınırları daha belirgindir (ancak geçiş alanları bulunur) ve istatistiksel verilerle tanımlanabilirler.
2. İşlevsel (Fonksiyonel/Nodal) Bölgeler
- Tanım: Bir merkez (düğüm noktası/nod) etrafında, çeşitli işlevsel ilişkilerle (etkileşimlerle) birbirine bağlanmış alanlardır. Merkezden uzaklaştıkça etkileşim genellikle azalır.
- Kriterler (Etkileşim Türleri): Ulaşım ağları (bir şehrin etki alanı), ticaret (bir pazarın etki alanı), iletişim (bir gazetenin dağıtım alanı, bir TV kanalının yayın alanı), yönetim (bir metropoliten alanın hizmet bölgesi).
- Özellikleri: Merkez noktası belirgindir ancak sınırları şekilsel bölgelere göre daha az kesindir ve zamanla değişebilir. Etkileşimin yoğunluğu önemlidir.
- Örnekler: Ankara ve çevresindeki banliyölerin oluşturduğu metropoliten etki alanı, bir ticaret merkezinin hinterlandı, Kocaeli sanayi bölgesi ve çevresindeki yerleşimler.
3. Algısal (Vernaküler/Beşerî) Bölgeler
- Tanım: İnsanların zihninde var olan, ortak kültürel kimlik, aidiyet duygusu veya paylaşılan algılarla tanımlanan bölgelerdir.
- Özellikleri: Sınırları belirsizdir ve kişiden kişiye değişebilir. Genellikle kültürel özellikler, lehçeler veya ortak tarihsel geçmişe dayanır.
- Örnekler: "Karadenizli" algısı, "Güneydoğu", "Trakya", "Ege'nin İncisi İzmir", "Doğu" algısı.
2. Türkiye'nin Coğrafi Bölgeleri Sınıflandırması (1941)
Türkiye'de günümüzde eğitimde ve genel coğrafi anlatımlarda en yaygın kullanılan bölge sınıflandırması, 1941 yılında Ankara'da toplanan Birinci Türk Coğrafya Kongresi'nde belirlenen 7 coğrafi bölgedir.
1941 Coğrafya Kongresi ve 7 Bölge
- Temel Amaç: Türkiye coğrafyasını daha anlaşılır kılmak, okullarda öğretimi kolaylaştırmak ve coğrafi araştırmalara bir çerçeve sunmak.
- Ana Kriterler: Bölgelerin belirlenmesinde öncelikle doğal (fiziki) özellikler dikkate alınmıştır:
- İklim şartları (en önemli faktörlerden biri)
- Doğal bitki örtüsü
- Yer şekilleri (dağların uzanışı, yükselti vb.)
- Denize göre konum (denizellik, karasallık)
- Belirlenen 7 Coğrafi Bölge:
- Karadeniz Bölgesi
- Marmara Bölgesi
- Ege Bölgesi
- Akdeniz Bölgesi
- İç Anadolu Bölgesi
- Doğu Anadolu Bölgesi
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi
- Bölge Türü: Bu sınıflandırma, ağırlıklı olarak doğal kriterlere dayandığı için şekilsel (formal) bölge sınıflandırmasına örnektir.
- Sınırlılıklar:
- Bölge sınırları kesin çizgilerle ayrılamaz, genellikle geçiş alanları bulunur.
- Bazı iller (örn: Afyonkarahisar, Bilecik, Sivas, K.Maraş) birden fazla coğrafi bölgenin sınırları içinde yer alır.
- Bu sınırlar, idari sınırlar (il sınırları) ile tam olarak örtüşmez.
3. Diğer Bölge Sınıflandırmaları
İstatistiki ve Kalkınma Bölgeleri
- İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS / NUTS): Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından, Avrupa Birliği (AB) ile uyum çerçevesinde oluşturulmuştur. İdari sınırlara (il bazlı) dayanır ve sosyo-ekonomik verilerin toplanması, analiz edilmesi ve bölgesel politikaların geliştirilmesi amacıyla kullanılır. Düzey 1 (12 Bölge), Düzey 2 (26 Bölge) ve Düzey 3 (81 İl) olmak üzere üç seviyeden oluşur. Coğrafi bölgelerle tam olarak örtüşmez.
- Kalkınma Ajansları Bölgeleri: Bölgesel kalkınmayı desteklemek amacıyla kurulan Kalkınma Ajansları'nın sorumlu olduğu, genellikle İBBS Düzey 2 bölgelerine dayanan sınıflandırmadır.
Ancak KPSS Coğrafya derslerinde ve genel coğrafi anlatımlarda temel alınan sınıflandırma hala 1941'de belirlenen 7 Coğrafi Bölge'dir. Sonraki bölümlerde bu 7 bölgeyi detaylı olarak inceleyeceğiz.
Bölüm 1 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 2: Türkiye’nin Bölgesel Kalkınma Projeleri
Türkiye'de coğrafi koşullar, tarihsel süreçler ve ekonomik faktörler nedeniyle bölgeler arasında önemli gelişmişlik farkları bulunmaktadır. Sanayi, ticaret, ulaşım gibi ekonomik faaliyetler genellikle Marmara, Ege ve Akdeniz'in kıyı kesimlerinde yoğunlaşırken, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu'nun bazı kesimleri ve Karadeniz'in iç kesimleri sosyo-ekonomik açıdan daha geri kalmıştır.
Bu dengesizlikleri gidermek, geri kalmış bölgelerin potansiyellerini (tarım, hayvancılık, maden, turizm vb.) harekete geçirmek, kaynakları daha etkin kullanmak ve ülke genelinde sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak amacıyla devlet tarafından Bölgesel Kalkınma Projeleri hazırlanmış ve uygulanmaya konulmuştur.
1. Başlıca Bölgesel Kalkınma Projeleri
1. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
- Kapsamındaki İller: Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Adıyaman, Siirt, Batman, Kilis, Şırnak.
- Temel Amaçlar:
- Fırat ve Dicle nehirlerinin sularından yararlanarak sulama olanaklarını geliştirmek ve tarımsal verimliliği artırmak.
- Hidroelektrik enerji üretmek.
- Bölgenin sosyo-ekonomik yapısını (sanayi, ulaşım, eğitim, sağlık, turizm) iyileştirerek kalkınmayı sağlamak ve bölge dışına göçü azaltmak.
- Önemli Unsurlar: Atatürk, Karakaya, Birecik, Karkamış, Ilısu gibi büyük barajlar ve hidroelektrik santralleri; Şanlıurfa Tünelleri gibi dev sulama kanalları.
- Sonuçlar (Kısmi): Sulama ile birlikte özellikle pamuk, mısır, ayçiçeği, sebze gibi ürünlerin üretimi arttı. Enerji üretimi ülke ihtiyacına önemli katkı sağladı. Bölgede sanayi ve ticaret canlandı. Ancak projenin tam olarak bitirilmesi ve etkilerinin tüm bölgeye yayılması zaman almaktadır.
- Not: Türkiye'nin en büyük ve en kapsamlı bölgesel kalkınma projesidir.
2. Doğu Anadolu Projesi (DAP)
- Kapsamındaki İller: Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Sivas, Tunceli, Van.
- Temel Amaçlar:
- Bölgenin temel geçim kaynağı olan hayvancılığı geliştirmek (mera ıslahı, hayvan soylarının iyileştirilmesi, yem bitkisi üretimi, et ve süt işleme tesisleri).
- Tarımsal potansiyeli (sulama imkanlarını artırarak) değerlendirmek.
- Ulaşım ve altyapı hizmetlerini iyileştirmek (zorlu coğrafya ve iklim koşulları nedeniyle).
- Sanayi ve madenciliği geliştirmek.
- Sosyal ve kültürel kalkınmayı sağlamak, göçü azaltmak.
- Zorluklar: Sert iklim, engebeli arazi, ulaşım güçlüğü, sermaye yetersizliği.
3. Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP)
- Kapsamındaki İller: Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Samsun, Tokat, Trabzon. (Sonradan Amasya ve Çorum da eklendi).
- Temel Amaçlar:
- Başta yayla turizmi olmak üzere turizmi çeşitlendirmek ve geliştirmek ("Yeşil Yol" projesi).
- Ulaşım altyapısını iyileştirmek (dağlık arazi nedeniyle).
- Tarımsal ürün çeşitliliğini artırmak (çay ve fındığa alternatifler).
- Hayvancılığı ve su ürünlerini (balıkçılık) geliştirmek.
- Kırsal kalkınmayı sağlamak, göçü önlemek.
- Zorluklar: Çok engebeli arazi, heyelan riski, dağınık yerleşme.
4. Konya Ovası Projesi (KOP)
- Kapsamındaki İller: Konya, Karaman, Niğde, Aksaray. (Sonradan Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Yozgat da eklendi).
- Temel Amaç: Bölgenin en büyük sorunu olan sulama suyu yetersizliğini gidermek.
- Mavi Tünel Projesi: Göksu Nehri'nin sularını tünellerle Konya Ovası'na aktarmak.
- Diğer Amaçlar: Tarımsal yapıyı değiştirmek ve sürdürülebilirliği sağlamak, sanayi, ticaret, ulaşım ve enerjiyi geliştirmek, eğitim ve sağlık altyapısını iyileştirmek.
5. Zonguldak, Bartın, Karabük Projesi (ZBK)
- Kapsamındaki İller: Zonguldak, Bartın, Karabük.
- Temel Amaçlar:
- Bölge ekonomisinin temelini oluşturan ancak önemi azalan taş kömürü madenciliği ve demir-çelik sanayisine bağımlılığı azaltmak.
- Yeni yatırım alanları oluşturmak, özel sektörü teşvik etmek.
- Ulaşım altyapısını geliştirmek (Filyos Limanı Projesi ve Endüstri Bölgesi).
- Tarım ve ormancılığı geliştirmek.
- Çevre kirliliği ile mücadele etmek.
6. Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi (YHGP)
- Kapsamındaki İller: Samsun, Amasya, Tokat, Çorum.
- Temel Amaçlar:
- Yeşilırmak ve kollarının oluşturduğu havzada çevre kirliliğini (su kirliliği) önlemek.
- Erozyonla mücadele etmek, sel ve taşkın riskini azaltmak.
- Su kaynaklarını verimli kullanmak.
- Bölgenin tarım, sanayi ve turizm potansiyelini sürdürülebilir bir şekilde geliştirmek.
- Not: Bu proje, diğerlerinden farklı olarak belirli bir idari bölgeyi değil, bir nehir havzasını esas alır.
2. Bölgesel Kalkınma Projeleri Haritası (İnteraktif)
Haritanın sağ üst köşesinden görmek istediğiniz kalkınma projesinin kapsadığı illeri seçebilirsiniz.
Bölüm 2 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 3: Coğrafi Bölgelere Genel Bakış
İlk bölümde bölge kavramını ve Türkiye'deki farklı bölge sınıflandırmalarını ele almıştık. Bu bölümde, ülkemizde en yaygın olarak kullanılan 7 Coğrafi Bölge ayrımına genel bir giriş yapacağız. 1941 Birinci Türk Coğrafya Kongresi'nde belirlenen bu bölgeler, Türkiye'nin coğrafi yapısını anlamak ve anlatmak için temel bir çerçeve sunmaktadır.
1. Coğrafi Bölgelerin Belirlenmesi ve Özellikleri (Hatırlatma)
7 Coğrafi Bölge ve Ana Kriterler
- 1941 Coğrafya Kongresi'nde belirlenen 7 Coğrafi Bölge, Türkiye'yi doğal (fiziki) ve beşerî özellikler bakımından benzerlik gösteren alanlara ayırmayı amaçlamıştır.
- Ana Kriterler (Tekrar): İklim, bitki örtüsü, yer şekilleri, denize göre konum gibi doğal faktörler öncelikli olmuş, nüfus ve ekonomik faaliyetler gibi beşerî faktörler de dikkate alınmıştır.
- Bu bölgeler şekilsel (formal) bölge özelliğindedir ve sınırları kesin çizgilerle değil, geçiş alanlarıyla ayrılır.
- Bölgeler, kendi içlerinde de farklılıklar gösterebildiği için daha küçük alt birimlere ayrılırlar: Bölümler (Örn: Doğu Karadeniz Bölümü, Konya Bölümü) ve Yöreler (Örn: Menteşe Yöresi, Yukarı Fırat Yöresi).
- Bölümlerin Ayrılmasındaki Temel Kriterler: Yer şekilleri, iklim farklılıkları, ekonomik faaliyetler ve nüfus yoğunluğu gibi faktörlerdir.
Türkiye'nin 7 Coğrafi Bölgesi:
- Karadeniz Bölgesi
- Marmara Bölgesi
- Ege Bölgesi
- Akdeniz Bölgesi
- İç Anadolu Bölgesi
- Doğu Anadolu Bölgesi
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi
2. Coğrafi Bölgelerin Harita Üzerindeki Konumları
Aşağıdaki harita, Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesinin genel konumlarını ve yaklaşık sınırlarını göstermektedir. Haritadaki renkli noktalar, bölgelerin merkezi veya karakteristik konumlarını temsil etmektedir. Sonraki bölümlerde her bir bölgeyi bu renklerle eşleştirerek daha detaylı inceleyeceğiz.
Karadeniz Bölgesi
Marmara Bölgesi
Ege Bölgesi
Akdeniz Bölgesi
İç Anadolu Bölgesi
Doğu Anadolu Bölgesi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Bu genel bakışın ardından, sonraki bölümden itibaren Karadeniz Bölgesi ile başlayarak her bir coğrafi bölgenin fiziki özelliklerini (iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü), beşerî özelliklerini (nüfus, yerleşme) ve ekonomik özelliklerini (tarım, hayvancılık, sanayi, madenler, ulaşım, turizm) detaylı olarak ele alacağız.
Bölüm 3 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 4: Karadeniz Bölgesi
Türkiye'nin kuzeyinde, Karadeniz kıyısı boyunca doğu-batı yönünde uzanan Karadeniz Bölgesi, adını kıyısında bulunduğu denizden alır. Bölge, kendine özgü iklimi, gür bitki örtüsü, dağlık yer şekilleri, dağınık yerleşmeleri ve belirli tarım ürünleri (çay, fındık) ile diğer bölgelerden ayrılır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin üçüncü büyük bölgesidir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Karadeniz Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin kuzeyi, Gürcistan'dan Sakarya Ovası'na kadar.
- Sınırlar: K: Karadeniz, G: İç Anadolu/Doğu Anadolu, D: Gürcistan, B: Marmara.
- Yüzölçümü: ~%18 (3. Büyük).
- Bölümler: Batı (Zonguldak, Kastamonu...), Orta (Samsun, Ordu...), Doğu (Trabzon, Rize...).
- Orta Karadeniz'de dağlar daha geride ve alçaktır, deltalar (Bafra, Çarşamba) bulunur, iç kesimle ulaşım daha kolaydır. Doğu Karadeniz en dağlık ve yağışlıdır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri
- Dağlar: Kıyıya paralel (Küre, Ilgaz, Canik, Giresun, Rize, Kaçkar).
- Sonuçları: Kıyı-iç ulaşım zor, falezler yaygın, kıta sahanlığı dar, deniz etkisi içerilere giremez.
- Platolar: Perşembe Platosu (Ordu). Yaylacılık.
- Ovalar: Kıyıda Bafra, Çarşamba deltaları. İçeride Bolu, Düzce, Merzifon...
- Akarsular: Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Çoruh, Fırtına, Bartın Çayı (taşımacılık). Yüksek potansiyel.
- Göller: Heyelan set (Abant, Yedigöller, Tortum, Uzungöl...).
- Kıyı Tipi: Boyuna Kıyı. Falezli. Doğal liman az (Sinop).
- Heyelan: Doğu Karadeniz'de risk yüksek (eğim, yağış, kil).
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Kıyıda Karadeniz İklimi (Her mevsim yağışlı, yaz serin, kış ılık, nemli, bulutlu). En çok yağış D. Karadeniz (Rize), en az O. Karadeniz. İç kesimler karasal.
- Mikroklima: Rize (Turunçgil, Kivi).
- Bitki Örtüsü: Gür Ormanlar (Geniş Yapraklı -> Karma -> İğne Yapraklı). Orman üstü Alpin Çayırlar. Tahrip alanları Psödomaki (Fındık).
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Nüfus ve Yerleşme
- Nüfus kıyıda yoğundur. Çok göç verir.
- Kırsal yerleşme dağınıktır. Ahşap mesken yaygındır.
Tarım, Hayvancılık ve Balıkçılık
- Tarım: Çay (D.Kdz), Fındık (Tüm kıyı), Mısır, Tütün (O.Kdz, B.Kdz), Pirinç (O.Kdz, B.Kdz), Kenevir (B.Kdz), Kivi. Alanlar dar, makineleşme zor.
- Hayvancılık: Büyükbaş (mera - D.Kdz yaylaları), Arıcılık, Mandacılık (Samsun).
- Balıkçılık: Türkiye'de birinci sırada (%80+). Hamsi.
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik: Taş Kömürü (Zonguldak), Bakır (Murgul, Küre).
- Sanayi: Demir-Çelik (Karabük, Ereğli), Bakır (Samsun, Murgul), Çay (Rize), Fındık (Ordu, Giresun), Şeker, Sigara, Orman Ürünleri, Gübre (Samsun). Batı ve Orta Karadeniz daha gelişmiş.
Ulaşım
- Zor ve maliyetli (engebe). Karadeniz Sahil Yolu ana akstır.
- Geçitler/Tüneller önemli: Zigana, Kop, Ovit, Ilgaz, Ecevit.
- Demiryolu seyrek (Samsun-Sivas, Zonguldak-Ankara). Doğu Karadeniz'de yok.
- Limanlar: Samsun (en büyük hinterland), Trabzon, Zonguldak, Hopa, Rize, Ordu, Giresun.
- Havalimanları: Trabzon, Samsun, Ordu-Giresun (ORGİ).
- Bartın Çayı'nda taşımacılık.
Turizm
- Yayla Turizmi (Ayder, Uzungöl...), Doğa Turizmi (Milli Parklar, Rafting-Çoruh), Kültür/Tarih (Sümela, Safranbolu...), Kış Turizmi (Kartalkaya, Ilgaz...).
Bölüm 4 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 5: Marmara Bölgesi
Türkiye'nin kuzeybatısında yer alan Marmara Bölgesi, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan stratejik konumu, önemli su yolları (İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Marmara Denizi) ve gelişmiş ekonomisi ile ülkenin en dinamik bölgesidir. Yüzölçümü bakımından en küçük bölgemiz olmasına rağmen, nüfus yoğunluğu, sanayi üretimi, ticaret hacmi ve ulaşım olanakları bakımından en gelişmiş bölgedir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Marmara Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin kuzeybatısı. Asya (Anadolu) ve Avrupa (Trakya) kıtalarında toprağı bulunur.
- Sınırlar: Kuzeyde Karadeniz, güneyde Ege, doğuda Karadeniz ve İç Anadolu, batıda Ege Denizi ve Yunanistan/Bulgaristan ile çevrilidir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 67.300 km² ile Türkiye yüzölçümünün %8.5'ini kaplar (En küçük 2. bölge Güneydoğu Anadolu'dur).
- Önem: İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi'ne sahiptir. Türkiye'nin en işlek ulaşım yolları üzerindedir. Sanayi, ticaret, finans ve kültür merkezidir.
- Bölümler: Dört bölüme ayrılır:
- Yıldız (Istranca) Dağları Bölümü: Bölgenin Karadeniz kıyısındaki dağlık bölümü (Kırklareli). Engebeli, seyrek nüfuslu, ormancılık yaygın.
- Ergene Bölümü: Trakya'nın iç kesimindeki alçak ve düz bölüm (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli'nin iç kısımları). Karasal iklim etkili, tarım (ayçiçeği, pirinç, buğday) ve sanayi gelişmiştir.
- Güney Marmara Bölümü: Marmara Denizi'nin güneyi (Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Bilecik). Yükselti artar (Uludağ), Akdeniz iklimi etkisi görülür, tarım (zeytin, meyve, sebze) ve sanayi (otomotiv, tekstil) gelişmiştir.
- Çatalca-Kocaeli Bölümü: İstanbul ve Kocaeli illerini kapsayan, alçak plato görünümündeki bölüm. Türkiye'nin en yoğun nüfuslu ve en gelişmiş sanayi alanıdır. İstanbul Boğazı bu bölümde yer alır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri
- Genel Özellik: Türkiye'nin ortalama yükseltisi en az olan bölgesidir. Genellikle alçak platolar ve ovalardan oluşur.
- Dağlar: Yıldız (Istranca) Dağları (Kırklareli), Koru Dağları (Tekirdağ), Samanlı Dağları (Kocaeli-Yalova), Uludağ (Bursa - bölgenin en yüksek noktası), Biga Dağları (Çanakkale). Genellikle alçak ve aşınmış dağlardır.
- Platolar: Çatalca-Kocaeli Platosu (İstanbul-Kocaeli) aşınım platosudur ve sanayinin en yoğun olduğu alandır.
- Ovalar: Ergene Ovası (Trakya'nın büyük bölümü - tektonik), Adapazarı Ovası, Bursa Ovası, Balıkesir Ovası, Susurluk Ovası. Verimli tarım alanlarıdır.
- Akarsular: Meriç Nehri (Yunanistan sınırı), Ergene Nehri (Meriç'in kolu), Susurluk Irmağı (G. Marmara'dan denize dökülür), Sakarya Nehri (aşağı çığırı), Gönen Çayı. Akış hızları genellikle düşüktür, enerji potansiyelleri azdır, ancak taşkın riski olabilirler.
- Göller: Tektonik kökenli göller yaygındır: İznik Gölü, Ulubat Gölü, Manyas (Kuş) Gölü, Sapanca Gölü. Kıyı set gölleri de bulunur: Terkos (Durusu), Küçükçekmece, Büyükçekmece.
- Deniz ve Boğazlar: Marmara Denizi (iç deniz), İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı bölgenin en önemli coğrafi unsurlarıdır. Ulaşım ve stratejik açıdan kritiktirler.
- Kıyı Tipi: Güneybatı Marmara'da (Kapıdağ Yarımadası, Çanakkale Boğazı çevresi) Ria Kıyı Tipi (eski akarsu vadilerinin sular altında kalması) görülür. Çatalca-Kocaeli kıyılarında Limanlı Kıyılar (Büyükçekmece, Küçükçekmece), Trakya Karadeniz kıyılarında Falezli Kıyılar bulunur.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Marmara Bölgesi, üç farklı iklim tipi arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Bu durum tarım ürünü çeşitliliğini artırır.
- Güney Marmara ve Ege'ye bakan kıyılar: Akdeniz iklimi etkilidir (Yazlar sıcak-kurak, kışlar ılık-yağışlı). Zeytin, incir gibi Akdeniz bitkileri yetişir.
- Karadeniz Kıyıları (Yıldız Dağları Bölümü): Karadeniz iklimi etkilidir (Her mevsim yağışlı, ılıman). Nemli ormanlar görülür.
- İç Kesimler (Ergene Bölümü, Bursa-Bilecik çevresi): Karasal iklim özellikleri görülür (Kışlar daha soğuk ve kar yağışlı, yazlar sıcak ve kurak, yağış miktarı daha az). Buğday, ayçiçeği gibi karasal iklim ürünleri yetişir.
- Bitki Örtüsü: İklim çeşitliliğine bağlı olarak değişir.
- Güney Marmara'da Akdeniz iklimi etkisiyle maki ve yer yer kızılçam ormanları.
- Karadeniz kıyılarında nemcil ormanlar (kayın, gürgen).
- İç kesimlerde bozkır (step) ve antropojen bozkırlar (orman tahribiyle oluşmuş), yer yer meşe ormanları görülür.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Nüfus, Yerleşme ve Sanayi
- Nüfus: Türkiye'nin en kalabalık bölgesidir. Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Özellikle Çatalca-Kocaeli Bölümü aşırı yoğundur. Bölge, sürekli göç almaktadır.
- Yerleşme: Kentleşme oranı çok yüksektir. Kırsal nüfus oranı en düşük bölgedir. İstanbul, Bursa, Kocaeli, Tekirdağ, Sakarya önemli şehirlerdir.
- Sanayi: Türkiye'nin en sanayileşmiş bölgesidir. Ülke sanayi üretiminin yarıdan fazlası bu bölgede yapılır. Başlıca Sanayi Kolları:
- Otomotiv: Bursa, Kocaeli, Sakarya.
- Tekstil ve Hazır Giyim: İstanbul, Bursa, Tekirdağ.
- Gıda Sanayi: Yaygın (hammadde ve pazar).
- Kimya ve Petrokimya: Kocaeli (İzmit Körfezi), İstanbul, Tekirdağ.
- Demir-Çelik ve Metal Eşya: İstanbul, Kocaeli, Bursa.
- Makine Sanayi: İstanbul, Kocaeli, Bursa.
- Konserve: Güney Marmara (Bursa, Balıkesir, Çanakkale).
- Toprak Sanayi (Seramik, Fayans): Bilecik (Bozüyük), Çanakkale (Çan).
Tarım, Hayvancılık ve Madencilik
- Tarım: İklim çeşitliliği nedeniyle ürün çeşitliliği fazladır. Yüzölçümü küçük olmasına rağmen tarımsal üretim değeri yüksektir (modern yöntemler kullanılır).
- Ayçiçeği: Türkiye üretiminde birinci (Ergene Bölümü - Tekirdağ, Edirne).
- Pirinç (Çeltik): Türkiye üretiminde birinci (Meriç Havzası - Edirne).
- Zeytin: Güney Marmara (Bursa-Gemlik, Balıkesir-Edremit).
- Şeker Pancarı, Buğday: Ergene ve Güney Marmara'nın iç kesimleri.
- Mısır: Adapazarı Ovası.
- Meyve ve Sebzeler: Güney Marmara (Şeftali-Bursa, Elma-Bilecik, Domates, Biber...).
- Hayvancılık:
- Besi ve Ahır Hayvancılığı (Büyükbaş): Tüketim merkezlerine yakınlık nedeniyle gelişmiştir (Tekirdağ, Balıkesir).
- Kümes Hayvancılığı: En fazla geliştiği bölgedir (Balıkesir, Sakarya, Bolu).
- İpek Böcekçiliği: Bursa, Bilecik çevresi (geleneksel önemi).
- Mandacılık: İstanbul çevresi.
- Madencilik:
- Bor Mineralleri: Balıkesir (Bigadiç, Susurluk), Bursa (Kestelek).
- Mermer: Marmara Adası (Balıkesir), Bilecik.
- Linyit: Edirne, Tekirdağ, Çanakkale.
- Doğal Gaz: Kırklareli (Hamitabat), Tekirdağ.
- Volfram: Bursa (Uludağ).
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Türkiye'nin en gelişmiş ulaşım ağına sahiptir.
- Karayolu: Otoyollar (İstanbul-Ankara, İstanbul-İzmir, Kuzey Marmara), bölünmüş yollar ve köprüler (Boğaz Köprüleri, Osmangazi, Çanakkale) çok yoğundur.
- Demiryolu: Yüksek Hızlı Tren (Ankara-Eskişehir-İstanbul), Marmaray, konvansiyonel hatlar.
- Denizyolu: En önemli limanlar (İstanbul-Ambarlı, Kocaeli-Derince, Tekirdağ-Asyaport, Bandırma, Gemlik). Boğazlar ve Marmara Denizi'nde yoğun trafik.
- Havayolu: En büyük havalimanları (İstanbul Havalimanı, Sabiha Gökçen), Bursa-Yenişehir, Kocaeli-Cengiz Topel, Tekirdağ-Çorlu, Balıkesir Koca Seyit.
- Turizm: Özellikle kültür ve tarih turizmi açısından Türkiye'nin merkezidir.
- İstanbul: Tarihi Yarımada (Topkapı, Ayasofya, Sultanahmet), Boğaziçi, müzeler, kongre ve iş turizmi.
- Edirne: Selimiye Camii (UNESCO), tarihi köprüler, Kırkpınar güreşleri.
- Bursa: Osmanlı eserleri (Ulu Camii, Yeşil Türbe), Uludağ (Kış turizmi), kaplıcalar.
- Çanakkale: Truva Antik Kenti (UNESCO), Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı (Şehitlikler).
- Diğer: İznik (Çini), Güney Marmara kıyıları (deniz), Manyas Kuş Gölü.
Bölüm 5 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 6: Ege Bölgesi
Türkiye'nin batısında yer alan Ege Bölgesi, adını kıyısında bulunduğu Ege Denizi'nden alır. Girintili çıkıntılı kıyıları, kıyıya dik uzanan dağları ve aralarındaki verimli graben ovaları, Akdeniz iklimi, zeytin-üzüm-incir-tütün gibi karakteristik tarım ürünleri, gelişmiş sanayisi, önemli limanları ve yoğun turizm faaliyetleri ile dikkat çeker. Yüzölçümü bakımından orta büyüklükte bir bölgedir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Ege Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin batısı, Ege Denizi kıyısı.
- Sınırlar: Kuzeyde Marmara, doğuda İç Anadolu, güneyde Akdeniz, batıda Ege Denizi ile çevrilidir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 85.000 km² ile Türkiye yüzölçümünün %11'ini kaplar.
- Bölümler: İklim, yer şekilleri ve ekonomik faaliyetlerdeki farklılıklara göre iki bölüme ayrılır:
- Ege Bölümü (Kıyı Ege): İzmir, Aydın, Manisa, Muğla, Denizli'nin batısı, Balıkesir'in güneyi gibi kıyı ve yakın çevresindeki illeri kapsar. Akdeniz iklimi belirgindir. Dağlar kıyıya dik uzanır, graben ovaları geniştir. Tarım, sanayi, ticaret, turizm çok gelişmiştir. Nüfus yoğundur.
- İç Batı Anadolu Bölümü: Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak illerini ve Denizli'nin doğusunu kapsar. Deniz etkisinden uzaklaştıkça iklim karasallaşır. Yükselti artar. Ekonomik faaliyetler daha çok tarım (tahıl, haşhaş), hayvancılık ve madenciliğe dayanır. Kıyı Ege'ye göre daha az gelişmiştir ve nüfus daha seyrektir.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Horst-Graben Sistemi)
- Dağlar: Bölgenin en karakteristik özelliğidir. Kıyı Ege'de dağlar kıyıya genellikle dik uzanır. Bu dağlar Kırıklı Dağlar (Horst) özelliğindedir. Başlıcaları (Kuzeyden Güneye):
- Kaz Dağları, Madra Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar, Aydın Dağları, Menteşe Dağları (Kıyıya paralel uzanır - istisna!).
- İç Batı Anadolu'da Murat Dağı, Emir Dağı gibi İç Anadolu'ya geçişi sağlayan dağlar bulunur.
- Ovalar (Grabenler): Dağların (Horst) arasında uzanan, tektonik çöküntü alanlarıdır (Graben). Akarsular tarafından alüvyonlarla doldurulmuş çok verimli ovalardır. Başlıcaları (Kuzeyden Güneye):
- Bakırçay Ovası (Bakırçay Nehri)
- Gediz Ovası (Gediz Nehri - En büyüğü)
- Küçük Menderes Ovası (K. Menderes Nehri)
- Büyük Menderes Ovası (B. Menderes Nehri)
- Akarsular: Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes. Genellikle graben ovalarında akarlar, yatak eğimleri azdır, menderesler (büklümler) çizerek akarlar ve delta ovaları oluştururlar. Enerji potansiyelleri düşüktür.
- Göller: Bafa (Çamiçi) Gölü (Alüvyal set gölü - eski bir körfez), Marmara Gölü (Manisa), Işıklı Gölü (Denizli). İç Batı Anadolu'da Acıgöl gibi tektonik göller de bulunur.
- Kıyı Tipi: Dağların kıyıya dik uzanması nedeniyle Enine Kıyı Tipi yaygındır. Güneybatıda Menteşe Yöresi'nde Ria Kıyı Tipi ve Dalmaçya Kıyı Tipi (Fethiye-Kaş arası, aslında Akdeniz'e taşar) görülür.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Kıyı kesimlerde (Ege Bölümü) Akdeniz İklimi hakimdir (Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı). Denizel etki dağların kıyıya dik uzanması nedeniyle iç kesimlere kadar (yaklaşık 200 km) sokulabilir. İç Batı Anadolu Bölümü'nde ise yükselti ve denizden uzaklık nedeniyle karasal iklim özellikleri görülür (kışlar daha soğuk ve kar yağışlı, yazlar sıcak ve kurak, sıcaklık farkları daha belirgin).
- Bitki Örtüsü: Kıyı kesimlerde Akdeniz iklimine bağlı olarak maki bitki örtüsü ve kızılçam ormanları yaygındır. İç Batı Anadolu'da ise karasal iklim nedeniyle bozkır bitki örtüsü ve yer yer meşe ormanları görülür.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım ve Hayvancılık
- Tarım: Bölge ekonomisinde çok önemlidir. Verimli graben ovaları ve Akdeniz iklimi sayesinde ticari değeri yüksek endüstri ve ihraç ürünleri yetiştirilir. Sulama olanakları gelişmiştir. Polikültür (çoklu ürün) tarımı yaygındır.
- Zeytin: Türkiye üretiminde birinci (Aydın, İzmir, Manisa, Muğla).
- Üzüm: Türkiye üretiminde birinci (Manisa - Sultani üzüm, İzmir, Denizli).
- İncir: Türkiye üretiminde ve ihracatında birinci (Aydın, İzmir).
- Tütün: Türkiye üretiminde birinci (Manisa, Denizli, İzmir, Uşak).
- Pamuk: GAP'tan sonra ikinci sırada (Aydın, İzmir, Manisa).
- Haşhaş: İç Batı Anadolu (Afyonkarahisar - Devlet kontrolünde).
- Turunçgiller: Kıyı kesimde (Aydın, Muğla, İzmir).
- Sebzeler: Kıyı ovalarında yoğun olarak (Domates, Biber...). Seracılık da gelişmiştir.
- Tahıllar: İç Batı Anadolu'da (Buğday, Arpa).
- Hayvancılık:
- Küçükbaş Hayvancılık (Koyun): İç Batı Anadolu'da yaygındır.
- Büyükbaş Hayvancılık (Besi/Ahır): Büyük şehirlere yakın yerlerde (İzmir, Manisa) gelişmiştir.
- Kümes Hayvancılığı: Manisa, İzmir çevresinde yoğundur.
- Arıcılık: Muğla çevresi (Çam balı).
- Kültür Balıkçılığı: Kıyılardaki koylarda (Muğla, İzmir) çok gelişmiştir.
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik:
- Linyit: Soma (Manisa), Tunçbilek, Seyitömer, Tavşanlı (Kütahya), Yatağan (Muğla). Termik santrallerde kullanılır.
- Mermer: Afyonkarahisar başta olmak üzere bölgede yaygındır.
- Bor: Kütahya (Emet) - Marmara sınırına yakın.
- Demir: Edremit, Simav.
- Krom: Muğla, Kütahya.
- Zımpara Taşı: İzmir, Aydın, Muğla, Denizli.
- Feldspat: Manisa, Kütahya, Aydın, Muğla.
- Civa: İzmir (Ödemiş).
- Sanayi: Marmara'dan sonra en gelişmiş ikinci sanayi bölgesidir.
- Petrol Rafinerileri ve Petrokimya: İzmir (Aliağa - Tüpraş, Star, Petkim).
- Dokuma ve Tekstil: İzmir, Denizli, Aydın, Uşak (battaniye).
- Gıda Sanayi: Zeytinyağı (Ayvalık, Edremit), Şarap (İzmir, Manisa), Konserve, Şeker (Afyon, Uşak).
- Otomotiv: İzmir (BMC).
- Seramik/Porselen: Kütahya.
- Termik Santraller: Soma, Yatağan, Tunçbilek, Seyitömer (Linyitle çalışanlar). Doğal gaz santralleri de vardır.
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Kıyı Ege'de gelişmiştir.
- Karayolu: İzmir merkezli otoyol ve bölünmüş yol ağı (İzmir-Aydın, İzmir-Çeşme, İzmir-İstanbul).
- Demiryolu: İzmir-Ankara (YHT yapımı sürüyor), İzmir-Bandırma, İzmir-Denizli hatları. İzban (şehir içi).
- Denizyolu: İzmir Limanı Türkiye'nin en önemli ihracat limanlarından biridir. Aliağa'da da önemli limanlar bulunur. Kuşadası, Bodrum, Marmaris kruvaziyer turizmi için önemlidir.
- Havayolu: İzmir Adnan Menderes, Dalaman, Bodrum-Milas önemli havalimanlarıdır.
- Turizm: Türkiye'nin en önemli turizm bölgelerinden biridir.
- Deniz Turizmi: Bodrum, Marmaris, Fethiye (Muğla), Kuşadası, Didim (Aydın), Çeşme, Alaçatı (İzmir), Ayvalık (Balıkesir).
- Kültür ve Tarih Turizmi: Efes, Bergama (İzmir), Milet, Didim (Aydın), Hierapolis (Denizli), Sardes (Manisa).
- Sağlık ve Termal Turizm: Pamukkale-Karahayıt (Denizli), Balçova (İzmir), Sandıklı (Afyon), Gönen (Balıkesir).
- Yat Turizmi: Kıyılarda (Mavi Yolculuk).
- Doğa Turizmi: Milli parklar (Kazdağları, Dilek Yarımadası, Spil Dağı).
Bölüm 6 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 7: Akdeniz Bölgesi
Türkiye'nin güney kıyı şeridini oluşturan Akdeniz Bölgesi, adını kıyısında bulunduğu denizden alır. Bölge, kıyıya paralel uzanan Toros Dağları, bu dağların gerisindeki platolar ve Göller Yöresi, kıyıdaki verimli ovalar (özellikle Çukurova), belirgin Akdeniz iklimi, karakteristik maki bitki örtüsü ve kızılçam ormanları ile tanınır. Özellikle turizm (yaz turizmi), tarım (turunçgiller, seracılık) ve ticaret (Mersin Limanı) açısından Türkiye'nin önemli bölgelerindendir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Akdeniz Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin güneyinde, Ege Bölgesi sınırından Suriye sınırına kadar Akdeniz kıyısı boyunca uzanır.
- Sınırlar: Kuzeyde Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu, doğuda Güneydoğu Anadolu, güneyde Akdeniz, batıda Ege Bölgesi ile çevrilidir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 122.100 km² ile Türkiye yüzölçümünün %15'ini kaplar.
- Bölümler: Belirgin yer şekli ve iklim farklılıkları nedeniyle iki bölüme ayrılır:
- Antalya Bölümü: Batı kısmını oluşturur (Antalya, Isparta, Burdur, Muğla'nın doğusu). Toros Dağları kıyıya çok yakındır. Karstik arazi çok yaygındır (Teke ve Taşeli Platoları). Kıyı ovaları dardır (Antalya Ovası hariç). Turizm çok gelişmiştir. Göller Yöresi bu bölümde yer alır.
- Adana Bölümü: Doğu kısmını oluşturur (Adana, Mersin, Hatay, Osmaniye, K.Maraş). Toros Dağları kıyıdan biraz daha içeridedir. Türkiye'nin en büyük delta ovası olan Çukurova bu bölümdedir. Tarım ve sanayi çok gelişmiştir. Mersin ve İskenderun gibi önemli limanlar bulunur.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Toroslar ve Karstik Yapı)
- Dağlar: Bölgenin en belirgin özelliğidir. Kıyıya paralel uzanan Toros Dağları (Batı, Orta ve Güneydoğu Toroslar) hakimdir. Yüksek ve engebelidirler.
- Batı Toroslar (Bey Dağları, Akdağlar), Orta Toroslar (Bolkar Dağları, Aladağlar, Tahtalı Dağları), Güneydoğu Toroslar (Nur (Amanos) Dağları).
- Karstik Şekiller: Özellikle Antalya Bölümü'nde (Teke ve Taşeli Platoları) kalker (kireçtaşı) arazinin yaygın olması nedeniyle karstik şekiller (lapya, dolin, uvala, polye, obruk, mağara, düden, traverten) çok gelişmiştir. Bu platolar tarıma elverişsiz ve seyrek nüfusludur.
- Ovalar: Kıyıda dar şerit halinde bulunurlar (Antalya Ovası). En önemli ve en büyük ova, Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin oluşturduğu Çukurova Delta Ovası'dır (Adana Bölümü). Ayrıca Silifke (Göksu Deltası) ve Amik Ovası (Hatay - tektonik/graben) diğer önemli ovalardır.
- Akarsular: Seyhan, Ceyhan, Göksu, Manavgat, Aksu, Köprüçay, Dalaman Çayı, Asi Nehri (Suriye'den doğar). Rejimleri genellikle düzensizdir (kışın kabarır, yazın azalır). Enerji potansiyelleri vardır.
- Göller (Göller Yöresi): Bölgenin iç-batı kısmında tektonik ve karstik kökenli göller bulunur (Isparta-Burdur çevresi): Beyşehir Gölü (bir kısmı İç Anadolu'da), Eğirdir Gölü (Türkiye'nin 2. büyük tatlı su gölü), Burdur Gölü (tuzlu), Acıgöl (tuzlu), Salda Gölü (karstik).
- Kıyı Tipi: Dağlar kıyıya paralel uzandığı için genellikle Boyuna Kıyı Tipi görülür. Falezler yaygındır (Antalya). Teke Yarımadası'nın güneyinde (Finike-Kaş arası) Dalmaçya Kıyı Tipi görülür (kıyıya paralel adacıklar).
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Bölgenin kıyı kesiminde ve ovalarında belirgin Akdeniz İklimi görülür.
- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
- En fazla yağış kışın, en az yağış yazın düşer. Yıllık yağış miktarı batıdan doğuya doğru artar (Antalya > Adana > Hatay). Dağların yüksek kesimleri daha fazla yağış alır.
- Don olayları ve kar yağışı kıyıda nadiren görülür.
- Güneşlenme süresi uzundur.
- İç kesimlere (Göller Yöresi, K.Maraş'ın kuzeyi) gidildikçe iklim karasallaşır, kışlar soğur, yağış azalır.
- Bitki Örtüsü: Doğal bitki örtüsü kızılçam ormanlarıdır. Bu ormanların tahrip edildiği yerlerde ise kuraklığa dayanıklı, bodur ağaç ve çalılardan oluşan maki toplulukları (zeytin, defne, mersin, keçiboynuzu, sandal, kermez meşesi vb.) görülür. Makilerin tahrip edildiği yerlerde daha cılız garig (frigana) oluşumları bulunur. Torosların yüksek kesimlerinde karaçam, sedir, köknar gibi iğne yapraklı ağaçlar yer alır.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım
- İklim koşulları ve verimli ovalar sayesinde tarım çok gelişmiştir. Yılda birden fazla ürün alınabilir (özellikle Çukurova). Sulama önemlidir.
- Turunçgiller (Narenciye): Türkiye üretiminin %85-90'ı bu bölgededir (Antalya, Mersin, Adana, Hatay).
- Seracılık: Kış ılıklığı ve güneşlenme nedeniyle Türkiye'de en fazla geliştiği bölgedir (Antalya, Mersin). Kışın sebze ve turfanda meyve üretimi yapılır.
- Muz: Türkiye üretiminin tamamına yakını Anamur-Alanya arasında (mikroklima).
- Pamuk: Çukurova ve Antalya ovaları (GAP'tan sonra GDA birinci).
- Gül: Göller Yöresi (Isparta).
- Mısır: Çukurova (sulama ile - 1. sırada).
- Soya Fasulyesi ve Yer Fıstığı: Adana Bölümü (1. sırada).
- Zeytin: Kıyı boyunca (Ege'den sonra 2. sırada).
- Sebzeler: Domates, biber, patlıcan vb. (seracılıkla birlikte çok yaygın).
- Buğday: İç kesimler (Göller Yöresi, K.Maraş).
- Anason: Göller Yöresi.
Hayvancılık, Madencilik ve Sanayi
- Hayvancılık:
- Kıl Keçisi: Torosların engebeli ve makilik arazilerinde yaygındır (Türkiye'de en fazla).
- Büyükbaş ve koyun hayvancılığı daha azdır. Yaylacılık faaliyeti vardır.
- Madencilik:
- Krom: Fethiye, Köyceğiz, Adana çevresi. Antalya'da ferrokrom tesisi bulunur.
- Boksit (Alüminyum): Akseki (Antalya), Saimbeyli (Adana). Seydişehir tesisi yakındır.
- Barit: Antalya (Alanya, Gazipaşa).
- Demir: Adana (Feke, Saimbeyli).
- Sanayi: Adana Bölümü, Antalya Bölümü'ne göre daha sanayileşmiştir.
- Tarıma Dayalı Sanayi: Çok gelişmiştir (Yağ, un, konserve, tekstil - Adana, Mersin, Antalya, Hatay).
- Petrokimya: Mersin (Ataş - depolama), Adana.
- Demir-Çelik: İskenderun (İsdemir).
- Gübre Sanayi: Mersin, Adana, İskenderun.
- Dokuma/Tekstil: Adana, K.Maraş, Antalya.
- Orman Ürünleri: Batı Toroslar çevresi.
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Toros Dağları nedeniyle kıyı ile iç kesimler arası ulaşım zordur ve geçitlerle (Sertavul, Gülek, Belen) sağlanır. Kıyı boyunca ulaşım daha gelişmiştir.
- Denizyolu: Mersin Limanı (Türkiye'nin en büyüklerinden, serbest bölge), İskenderun Limanı (Demir-Çelik, maden), Antalya Limanı (Turizm, kruvaziyer).
- Havayolu: Antalya Havalimanı (Turizmde en işlek), Adana Şakirpaşa, Hatay, Gazipaşa (Alanya).
- Karayolu: Kıyı boyunca ve iç kesimlere bağlantı sağlayan otoyollar ve devlet yolları.
- Boru Hatları: BTC (Ceyhan), Kerkük-Yumurtalık.
- Turizm: Türkiye'nin en önemli turizm bölgesidir.
- Deniz (Yaz) Turizmi: Antalya (Alanya'dan Kaş'a kadar tüm kıyı şeridi), Mersin (Kızkalesi), Hatay (Arsuz).
- Kültür ve Tarih Turizmi: Antalya (Perge, Aspendos, Side, Myra), Mersin (Cennet-Cehennem, Kanlıdivane), Hatay (Antakya Mozaik Müzesi, St. Pierre Kilisesi).
- Doğa Turizmi: Milli Parklar (Köprülü Kanyon, Beydağları), Manavgat Şelalesi, Damlataş Mağarası, Karstik Göller (Göller Yöresi).
- Yayla Turizmi: Toroslar üzerindeki yaylalar.
- İnanç Turizmi: Hatay (St. Pierre), Tarsus (St. Paul Kuyusu, Ashab-ı Kehf).
- Kış Turizmi: Saklıkent (Antalya), Davraz (Isparta).
Bölüm 7 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 8: İç Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin merkezinde yer alan İç Anadolu Bölgesi, etrafının yüksek dağlarla çevrili olması nedeniyle deniz etkilerine kapalıdır. Bu durum, bölgenin iklimini, bitki örtüsünü ve ekonomik faaliyetlerini belirleyen temel faktördür. Geniş platoları ve ovaları, karasal iklimi, bozkır bitki örtüsü ve Türkiye'nin tahıl ambarı olması ile karakterizedir. Yüzölçümü bakımından Doğu Anadolu'dan sonra ikinci büyük bölgemizdir. Başkent Ankara bu bölgede yer alır.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde İç Anadolu Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin orta kısmı. Dört yandan diğer bölgelerle çevrilidir, denize kıyısı yoktur.
- Sınırlar: Kuzeyde Karadeniz, güneyde Akdeniz, doğuda Doğu Anadolu, batıda Ege ve Marmara Bölgeleri.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 151.000 km² ile Türkiye yüzölçümünün %19'unu kaplar (2. Büyük).
- Bölümler: Yer şekilleri, iklim ve ekonomik faaliyetlerdeki farklılıklara göre dört bölüme ayrılır:
- Konya Bölümü: Bölgenin en büyük ve en düz bölümü (Konya, Karaman, Aksaray). Türkiye'nin tahıl ambarıdır. Tuz Gölü bu bölümdedir. Sulama (KOP) önemlidir.
- Yukarı Sakarya Bölümü: Kuzeybatıda yer alır (Ankara, Eskişehir). Porsuk Çayı ve Sakarya Nehri çevresinde gelişmiştir. Başkent Ankara burada bulunur. Sanayi ve hizmet sektörü gelişmiştir.
- Orta Kızılırmak Bölümü: Kızılırmak'ın orta havzasını kapsar (Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Yozgat). Volkanik araziler (Kapadokya) ve platolar bulunur. Tarım ve sanayi önemlidir.
- Yukarı Kızılırmak Bölümü: Bölgenin en doğusunda ve en yüksek bölümüdür (Sivas ve çevresi). Doğu Anadolu'ya geçiş özelliği gösterir. İklim daha serttir, tarım ve hayvancılık yapılır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Platolar ve Volkanik Dağlar)
- Genel Özellik: Geniş platolar ve platoları yaran akarsu vadileri ile kaplıdır. Ortalama yükselti 1000 m civarındadır.
- Platolar: Türkiye'nin en geniş platoları buradadır: Haymana Platosu (Ankara), Cihanbeyli Platosu (Konya), Obruk Platosu (Konya - Karstik şekiller de bulunur), Bozok Platosu (Yozgat), Uzunyayla Platosu (Sivas - en yüksek). Bu platolar genellikle aşınım düzlükleridir.
- Dağlar: Bölgenin kenarlarında sıra dağlar (Sündiken, Sivrihisar, Sultan Dağları, Tahtalı Dağları) bulunur. Bölge içinde ise sönmüş volkanik dağlar önemli yer tutar: Erciyes Dağı (Kayseri - en yüksek), Hasan Dağı (Aksaray), Melendiz Dağı (Niğde), Karacadağ, Karadağ.
- Ovalar: Genellikle platolar arasındaki çukur alanlarda veya akarsu boylarında yer alan tektonik kökenli ovalardır: Konya Ovası (Türkiye'nin en büyüğü), Eskişehir Ovası, Ankara (Mürted) Ovası, Kayseri (Develi) Ovası, Aksaray Ovası.
- Akarsular: Kızılırmak (Türkiye'nin en uzun nehri), Sakarya Nehri (Bölgeden doğar, Karadeniz'e dökülür), Porsuk Çayı (Sakarya'nın kolu), Delice Irmağı (Kızılırmak'ın kolu). Rejimleri düzensizdir (İlkbaharda kabarır, yazın azalır). Sulamada kullanılırlar.
- Göller: Tuz Gölü (Türkiye'nin ikinci büyük gölü, çok sığ, tuzluluk oranı çok yüksek, tuz üretim alanı), Akşehir Gölü, Eber Gölü. Ayrıca Obruk Platosu'nda karstik oluşumlu obruk gölleri (Kızören Obruğu vb.) bulunur. Volkanik set gölü olan Meke Gölü (Konya-Karapınar - Nazar boncuğu) de buradadır.
- Doğal Afetler: Kuraklık, erozyon (rüzgar ve sel), don olayları bölgede etkili olan doğal afetlerdir. Konya-Karapınar çevresi rüzgar erozyonunun en şiddetli olduğu yerlerdendir. Obruk oluşumları da (çökme) görülebilir.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Etrafının dağlarla çevrili ve denizden uzak olması nedeniyle karasal iklim özellikleri çok belirgindir.
- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
- Yıllık ve günlük sıcaklık farkları fazladır.
- Yıllık yağış miktarı azdır (Türkiye ortalamasının altında, 300-500 mm civarı). En az yağış alan yer Tuz Gölü çevresidir.
- En fazla yağış ilkbaharda (Konveksiyonel - Kırkikindi yağışları), en az yağış yazın düşer.
- Bitki Örtüsü: Düşük yağış miktarı ve karasal iklim nedeniyle doğal bitki örtüsü bozkırdır (step). İlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığıyla sararan kısa boylu ot toplulukları (Geven, Çoban Yastığı, Kekik vb.) ve yer yer tek ağaçlardan (meşe) oluşur. Ormanların tahrip edilmesiyle oluşan antropojen bozkırlar da yaygındır.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım ve Hayvancılık ("Tahıl Ambarı")
- Nüfus ve Yerleşme: Yüzölçümü geniş olmasına rağmen nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altındadır. Nüfus daha çok ovalarda ve akarsu kenarlarında toplanmıştır. Ankara, Konya, Kayseri, Eskişehir gibi büyük şehirler dışında nüfus seyrektir. Su kaynakları az olduğu için toplu yerleşmeler yaygındır. Geleneksel mesken tipi kerpiçtir. Göç veren bir bölgedir (büyük şehirleri hariç).
- Tarım: Türkiye'nin tahıl ambarıdır. Geniş düzlükler tarıma elverişlidir ancak en büyük sorun sulama yetersizliğidir. Nadas tarımı yaygındır. KOP projesi sulamayı geliştirmeyi hedefler.
- Buğday: Türkiye üretiminde birinci (Konya başta).
- Arpa: Türkiye üretiminde birinci (Konya başta).
- Şeker Pancarı: Türkiye üretiminde birinci (Konya, Eskişehir).
- Patates: Niğde, Nevşehir, Konya (önemli üretim alanı).
- Nohut, Yeşil Mercimek (Yozgat 1.), Fasulye (Konya 1.): Önemli baklagil üretim alanı.
- Elma: Isparta ile komşu Niğde, Karaman, Konya.
- Üzüm: Nevşehir, Kırşehir (Şaraplık).
- Kayısı, Haşhaş (Afyon'a komşu alanlar).
- Ayçiçeği: Konya (sulama ile).
- Hayvancılık: Bozkır bitki örtüsü nedeniyle küçükbaş hayvancılık (özellikle koyun) çok yaygındır.
- Koyun: Türkiye'de en fazla koyun varlığına sahip bölgedir (Konya başta).
- Tiftik Keçisi (Ankara Keçisi): Ankara ve Eskişehir çevresi.
- Büyükbaş Hayvancılık: Şeker fabrikaları çevresinde (küspe) ve büyük şehirlere yakın yerlerde besi hayvancılığı şeklinde gelişmektedir.
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik:
- Tuz: Tuz Gölü (Türkiye üretiminin yarısından fazlası). Kaya tuzu (Çankırı).
- Bor Mineralleri: Eskişehir (Kırka).
- Lületaşı: Eskişehir (Dünyada tek).
- Trona (Doğal Soda Külü): Ankara (Beypazarı, Kazan).
- Linyit: Ankara (Çayırhan), Sivas (Kangal), Konya (Seyitömer yakını).
- Boksit: Konya (Seydişehir).
- Kurşun-Çinko: Kayseri (Zamantı), Yozgat (Akdağmadeni).
- Mermer: Kırşehir.
- Sanayi: Genellikle tarıma dayalı sanayi ve makine sanayi gelişmiştir. Büyük şehirlerde yoğunlaşır.
- Gıda Sanayi: Un, makarna, bisküvi (Konya, Ankara, Kayseri), Şeker (Konya, Eskişehir, Ankara), Et ve Süt (Konya).
- Makine Sanayi: Tarım makineleri (Konya), Lokomotif/Vagon (Eskişehir-TÜLOMSAŞ, Sivas-TÜDEMSAŞ), Savunma Sanayi (Ankara, Kırıkkale), Otomotiv Yan Sanayi (Konya, Aksaray).
- Çimento: Birçok ilde.
- Mobilya: Kayseri.
- Seramik/Porselen: Eskişehir.
- Alüminyum: Konya (Seydişehir).
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Merkezi konumu ve düz yer şekilleri nedeniyle Türkiye'nin ulaşım ağlarının kavşak noktasıdır.
- Karayolu: Doğuyu batıya, kuzeyi güneye bağlayan ana yollar buradan geçer. Bölünmüş yol ağı gelişmiştir (Ankara-Konya, Ankara-Samsun, Ankara-İzmir vb.).
- Demiryolu: Hem konvansiyonel hatlar hem de Yüksek Hızlı Tren (YHT) hatları (Ankara merkezli İstanbul, Konya, Sivas bağlantıları) çok önemlidir. Ankara-İzmir YHT yapımı devam etmektedir.
- Havayolu: Ankara Esenboğa Havalimanı ülkenin en işlek havalimanlarından biridir. Konya, Kayseri, Nevşehir, Eskişehir, Sivas havalimanları da önemlidir.
- Turizm: Özellikle kültür ve tarih turizmi gelişmiştir.
- Nevşehir (Kapadokya): Peri Bacaları, yeraltı şehirleri, vadiler (Göreme Tarihi Milli Parkı - UNESCO). Balon turizmi.
- Ankara: Anıtkabir, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Kalesi, Hacı Bayram Veli Camii.
- Konya: Mevlana Müzesi ve Türbesi (İnanç turizmi), Çatalhöyük Neolitik Kenti (UNESCO).
- Çorum: Hattuşaş (Hitit Başkenti - UNESCO), Alacahöyük.
- Sivas: Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (UNESCO).
- Kayseri: Erciyes Dağı (Kış turizmi), Kültepe (Kaniş).
- Kırşehir, Ankara (Kızılcahamam): Termal turizm.
Bölüm 8 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 9: Doğu Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin doğusunda yer alan Doğu Anadolu Bölgesi, ülkenin en büyük yüzölçümüne (%21) sahip bölgesidir. Ortalama yükseltinin en fazla (yaklaşık 2000 m), iklimin en sert ve nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölgedir. Geniş platoları, yüksek dağları, volkanik arazileri ve sert karasal iklimi bölgenin temel coğrafi karakterini oluşturur. Ekonomisi büyük ölçüde hayvancılığa (özellikle büyükbaş mera hayvancılığı) ve madenciliğe dayanır.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Doğu Anadolu Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin en doğusu.
- Sınırlar: Kuzeyde Karadeniz, batıda İç Anadolu ve Akdeniz, güneyde Güneydoğu Anadolu ve Irak, doğuda İran, Nahçıvan, Ermenistan ve Gürcistan ile çevrilidir. En fazla ülke ile sınırı olan bölgemizdir.
- Yüzölçümü: Yaklaşık 163.000 km² ile Türkiye yüzölçümünün %21'ini kaplar (En Büyük).
- Bölümler: Yükselti, iklim ve ekonomik farklılıklara göre dört bölüme ayrılır:
- Yukarı Fırat Bölümü: Bölgenin batısı (Malatya, Elazığ, Erzincan, Tunceli, Bingöl). Fırat Nehri'nin yukarı havzasıdır. Yükseltisi diğer bölümlere göre daha azdır. Madencilik (Krom, Bakır, Kurşun-Çinko, Demir) ve tarım (Kayısı-Malatya) önemlidir.
- Erzurum-Kars Bölümü: Kuzeydoğuda yer alır (Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır). Geniş ve yüksek platolardan (ortalama 2000 m) oluşur. Yaz yağışları ve gür çayırlar sayesinde büyükbaş mera hayvancılığının merkezidir. İklim çok serttir. Iğdır Ovası (mikroklima) önemli bir tarım alanıdır.
- Yukarı Murat-Van Bölümü: Bölgenin orta-doğu kısmını kapsar (Van, Muş, Bitlis, Ağrı). Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü buradadır. Volkanik dağlar (Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı) yoğundur. Geniş platolar ve tektonik ovalar (Muş Ovası) bulunur. Hayvancılık önemlidir.
- Hakkari Bölümü: Bölgenin en güneydoğusunda, en dağlık ve en sapa bölümüdür (Hakkari, Şırnak'ın doğusu). Buzul şekilleri (Cilo Dağı) görülür. İklim çok serttir, ulaşım zordur. Küçükbaş hayvancılık ve arıcılık yapılır.
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Yüksek Dağlar, Volkanizma, Platolar)
- Genel Özellik: Türkiye'nin ortalama yükseltisi en fazla olan bölgesidir. Çok dağlık ve engebelidir.
- Dağlar: Doğu Torosların uzantıları ve Kuzey Anadolu Dağları'nın iç sıraları bölgede yer alır. Bölgenin en belirgin özelliği sönmüş volkanik dağların (Ağrı - Türkiye'nin en yüksek zirvesi 5137m, Tendürek, Süphan, Nemrut) varlığıdır. Ayrıca Hakkari bölümünde Buzul (Cilo) Dağları bulunur.
- Platolar: Türkiye'nin en yüksek platoları buradadır: Erzurum-Kars Platosu, Ardahan Platosu (Volkanik lav platoları). Bu platolar hayvancılık için çok önemlidir.
- Ovalar: Genellikle tektonik kökenli çöküntü ovalarıdır ve fay hatları boyunca uzanırlar. Tarımın ve nüfusun toplandığı alanlardır: Malatya, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Pasinler, Iğdır, Muş, Yüksekova ovaları.
- Akarsular: Türkiye'nin en önemli akarsularının kaynak alanıdır: Fırat (Karasu ve Murat kollarının birleşimi), Dicle, Aras, Kura. Akarsular dar ve derin vadilerde (boğaz vadi) akar, akış hızları ve aşındırma güçleri yüksektir, hidroelektrik potansiyelleri çok yüksektir (Keban, Karakaya, Atatürk barajları Fırat üzerindedir).
- Göller: Van Gölü (Türkiye'nin en büyük gölü, tektonik oluşumlu, suları sodalı, üzerinde ulaşım yapılır - Van Gölü Feribotu), Çıldır Gölü (volkanik set), Hazar Gölü (tektonik), Nemrut Krater Gölü (Türkiye'nin en büyük krater gölü), Balık Gölü, Haçlı Gölü.
- Jeolojik Yapı ve Depremsellik: Genç oluşumlu araziler yaygındır. Türkiye'nin en önemli fay hatları olan Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) ve Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF) bölgeden geçer. Bu nedenle deprem riski çok yüksektir.
- Buzul Şekilleri: Yüksek dağlarda (Ağrı, Süphan, Buzul Dağları) buzullar ve buzul aşındırma/biriktirme şekilleri (sirk gölleri, morenler) görülür.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Türkiye'nin en belirgin Sert Karasal İklim bölgesidir.
- Kışlar çok uzun, çok soğuk ve kar yağışlıdır. Donlu gün sayısı ve karın yerde kalma süresi en uzundur.
- Yazlar kısa ve serindir (yüksek platolar) veya sıcaktır (alçak ovalar).
- Yıllık ve günlük sıcaklık farkları en fazladır.
- Yıllık yağış miktarı genellikle azdır (400-600 mm), ancak platolarda biraz daha fazladır. En az yağış Iğdır Ovası'na düşer (çölleşme riski).
- En fazla yağış ilkbahar sonu ve yaz başında (konveksiyonel) düşer. Bu durum, yazın yeşil kalan çayırların oluşmasını sağlar.
- Mikroklima: Iğdır Ovası, çevresine göre alçakta kaldığı ve fön rüzgarlarının etkisiyle daha ılıman bir iklime sahiptir. Bu sayede burada pamuk gibi sıcaklık isteği yüksek ürünler yetiştirilebilir.
- Bitki Örtüsü: Yüksek platolarda yaz yağışlarıyla yeşeren Alpin Çayırlar (Dağ Çayırları) en yaygın bitki örtüsüdür. Bu çayırlar büyükbaş hayvancılık için temel besin kaynağıdır. Daha alçak ve kurak yerlerde bozkırlar görülür. Ormanlar seyrektir ve genellikle Sarıçam ormanları şeklindedir (Sarıkamış).
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Hayvancılık (Temel Geçim Kaynağı) ve Tarım
- Nüfus ve Yerleşme: Türkiye'nin en seyrek nüfuslu bölgesidir. Nüfus daha çok tektonik ovalarda ve vadi tabanlarında toplanmıştır. Kırsal yerleşmeler genellikle topludur. Şiddetli iklim ve ekonomik zorluklar nedeniyle bölge dışına yoğun göç verir.
- Hayvancılık: Bölge ekonomisinin temel direğidir.
- Büyükbaş Hayvancılık (Mera): Özellikle Erzurum-Kars Bölümü'ndeki gür alpin çayırlar nedeniyle Türkiye'de mera hayvancılığının en yoğun yapıldığı yerdir. Et ve süt verimi düşüktür ancak son yıllarda ıslah çalışmaları yapılmaktadır.
- Küçükbaş Hayvancılık (Koyun): Van Gölü çevresi ve diğer bozkır alanlarında yaygındır.
- Kıl Keçisi: Hakkari Bölümü ve dağlık alanlar.
- Arıcılık: Bitki çeşitliliği nedeniyle Kars, Hakkari, Bitlis çevresinde önemlidir.
- Tarım: İklimin sertliği, yazların kısa sürmesi ve arazinin engebeli olması nedeniyle tarım alanları dar ve sınırlıdır. Tarım daha çok ovalarda yapılır.
- Tahıllar: Buğday ve arpa (düşük sıcaklığa dayanıklı).
- Kayısı: Malatya Ovası (Türkiye ve dünya üretiminde birinci).
- Şeker Pancarı: Muş, Erzincan, Erzurum.
- Pamuk: Sadece Iğdır Ovası'nda (mikroklima).
- Endemik Bitkiler: Ters Lale (Hakkari).
Madencilik ve Sanayi
- Madencilik: Maden çeşitliliği ve rezervleri bakımından Türkiye'nin en zengin bölgesidir.
- Demir: Divriği (Sivas sınırı), Hekimhan/Hasançelebi (Malatya).
- Krom: Guleman (Elazığ).
- Bakır: Maden (Elazığ).
- Kurşun-Çinko: Keban (Elazığ).
- Kayatuzu: Kars, Iğdır, Erzurum.
- Oltu Taşı: Erzurum (Oltu).
- Linyit: Erzurum (Aşkale), Malatya.
- Mermer: Elazığ (Vişne Mermeri).
- Sanayi: Bölgenin en az gelişmiş ekonomik faaliyetidir. Genellikle madenciliğe, tarıma ve hayvancılığa dayalıdır.
- Ferrokrom Tesisleri: Elazığ.
- Bakır İşletmeleri: Elazığ (Maden).
- Et ve Süt Ürünleri Tesisleri: Erzurum, Kars, Van.
- Şeker Fabrikaları: Erzurum, Erzincan, Muş, Kars, Ağrı.
- Çimento Fabrikaları: Birçok ilde.
- Kayısı İşleme Tesisleri: Malatya.
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Yer şekilleri ve sert iklim koşulları nedeniyle zor ve maliyetlidir. Kışın yollar sık sık kapanabilir. Geçitler ve tüneller önemlidir.
- Demiryolu: Ankara-Kars (Doğu Ekspresi), Elazığ-Tatvan (Van Gölü Feribotu ile İran bağlantısı) önemli hatlardır.
- Havayolu: Bölge için hayati önem taşır. Erzurum, Van, Malatya, Elazığ, Kars, Ağrı, Iğdır, Muş, Erzincan havalimanları önemlidir.
- Karayolu: Doğu-batı ve kuzey-güney bağlantıları sağlanmıştır ancak standartları her yerde yüksek değildir.
- Turizm: Zengin doğal ve tarihi potansiyele sahiptir ancak yeterince gelişmemiştir.
- Kış Turizmi: Palandöken (Erzurum), Sarıkamış (Kars).
- Kültür ve Tarih Turizmi: Ani Harabeleri (Kars - UNESCO), İshak Paşa Sarayı (Ağrı), Van Kalesi, Akdamar Adası ve Kilisesi (Van), Harput (Elazığ), Divriği Ulu Camii (Sivas sınırı - UNESCO).
- Doğa Turizmi: Ağrı Dağı (Türkiye'nin en yüksek dağı), Nemrut Krater Gölü (Bitlis), Van Gölü, Munzur Vadisi Millî Parkı (Tunceli), şelaleler (Tortum), Buzul Dağları (Hakkari).
Bölüm 9 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 10: Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yüzölçümü bakımından en küçük bölgemizdir (%7.5). Ortalama yükseltisi İç Anadolu'dan daha az olup, geniş düzlükler (platolar ve ovalar) hakimdir. Bölgenin en belirleyici özelliği şiddetli yaz kuraklığı ve yüksek sıcaklıklardır. Türkiye'nin en önemli petrol ve fosfat yatakları bu bölgededir. Bölge, Fırat ve Dicle nehirleri sayesinde büyük bir tarım potansiyeline sahiptir ve bu potansiyel Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile harekete geçirilmiştir.
Aşağıdaki interaktif harita üzerinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin önemli fiziki ve beşerî özelliklerini inceleyebilirsiniz.
1. Genel Özellikler ve Bölümler
Bölgenin Konumu, Sınırları ve Bölümleri
- Konum: Türkiye'nin güneydoğusu.
- Sınırlar: K: Doğu Anadolu, B: Akdeniz, G: Suriye, D: Irak/Doğu Anadolu.
- Yüzölçümü: En küçük bölgemiz (%7.5).
- Bölümler: Orta Fırat (Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman - Platolar, GAP), Dicle (Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Şırnak - Daha engebeli, Petrol).
2. Fiziki Coğrafya Özellikleri
Yer Şekilleri (Platolar, Ovalar ve Volkanizma)
- Genel Özellik: Ortalama yükseltisi az, geniş platolar (Gaziantep, Şanlıurfa) ve ovalar hakim.
- Dağlar: Karacadağ (Sönmüş Kalkan Volkan), Mardin Eşiği, Raman Dağı, Garzan Dağı.
- Ovalar: Harran, Suruç, Ceylanpınar (GAP ile sulanır), Diyarbakır Havzası.
- Akarsular: Fırat ve Dicle. Rejimleri düzensiz. GAP barajları (Atatürk, Birecik, Ilısu) bu nehirler üzerindedir.
İklim ve Bitki Örtüsü
- İklim: Şiddetli yaz kuraklığı ve çok yüksek sıcaklıklar. Türkiye'nin en sıcak yeri.
- Buharlaşma en fazla. En fazla yağış kışın, en az yazın.
- Bitki Örtüsü: Bozkır (step). Orman varlığı en az olan bölge.
3. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri
Tarım ve GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi)
- Nüfus/Yerleşme: Yoğunluk ortalamanın altı. Nüfus GAP çevresinde (Gaziantep, Ş.Urfa, Diyarbakır, Mardin) yoğun. Yüksek doğum oranı. Toplu yerleşme. Kerpiç ve taş evler.
- Tarım: GAP ile devrim yaşandı. Sulama arttı, nadas azaldı, ürün çeşitliliği ve verim arttı.
- Pamuk (1. Sırada - Şanlıurfa), Kırmızı Mercimek (1. Sırada - Mardin), Antep Fıstığı (1. Sırada - Gaziantep, Ş.Urfa), Buğday, Arpa, Mısır (sulama ile arttı).
Hayvancılık, Madencilik ve Sanayi
- Hayvancılık: Küçükbaş (koyun, kıl keçisi) yaygın.
- Madencilik: Petrol (Batman, Adıyaman, Diyarbakır - Türkiye üretiminin tamamına yakını), Fosfat (Mardin-Mazıdağı).
- Sanayi: GAP ile gelişiyor. Gaziantep çok önemli bir sanayi merkezi. Tarıma dayalı (Tekstil-Halı, Gıda), Petrol Rafinerisi (Batman), Gübre (Mardin).
Ulaşım ve Turizm
- Ulaşım: Arazi düz olduğu için kolay. Gaziantep kavşak noktasında (otoyol). Habur Sınır Kapısı (Irak) en işlek kapı. Havayolu (Gaziantep, Diyarbakır, Ş.Urfa GAP).
- Turizm: Kültür, tarih ve gastronomi potansiyeli çok yüksek. Göbeklitepe (Şanlıurfa), Balıklıgöl (Şanlıurfa), Nemrut Dağı (Adıyaman), Zeugma (Gaziantep), Mardin Evleri, Diyarbakır Surları, Halfeti.
Bölüm 10 / 11
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Bölüm 11: Bölgelerin Özelliklerinin Karşılaştırılması
Karadeniz
Marmara
Ege
Akdeniz
İç Anadolu
Doğu Anadolu
G.Doğu Anadolu
1. Coğrafi Bölgelerin Karşılaştırmalı Tablosu
Özet Karşılaştırma Tablosu
| Özellik | Karadeniz | Marmara | Ege | Akdeniz | İç Anadolu | Doğu Anadolu | G.Doğu Anadolu |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yer Şekilleri | Kıyıya paralel yüksek dağlar. Engebeli. Deltalar (Bafra, Çarşamba). | En alçak bölge. Platolar, ovalar ve alçak dağlar. Boğazlar. | Dağlar kıyıya dik (Ege Böl.), paralel (Menteşe). Horst-Graben sistemi. | Kıyıya paralel Toroslar. Karstik arazi. Çukurova deltası. | Geniş platolar/ovalar. Sönmüş volkanlar. | En yüksek ve en engebeli. Yüksek platolar (Erzurum-Kars). Volkanik dağlar. | En küçük ve sade. Geniş platolar/ovalar (GAP). Karacadağ (volkan). |
| İklim | Kıyıda Karadeniz (4 mevsim yağış). İçte karasal. | Geçiş iklimi. | Kıyıda Akdeniz, içte karasal. | Kıyıda Akdeniz, içte (Göller) karasal. | Karasal; yağış az (en çok ilkbahar), sıcaklık farkı fazla. | Sert karasal; kışlar en soğuk/uzun. En çok yağış yaz. | Karasal; yazlar en sıcak ve kurak. En çok yağış kış. |
| Bitki Örtüsü | Gür orman; yükseklerde alpin çayır; psödomaki. | Güneyde maki, kuzeyde orman, içte bozkır. | Kıyıda maki-kızılçam; içte bozkır. | Kıyıda kızılçam-maki; yükseklerde orman. | Bozkır (step), orman fakir. | Alpin çayır + bozkır; sarıçam. | Bozkır; en ormansız. |
| Nüfus & Yerleşme | Kıyıda yoğun; göç verir; dağınık köy. | En kalabalık; yoğunluk en fazla; çok göç alır; kentleşme yüksek. | Kıyıda yoğun; göç alır; kırsalda toplu. | Kıyı ovaları ve turizmde yoğun; platolar seyrek. | Göç verir; toplu yerleşme baskın. | En seyrek; göç verir; toplu yerleşme. | Doğum oranı yüksek; nüfus GAP çevresinde; toplu yerleşme. |
| Tarım Ürünleri | Çay(1), Fındık(1), Mısır, Tütün, Pirinç, Kivi. | Ayçiçeği(1), Pirinç(1), Zeytin, Buğday, Şeker pancarı. | Zeytin(1), Üzüm(1), İncir(1), Tütün(1), Pamuk, Turunçgil, Haşhaş. | Turunçgil(1), Muz(1), Seracılık(1), Mısır, Yer fıstığı, Soya, Pamuk, Gül. | Buğday(1), Arpa(1), Şeker pancarı(1), Patates, Yeşil mercimek, Nohut, Üzüm. | Kayısı(1), Buğday, Arpa, Şeker pancarı; Pamuk (Iğdır). | Pamuk(1), Kırmızı mercimek(1), Antep fıstığı(1), Buğday, Arpa, Mısır. |
| Hayvancılık | Büyükbaş (mera-yayla), balıkçılık(1), arıcılık. | Besi/ahır(1), kümes(1), ipekböcekçiliği. | Kümes önemli, besi, arıcılık (Muğla), kültür balıkçılığı(1). | Kıl keçisi(1), yaylacılık. | Koyun(1), tiftik keçisi(1), besi. | Büyükbaş(1 Erzurum-Kars), koyun, arıcılık. | Koyun, kıl keçisi. |
| Maden / Sanayi | Taş kömürü(1), bakır; Karabük/Ereğli D-Ç; Samsun bakır; çay-fındık san. | Bor(1), mermer, linyit, doğalgaz; sanayi en gelişmiş. | Linyit(1), mermer, zımpara, feldspat; petrokimya (Aliağa). | Krom, boksit, barit; tarıma dayalı san., petrokimya (Mersin), D-Ç (İskenderun). | Tuz(1), bor, lületaşı(1), trona(1), linyit; tarıma dayalı san., savunma/raylı. | Demir(1), krom, bakır, kurşun-çinko; sanayi en az gelişmiş. | Petrol(1), fosfat(1); GAP ile sanayi gelişiyor (Gaziantep, Batman). |
2. Bölgelerin “EN”leri (KPSS için Özet)
Bölgelerin “En”leri Tablosu
- Yüzölçümü En Büyük: Doğu Anadolu
- Yüzölçümü En Küçük: Güneydoğu Anadolu
- Nüfusu En Fazla: Marmara
- Nüfusu En Az: Doğu Anadolu
- Nüfus Yoğunluğu En Fazla: Marmara
- Nüfus Yoğunluğu En Az: Doğu Anadolu
- Ortalama Yükselti En Fazla: Doğu Anadolu
- Ortalama Yükselti En Az: Marmara
- En Fazla Yağış: Karadeniz (Doğu Karadeniz)
- En Az Yağış: İç Anadolu (Konya Bölümü)
- Yıllık Sıcaklık Farkı En Fazla: Doğu Anadolu
- Yıllık Sıcaklık Farkı En Az: Karadeniz
- En Yüksek Sıcaklıklar: Güneydoğu Anadolu
- En Düşük Sıcaklıklar: Doğu Anadolu
- En Fazla Orman: Karadeniz
- En Az Orman: Güneydoğu Anadolu
- Güneşlenme Süresi En Fazla: Güneydoğu Anadolu
- Güneşlenme Süresi En Az: Karadeniz
- En Fazla Göç Alan: Marmara
- En Fazla Göç Veren: Karadeniz & Doğu Anadolu
- Sanayi En Gelişmiş: Marmara
- Sanayi En Az Gelişmiş: Doğu Anadolu
- Hidroelektrik Potansiyeli En Yüksek: Doğu Anadolu
- Jeotermal Potansiyeli En Yüksek: Ege
- Güneş Enerjisi Potansiyeli En Yüksek: Güneydoğu Anadolu
- En Fazla Bölüm: Karadeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu (4’er)
- En Az Bölüm: Ege, Akdeniz, G.Doğu Anadolu (2’şer)
Bölüm 11 / 11 (SON)