Parşömen: Cilt II
İlk Türk-İslam Devletleri ve Beylikleri
1. Püf Noktası: Türklerin İslamiyet ile ilk teması Hz. Ömer dönemindeki komşuluk ilişkileriyle başlar. İlk savaşlar ise Hz. Osman döneminde Hazarlarla olmuştur.
2. Şifreleme: Türklerin İslamiyet'i kabulünü kolaylaştıran nedenler: **G.A.Z.A** (Gök Tanrı inancına benzerlik, Ahiret inancı benzerliği, Zulme karşı olma (cihat), Abbasilerin hoşgörüsü).
3. Püf Noktası: **Talas Savaşı (751)**, Çin ve Abbasiler arasında yapıldı ama Türkler (Karluklar) Abbasilerin yanında yer aldı. Bu savaş, Türk-İslam tarihinin miladı sayılır.
4. Püf Noktası: Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk devleti **Karahanlılar**'dır.
5. Şifreleme: Karahanlılar'ın kurucu boyları: **K.A.Y.I** değil, **K.A.L.T.A.K** (Karluk, L..., T..., A..., K... şeklinde değil, **K**arluk, **Y**ağma, **Ç**iğil, **T**uhsi boylarıdır. Akılda kalması için bir tezatlık).
6. Püf Noktası: Karahanlılar, İslamiyet'i kabul etmelerine rağmen "Türk" kimliklerini en çok koruyan devlettir. Resmi dilleri Türkçe, alfabeleri Uygur alfabesidir. Han, Hakan gibi unvanları kullanmaya devam ettiler.
7. Şifreleme: Karahanlılar döneminde yazılan ilk Türk-İslam eserleri (Geçiş Dönemi Eserleri): **K.A.D.I** (Kutadgu Bilig, Atabetü'l Hakayık, Divan-ı Lügati't-Türk, Divan-ı Hikmet). 'D' harfi iki eseri temsil ediyor.
8. Püf Noktası: **Kutadgu Bilig** (Yusuf Has Hacip), ilk Türk-İslam siyasetnamesidir.
9. Püf Noktasi: **Divan-ı Lügati't-Türk** (Kaşgarlı Mahmud), ilk Türkçe ansiklopedik sözlüktür. Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır ve sonunda bir Türk dünyası haritası bulunur.
10. Püf Noktasi: **Atabetü'l Hakayık** (Edip Ahmet Yükneki), ahlaki öğütler veren bir eserdir. "Hakikatlerin Eşiği" demektir.
11. Püf Noktası: **Divan-ı Hikmet** (Hoca Ahmed Yesevi), ilk Türk mutasavvıfının şiirlerini içerir.
12. Püf Noktası: Karahanlılar, tarihteki ilk **burslu öğrencilik sistemini** başlatmışlardır.
13. Püf Noktası: Orduda ilk kez **"Gulam Sistemi"**ni uygulayanlar Karahanlılardır. (Devşirme sisteminin temeli)
14. Püf Noktası: İlk Türk-İslam medresesi olan **Semerkant Medresesi** Karahanlılar tarafından yapılmıştır.
15. Püf Noktası: Karahanlı hükümdarı **Satuk Buğra Han**, İslamiyet'i resmi din olarak kabul eden ilk hükümdardır ve "El-Mücahit", "El-Gazi" unvanlarını almıştır.
16. Şifreleme: Karahanlılar'daki **Ribat**'lar çok fonksiyonludur. Şifresi: **T.A.K.K.E** (Ticaret, Askeri üs, Konaklama, Kültür yayma, Eğitim).
17. Püf Noktası: **Tolunoğulları** ve **İhşidiler (Akşitler)**, Mısır'da kurulan ilk Türk-İslam devletleridir. Kurucuları Abbasilerin valileridir. Bu tür devletlere **Tevaif-i Mülk** denir.
18. Şifreleme: Mısır'da kurulan Türk Devletleri sırasıyla: **T.İ.E.M** (Tolunoğulları, İhşidiler, Eyyubiler, Memlükler).
19. Püf Noktası: Tolunoğulları'nın en önemli eseri **Maristan** adını verdikleri hastanelerdir. Halk için ücretsizdi.
20. Püf Noktası: İhşidiler, **Hicaz** (Mekke-Medine) bölgesine egemen olan ilk Türk devletidir. Bu kutsal topraklara sahip olmaları önemlidir.
21. Püf Noktası: **Gazneliler**, adını kurulduğu Gazne şehrinden almıştır. Kurucusu **Alp Tigin**'dir.
22. Püf Noktası: Gazneliler çok uluslu bir imparatorluktur. Bu yapı, yıkılmalarını kolaylaştırmıştır.
23. Püf Noktası: En ünlü hükümdarı **Gazneli Mahmud**'dur. Hindistan'a yaptığı 17 sefer ile İslamiyet'i yaymış ve **"Put Kırıcı"** olarak anılmıştır.
24. Püf Noktası: "Sultan" unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı **Gazneli Mahmud**'dur. Bu unvanı ona Abbasi halifesi vermiştir.
25. Püf Noktası: Gazneli Mahmud, sarayının en değerli hazinesi olarak **Biruni** için "Sarayımın en değerli hazinesi" demiştir.
26. Şifreleme: Gazneliler ile Selçuklular arasında yapılan savaşlar: **N.S.D** (Nesa, Serahs, Dandanakan). Bu savaşların hepsini Selçuklular kazanmıştır.
27. Püf Noktası: **Dandanakan Savaşı (1040)**, Gaznelilerin yıkılış, Büyük Selçuklu Devleti'nin ise resmen kuruluş sürecini başlatan savaştır.
28. Püf Noktası: **Büyük Selçuklu Devleti**, adını devletin kurucusu olan Selçuk Bey'den alır. Asıl kurucular ise torunları **Tuğrul ve Çağrı Beyler**'dir.
29. Püf Noktası: Çağrı Bey Anadolu'ya keşif amaçlı seferler yaparken, Tuğrul Bey devleti yönetmiştir. (İkili teşkilat geleneği).
30. Püf Noktası: Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınları Avrupa Hunları ve Sibirler tarafından yapılmıştır. Ancak yurt edinme amaçlı ilk akınlar Selçuklular (Çağrı Bey) dönemindedir.
31. Püf Noktası: **Pasinler Savaşı (1048)**, Selçuklular ile Bizans arasındaki ilk büyük savaştır ve Selçuklu zaferiyle sonuçlanmıştır.
32. Püf Noktası: Tuğrul Bey, **Bağdat Seferi (1055)** ile Şii Büveyhoğullarına son vererek Abbasi halifesini koruma altına almıştır. Bu olaydan sonra **"Doğunun ve Batının Sultanı"** unvanını almıştır.
33. Püf Noktası: **Sultan Alparslan** dönemi, Ani Kalesi'ni fethetmesiyle "Ebu'l Feth" (Fetihlerin Babası) unvanını almıştır.
34. Püf Noktası: **Malazgirt Savaşı (1071)**, "Yurt Açan" savaştır. Anadolu'nun kapıları Türklere kesin olarak açılmıştır.
35. Püf Noktası: Malazgirt Savaşı sonrası Alparslan'ın "Toprak fethedenin malıdır" sözü, Anadolu'da **I. Beylikler Dönemi**'nin başlamasını sağlamıştır.
36. Şifreleme: Malazgirt sonrası kurulan ilk beylikler: **D.S.M.A.Ç** (Danişmentliler, Saltuklular, Mengücekliler, Artuklular, Çaka Beyliği).
37. Püf Noktası: Büyük Selçuklu'nun en parlak dönemi **Sultan Melikşah** dönemidir.
38. Püf Noktası: Selçukluların yıkılma nedenleri: **H.O.T.B.A.S** (Hasan Sabbah ve Batınilik, Oğuzların isyanı, Taht kavgaları, Büyük atabeylerin bağımsızlık çabaları, Abbasi halifelerinin faaliyetleri, Sultanların yetersizliği).
39. Püf Noktası: Selçukluların yıkılmasına neden olan son savaş, Karahitaylarla yapılan **Katvan Savaşı (1141)**'dir.
40. Püf Noktası: Selçuklular yıkıldıktan sonra ortaya çıkan devletler: Irak, Suriye, Kirman ve Anadolu Selçukluları.
41. Püf Noktası: Türk-İslam devletlerinde hükümdarlık sembolleri: Hutbe okutmak, Para bastırmak, Nevbet (savaş davulu), Tuğ, Sancak, Çetr (şemsiye), Hilat (halifenin gönderdiği hediye).
42. Püf Noktası: Selçuklularda devlet işlerinin görüşüldüğü büyük meclis **Divan-ı Saltanat**'tır.
43. Şifreleme: Divan-ı Saltanat'a bağlı alt divanlar: **İ.T.İ.A** (Divan-ı **İ**stifa (maliye), Divan-ı **T**uğra (yazışma), Divan-ı **İ**şraf (denetim), Divan-ı **A**rz (askeri)).
44. Püf Noktası: **Atabey**, meliklerin (sultanın oğlu) hocasıdır. Atabeylerin güçlenip kendi devletlerini kurması Selçukluların yıkılış nedenlerindendir.
45. Püf Noktası: Toprak sistemi **İkta Sistemi**'ne dayanır. Bu sistemde devlet, maaş karşılığı komutan ve memurlara toprak verir. Bu sayede üretimde devamlılık sağlanır, vergi toplanır ve masrafsız bir ordu (ikta askerleri) oluşturulur.
46. Püf Noktası: Türk-İslam devletlerinde ilk medrese Karahanlılar, sistematik ve yaygın medreseler ise Selçuklular (Nizamiye Medreseleri) tarafından kurulmuştur.
47. Püf Noktası: **Nizamiye Medreseleri**, Büyük Selçuklu veziri **Nizamülmülk** tarafından kurulmuştur. Amacı hem devlet memuru yetiştirmek hem de Batınilik gibi zararlı fikirlerle mücadele etmektir.
48. Püf Noktası: Nizamülmülk'ün ünlü eseri **"Siyasetname"**dir. Hükümdarlara öğütler verir.
49. Şifreleme: Türk-İslam mimarisinin temel yapıları: **K. K. M. T. İ. B** (Külliye, Kervansaray, Medrese, Türbe/Kümbet, İmarethane, Bimarhane).
50. Püf Noktası: **Kümbet**, anıt mezar demektir ve Türklerin İslam mimarisine kazandırdığı "çadır" formundan esinlenmiş bir yapıdır.
51. Püf Noktası: **İmarethane** aşevi, **Bimarhane/Darüşşifa** ise hastane demektir.
52. Püf Noktası: Selçuklularda **"Melik"**, hükümdarın oğlu; **"Şıhne"** ise askeri validir.
53. Püf Noktası: Resmi dil Karahanlılarda Türkçe iken, Gazneliler ve Selçuklularda Arapça (ilim) ve Farsça (edebiyat, saray) idi. Bu durum Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır.
54. Şifreleme: Önemli alimler: **F.İ.B.E.G** (Farabi, İbn-i Sina, Biruni, El-Harezmi, Gazali).
55. Püf Noktası: **Farabi**, "Muallim-i Sani" (İkinci Öğretmen) olarak bilinir ve Birleşmiş Milletler fikrini ilk ortaya atan kişidir.
56. Püf Noktası: **İbn-i Sina** (Avicenna), "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıbbın Kanunu) eseriyle Batı'da yüzyıllarca okutulmuş, "Tıbbın Hükümdarı" olarak bilinir.
57. Püf Noktası: **Harezmi**, cebirin kurucusudur ve "0" (sıfır) rakamını kullanan ilk kişidir.
58. Püf Noktası: **Gazali**, Nizamiye Medreseleri'nin baş müderrisidir ve Batınilik ile fikri mücadele etmiştir. En ünlü eseri "İhya'u Ulum'id-din"dir.
59. Püf Noktası: **Ömer Hayyam**, Selçuklular döneminde yaşamış, astronomi ve matematik ile ilgilenmiş, **Celali Takvimi**'ni hazırlamıştır. Ancak biz onu daha çok rubaileriyle tanırız.
60. Püf Noktası: Hat sanatı, minyatür, tezhip, çinicilik gibi sanatlar gelişirken, İslamiyet'in etkisiyle resim ve heykel sanatı geri planda kalmıştır.
61. Püf Noktası: **Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti**'nin kurucusu **Süleyman Şah**'tır. Başkenti önce İznik, sonra Konya'dır.
62. Püf Noktası: Başkentin İznik'ten Konya'ya taşınmasının sebebi **I. Haçlı Seferi**'dir.
63. Püf Noktası: **I. Kılıç Arslan**, Haçlılarla en çok mücadele eden hükümdarlardandır.
64. Püf Noktası: **Miryokefalon Savaşı (1176)**, "Yurt Tutan" savaştır. Bu savaşla Anadolu'nun Türk yurdu olduğu kesinleşmiş ve Bizans'ın Türkleri Anadolu'dan atma ümidi sona ermiştir.
65. Püf Noktası: Anadolu Selçukluları ticarete çok önem vermiştir. Kervansaraylar, sigortacılık sistemi ve Venedik ile yapılan ilk ticaret antlaşması bunun kanıtıdır.
66. Püf Noktası: En parlak dönem **I. Alaeddin Keykubad** dönemidir.
67. Püf Noktası: Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasına neden olan ilk büyük isyan **Baba İshak (Babailer) İsyanı**'dır.
68. Püf Noktası: **Kösedağ Savaşı (1243)**, Anadolu Selçuklularının Moğollara (İlhanlılar) yenildiği ve yıkılış sürecine girdiği savaştır.
69. Püf Noktası: Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu'da Türk siyasi birliği bozulmuş ve **II. Beylikler Dönemi** başlamıştır.
70. Şifreleme: Anadolu'da kurulan **ilk beylikler (I. Beylikler)** denizci değildir (Çaka Beyliği hariç). **İkinci beylikler** ise kıyılarda kurulduğu için denizcidir.
71. Püf Noktası: Anadolu'da kurulan ilk beylik **Saltuklular** (Erzurum), ilk donanmayı kuran ise **Çaka Beyliği**'dir (İzmir).
72. Püf Noktası: **Danişmentliler**, ilk beyliklerin en güçlüsüdür. Anadolu'daki ilk medrese olan **Yağıbasan Medresesi**'ni kurmuşlardır.
73. Püf Noktası: **Mengücekliler** (Erzincan-Divriği), UNESCO Dünya Mirası Listesi'ndeki **Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası**'nı inşa etmiştir.
74. Püf Noktası: **Artuklular** (Mardin-Harput), sibernetik biliminin kurucusu **El-Cezeri**'ye ev sahipliği yapmıştır. Malabadi Köprüsü de onlara aittir.
75. Şifreleme: II. Beyliklerden denizci olanlar: **K.A.M.C.A.S** (Karesioğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Candaroğulları, Saruhanlıları).
76. Püf Noktası: Osmanlı Devleti'ne katılan ilk beylik **Karesioğulları**'dır. Bu sayede Osmanlı donanma sahibi olmuştur.
77. Püf Noktası: Osmanlı'ya para (çeyiz) yoluyla katılan beylik **Germiyanoğulları**'dır.
78. Püf Noktası: Karamanoğlu Mehmet Bey'in 1277'de "Bugünden sonra divanda, dergahta, bergahta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır." fermanı, **Karamanoğulları**'nın Türkçeye verdiği önemi gösterir.
79. Püf Noktası: Anadolu Selçukluları kendilerini Büyük Selçuklu'nun mirasçısı, Karamanoğulları ise Anadolu Selçukluları'nın mirasçısı olarak gördüğü için Osmanlı'yı en çok onlar uğraştırmıştır.
80. Püf Noktası: **Mevlana Celaleddin Rumi, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli** gibi önemli düşünürler Anadolu Selçuklu döneminde yaşamıştır.
81. Püf Noktası: **Harzemşahlar**, kendilerini Büyük Selçuklu Devleti'nin mirasçısı olarak görmüşlerdir.
82. Püf Noktası: Harzemşahların Moğol kervanına saldırdığı **Otrar Faciası**, Moğolların batı yönündeki büyük istilasını tetiklemiştir.
83. Püf Noktası: **Yassıçemen Savaşı (1230)**'nda Anadolu Selçukluları Harzemşahları yenmiş, bu durum Moğolların Anadolu'ya girişini kolaylaştırmıştır. (Tampon devlet ortadan kalkmıştır).
84. Püf Noktası: **Eyyubiler**, Hıttin Savaşı ile Kudüs'ü Haçlılardan geri alan Selahaddin Eyyubi tarafından Mısır'da kurulmuştur.
85. Püf Noktası: **Memlükler**, ordusu Kıpçak Türklerinden oluşan, Eyyubi ordusundaki komutanlar tarafından kurulmuş bir devlettir. Veraset sistemi farklıdır; en güçlü komutan başa geçer.
86. Püf Noktası: Moğolları dünya tarihinde durdurabilen ilk devlet **Memlükler**'dir (Ayn Calut ve Elbistan Savaşları).
87. Püf Noktası: Abbasi halifeliği Moğollar tarafından yıkılınca, Memlükler halifeyi Mısır'da koruma altına almış ve İslam dünyasının liderliğini üstlenmişlerdir.
88. Püf Noktası: **Timur Devleti**, Cengiz Han soyundan gelmediği için Timur "Han" yerine **"Emir"** unvanını kullanmıştır.
89. Püf Noktası: **Ankara Savaşı (1402)**, Timur ile Osmanlı sultanı Yıldırım Bayezid arasında yapılmış, Osmanlı Devleti Fetret Devri'ne girmiştir.
90. Püf Noktası: Timur Devleti döneminde **Ali Şir Nevai** (Muhakemetü'l-Lugateyn) ve **Uluğ Bey** (astronom) gibi büyük bilim insanları yetişmiştir.
91. Püf Noktası: **Babür Devleti**, Hindistan'da kurulmuş bir Türk-İslam devletidir. En önemli eserleri **Tac Mahal**'dir.
92. Püf Noktası: **Akkoyunlular**'ın en önemli hükümdarı **Uzun Hasan**, "Küçük Türk" olarak bilinir. Kur'an-ı Kerim'i Türkçeye çevirtmiştir.
93. Püf Noktası: Fatih Sultan Mehmet, **Otlukbeli Savaşı**'nda Akkoyunluları yenerek Doğu Anadolu'da Osmanlı hakimiyetini güçlendirmiştir.
94. Kavram: **Kapan Hanı:** Tek bir cins malın toptan satıldığı yer (Unkapanı, Yağkapanı gibi).
95. Kavram: **Bedesten:** Değerli eşyaların (mücevher, kumaş) satıldığı ve saklandığı kapalı çarşı.
96. Kavram: **Ahilik Teşkilatı:** Anadolu Selçuklu'da esnaf ve zanaatkarların örgütüdür. Hem ekonomik hem de dini/sosyal bir yapıdır. Gayrimüslimler giremez. (Osmanlı'daki Lonca Teşkilatı'nın temeli).
97. Kavram: **Kadı:** Davalara bakan hakim. **Subaşı:** Şehirlerin güvenliğinden sorumlu komutan. **Muhtesip:** Çarşı-pazarı denetleyen, bugünün zabıtası.
98. Kavram: **Vakıf:** Hayır işleri için (hastane, medrese, cami vb.) bağışlanan mülkler ve gelirlerdir. Sosyal devlet anlayışının en güzel örneğidir.
99. Püf Noktası: Anadolu Selçuklu mimarisi, Büyük Selçuklu mimarisine göre daha mütevazı ama taş işçiliğinde çok daha ileridir. Taç kapılar buna en güzel örnektir.
100. Şifreleme: Türk-İslam sentezini aklında tut: Türklerin **cihan hakimiyeti** ideali, İslam'daki **cihat** anlayışıyla birleşerek **"İ'la-yı Kelimetullah"** (Allah'ın adını yüceltme) ülküsüne dönüştü.
Parşömen: Cilt II
İlk Türk-İslam Devletleri ve Beylikleri
1. Püf Noktası: Türklerin İslamiyet ile ilk teması Hz. Ömer dönemindeki komşuluk ilişkileriyle başlar. İlk savaşlar ise Hz. Osman döneminde Hazarlarla olmuştur.
2. Şifreleme: Türklerin İslamiyet'i kabulünü kolaylaştıran nedenler: **G.A.Z.A** (Gök Tanrı inancına benzerlik, Ahiret inancı benzerliği, Zulme karşı olma (cihat), Abbasilerin hoşgörüsü).
3. Püf Noktası: **Talas Savaşı (751)**, Çin ve Abbasiler arasında yapıldı ama Türkler (Karluklar) Abbasilerin yanında yer aldı. Bu savaş, Türk-İslam tarihinin miladı sayılır.
4. Püf Noktası: Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk devleti **Karahanlılar**'dır.
5. Şifreleme: Karahanlılar'ın kurucu boyları: **K.A.Y.I** değil, **K.A.L.T.A.K** (Karluk, L..., T..., A..., K... şeklinde değil, **K**arluk, **Y**ağma, **Ç**iğil, **T**uhsi boylarıdır. Akılda kalması için bir tezatlık).
6. Püf Noktası: Karahanlılar, İslamiyet'i kabul etmelerine rağmen "Türk" kimliklerini en çok koruyan devlettir. Resmi dilleri Türkçe, alfabeleri Uygur alfabesidir. Han, Hakan gibi unvanları kullanmaya devam ettiler.
7. Şifreleme: Karahanlılar döneminde yazılan ilk Türk-İslam eserleri (Geçiş Dönemi Eserleri): **K.A.D.I** (Kutadgu Bilig, Atabetü'l Hakayık, Divan-ı Lügati't-Türk, Divan-ı Hikmet). 'D' harfi iki eseri temsil ediyor.
8. Püf Noktası: **Kutadgu Bilig** (Yusuf Has Hacip), ilk Türk-İslam siyasetnamesidir.
9. Püf Noktasi: **Divan-ı Lügati't-Türk** (Kaşgarlı Mahmud), ilk Türkçe ansiklopedik sözlüktür. Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır ve sonunda bir Türk dünyası haritası bulunur.
10. Püf Noktasi: **Atabetü'l Hakayık** (Edip Ahmet Yükneki), ahlaki öğütler veren bir eserdir. "Hakikatlerin Eşiği" demektir.
11. Püf Noktası: **Divan-ı Hikmet** (Hoca Ahmed Yesevi), ilk Türk mutasavvıfının şiirlerini içerir.
12. Püf Noktası: Karahanlılar, tarihteki ilk **burslu öğrencilik sistemini** başlatmışlardır.
13. Püf Noktası: Orduda ilk kez **"Gulam Sistemi"**ni uygulayanlar Karahanlılardır. (Devşirme sisteminin temeli)
14. Püf Noktası: İlk Türk-İslam medresesi olan **Semerkant Medresesi** Karahanlılar tarafından yapılmıştır.
15. Püf Noktası: Karahanlı hükümdarı **Satuk Buğra Han**, İslamiyet'i resmi din olarak kabul eden ilk hükümdardır ve "El-Mücahit", "El-Gazi" unvanlarını almıştır.
16. Şifreleme: Karahanlılar'daki **Ribat**'lar çok fonksiyonludur. Şifresi: **T.A.K.K.E** (Ticaret, Askeri üs, Konaklama, Kültür yayma, Eğitim).
17. Püf Noktası: **Tolunoğulları** ve **İhşidiler (Akşitler)**, Mısır'da kurulan ilk Türk-İslam devletleridir. Kurucuları Abbasilerin valileridir. Bu tür devletlere **Tevaif-i Mülk** denir.
18. Şifreleme: Mısır'da kurulan Türk Devletleri sırasıyla: **T.İ.E.M** (Tolunoğulları, İhşidiler, Eyyubiler, Memlükler).
19. Püf Noktası: Tolunoğulları'nın en önemli eseri **Maristan** adını verdikleri hastanelerdir. Halk için ücretsizdi.
20. Püf Noktası: İhşidiler, **Hicaz** (Mekke-Medine) bölgesine egemen olan ilk Türk devletidir. Bu kutsal topraklara sahip olmaları önemlidir.
21. Püf Noktası: **Gazneliler**, adını kurulduğu Gazne şehrinden almıştır. Kurucusu **Alp Tigin**'dir.
22. Püf Noktası: Gazneliler çok uluslu bir imparatorluktur. Bu yapı, yıkılmalarını kolaylaştırmıştır.
23. Püf Noktası: En ünlü hükümdarı **Gazneli Mahmud**'dur. Hindistan'a yaptığı 17 sefer ile İslamiyet'i yaymış ve **"Put Kırıcı"** olarak anılmıştır.
24. Püf Noktası: "Sultan" unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı **Gazneli Mahmud**'dur. Bu unvanı ona Abbasi halifesi vermiştir.
25. Püf Noktası: Gazneli Mahmud, sarayının en değerli hazinesi olarak **Biruni** için "Sarayımın en değerli hazinesi" demiştir.
26. Şifreleme: Gazneliler ile Selçuklular arasında yapılan savaşlar: **N.S.D** (Nesa, Serahs, Dandanakan). Bu savaşların hepsini Selçuklular kazanmıştır.
27. Püf Noktası: **Dandanakan Savaşı (1040)**, Gaznelilerin yıkılış, Büyük Selçuklu Devleti'nin ise resmen kuruluş sürecini başlatan savaştır.
28. Püf Noktası: **Büyük Selçuklu Devleti**, adını devletin kurucusu olan Selçuk Bey'den alır. Asıl kurucular ise torunları **Tuğrul ve Çağrı Beyler**'dir.
29. Püf Noktası: Çağrı Bey Anadolu'ya keşif amaçlı seferler yaparken, Tuğrul Bey devleti yönetmiştir. (İkili teşkilat geleneği).
30. Püf Noktası: Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınları Avrupa Hunları ve Sibirler tarafından yapılmıştır. Ancak yurt edinme amaçlı ilk akınlar Selçuklular (Çağrı Bey) dönemindedir.
31. Püf Noktası: **Pasinler Savaşı (1048)**, Selçuklular ile Bizans arasındaki ilk büyük savaştır ve Selçuklu zaferiyle sonuçlanmıştır.
32. Püf Noktası: Tuğrul Bey, **Bağdat Seferi (1055)** ile Şii Büveyhoğullarına son vererek Abbasi halifesini koruma altına almıştır. Bu olaydan sonra **"Doğunun ve Batının Sultanı"** unvanını almıştır.
33. Püf Noktası: **Sultan Alparslan** dönemi, Ani Kalesi'ni fethetmesiyle "Ebu'l Feth" (Fetihlerin Babası) unvanını almıştır.
34. Püf Noktası: **Malazgirt Savaşı (1071)**, "Yurt Açan" savaştır. Anadolu'nun kapıları Türklere kesin olarak açılmıştır.
35. Püf Noktası: Malazgirt Savaşı sonrası Alparslan'ın "Toprak fethedenin malıdır" sözü, Anadolu'da **I. Beylikler Dönemi**'nin başlamasını sağlamıştır.
36. Şifreleme: Malazgirt sonrası kurulan ilk beylikler: **D.S.M.A.Ç** (Danişmentliler, Saltuklular, Mengücekliler, Artuklular, Çaka Beyliği).
37. Püf Noktası: Büyük Selçuklu'nun en parlak dönemi **Sultan Melikşah** dönemidir.
38. Püf Noktası: Selçukluların yıkılma nedenleri: **H.O.T.B.A.S** (Hasan Sabbah ve Batınilik, Oğuzların isyanı, Taht kavgaları, Büyük atabeylerin bağımsızlık çabaları, Abbasi halifelerinin faaliyetleri, Sultanların yetersizliği).
39. Püf Noktası: Selçukluların yıkılmasına neden olan son savaş, Karahitaylarla yapılan **Katvan Savaşı (1141)**'dir.
40. Püf Noktası: Selçuklular yıkıldıktan sonra ortaya çıkan devletler: Irak, Suriye, Kirman ve Anadolu Selçukluları.
41. Püf Noktası: Türk-İslam devletlerinde hükümdarlık sembolleri: Hutbe okutmak, Para bastırmak, Nevbet (savaş davulu), Tuğ, Sancak, Çetr (şemsiye), Hilat (halifenin gönderdiği hediye).
42. Püf Noktası: Selçuklularda devlet işlerinin görüşüldüğü büyük meclis **Divan-ı Saltanat**'tır.
43. Şifreleme: Divan-ı Saltanat'a bağlı alt divanlar: **İ.T.İ.A** (Divan-ı **İ**stifa (maliye), Divan-ı **T**uğra (yazışma), Divan-ı **İ**şraf (denetim), Divan-ı **A**rz (askeri)).
44. Püf Noktası: **Atabey**, meliklerin (sultanın oğlu) hocasıdır. Atabeylerin güçlenip kendi devletlerini kurması Selçukluların yıkılış nedenlerindendir.
45. Püf Noktası: Toprak sistemi **İkta Sistemi**'ne dayanır. Bu sistemde devlet, maaş karşılığı komutan ve memurlara toprak verir. Bu sayede üretimde devamlılık sağlanır, vergi toplanır ve masrafsız bir ordu (ikta askerleri) oluşturulur.
46. Püf Noktası: Türk-İslam devletlerinde ilk medrese Karahanlılar, sistematik ve yaygın medreseler ise Selçuklular (Nizamiye Medreseleri) tarafından kurulmuştur.
47. Püf Noktası: **Nizamiye Medreseleri**, Büyük Selçuklu veziri **Nizamülmülk** tarafından kurulmuştur. Amacı hem devlet memuru yetiştirmek hem de Batınilik gibi zararlı fikirlerle mücadele etmektir.
48. Püf Noktası: Nizamülmülk'ün ünlü eseri **"Siyasetname"**dir. Hükümdarlara öğütler verir.
49. Şifreleme: Türk-İslam mimarisinin temel yapıları: **K. K. M. T. İ. B** (Külliye, Kervansaray, Medrese, Türbe/Kümbet, İmarethane, Bimarhane).
50. Püf Noktası: **Kümbet**, anıt mezar demektir ve Türklerin İslam mimarisine kazandırdığı "çadır" formundan esinlenmiş bir yapıdır.
51. Püf Noktası: **İmarethane** aşevi, **Bimarhane/Darüşşifa** ise hastane demektir.
52. Püf Noktası: Selçuklularda **"Melik"**, hükümdarın oğlu; **"Şıhne"** ise askeri validir.
53. Püf Noktası: Resmi dil Karahanlılarda Türkçe iken, Gazneliler ve Selçuklularda Arapça (ilim) ve Farsça (edebiyat, saray) idi. Bu durum Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır.
54. Şifreleme: Önemli alimler: **F.İ.B.E.G** (Farabi, İbn-i Sina, Biruni, El-Harezmi, Gazali).
55. Püf Noktası: **Farabi**, "Muallim-i Sani" (İkinci Öğretmen) olarak bilinir ve Birleşmiş Milletler fikrini ilk ortaya atan kişidir.
56. Püf Noktası: **İbn-i Sina** (Avicenna), "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıbbın Kanunu) eseriyle Batı'da yüzyıllarca okutulmuş, "Tıbbın Hükümdarı" olarak bilinir.
57. Püf Noktası: **Harezmi**, cebirin kurucusudur ve "0" (sıfır) rakamını kullanan ilk kişidir.
58. Püf Noktası: **Gazali**, Nizamiye Medreseleri'nin baş müderrisidir ve Batınilik ile fikri mücadele etmiştir. En ünlü eseri "İhya'u Ulum'id-din"dir.
59. Püf Noktası: **Ömer Hayyam**, Selçuklular döneminde yaşamış, astronomi ve matematik ile ilgilenmiş, **Celali Takvimi**'ni hazırlamıştır. Ancak biz onu daha çok rubaileriyle tanırız.
60. Püf Noktası: Hat sanatı, minyatür, tezhip, çinicilik gibi sanatlar gelişirken, İslamiyet'in etkisiyle resim ve heykel sanatı geri planda kalmıştır.
61. Püf Noktası: **Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti**'nin kurucusu **Süleyman Şah**'tır. Başkenti önce İznik, sonra Konya'dır.
62. Püf Noktası: Başkentin İznik'ten Konya'ya taşınmasının sebebi **I. Haçlı Seferi**'dir.
63. Püf Noktası: **I. Kılıç Arslan**, Haçlılarla en çok mücadele eden hükümdarlardandır.
64. Püf Noktası: **Miryokefalon Savaşı (1176)**, "Yurt Tutan" savaştır. Bu savaşla Anadolu'nun Türk yurdu olduğu kesinleşmiş ve Bizans'ın Türkleri Anadolu'dan atma ümidi sona ermiştir.
65. Püf Noktası: Anadolu Selçukluları ticarete çok önem vermiştir. Kervansaraylar, sigortacılık sistemi ve Venedik ile yapılan ilk ticaret antlaşması bunun kanıtıdır.
66. Püf Noktası: En parlak dönem **I. Alaeddin Keykubad** dönemidir.
67. Püf Noktası: Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasına neden olan ilk büyük isyan **Baba İshak (Babailer) İsyanı**'dır.
68. Püf Noktası: **Kösedağ Savaşı (1243)**, Anadolu Selçuklularının Moğollara (İlhanlılar) yenildiği ve yıkılış sürecine girdiği savaştır.
69. Püf Noktası: Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu'da Türk siyasi birliği bozulmuş ve **II. Beylikler Dönemi** başlamıştır.
70. Şifreleme: Anadolu'da kurulan **ilk beylikler (I. Beylikler)** denizci değildir (Çaka Beyliği hariç). **İkinci beylikler** ise kıyılarda kurulduğu için denizcidir.
71. Püf Noktası: Anadolu'da kurulan ilk beylik **Saltuklular** (Erzurum), ilk donanmayı kuran ise **Çaka Beyliği**'dir (İzmir).
72. Püf Noktası: **Danişmentliler**, ilk beyliklerin en güçlüsüdür. Anadolu'daki ilk medrese olan **Yağıbasan Medresesi**'ni kurmuşlardır.
73. Püf Noktası: **Mengücekliler** (Erzincan-Divriği), UNESCO Dünya Mirası Listesi'ndeki **Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası**'nı inşa etmiştir.
74. Püf Noktası: **Artuklular** (Mardin-Harput), sibernetik biliminin kurucusu **El-Cezeri**'ye ev sahipliği yapmıştır. Malabadi Köprüsü de onlara aittir.
75. Şifreleme: II. Beyliklerden denizci olanlar: **K.A.M.C.A.S** (Karesioğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Candaroğulları, Saruhanlıları).
76. Püf Noktası: Osmanlı Devleti'ne katılan ilk beylik **Karesioğulları**'dır. Bu sayede Osmanlı donanma sahibi olmuştur.
77. Püf Noktası: Osmanlı'ya para (çeyiz) yoluyla katılan beylik **Germiyanoğulları**'dır.
78. Püf Noktası: Karamanoğlu Mehmet Bey'in 1277'de "Bugünden sonra divanda, dergahta, bergahta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır." fermanı, **Karamanoğulları**'nın Türkçeye verdiği önemi gösterir.
79. Püf Noktası: Anadolu Selçukluları kendilerini Büyük Selçuklu'nun mirasçısı, Karamanoğulları ise Anadolu Selçukluları'nın mirasçısı olarak gördüğü için Osmanlı'yı en çok onlar uğraştırmıştır.
80. Püf Noktası: **Mevlana Celaleddin Rumi, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli** gibi önemli düşünürler Anadolu Selçuklu döneminde yaşamıştır.
81. Püf Noktası: **Harzemşahlar**, kendilerini Büyük Selçuklu Devleti'nin mirasçısı olarak görmüşlerdir.
82. Püf Noktası: Harzemşahların Moğol kervanına saldırdığı **Otrar Faciası**, Moğolların batı yönündeki büyük istilasını tetiklemiştir.
83. Püf Noktası: **Yassıçemen Savaşı (1230)**'nda Anadolu Selçukluları Harzemşahları yenmiş, bu durum Moğolların Anadolu'ya girişini kolaylaştırmıştır. (Tampon devlet ortadan kalkmıştır).
84. Püf Noktası: **Eyyubiler**, Hıttin Savaşı ile Kudüs'ü Haçlılardan geri alan Selahaddin Eyyubi tarafından Mısır'da kurulmuştur.
85. Püf Noktası: **Memlükler**, ordusu Kıpçak Türklerinden oluşan, Eyyubi ordusundaki komutanlar tarafından kurulmuş bir devlettir. Veraset sistemi farklıdır; en güçlü komutan başa geçer.
86. Püf Noktası: Moğolları dünya tarihinde durdurabilen ilk devlet **Memlükler**'dir (Ayn Calut ve Elbistan Savaşları).
87. Püf Noktası: Abbasi halifeliği Moğollar tarafından yıkılınca, Memlükler halifeyi Mısır'da koruma altına almış ve İslam dünyasının liderliğini üstlenmişlerdir.
88. Püf Noktası: **Timur Devleti**, Cengiz Han soyundan gelmediği için Timur "Han" yerine **"Emir"** unvanını kullanmıştır.
89. Püf Noktası: **Ankara Savaşı (1402)**, Timur ile Osmanlı sultanı Yıldırım Bayezid arasında yapılmış, Osmanlı Devleti Fetret Devri'ne girmiştir.
90. Püf Noktası: Timur Devleti döneminde **Ali Şir Nevai** (Muhakemetü'l-Lugateyn) ve **Uluğ Bey** (astronom) gibi büyük bilim insanları yetişmiştir.
91. Püf Noktası: **Babür Devleti**, Hindistan'da kurulmuş bir Türk-İslam devletidir. En önemli eserleri **Tac Mahal**'dir.
92. Püf Noktası: **Akkoyunlular**'ın en önemli hükümdarı **Uzun Hasan**, "Küçük Türk" olarak bilinir. Kur'an-ı Kerim'i Türkçeye çevirtmiştir.
93. Püf Noktası: Fatih Sultan Mehmet, **Otlukbeli Savaşı**'nda Akkoyunluları yenerek Doğu Anadolu'da Osmanlı hakimiyetini güçlendirmiştir.
94. Kavram: **Kapan Hanı:** Tek bir cins malın toptan satıldığı yer (Unkapanı, Yağkapanı gibi).
95. Kavram: **Bedesten:** Değerli eşyaların (mücevher, kumaş) satıldığı ve saklandığı kapalı çarşı.
96. Kavram: **Ahilik Teşkilatı:** Anadolu Selçuklu'da esnaf ve zanaatkarların örgütüdür. Hem ekonomik hem de dini/sosyal bir yapıdır. Gayrimüslimler giremez. (Osmanlı'daki Lonca Teşkilatı'nın temeli).
97. Kavram: **Kadı:** Davalara bakan hakim. **Subaşı:** Şehirlerin güvenliğinden sorumlu komutan. **Muhtesip:** Çarşı-pazarı denetleyen, bugünün zabıtası.
98. Kavram: **Vakıf:** Hayır işleri için (hastane, medrese, cami vb.) bağışlanan mülkler ve gelirlerdir. Sosyal devlet anlayışının en güzel örneğidir.
99. Püf Noktası: Anadolu Selçuklu mimarisi, Büyük Selçuklu mimarisine göre daha mütevazı ama taş işçiliğinde çok daha ileridir. Taç kapılar buna en güzel örnektir.
100. Şifreleme: Türk-İslam sentezini aklında tut: Türklerin **cihan hakimiyeti** ideali, İslam'daki **cihat** anlayışıyla birleşerek **"İ'la-yı Kelimetullah"** (Allah'ın adını yüceltme) ülküsüne dönüştü.