Parşömen: Cilt IV
Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Uygarlık
1. Püf Noktası: Osmanlı devlet anlayışı, **Eski Türk Cihan Hakimiyeti**, **İslam'ın Cihat Anlayışı** ve **fethedilen yerlerin yönetim geleneklerinin** bir sentezidir.
2. Püf Noktası: Padişahın yasama, yürütme ve yargı yetkileri vardı. Ferman çıkarması **yasama**, Divan-ı Hümayun'a başkanlık etmesi **yürütme**, müsadere ve kulluk hakkı ise **yargı** yetkisini gösterir.
3. Şifreleme: Padişahın unvanları: **B.E.Y**, **G.A.Z.İ**, **H.A.N**, **S.U.L.T.A.N**, **H.Ü.D.A.V.E.N.D.İ.G.A.R**. Zamanla Halife, Hakan gibi unvanlar da eklendi.
4. Kavram: Veraset Sistemi: Başta belirsizdi ("Ülke hanedanın ortak malıdır"). I. Murad "Padişah ve oğullarının", Fatih "Padişahın malıdır" dedi. I. Ahmet ise **Ekber ve Erşed** (en yaşlı ve en akıllı) sistemini getirerek kardeş katline son verdi.
5. Püf Noktası: Ekber ve Erşed sistemi taht kavgalarını önlemiş ama sancağa çıkma usulünü bitirdiği için tecrübesiz padişahların başa geçmesine neden olmuştur.
6. Püf Noktasi: Şehzadelerin eğitimi: Sancağa çıkan şehzadeye **Çelebi Sultan** denir. Yanındaki hocasına ise **Lala**.
7. Şifreleme: Başkentler: **B.E.İ.S.** (Bursa, Edirne, İstanbul, Söğüt ilk merkez). Karacahisar ve Bilecik ara merkezlerdir.
8. Püf Noktası: **Divan-ı Hümayun** bir danışma organıdır, son söz her zaman padişaha aittir. Bu durum "monarşik" yapıyı güçlendirir. Orhan Bey kurdu, II. Mahmut kaldırdı.
9. Püf Noktası: Divan, Fatih'e kadar padişah, Fatih'ten sonra **Sadrazam** (Vezir-i Azam) başkanlığında toplanmıştır. Padişah toplantıları **Kasr-ı Adl** denilen pencereden izlerdi.
10. Püf Noktası: Sadrazam, padişahın mührünü (Mühr-ü Hümayun) taşırdı ve padişahın mutlak vekiliydi. Serdar-ı Ekrem unvanıyla sefere katılırdı.
11. Püf Noktası: **Kubbealtı Vezirleri**, sadrazama yardımcı olan bugünün devlet bakanları gibidir. Sayıları zamanla artmıştır.
12. Püf Noktası: **Kazasker** (Kadıasker), adalet ve eğitimden sorumludur. Divandaki büyük davalara bakar. Türk ve Müslüman kökenli olmak zorundaydı.
13. Püf Noktası: **Defterdar**, maliyeden sorumludur. Bütçeyi hazırlar. Gelir-gideri hesaplar.
14. Püf Noktası: **Nişancı**, padişahın tuğrasını çeker, fethedilen toprakları **Tahrir Defterleri**'ne kaydeder, dirliklerin dağıtımını yapardı. Örfi hukukun başıdır.
15. Püf Noktası: **Reisülküttap**, ilk başta Nişancı'ya bağlı bir katipti. 17. yüzyıldan itibaren dış işlerinden sorumlu hale gelerek önemi arttı, bugünün Dışişleri Bakanı oldu.
16. Püf Noktası: **Şeyhülislam**, Divan'ın daimi üyesi değildi. Gerekli durumlarda çağrılır ve alınan kararların dine uygun olup olmadığına dair **fetva** verirdi.
17. Püf Noktası: **Kaptan-ı Derya**, donanma komutanıdır. İstanbul'da olduğu zamanlarda Divan toplantılarına katılırdı.
18. Püf Noktası: Divan kararlarının kaydedildiği deftere **Mühimme Defteri** denir.
19. Püf Noktası: **Topkapı Sarayı**, hem devletin yönetim merkezi, hem padişahın evi, hem de devlet adamı yetiştiren bir okuldu (Enderun).
20. Şifreleme: Sarayın bölümleri: **B.E.H** (**B**irun (Dış Saray - resmi işler), **E**nderun (İç Saray - eğitim), **H**arem (Padişahın özel hayatı)).
21. Püf Noktası: Osmanlı toplumu temelde ikiye ayrılırdı: **Yönetenler (Askeri Sınıf)** ve **Yönetilenler (Reaya)**. Bu ayrımda din ve görev belirleyiciydi.
22. Püf Noktası: "Askeri" kelimesi sadece ordu mensubu demek değildir. Padişah tarafından görevlendirilen ve vergi vermeyen herkes (memur, alim vb.) askeri sınıftandı. Reaya ise vergi veren halktır.
23. Şifreleme: Yönetenler (Askeri) Sınıfı: **S.İ.K** (**S**eyfiye (Kılıç Ehli), **İ**lmiye (İlim Ehli), **K**alemiye (Kalem Ehli)).
24. Püf Noktası: **Seyfiye:** Sadrazam, vezirler, beylerbeyi, sancakbeyi, subaşı, tımarlı sipahi. Yönetim ve askerlik.
25. Püf Noktası: **İlmiye:** Şeyhülislam, kazasker, kadı, müderris, imam. Eğitim, adalet, din işleri. Bu sınıfa girmek için doğuştan Müslüman ve medrese mezunu olmak şarttı.
26. Püf Noktası: **Kalemiye:** Defterdar, nişancı, reisülküttap ve diğer katipler. Bürokrasi ve maliye.
27. Kavram: Millet Sistemi: Osmanlı'da toplum ırka değil, dine göre örgütlenirdi. Her dini cemaat kendi içinde özerkti, kendi liderini (patrik, hahambaşı vb.) seçer ve kendi hukukunu uygulardı.
28. Püf Noktası: Millet Sistemi, imparatorluk içindeki farklı unsurların kimliklerini koruyarak bir arada yaşamasını sağlamış, merkezi otoriteyi güçlendirmiştir.
29. Püf Noktası: Osmanlı'da sınıf ayrımı yoktur. Reayadan bir kişi gerekli eğitimi alarak askeri sınıfa geçebilirdi. Buna **dikey hareketlilik** denir.
30. Püf Noktası: **Vakıflar**, sosyal hayatın bel kemiğidir. Cami, medrese, hastane (darüşşifa), aşevi (imarethane), kervansaray, çeşme gibi yapıların tüm masraflarını karşılayarak sosyal devlet anlayışını yaşatmıştır.
31. Hukuk: Osmanlı'da hukuk birliği yoktu. Üç tür hukuk vardı: **Şer'i Hukuk**, **Örfi Hukuk** ve **Cemaat Hukuku**.
32. Püf Noktası: **Şer'i Hukuk** İslam hukukudur (evlenme, boşanma, miras vb.). **Örfi Hukuk** ise eski Türk gelenekleri ve padişah fermanlarından oluşur (yönetim, vergi, askerlik vb.). Örfi hukuk, şer'i hukuka aykırı olamazdı.
33. Püf Noktası: Davalara bakan kişiye **Kadı** denir. Kadılar sadece hakim değil, aynı zamanda bulundukları kazanın noter, belediye başkanı gibi en yetkili yöneticisiydi.
34. Püf Noktası: Kadıların kararlarını kaydettiği deftere **Şeriye Sicili** denir. Bu defterler günümüz için önemli birer tarih kaynağıdır.
35. Püf Noktası: Kadı kararlarını beğenmeyenler, **Divan-ı Hümayun**'a başvurabilirdi. Bu durum, Divan'ın en üst mahkeme olduğunu gösterir.
36. Püf Noktası: Osmanlı ekonomisinin üç temel ilkesi vardır: **İaşecilik** (Piyasada yeterli mal bulundurma), **Gelenekçilik** (Mevcut düzeni koruma), **Fiskalizm** (Hazine gelirlerini en üste çıkarma).
37. Püf Noktası: Osmanlı'da toprakların büyük çoğunluğu devlete aitti. Bu topraklara **Miri Arazi** denirdi. Amaç, büyük toprak sahiplerinin (feodal beylerin) ortaya çıkmasını engellemektir.
38. Şifreleme: Miri Arazinin bölümleri: **D.O.Y.M.A.P.M** (**D**irlik, **O**caklık, **Y**urtluk, **M**ukataa, **P**aşmaklık, **M**evat, **M**etruk).
39. Kavram: Dirlik Arazi: Gelirine göre üçe ayrılır. En büyüğü **Has**, ortancası **Zeamet**, en küçüğü **Tımar**'dır. Bu arazilerin gelirleri maaş karşılığı memur ve komutanlara verilirdi.
40. Püf Noktası: **Tımar Sistemi**, devletin para harcamadan asker (Tımarlı Sipahi) beslemesini, üretimin devamlılığını ve vergilerin toplanmasını sağlayan çok yönlü bir sistemdi.
41. Kavram: Mukataa Arazi: Geliri doğrudan devlet hazinesine giden topraklardır. Bu toprakların vergi toplama hakkının peşin parayla satılmasına **İltizam Sistemi** denir.
42. Püf Noktası: İltizamı alan kişiye **Mültezim** denir. Bu sistem nakit para ihtiyacını karşılasa da zamanla bölgede güçlü kişilerin ortaya çıkmasına ve halkın ezilmesine yol açmıştır.
43. Şifreleme: Şer'i Vergiler: **Ö.H.C** (**Ö**şür, **H**araç, **C**izye). (Ağnam, koyun-keçi vergisi örfiydi, ilk başlarda şer'i kabul edildiği de olur).
44. Püf Noktası: **Öşür:** Müslüman çiftçiden alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir. **Haraç:** Gayrimüslim çiftçiden alınan ürün vergisidir (daha yüksek oranlı).
45. Püf Noktası: **Cizye:** Gayrimüslim erkeklerden, askerlik yapmamaları karşılığında alınan kafa vergisidir.
46. Püf Noktası: Örfi Vergiler: **Avarız** (olağanüstü hallerde toplanan vergi), **Çiftbozan** (toprağını izinsiz terk eden veya ekmeyenden alınan ceza vergisi), Bac (pazar vergisi) gibi vergilerdir.
47. Kavram: Lonca Teşkilatı: Esnaf ve zanaatkarların örgütüdür. Üye sayısını, fiyatları (narh), kaliteyi ve usta-kalfa-çırak ilişkisini düzenlerdi.
48. Püf Noktası: Lonca'nın başındaki kişiye **Şeyh** veya **Pir** denirdi. Her mesleğin bir piri vardı (örn. Debbağların (dericilerin) piri Ahi Evran).
49. Püf Noktası: Osmanlı paraları: Bakır (**Mangır**), Gümüş (**Akçe**), Altın (**Sultani/Sikke-i Hasene**).
50. Kavram: Gedik: Bir esnafın dükkan açma hakkıdır. Lonca tezgâh sayısını kontrol altında tutmak için gedik iznini herkese vermezdi.
51. Şifreleme: Osmanlı Ordusu: **K.E.Y** (**K**apıkulu Askerleri, **E**yalet Askerleri, **Y**ardımcı Kuvvetler (Bağlı beylikler)).
52. Püf Noktası: **Kapıkulu Askerleri** (Merkez Ordusu) padişahın özel ordusudur. Devşirme kökenlidir ve 3 ayda bir **Ulufe** maaşı, padişah değişikliğinde **Cülus** bahşişi alırlardı.
53. Şifreleme: Kapıkulu Piyadeleri: **Y.A.T.L.H.C** (**Y**eniçeriler, **A**cemioğlanlar, **T**opçular, **L**ağımcılar, **H**umbaracılar, **C**ebeciler).
54. Püf Noktası: **Acemioğlanlar Ocağı:** Devşirme çocukların ilk eğitildiği yer, yani bir nevi askeri lise. Buradan **Çıkma** veya **Kapıya Çıkma** sistemi ile diğer ocaklara dağıtılırlardı.
55. Püf Noktası: **Yeniçeri Ocağı:** Kapıkulu ordusunun en kalabalık ve en itibarlı birimidir. Padişahı korur, savaşta merkezde yer alırlardı.
56. Püf Noktası: **Cebeci Ocağı:** Silahların bakımı, onarımı ve korunmasından sorumludur.
57. Püf Noktası: **Humbaracı Ocağı:** Havan topu ve el bombası (humbara) yapan ve kullanan sınıftır.
58. Şifreleme: Kapıkulu Süvarileri: "6 Bölük Halkı" olarak bilinir. **S.S.G.G.U.U** (**S**ipah, **S**ilahtar (Padişahın çadırını korur), **Sağ Garipler**, **Sol Garipler** (Hazineyi korur), **Sağ Ulufeciler**, **Sol Ulufeciler** (Sancağı korur)).
59. Püf Noktası: **Eyalet Askerleri** ordunun en kalabalık kısmıdır. Tamamı Türklerden oluşur ve Tımar Sistemi'ne dayanır.
60. Püf Noktası: **Tımarlı Sipahiler:** Eyalet ordusunun temelidir. Barış zamanı toprağı işler, bölgenin güvenliğini sağlar, savaş zamanı ise **Cebelü** denilen atlı askerleriyle orduya katılırlardı.
61. Püf Noktası: Tımar sisteminin bozulması, Tımarlı Sipahi sayısını azaltmış, bu da devletin ücretli asker (Sekban) almasına ve hazineye yük binmesine neden olmuştur.
62. Şifreleme: Diğer Eyalet Askerleri: **A.Y.A.B.D** (**A**kıncılar, **Y**örükler, **A**zaplar, **B**eşliler, **D**eliler).
63. Püf Noktası: **Akıncılar:** Sınır boylarında oturur, düşman topraklarına keşif ve yıpratma akınları yaparlardı.
64. Püf Noktası: **Donanma** komutanına **Kaptan-ı Derya**, askerine **Levent** denirdi. Gemilere **Çektiri**, **Kadırga**, **Kalyon** gibi isimler verilirdi.
65. Püf Noktası: İlk tersane Orhan Bey döneminde Karamürsel'de, en büyük tersane ise Fatih döneminde Haliç'te (**Tersane-i Amire**) kurulmuştur.
66. Eğitim: Osmanlı'da örgün eğitimin temel kurumları **Sıbyan Mektepleri** (ilkokul) ve **Medreseler**dir.
67. Püf Noktası: Medrese öğrencisine **Suhte** veya **Softa**, öğretmenine **Müderris** denirdi. Müderrisin diplomasına **İcazetname** denirdi.
68. Püf Noktası: En önemli medreseler Fatih'in kurduğu **Sahn-ı Seman** ve Kanuni'nin kurduğu **Süleymaniye Medreseleri**'dir.
69. Püf Noktası: **Enderun Mektebi**, sarayda devşirme çocukları devlet adamı olarak yetiştiren bir okuldur.
70. Bilim: İlk Osmanlı rasathanesi III. Murad döneminde **Takiyüddin Mehmet** tarafından kurulmuş ancak Şeyhülislam'ın fetvasıyla yıkılmıştır.
71. Bilim: Fatih döneminde yaşayan **Sabuncuoğlu Şerefeddin** tıp alanında, **Ali Kuşçu** ise astronomi ve matematik alanında öne çıkmıştır.
72. Bilim: **Piri Reis**'in "Kitab-ı Bahriye"si ve **Seydi Ali Reis**'in "Mir'atü'l-Memalik"i coğrafya alanında önemli eserlerdir.
73. Püf Noktası: Osmanlı'da resmi tarih yazıcılarına **Vakanüvis** denir. İlk vakanüvis Mustafa Naima Efendi'dir (Duraklama Dönemi).
74. Sanat: **Hat Sanatı** (güzel yazı) en gelişmiş sanattır. Amasyalı Şeyh Hamdullah, Hafız Osman, Ahmet Karahisari önemli hattatlardır.
75. Sanat: **Tezhip** (kitap süsleme), **Minyatür** (perspektifsiz resim), **Ebru** (su üzerine resim), **Çinicilik** (İznik ve Kütahya) ve **Ciltçilik** gelişmiş el sanatlarıdır.
76. Püf Noktası: Minyatür sanatçılarına **Nakkaş** denir. Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Osman en ünlüleridir.
77. Püf Noktası: Batı tarzı resim sanatı (portre, manzara) 19. yüzyılda gelişmiştir. Ancak Fatih'in portresini Bellini'ye yaptırması bir istisnadır.
78. Mimari: Erken Dönem (Bursa Üslubu), Klasik Dönem ve Geç Dönem olarak üçe ayrılır. Klasik dönem **Mimar Sinan** ile zirveye ulaşmıştır.
79. Şifreleme: Mimar Sinan'ın eserleri: Çıraklık -> **Şehzade Camii** (İstanbul), Kalfalık -> **Süleymaniye Camii** (İstanbul), Ustalık -> **Selimiye Camii** (Edirne).
80. Püf Noktası: Osmanlı mimarisinin temel yapıları Cami, Medrese, Saray, Köprü, Kervansaray, Han, Hamam, Bedesten, Kümbet/Türbe ve **Külliye**'dir.
81. Püf Noktası: **Külliye**, merkezinde bir cami olan ve etrafında medrese, hastane, aşevi gibi yapıların bulunduğu bir kompleks yapıdır. Sosyal devlet anlayışını yansıtır.
82. Püf Noktası: Batı etkisindeki ilk mimari eser, III. Ahmet Çeşmesi'dir (Lale Devri). Barok ve Rokoko üslupları bu dönemden sonra görülür.
83. Dil ve Edebiyat: Saray ve aydınlar arasında Arapça ve Farsça kelimelerin yoğun olduğu **Osmanlıca** kullanılmıştır. Halk ise sade bir Türkçe konuşurdu.
84. Püf Noktası: Divan Edebiyatı (yüksek zümre) ve Halk Edebiyatı (halk) olarak ikiye ayrılmıştır. Fuzuli, Baki, Nedim Divan Edebiyatı'nın; Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan Halk Edebiyatı'nın önemli temsilcileridir.
85. Püf Noktası: Divan şairlerinin şiirlerinde kullandığı takma isme **mahlas** denir (Örn: Kanuni'nin "Muhibbi" mahlası).
86. Kavram: İcazet: Medreseden mezun olanların aldığı diploma.
87. Kavram: Beşik Ulemalığı: Alimin oğlu alimdir anlayışıdır. İlmiye sınıfının bozulmasına neden olmuştur (Duraklama Dönemi).
88. Püf Noktası: Osmanlı'da kullanılan takvimler: **Hicri Takvim** (dini ve resmi), **Rumi Takvim** (mali işler için), **Celali Takvim** (eski Türk geleneği).
89. Püf Noktası: Musiki alanında Itri ve Dede Efendi gibi büyük bestekarlar yetişmiştir.
90. Püf Noktası: Topkapı Sarayı'ndaki **Babüssaade Kapısı**, padişahın divan üyeleri ve elçileri kabul ettiği, cülus törenlerinin yapıldığı önemli bir kapıdır.
91. Püf Noktası: Şehirlerde esnaf ve zanaatkarların bulunduğu çarşılara **Arasta** denirdi.
92. Püf Noktası: Tek bir ürünün toptan satıldığı kapalı pazar yerine **Kapan** denirdi (Unkapanı, Yağkapanı).
93. Püf Noktası: Değerli eşyaların satıldığı ve banka gibi kullanıldığı kapalı çarşıya **Bedesten** denirdi.
94. Püf Noktası: Osmanlı evleri genellikle iki katlı, ahşap ve **cumba** denilen çıkıntılara sahip olurdu. Mahremiyete önem verilirdi.
95. Püf Noktası: **Tuğra**, padişahın imzasıdır ve hat sanatının şaheser örneklerindendir.
96. Püf Noktası: Hekimbaşı, saraydaki hekimlerin başıdır ve padişahın sağlığından sorumludur.
97. Püf Noktası: Müneccimbaşı, gök olaylarını izleyerek takvimleri hazırlar ve önemli olaylar için uğurlu saatleri belirlerdi.
98. Püf Noktası: **Surre Alayları**, Hac mevsiminde Mekke ve Medine'ye gönderilen hediye kervanlarıdır.
99. Püf Noktası: Bayramlarda ve Cuma namazlarında padişahın halkla buluştuğu törenlere **Cuma Selamlığı** denirdi.
100. Şifreleme: Osmanlı Uygarlığı'nın sırrı: **S.E.N.T.E.Z**. Farklı kültürlerden aldığı unsurları (Selçuklu, Eski Türk, N... (İslam), T... (Bizans), E... (Arap-Fars), Z...) kendi potasında eriterek özgün bir medeniyet yaratmıştır.
Parşömen: Cilt IV
Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Uygarlık
1. Püf Noktası: Osmanlı devlet anlayışı, **Eski Türk Cihan Hakimiyeti**, **İslam'ın Cihat Anlayışı** ve **fethedilen yerlerin yönetim geleneklerinin** bir sentezidir.
2. Püf Noktası: Padişahın yasama, yürütme ve yargı yetkileri vardı. Ferman çıkarması **yasama**, Divan-ı Hümayun'a başkanlık etmesi **yürütme**, müsadere ve kulluk hakkı ise **yargı** yetkisini gösterir.
3. Şifreleme: Padişahın unvanları: **B.E.Y**, **G.A.Z.İ**, **H.A.N**, **S.U.L.T.A.N**, **H.Ü.D.A.V.E.N.D.İ.G.A.R**. Zamanla Halife, Hakan gibi unvanlar da eklendi.
4. Kavram: Veraset Sistemi: Başta belirsizdi ("Ülke hanedanın ortak malıdır"). I. Murad "Padişah ve oğullarının", Fatih "Padişahın malıdır" dedi. I. Ahmet ise **Ekber ve Erşed** (en yaşlı ve en akıllı) sistemini getirerek kardeş katline son verdi.
5. Püf Noktası: Ekber ve Erşed sistemi taht kavgalarını önlemiş ama sancağa çıkma usulünü bitirdiği için tecrübesiz padişahların başa geçmesine neden olmuştur.
6. Püf Noktasi: Şehzadelerin eğitimi: Sancağa çıkan şehzadeye **Çelebi Sultan** denir. Yanındaki hocasına ise **Lala**.
7. Şifreleme: Başkentler: **B.E.İ.S.** (Bursa, Edirne, İstanbul, Söğüt ilk merkez). Karacahisar ve Bilecik ara merkezlerdir.
8. Püf Noktası: **Divan-ı Hümayun** bir danışma organıdır, son söz her zaman padişaha aittir. Bu durum "monarşik" yapıyı güçlendirir. Orhan Bey kurdu, II. Mahmut kaldırdı.
9. Püf Noktası: Divan, Fatih'e kadar padişah, Fatih'ten sonra **Sadrazam** (Vezir-i Azam) başkanlığında toplanmıştır. Padişah toplantıları **Kasr-ı Adl** denilen pencereden izlerdi.
10. Püf Noktası: Sadrazam, padişahın mührünü (Mühr-ü Hümayun) taşırdı ve padişahın mutlak vekiliydi. Serdar-ı Ekrem unvanıyla sefere katılırdı.
11. Püf Noktası: **Kubbealtı Vezirleri**, sadrazama yardımcı olan bugünün devlet bakanları gibidir. Sayıları zamanla artmıştır.
12. Püf Noktası: **Kazasker** (Kadıasker), adalet ve eğitimden sorumludur. Divandaki büyük davalara bakar. Türk ve Müslüman kökenli olmak zorundaydı.
13. Püf Noktası: **Defterdar**, maliyeden sorumludur. Bütçeyi hazırlar. Gelir-gideri hesaplar.
14. Püf Noktası: **Nişancı**, padişahın tuğrasını çeker, fethedilen toprakları **Tahrir Defterleri**'ne kaydeder, dirliklerin dağıtımını yapardı. Örfi hukukun başıdır.
15. Püf Noktası: **Reisülküttap**, ilk başta Nişancı'ya bağlı bir katipti. 17. yüzyıldan itibaren dış işlerinden sorumlu hale gelerek önemi arttı, bugünün Dışişleri Bakanı oldu.
16. Püf Noktası: **Şeyhülislam**, Divan'ın daimi üyesi değildi. Gerekli durumlarda çağrılır ve alınan kararların dine uygun olup olmadığına dair **fetva** verirdi.
17. Püf Noktası: **Kaptan-ı Derya**, donanma komutanıdır. İstanbul'da olduğu zamanlarda Divan toplantılarına katılırdı.
18. Püf Noktası: Divan kararlarının kaydedildiği deftere **Mühimme Defteri** denir.
19. Püf Noktası: **Topkapı Sarayı**, hem devletin yönetim merkezi, hem padişahın evi, hem de devlet adamı yetiştiren bir okuldu (Enderun).
20. Şifreleme: Sarayın bölümleri: **B.E.H** (**B**irun (Dış Saray - resmi işler), **E**nderun (İç Saray - eğitim), **H**arem (Padişahın özel hayatı)).
21. Püf Noktası: Osmanlı toplumu temelde ikiye ayrılırdı: **Yönetenler (Askeri Sınıf)** ve **Yönetilenler (Reaya)**. Bu ayrımda din ve görev belirleyiciydi.
22. Püf Noktası: "Askeri" kelimesi sadece ordu mensubu demek değildir. Padişah tarafından görevlendirilen ve vergi vermeyen herkes (memur, alim vb.) askeri sınıftandı. Reaya ise vergi veren halktır.
23. Şifreleme: Yönetenler (Askeri) Sınıfı: **S.İ.K** (**S**eyfiye (Kılıç Ehli), **İ**lmiye (İlim Ehli), **K**alemiye (Kalem Ehli)).
24. Püf Noktası: **Seyfiye:** Sadrazam, vezirler, beylerbeyi, sancakbeyi, subaşı, tımarlı sipahi. Yönetim ve askerlik.
25. Püf Noktası: **İlmiye:** Şeyhülislam, kazasker, kadı, müderris, imam. Eğitim, adalet, din işleri. Bu sınıfa girmek için doğuştan Müslüman ve medrese mezunu olmak şarttı.
26. Püf Noktası: **Kalemiye:** Defterdar, nişancı, reisülküttap ve diğer katipler. Bürokrasi ve maliye.
27. Kavram: Millet Sistemi: Osmanlı'da toplum ırka değil, dine göre örgütlenirdi. Her dini cemaat kendi içinde özerkti, kendi liderini (patrik, hahambaşı vb.) seçer ve kendi hukukunu uygulardı.
28. Püf Noktası: Millet Sistemi, imparatorluk içindeki farklı unsurların kimliklerini koruyarak bir arada yaşamasını sağlamış, merkezi otoriteyi güçlendirmiştir.
29. Püf Noktası: Osmanlı'da sınıf ayrımı yoktur. Reayadan bir kişi gerekli eğitimi alarak askeri sınıfa geçebilirdi. Buna **dikey hareketlilik** denir.
30. Püf Noktası: **Vakıflar**, sosyal hayatın bel kemiğidir. Cami, medrese, hastane (darüşşifa), aşevi (imarethane), kervansaray, çeşme gibi yapıların tüm masraflarını karşılayarak sosyal devlet anlayışını yaşatmıştır.
31. Hukuk: Osmanlı'da hukuk birliği yoktu. Üç tür hukuk vardı: **Şer'i Hukuk**, **Örfi Hukuk** ve **Cemaat Hukuku**.
32. Püf Noktası: **Şer'i Hukuk** İslam hukukudur (evlenme, boşanma, miras vb.). **Örfi Hukuk** ise eski Türk gelenekleri ve padişah fermanlarından oluşur (yönetim, vergi, askerlik vb.). Örfi hukuk, şer'i hukuka aykırı olamazdı.
33. Püf Noktası: Davalara bakan kişiye **Kadı** denir. Kadılar sadece hakim değil, aynı zamanda bulundukları kazanın noter, belediye başkanı gibi en yetkili yöneticisiydi.
34. Püf Noktası: Kadıların kararlarını kaydettiği deftere **Şeriye Sicili** denir. Bu defterler günümüz için önemli birer tarih kaynağıdır.
35. Püf Noktası: Kadı kararlarını beğenmeyenler, **Divan-ı Hümayun**'a başvurabilirdi. Bu durum, Divan'ın en üst mahkeme olduğunu gösterir.
36. Püf Noktası: Osmanlı ekonomisinin üç temel ilkesi vardır: **İaşecilik** (Piyasada yeterli mal bulundurma), **Gelenekçilik** (Mevcut düzeni koruma), **Fiskalizm** (Hazine gelirlerini en üste çıkarma).
37. Püf Noktası: Osmanlı'da toprakların büyük çoğunluğu devlete aitti. Bu topraklara **Miri Arazi** denirdi. Amaç, büyük toprak sahiplerinin (feodal beylerin) ortaya çıkmasını engellemektir.
38. Şifreleme: Miri Arazinin bölümleri: **D.O.Y.M.A.P.M** (**D**irlik, **O**caklık, **Y**urtluk, **M**ukataa, **P**aşmaklık, **M**evat, **M**etruk).
39. Kavram: Dirlik Arazi: Gelirine göre üçe ayrılır. En büyüğü **Has**, ortancası **Zeamet**, en küçüğü **Tımar**'dır. Bu arazilerin gelirleri maaş karşılığı memur ve komutanlara verilirdi.
40. Püf Noktası: **Tımar Sistemi**, devletin para harcamadan asker (Tımarlı Sipahi) beslemesini, üretimin devamlılığını ve vergilerin toplanmasını sağlayan çok yönlü bir sistemdi.
41. Kavram: Mukataa Arazi: Geliri doğrudan devlet hazinesine giden topraklardır. Bu toprakların vergi toplama hakkının peşin parayla satılmasına **İltizam Sistemi** denir.
42. Püf Noktası: İltizamı alan kişiye **Mültezim** denir. Bu sistem nakit para ihtiyacını karşılasa da zamanla bölgede güçlü kişilerin ortaya çıkmasına ve halkın ezilmesine yol açmıştır.
43. Şifreleme: Şer'i Vergiler: **Ö.H.C** (**Ö**şür, **H**araç, **C**izye). (Ağnam, koyun-keçi vergisi örfiydi, ilk başlarda şer'i kabul edildiği de olur).
44. Püf Noktası: **Öşür:** Müslüman çiftçiden alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir. **Haraç:** Gayrimüslim çiftçiden alınan ürün vergisidir (daha yüksek oranlı).
45. Püf Noktası: **Cizye:** Gayrimüslim erkeklerden, askerlik yapmamaları karşılığında alınan kafa vergisidir.
46. Püf Noktası: Örfi Vergiler: **Avarız** (olağanüstü hallerde toplanan vergi), **Çiftbozan** (toprağını izinsiz terk eden veya ekmeyenden alınan ceza vergisi), Bac (pazar vergisi) gibi vergilerdir.
47. Kavram: Lonca Teşkilatı: Esnaf ve zanaatkarların örgütüdür. Üye sayısını, fiyatları (narh), kaliteyi ve usta-kalfa-çırak ilişkisini düzenlerdi.
48. Püf Noktası: Lonca'nın başındaki kişiye **Şeyh** veya **Pir** denirdi. Her mesleğin bir piri vardı (örn. Debbağların (dericilerin) piri Ahi Evran).
49. Püf Noktası: Osmanlı paraları: Bakır (**Mangır**), Gümüş (**Akçe**), Altın (**Sultani/Sikke-i Hasene**).
50. Kavram: Gedik: Bir esnafın dükkan açma hakkıdır. Lonca tezgâh sayısını kontrol altında tutmak için gedik iznini herkese vermezdi.
51. Şifreleme: Osmanlı Ordusu: **K.E.Y** (**K**apıkulu Askerleri, **E**yalet Askerleri, **Y**ardımcı Kuvvetler (Bağlı beylikler)).
52. Püf Noktası: **Kapıkulu Askerleri** (Merkez Ordusu) padişahın özel ordusudur. Devşirme kökenlidir ve 3 ayda bir **Ulufe** maaşı, padişah değişikliğinde **Cülus** bahşişi alırlardı.
53. Şifreleme: Kapıkulu Piyadeleri: **Y.A.T.L.H.C** (**Y**eniçeriler, **A**cemioğlanlar, **T**opçular, **L**ağımcılar, **H**umbaracılar, **C**ebeciler).
54. Püf Noktası: **Acemioğlanlar Ocağı:** Devşirme çocukların ilk eğitildiği yer, yani bir nevi askeri lise. Buradan **Çıkma** veya **Kapıya Çıkma** sistemi ile diğer ocaklara dağıtılırlardı.
55. Püf Noktası: **Yeniçeri Ocağı:** Kapıkulu ordusunun en kalabalık ve en itibarlı birimidir. Padişahı korur, savaşta merkezde yer alırlardı.
56. Püf Noktası: **Cebeci Ocağı:** Silahların bakımı, onarımı ve korunmasından sorumludur.
57. Püf Noktası: **Humbaracı Ocağı:** Havan topu ve el bombası (humbara) yapan ve kullanan sınıftır.
58. Şifreleme: Kapıkulu Süvarileri: "6 Bölük Halkı" olarak bilinir. **S.S.G.G.U.U** (**S**ipah, **S**ilahtar (Padişahın çadırını korur), **Sağ Garipler**, **Sol Garipler** (Hazineyi korur), **Sağ Ulufeciler**, **Sol Ulufeciler** (Sancağı korur)).
59. Püf Noktası: **Eyalet Askerleri** ordunun en kalabalık kısmıdır. Tamamı Türklerden oluşur ve Tımar Sistemi'ne dayanır.
60. Püf Noktası: **Tımarlı Sipahiler:** Eyalet ordusunun temelidir. Barış zamanı toprağı işler, bölgenin güvenliğini sağlar, savaş zamanı ise **Cebelü** denilen atlı askerleriyle orduya katılırlardı.
61. Püf Noktası: Tımar sisteminin bozulması, Tımarlı Sipahi sayısını azaltmış, bu da devletin ücretli asker (Sekban) almasına ve hazineye yük binmesine neden olmuştur.
62. Şifreleme: Diğer Eyalet Askerleri: **A.Y.A.B.D** (**A**kıncılar, **Y**örükler, **A**zaplar, **B**eşliler, **D**eliler).
63. Püf Noktası: **Akıncılar:** Sınır boylarında oturur, düşman topraklarına keşif ve yıpratma akınları yaparlardı.
64. Püf Noktası: **Donanma** komutanına **Kaptan-ı Derya**, askerine **Levent** denirdi. Gemilere **Çektiri**, **Kadırga**, **Kalyon** gibi isimler verilirdi.
65. Püf Noktası: İlk tersane Orhan Bey döneminde Karamürsel'de, en büyük tersane ise Fatih döneminde Haliç'te (**Tersane-i Amire**) kurulmuştur.
66. Eğitim: Osmanlı'da örgün eğitimin temel kurumları **Sıbyan Mektepleri** (ilkokul) ve **Medreseler**dir.
67. Püf Noktası: Medrese öğrencisine **Suhte** veya **Softa**, öğretmenine **Müderris** denirdi. Müderrisin diplomasına **İcazetname** denirdi.
68. Püf Noktası: En önemli medreseler Fatih'in kurduğu **Sahn-ı Seman** ve Kanuni'nin kurduğu **Süleymaniye Medreseleri**'dir.
69. Püf Noktası: **Enderun Mektebi**, sarayda devşirme çocukları devlet adamı olarak yetiştiren bir okuldur.
70. Bilim: İlk Osmanlı rasathanesi III. Murad döneminde **Takiyüddin Mehmet** tarafından kurulmuş ancak Şeyhülislam'ın fetvasıyla yıkılmıştır.
71. Bilim: Fatih döneminde yaşayan **Sabuncuoğlu Şerefeddin** tıp alanında, **Ali Kuşçu** ise astronomi ve matematik alanında öne çıkmıştır.
72. Bilim: **Piri Reis**'in "Kitab-ı Bahriye"si ve **Seydi Ali Reis**'in "Mir'atü'l-Memalik"i coğrafya alanında önemli eserlerdir.
73. Püf Noktası: Osmanlı'da resmi tarih yazıcılarına **Vakanüvis** denir. İlk vakanüvis Mustafa Naima Efendi'dir (Duraklama Dönemi).
74. Sanat: **Hat Sanatı** (güzel yazı) en gelişmiş sanattır. Amasyalı Şeyh Hamdullah, Hafız Osman, Ahmet Karahisari önemli hattatlardır.
75. Sanat: **Tezhip** (kitap süsleme), **Minyatür** (perspektifsiz resim), **Ebru** (su üzerine resim), **Çinicilik** (İznik ve Kütahya) ve **Ciltçilik** gelişmiş el sanatlarıdır.
76. Püf Noktası: Minyatür sanatçılarına **Nakkaş** denir. Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Osman en ünlüleridir.
77. Püf Noktası: Batı tarzı resim sanatı (portre, manzara) 19. yüzyılda gelişmiştir. Ancak Fatih'in portresini Bellini'ye yaptırması bir istisnadır.
78. Mimari: Erken Dönem (Bursa Üslubu), Klasik Dönem ve Geç Dönem olarak üçe ayrılır. Klasik dönem **Mimar Sinan** ile zirveye ulaşmıştır.
79. Şifreleme: Mimar Sinan'ın eserleri: Çıraklık -> **Şehzade Camii** (İstanbul), Kalfalık -> **Süleymaniye Camii** (İstanbul), Ustalık -> **Selimiye Camii** (Edirne).
80. Püf Noktası: Osmanlı mimarisinin temel yapıları Cami, Medrese, Saray, Köprü, Kervansaray, Han, Hamam, Bedesten, Kümbet/Türbe ve **Külliye**'dir.
81. Püf Noktası: **Külliye**, merkezinde bir cami olan ve etrafında medrese, hastane, aşevi gibi yapıların bulunduğu bir kompleks yapıdır. Sosyal devlet anlayışını yansıtır.
82. Püf Noktası: Batı etkisindeki ilk mimari eser, III. Ahmet Çeşmesi'dir (Lale Devri). Barok ve Rokoko üslupları bu dönemden sonra görülür.
83. Dil ve Edebiyat: Saray ve aydınlar arasında Arapça ve Farsça kelimelerin yoğun olduğu **Osmanlıca** kullanılmıştır. Halk ise sade bir Türkçe konuşurdu.
84. Püf Noktası: Divan Edebiyatı (yüksek zümre) ve Halk Edebiyatı (halk) olarak ikiye ayrılmıştır. Fuzuli, Baki, Nedim Divan Edebiyatı'nın; Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan Halk Edebiyatı'nın önemli temsilcileridir.
85. Püf Noktası: Divan şairlerinin şiirlerinde kullandığı takma isme **mahlas** denir (Örn: Kanuni'nin "Muhibbi" mahlası).
86. Kavram: İcazet: Medreseden mezun olanların aldığı diploma.
87. Kavram: Beşik Ulemalığı: Alimin oğlu alimdir anlayışıdır. İlmiye sınıfının bozulmasına neden olmuştur (Duraklama Dönemi).
88. Püf Noktası: Osmanlı'da kullanılan takvimler: **Hicri Takvim** (dini ve resmi), **Rumi Takvim** (mali işler için), **Celali Takvim** (eski Türk geleneği).
89. Püf Noktası: Musiki alanında Itri ve Dede Efendi gibi büyük bestekarlar yetişmiştir.
90. Püf Noktası: Topkapı Sarayı'ndaki **Babüssaade Kapısı**, padişahın divan üyeleri ve elçileri kabul ettiği, cülus törenlerinin yapıldığı önemli bir kapıdır.
91. Püf Noktası: Şehirlerde esnaf ve zanaatkarların bulunduğu çarşılara **Arasta** denirdi.
92. Püf Noktası: Tek bir ürünün toptan satıldığı kapalı pazar yerine **Kapan** denirdi (Unkapanı, Yağkapanı).
93. Püf Noktası: Değerli eşyaların satıldığı ve banka gibi kullanıldığı kapalı çarşıya **Bedesten** denirdi.
94. Püf Noktası: Osmanlı evleri genellikle iki katlı, ahşap ve **cumba** denilen çıkıntılara sahip olurdu. Mahremiyete önem verilirdi.
95. Püf Noktası: **Tuğra**, padişahın imzasıdır ve hat sanatının şaheser örneklerindendir.
96. Püf Noktası: Hekimbaşı, saraydaki hekimlerin başıdır ve padişahın sağlığından sorumludur.
97. Püf Noktası: Müneccimbaşı, gök olaylarını izleyerek takvimleri hazırlar ve önemli olaylar için uğurlu saatleri belirlerdi.
98. Püf Noktası: **Surre Alayları**, Hac mevsiminde Mekke ve Medine'ye gönderilen hediye kervanlarıdır.
99. Püf Noktası: Bayramlarda ve Cuma namazlarında padişahın halkla buluştuğu törenlere **Cuma Selamlığı** denirdi.
100. Şifreleme: Osmanlı Uygarlığı'nın sırrı: **S.E.N.T.E.Z**. Farklı kültürlerden aldığı unsurları (Selçuklu, Eski Türk, N... (İslam), T... (Bizans), E... (Arap-Fars), Z...) kendi potasında eriterek özgün bir medeniyet yaratmıştır.