Parşömen: Cilt V
XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)
1. Püf Noktası: Duraklama, her alanda "gerileme" demek değildir. Sınırlar hala genişlemeye devam etse de fetihler yavaşlamış, iç sorunlar artmıştır.
2. Şifreleme: Duraklamanın İç Nedenleri: **Y.E.T.S.İZ** (**Y**önetimin bozulması, **E**konominin bozulması, **T**ımar sisteminin bozulması, **S**aray kadınlarının ve ağalarının etkisi, **İ**lmiye sınıfının bozulması, **Z**... (Askeri yapının bozulması)).
3. Püf Noktası: **I. Ahmet**, Ekber ve Erşed sistemini getirerek kardeş katline son vermiş, ancak sancağa çıkma usulünü de kaldırmıştır. Bu durum, şehzadelerin tecrübesiz yetişmesine yol açmıştır.
4. Püf Noktası: **Ekber ve Erşed**, "en büyük ve en olgun olanın" tahta geçmesidir. Amaç taht kavgalarını bitirmektir.
5. Püf Noktası: Saray masraflarının artması, savaşların uzun sürmesi ve ganimetlerin azalması, Coğrafi Keşifler sonrası ticaret yollarının değişmesi ekonomiyi sarsmıştır.
6. Püf Noktası: Tımar sisteminin bozulmasıyla eyaletlerde güvenlik zafiyeti doğmuş, Tımarlı Sipahi sayısı azalmış, bu da Celali İsyanlarına zemin hazırlamıştır.
7. Kavram: Beşik Ulemalığı: "Alimin oğlu alimdir" anlayışıdır. İlmiye sınıfında liyakatin bozulmasına ve eğitimin kalitesizleşmesine neden olmuştur.
8. Püf Noktası: Duraklamanın Dış Nedenleri: İmparatorluğun **doğal sınırlara** (çöller, okyanuslar, güçlü devletler) ulaşması, Avrupa'nın bilim ve teknikte ilerlemesi, güçlü rakip devletlerin (Avusturya, Safevi, Rusya) ortaya çıkması.
9. Padişah: III. Mehmed: Sancağa çıkan son padişahtır. Sancağa çıkma usulünü kaldırmıştır.
10. Padişah: I. Ahmet: Ekber ve Erşed'i getirdi. Sultanahmet Camii'ni yaptıran padişahtır.
11. Padişah: I. Mustafa: Ekber ve Erşed sistemiyle tahta çıkan ilk padişahtır. Akli dengesi yerinde olmadığı için iki kez tahttan indirilmiştir.
12. Padişah: II. Osman (Genç): İlk ciddi ıslahat girişiminde bulunan padişahtır. Saray dışından evlilik yapmış, Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmayı düşünmüştür.
13. Püf Noktası: Genç Osman, Hotin Seferi'ndeki disiplinsizlikleri nedeniyle Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmak isteyince, Yeniçeriler tarafından tahttan indirilip öldürülmüştür. Bu olay, bir padişahın Yeniçeriler tarafından öldürüldüğü ilk vakadır.
14. Padişah: IV. Murad: Baskı ve şiddet yoluyla merkezi otoriteyi yeniden sağlamaya çalışmıştır. İçki, tütün ve gece sokağa çıkma yasağı getirmiştir.
15. Püf Noktası: "Bağdat Fatihi" olarak bilinen padişah **IV. Murad**'dır. Revan ve Bağdat'ı Safevilerden geri almıştır.
16. Padişah: Sultan İbrahim: Devlet işlerinden çok saray eğlenceleriyle ilgilenmiştir. Kösem Sultan'ın etkisi altında kalmıştır.
17. Padişah: IV. Mehmed (Avcı): En küçük yaşta (6) tahta çıkan padişahtır. Av merakıyla bilinir. Saltanatının ilk yıllarında annesi Turhan Sultan ve Kösem Sultan etkili olmuştur.
18. Püf Noktası: Osmanlı tarihinde **Köprülüler Devri** olarak bilinen dönem, IV. Mehmed zamanında Köprülü ailesinden sadrazamların göreve gelmesiyle başlamıştır.
19. Şifreleme: 17. Yüzyıl İsyanları: **İ.C.E** (**İ**stanbul (Merkez) İsyanları, **C**elali (Anadolu) İsyanları, **E**yalet İsyanları).
20. Püf Noktası: **İstanbul (Merkez) İsyanları**, Yeniçeriler ve Kapıkulu askerleri tarafından çıkarılmıştır. Temel nedeni ekonomiktir (maaşların gecikmesi, ayarı düşük parayla ödenmesi). Rejime yönelik değildir, şahıslara ve devlet adamlarına yöneliktir.
21. Püf Noktası: Genç Osman'ın öldürülmesi bir İstanbul isyanıdır. IV. Mehmed dönemindeki **Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası)** da en büyük İstanbul isyanlarındandır. Bu olayda isyancılar, 30 kadar devlet adamını Sultanahmet Meydanı'ndaki çınar ağacına asmışlardır.
22. Püf Noktası: **Celali İsyanları**, Anadolu'da çıkan büyük halk isyanlarıdır. Adını Yavuz dönemindeki Bozoklu Celal'den alır.
23. Püf Noktası: Celali İsyanlarının temel nedeni tımar sisteminin bozulması, artan vergiler, güvenlik zafiyeti ve işsiz kalan sekbanların eşkıyalığa başlamasıdır. Ekonomik ve sosyal nedenlidir.
24. Şifreleme: Önemli Celali Liderleri: **K.K.T.C.D** (**K**aradayı, **K**alenderoğlu, **T**avil Ahmed, **C**anbolatoğlu, **D**eli Hasan).
25. Püf Noktası: Celali İsyanları sonucunda Anadolu'da üretim durmuş, can ve mal güvenliği kalmamış, köylerden şehirlere büyük bir göç dalgası (**Büyük Kaçgun**) yaşanmıştır.
26. Püf Noktası: **Eyalet İsyanları**, merkeze uzak eyaletlerde (Eflak, Boğdan, Erdel, Yemen, Bağdat vb.) çıkmıştır. Amacı daha fazla imtiyaz elde etmek veya bağımsız olmaktır. Milliyetçilik akımının etkisi yoktur!
27. Püf Noktası: Suhte (Softa) İsyanları, medrese öğrencilerinin çıkardığı isyanlardır. Temel nedeni, eğitim sisteminin bozulması ve işsizliktir.
28. Savaş: Osmanlı-Avusturya Savaşları: Bu yüzyılda savaşlar genellikle Macaristan ve Erdel toprakları üzerinde yoğunlaşmıştır.
29. Savaş: Haçova Meydan Savaşı (1596): Osmanlı'nın bu dönemde kazandığı son büyük meydan savaşıdır. III. Mehmed, "Eğri Fatihi" unvanını almıştır.
30. Savaş: Osmanlı-Safevi Savaşları: Temel neden, Safevilerin Anadolu'da Şiilik propagandası yapması ve sınır ihlalleridir. Savaşlar IV. Murad'ın Bağdat'ı fethiyle son bulmuştur.
31. Savaş: Osmanlı-Venedik Savaşları: Girit adası yüzünden yapılmıştır. Girit'in fethi tam 24 yıl sürmüş ve Köprülü Fazıl Ahmet Paşa tarafından tamamlanmıştır.
32. Püf Noktası: Girit'in fethinin 24 yıl sürmesi, Osmanlı donanmasının eski gücünde olmadığının en net göstergesidir.
33. Savaş: Osmanlı-Lehistan Savaşları: Genç Osman'ın Hotin Seferi bu savaşlar sırasındadır. IV. Mehmed döneminde Bucaş Antlaşması ile sonuçlanmıştır.
34. Savaş: II. Viyana Kuşatması (1683): Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında yapılmıştır. Ağır bir yenilgiyle sonuçlanmış ve Osmanlı için bir dönüm noktası olmuştur.
35. Püf Noktası: II. Viyana Kuşatması'ndaki yenilgi sonrası Papa'nın çağrısıyla Avusturya, Rusya, Venedik, Lehistan ve Malta'dan oluşan **Kutsal İttifak** kurulmuş ve Osmanlı'ya karşı 16 yıl süren savaşlar başlamıştır.
36. Antlaşma: Zitvatorok Antlaşması (1606): Avusturya ile imzalandı. 1533 İstanbul Antlaşması ile kazanılan siyasi üstünlük kaybedildi. Avusturya Arşidükü, Osmanlı Padişahına denk sayıldı. "Mütekabiliyet" (denklik) esası getirildi.
37. Antlaşma: Nasuh Paşa (1612) ve Serav (1618) Antlaşmaları: Safevilerle imzalandı. Osmanlı Ferhat Paşa Antlaşması'yla kazandığı toprakları geri verdi.
38. Antlaşma: Hotin Antlaşması (1621): Lehistan ile imzalandı. Genç Osman, bu sefer sonrası Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşündü.
39. Antlaşma: Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639): Safevilerle imzalandı. Bugünkü Türkiye-İran sınırını büyük ölçüde çizen antlaşmadır. IV. Murad dönemindedir.
40. Antlaşma: Vasvar Antlaşması (1664): Avusturya'ya karşı kazanılan son zafer sonrası imzalandı. Erdel üzerindeki Osmanlı hakimiyeti pekişti.
41. Antlaşma: Bucaş Antlaşması (1672): Lehistan ile imzalandı. Osmanlı'nın **Batı'da toprak kazandığı son antlaşmadır**. Podolya toprakları Osmanlı'ya katılmıştır.
42. Püf Noktası: "Osmanlı'nın Batı'da en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma" **Bucaş Antlaşması**'dır.
43. Antlaşma: Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması (1681): Rusya ile imzalanan ilk resmi antlaşmadır.
44. Antlaşma: Karlofça Antlaşması (1699): Kutsal İttifak savaşları sonunda imzalandı. Osmanlı'nın **Batı'da ilk kez büyük ölçüde toprak kaybettiği** antlaşmadır.
45. Şifreleme: Karlofça'da toprak kaybedilen devletler: **V.A.L** (**V**enedik, **A**vusturya, **L**ehistan). Rusya bu antlaşmayı imzalamamış, bir yıl sonra İstanbul Antlaşması'nı imzalamıştır.
46. Püf Noktası: Karlofça Antlaşması ile Duraklama Dönemi bitmiş, **Gerileme Dönemi** başlamıştır. Osmanlı, Avrupa'dan çekilmeye başlamıştır.
47. Antlaşma: İstanbul Antlaşması (1700): Rusya ile imzalandı. Rusya, Azak Kalesi'ni alarak Karadeniz'e inme yolunda ilk adımı atmıştır.
48. Püf Noktası: Bu yüzyılda Osmanlı doğuda Safeviler, batıda Avusturya, kuzeyde Lehistan ve Rusya, Akdeniz'de ise Venedik ile mücadele etmiştir.
49. Püf Noktası: Karlofça'nın garantör devleti Avusturya'dır. Bu durum, Osmanlı'nın artık kendi topraklarını koruyamayacak duruma geldiğini gösterir.
50. Püf Noktası: 17. yüzyıl siyasetinde temel amaç, mevcut toprakları korumak ve Kanuni dönemindeki sınırlara geri dönmektir.
51. Püf Noktası: 17. Yüzyıl ıslahatlarının temel amacı, **bozulan düzeni yeniden sağlamak** ve Kanuni dönemindeki "Yükselme" devrine geri dönmektir.
52. Püf Noktası: Bu dönem ıslahatları sorunların kökenine inememiş, yüzeysel kalmıştır. Çoğunlukla **baskı ve şiddete** dayalıdır.
53. Püf Noktası: Islahatlar, padişahların ve bazı devlet adamlarının kişisel çabalarıyla sınırlı kalmış, bir devlet politikası haline gelememiştir. Bu yüzden yapan kişinin ölümüyle ıslahatlar da durmuştur.
54. Püf Noktası: Bu dönemde **Avrupa'daki (Batı'daki) gelişmeler örnek alınmamıştır**. Osmanlı hala kendini Batı'dan üstün görmektedir.
55. Islahatçı: Kuyucu Murat Paşa: I. Ahmet'in sadrazamıdır. Celali İsyanlarını baskı ve şiddetle bastırmıştır. İsyanların nedenlerini araştırmadığı için kalıcı çözüm bulamamıştır.
56. Islahatçı: Genç Osman (II. Osman): İlk ciddi ıslahatçı padişahtır. İlmiye sınıfının yetkilerini kısıtlamış, saray dışından evlenerek sarayı halka açmak istemiş, Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşünmüştür.
57. Islahatçı: IV. Murad: Koçi Bey ve Katip Çelebi gibi alimlere devletin durumu hakkında raporlar (**risaleler**) hazırlatmıştır.
58. Püf Noktası: IV. Murad, Celali İsyanlarını ve İstanbul'daki zorbalığı baskıyla sonlandırmış, içki, tütün ve sokağa çıkma yasakları getirerek asayişi sağlamıştır.
59. Islahatçı: Tarhuncu Ahmet Paşa: IV. Mehmed dönemi sadrazamıdır. Saray masraflarını kısarak ve vergileri düzenleyerek modern anlamda ilk denk bütçeyi (**Tarhuncu Bütçesi**) hazırlamıştır.
60. Püf Noktası: Tarhuncu, çıkarları zedelenen saray mensupları tarafından idam ettirilmiştir. Bu durum, ıslahatların ne kadar zor olduğunu gösterir.
61. Püf Noktası: **Köprülüler Devri**, IV. Mehmed döneminde sadrazamlığa belirli şartlar öne sürerek gelen **Köprülü Mehmed Paşa** ile başlar.
62. Şifreleme: Köprülü Mehmed Paşa'nın şartları: **C.A.N** (**C**an güvenliğimin sağlanması, **A**leyhimde bir şikayet olursa savunmamın alınması, **N**... (Sarayın devlet işlerine karışmaması), atamalarda serbest olması).
63. Püf Noktası: Köprülülerin şartlar sunarak göreve gelmesi, sadrazamlık makamının otoritesini artırmış, padişahın otoritesini ise bir miktar zayıflatmıştır.
64. Islahatçı: Köprülü Mehmed Paşa: Baskı ve şiddetle iç güvenliği sağlamış, ordu ve donanmayı disiplin altına almıştır.
65. Islahatçı: Köprülü Fazıl Ahmet Paşa: Babasının aksine daha yumuşak yöntemler izlemiştir. Girit'i fethetmiş, Bucaş Antlaşması'nı imzalamıştır. Maliyeyi ve orduyu düzenlemiştir.
66. Islahatçı: Merzifonlu Kara Mustafa Paşa: Köprülülerin damadıdır. Hırslı bir devlet adamıdır. II. Viyana Kuşatması'ndaki başarısızlık yüzünden idam edilmiştir.
67. Püf Noktası: **Koçi Bey**, IV. Murad'a sunduğu risalesinde bozulmanın temel nedenini "kanun-ı kadime" yani eski kanun ve geleneklere uyulmamasına bağlamıştır.
68. Püf Noktası: **Katip Çelebi**, dönemin en büyük alimlerindendir. "Cihannüma" (Coğrafya) ve "Keşfü'z-Zünun" (Bibliyografya) en önemli eserleridir. O da devletin sorunları üzerine risaleler yazmıştır.
69. Püf Noktası: Bu dönem ıslahatları ağırlıklı olarak **askeri** ve **mali** alanlarda yapılmıştır.
70. Şifreleme: 17. Yüzyıl Islahatlarının parolası: **Y.A.P.MA**! (**Y**üzeyseldir, **A**vrupa etkisi yoktur, **P**adişahlarla sınırlıdır, **MA**... (Baskı ve şiddete dayalıdır)).
Parşömen: Cilt V
XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)
1. Püf Noktası: Duraklama, her alanda "gerileme" demek değildir. Sınırlar hala genişlemeye devam etse de fetihler yavaşlamış, iç sorunlar artmıştır.
2. Şifreleme: Duraklamanın İç Nedenleri: **Y.E.T.S.İZ** (**Y**önetimin bozulması, **E**konominin bozulması, **T**ımar sisteminin bozulması, **S**aray kadınlarının ve ağalarının etkisi, **İ**lmiye sınıfının bozulması, **Z**... (Askeri yapının bozulması)).
3. Püf Noktası: **I. Ahmet**, Ekber ve Erşed sistemini getirerek kardeş katline son vermiş, ancak sancağa çıkma usulünü de kaldırmıştır. Bu durum, şehzadelerin tecrübesiz yetişmesine yol açmıştır.
4. Püf Noktası: **Ekber ve Erşed**, "en büyük ve en olgun olanın" tahta geçmesidir. Amaç taht kavgalarını bitirmektir.
5. Püf Noktası: Saray masraflarının artması, savaşların uzun sürmesi ve ganimetlerin azalması, Coğrafi Keşifler sonrası ticaret yollarının değişmesi ekonomiyi sarsmıştır.
6. Püf Noktası: Tımar sisteminin bozulmasıyla eyaletlerde güvenlik zafiyeti doğmuş, Tımarlı Sipahi sayısı azalmış, bu da Celali İsyanlarına zemin hazırlamıştır.
7. Kavram: Beşik Ulemalığı: "Alimin oğlu alimdir" anlayışıdır. İlmiye sınıfında liyakatin bozulmasına ve eğitimin kalitesizleşmesine neden olmuştur.
8. Püf Noktası: Duraklamanın Dış Nedenleri: İmparatorluğun **doğal sınırlara** (çöller, okyanuslar, güçlü devletler) ulaşması, Avrupa'nın bilim ve teknikte ilerlemesi, güçlü rakip devletlerin (Avusturya, Safevi, Rusya) ortaya çıkması.
9. Padişah: III. Mehmed: Sancağa çıkan son padişahtır. Sancağa çıkma usulünü kaldırmıştır.
10. Padişah: I. Ahmet: Ekber ve Erşed'i getirdi. Sultanahmet Camii'ni yaptıran padişahtır.
11. Padişah: I. Mustafa: Ekber ve Erşed sistemiyle tahta çıkan ilk padişahtır. Akli dengesi yerinde olmadığı için iki kez tahttan indirilmiştir.
12. Padişah: II. Osman (Genç): İlk ciddi ıslahat girişiminde bulunan padişahtır. Saray dışından evlilik yapmış, Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmayı düşünmüştür.
13. Püf Noktası: Genç Osman, Hotin Seferi'ndeki disiplinsizlikleri nedeniyle Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmak isteyince, Yeniçeriler tarafından tahttan indirilip öldürülmüştür. Bu olay, bir padişahın Yeniçeriler tarafından öldürüldüğü ilk vakadır.
14. Padişah: IV. Murad: Baskı ve şiddet yoluyla merkezi otoriteyi yeniden sağlamaya çalışmıştır. İçki, tütün ve gece sokağa çıkma yasağı getirmiştir.
15. Püf Noktası: "Bağdat Fatihi" olarak bilinen padişah **IV. Murad**'dır. Revan ve Bağdat'ı Safevilerden geri almıştır.
16. Padişah: Sultan İbrahim: Devlet işlerinden çok saray eğlenceleriyle ilgilenmiştir. Kösem Sultan'ın etkisi altında kalmıştır.
17. Padişah: IV. Mehmed (Avcı): En küçük yaşta (6) tahta çıkan padişahtır. Av merakıyla bilinir. Saltanatının ilk yıllarında annesi Turhan Sultan ve Kösem Sultan etkili olmuştur.
18. Püf Noktası: Osmanlı tarihinde **Köprülüler Devri** olarak bilinen dönem, IV. Mehmed zamanında Köprülü ailesinden sadrazamların göreve gelmesiyle başlamıştır.
19. Şifreleme: 17. Yüzyıl İsyanları: **İ.C.E** (**İ**stanbul (Merkez) İsyanları, **C**elali (Anadolu) İsyanları, **E**yalet İsyanları).
20. Püf Noktası: **İstanbul (Merkez) İsyanları**, Yeniçeriler ve Kapıkulu askerleri tarafından çıkarılmıştır. Temel nedeni ekonomiktir (maaşların gecikmesi, ayarı düşük parayla ödenmesi). Rejime yönelik değildir, şahıslara ve devlet adamlarına yöneliktir.
21. Püf Noktası: Genç Osman'ın öldürülmesi bir İstanbul isyanıdır. IV. Mehmed dönemindeki **Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası)** da en büyük İstanbul isyanlarındandır. Bu olayda isyancılar, 30 kadar devlet adamını Sultanahmet Meydanı'ndaki çınar ağacına asmışlardır.
22. Püf Noktası: **Celali İsyanları**, Anadolu'da çıkan büyük halk isyanlarıdır. Adını Yavuz dönemindeki Bozoklu Celal'den alır.
23. Püf Noktası: Celali İsyanlarının temel nedeni tımar sisteminin bozulması, artan vergiler, güvenlik zafiyeti ve işsiz kalan sekbanların eşkıyalığa başlamasıdır. Ekonomik ve sosyal nedenlidir.
24. Şifreleme: Önemli Celali Liderleri: **K.K.T.C.D** (**K**aradayı, **K**alenderoğlu, **T**avil Ahmed, **C**anbolatoğlu, **D**eli Hasan).
25. Püf Noktası: Celali İsyanları sonucunda Anadolu'da üretim durmuş, can ve mal güvenliği kalmamış, köylerden şehirlere büyük bir göç dalgası (**Büyük Kaçgun**) yaşanmıştır.
26. Püf Noktası: **Eyalet İsyanları**, merkeze uzak eyaletlerde (Eflak, Boğdan, Erdel, Yemen, Bağdat vb.) çıkmıştır. Amacı daha fazla imtiyaz elde etmek veya bağımsız olmaktır. Milliyetçilik akımının etkisi yoktur!
27. Püf Noktası: Suhte (Softa) İsyanları, medrese öğrencilerinin çıkardığı isyanlardır. Temel nedeni, eğitim sisteminin bozulması ve işsizliktir.
28. Savaş: Osmanlı-Avusturya Savaşları: Bu yüzyılda savaşlar genellikle Macaristan ve Erdel toprakları üzerinde yoğunlaşmıştır.
29. Savaş: Haçova Meydan Savaşı (1596): Osmanlı'nın bu dönemde kazandığı son büyük meydan savaşıdır. III. Mehmed, "Eğri Fatihi" unvanını almıştır.
30. Savaş: Osmanlı-Safevi Savaşları: Temel neden, Safevilerin Anadolu'da Şiilik propagandası yapması ve sınır ihlalleridir. Savaşlar IV. Murad'ın Bağdat'ı fethiyle son bulmuştur.
31. Savaş: Osmanlı-Venedik Savaşları: Girit adası yüzünden yapılmıştır. Girit'in fethi tam 24 yıl sürmüş ve Köprülü Fazıl Ahmet Paşa tarafından tamamlanmıştır.
32. Püf Noktası: Girit'in fethinin 24 yıl sürmesi, Osmanlı donanmasının eski gücünde olmadığının en net göstergesidir.
33. Savaş: Osmanlı-Lehistan Savaşları: Genç Osman'ın Hotin Seferi bu savaşlar sırasındadır. IV. Mehmed döneminde Bucaş Antlaşması ile sonuçlanmıştır.
34. Savaş: II. Viyana Kuşatması (1683): Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında yapılmıştır. Ağır bir yenilgiyle sonuçlanmış ve Osmanlı için bir dönüm noktası olmuştur.
35. Püf Noktası: II. Viyana Kuşatması'ndaki yenilgi sonrası Papa'nın çağrısıyla Avusturya, Rusya, Venedik, Lehistan ve Malta'dan oluşan **Kutsal İttifak** kurulmuş ve Osmanlı'ya karşı 16 yıl süren savaşlar başlamıştır.
36. Antlaşma: Zitvatorok Antlaşması (1606): Avusturya ile imzalandı. 1533 İstanbul Antlaşması ile kazanılan siyasi üstünlük kaybedildi. Avusturya Arşidükü, Osmanlı Padişahına denk sayıldı. "Mütekabiliyet" (denklik) esası getirildi.
37. Antlaşma: Nasuh Paşa (1612) ve Serav (1618) Antlaşmaları: Safevilerle imzalandı. Osmanlı Ferhat Paşa Antlaşması'yla kazandığı toprakları geri verdi.
38. Antlaşma: Hotin Antlaşması (1621): Lehistan ile imzalandı. Genç Osman, bu sefer sonrası Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşündü.
39. Antlaşma: Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639): Safevilerle imzalandı. Bugünkü Türkiye-İran sınırını büyük ölçüde çizen antlaşmadır. IV. Murad dönemindedir.
40. Antlaşma: Vasvar Antlaşması (1664): Avusturya'ya karşı kazanılan son zafer sonrası imzalandı. Erdel üzerindeki Osmanlı hakimiyeti pekişti.
41. Antlaşma: Bucaş Antlaşması (1672): Lehistan ile imzalandı. Osmanlı'nın **Batı'da toprak kazandığı son antlaşmadır**. Podolya toprakları Osmanlı'ya katılmıştır.
42. Püf Noktası: "Osmanlı'nın Batı'da en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma" **Bucaş Antlaşması**'dır.
43. Antlaşma: Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması (1681): Rusya ile imzalanan ilk resmi antlaşmadır.
44. Antlaşma: Karlofça Antlaşması (1699): Kutsal İttifak savaşları sonunda imzalandı. Osmanlı'nın **Batı'da ilk kez büyük ölçüde toprak kaybettiği** antlaşmadır.
45. Şifreleme: Karlofça'da toprak kaybedilen devletler: **V.A.L** (**V**enedik, **A**vusturya, **L**ehistan). Rusya bu antlaşmayı imzalamamış, bir yıl sonra İstanbul Antlaşması'nı imzalamıştır.
46. Püf Noktası: Karlofça Antlaşması ile Duraklama Dönemi bitmiş, **Gerileme Dönemi** başlamıştır. Osmanlı, Avrupa'dan çekilmeye başlamıştır.
47. Antlaşma: İstanbul Antlaşması (1700): Rusya ile imzalandı. Rusya, Azak Kalesi'ni alarak Karadeniz'e inme yolunda ilk adımı atmıştır.
48. Püf Noktası: Bu yüzyılda Osmanlı doğuda Safeviler, batıda Avusturya, kuzeyde Lehistan ve Rusya, Akdeniz'de ise Venedik ile mücadele etmiştir.
49. Püf Noktası: Karlofça'nın garantör devleti Avusturya'dır. Bu durum, Osmanlı'nın artık kendi topraklarını koruyamayacak duruma geldiğini gösterir.
50. Püf Noktası: 17. yüzyıl siyasetinde temel amaç, mevcut toprakları korumak ve Kanuni dönemindeki sınırlara geri dönmektir.
51. Püf Noktası: 17. Yüzyıl ıslahatlarının temel amacı, **bozulan düzeni yeniden sağlamak** ve Kanuni dönemindeki "Yükselme" devrine geri dönmektir.
52. Püf Noktası: Bu dönem ıslahatları sorunların kökenine inememiş, yüzeysel kalmıştır. Çoğunlukla **baskı ve şiddete** dayalıdır.
53. Püf Noktası: Islahatlar, padişahların ve bazı devlet adamlarının kişisel çabalarıyla sınırlı kalmış, bir devlet politikası haline gelememiştir. Bu yüzden yapan kişinin ölümüyle ıslahatlar da durmuştur.
54. Püf Noktası: Bu dönemde **Avrupa'daki (Batı'daki) gelişmeler örnek alınmamıştır**. Osmanlı hala kendini Batı'dan üstün görmektedir.
55. Islahatçı: Kuyucu Murat Paşa: I. Ahmet'in sadrazamıdır. Celali İsyanlarını baskı ve şiddetle bastırmıştır. İsyanların nedenlerini araştırmadığı için kalıcı çözüm bulamamıştır.
56. Islahatçı: Genç Osman (II. Osman): İlk ciddi ıslahatçı padişahtır. İlmiye sınıfının yetkilerini kısıtlamış, saray dışından evlenerek sarayı halka açmak istemiş, Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşünmüştür.
57. Islahatçı: IV. Murad: Koçi Bey ve Katip Çelebi gibi alimlere devletin durumu hakkında raporlar (**risaleler**) hazırlatmıştır.
58. Püf Noktası: IV. Murad, Celali İsyanlarını ve İstanbul'daki zorbalığı baskıyla sonlandırmış, içki, tütün ve sokağa çıkma yasakları getirerek asayişi sağlamıştır.
59. Islahatçı: Tarhuncu Ahmet Paşa: IV. Mehmed dönemi sadrazamıdır. Saray masraflarını kısarak ve vergileri düzenleyerek modern anlamda ilk denk bütçeyi (**Tarhuncu Bütçesi**) hazırlamıştır.
60. Püf Noktası: Tarhuncu, çıkarları zedelenen saray mensupları tarafından idam ettirilmiştir. Bu durum, ıslahatların ne kadar zor olduğunu gösterir.
61. Püf Noktası: **Köprülüler Devri**, IV. Mehmed döneminde sadrazamlığa belirli şartlar öne sürerek gelen **Köprülü Mehmed Paşa** ile başlar.
62. Şifreleme: Köprülü Mehmed Paşa'nın şartları: **C.A.N** (**C**an güvenliğimin sağlanması, **A**leyhimde bir şikayet olursa savunmamın alınması, **N**... (Sarayın devlet işlerine karışmaması), atamalarda serbest olması).
63. Püf Noktası: Köprülülerin şartlar sunarak göreve gelmesi, sadrazamlık makamının otoritesini artırmış, padişahın otoritesini ise bir miktar zayıflatmıştır.
64. Islahatçı: Köprülü Mehmed Paşa: Baskı ve şiddetle iç güvenliği sağlamış, ordu ve donanmayı disiplin altına almıştır.
65. Islahatçı: Köprülü Fazıl Ahmet Paşa: Babasının aksine daha yumuşak yöntemler izlemiştir. Girit'i fethetmiş, Bucaş Antlaşması'nı imzalamıştır. Maliyeyi ve orduyu düzenlemiştir.
66. Islahatçı: Merzifonlu Kara Mustafa Paşa: Köprülülerin damadıdır. Hırslı bir devlet adamıdır. II. Viyana Kuşatması'ndaki başarısızlık yüzünden idam edilmiştir.
67. Püf Noktası: **Koçi Bey**, IV. Murad'a sunduğu risalesinde bozulmanın temel nedenini "kanun-ı kadime" yani eski kanun ve geleneklere uyulmamasına bağlamıştır.
68. Püf Noktası: **Katip Çelebi**, dönemin en büyük alimlerindendir. "Cihannüma" (Coğrafya) ve "Keşfü'z-Zünun" (Bibliyografya) en önemli eserleridir. O da devletin sorunları üzerine risaleler yazmıştır.
69. Püf Noktası: Bu dönem ıslahatları ağırlıklı olarak **askeri** ve **mali** alanlarda yapılmıştır.
70. Şifreleme: 17. Yüzyıl Islahatlarının parolası: **Y.A.P.MA**! (**Y**üzeyseldir, **A**vrupa etkisi yoktur, **P**adişahlarla sınırlıdır, **MA**... (Baskı ve şiddete dayalıdır)).